Научная статья на тему 'Ҳудудларнинг ижтимоий-иқтисодий муҳитида инновацион тизимни ривожлантиришнинг назарий асослари'

Ҳудудларнинг ижтимоий-иқтисодий муҳитида инновацион тизимни ривожлантиришнинг назарий асослари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
415
143
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ / ҳУДУДЛАР / ИННОВАЦИОН ТИЗИМ / ҳУДУДЛАРНИНГ ИННОВАЦИОН ТИЗИМИ / ИННОВАЦИОН САЛОҳИЯТ / РЕСПУБЛИКА УЗБЕКИСТАН / THE REPUBLIC OF THE UZBEKISTAN / ТЕРРИТОРИИ / TERRITORY / ИННОВАЦИОННАЯ СИСТЕМА / INNOVATION SYSTEM / ИННОВАЦИОННАЯ СИСТЕМА ТЕРРИТОРИИ / ИННОВАЦИОННЫЙ ПОТЕНЦИАЛ / INNOVATION POTENTIAL / INNOVATION SYSTEM OF THE TERRITORY

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Абдувалиев Абдулазиз Абдувалиевич

Мақолада ҳудудлар инновацион тизимининг ҳаётийлик даври босқичлари, ҳудудий инновацион тузилмаларнинг таснифланиши, инновацион салоҳиятнинг жамланиш омиллари ҳамда ҳудуднинг инновацион салоҳияти тузилмаси ёритилган.В статье рассмотрены этапы жизненного цикла инновационных систем территорий, классификация территориальных инновационных систем, факторы, влияющие на инновационный потенциал, а также структура инновационного потенциала территорий.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article discusses the stages of life-cycle of territorial innovation systems, classification of the territorial innovation systems, the factors of influencing innovation potential and structure of innovation potential of the territories.

Текст научной работы на тему «Ҳудудларнинг ижтимоий-иқтисодий муҳитида инновацион тизимни ривожлантиришнинг назарий асослари»

Абдувалиев А.А.,

Тошкент давлат иктисодиёт университети хузуридаги «Узбекистан иктисодиётини ривожлантиришнинг илмий асослари ва муаммолари» илмий тадкикот маркази илмий котиби, иктисод фанлари номзоди

ЩУДЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ-ИКТИСОДИЙ МУ^ИТИДА ИННОВАЦИОН ТИЗИМНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ

АБДУВАЛИЕВ А.А. ЦУДУДЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ-ИЦТИСОДИЙ МУЦИТИДА ИННОВАЦИОН ТИЗИМНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ

Маколада х,удудлар инновацион тизимининг х,аётийлик даври боскичлари, х,удудий инновацион тузилмаларнинг таснифланиши, инновацион салох,иятнинг жамланиш омил-лари х,амда х,удуднинг инновацион салох,ияти тузилмаси ёритилган.

Таянч иборалар: Узбекистан Республикаси, х,удудлар, инновацион тизим, х,удудларнинг инновацион тизими, инновацион салох,ият.

АБДУВАЛИЕВ А.А. ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ РАЗВИТИЯ ИННОВАЦИОННОЙ СИСТЕМЫ В СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКОЙ СРЕДЕ ТЕРРИТОРИЙ

В статье рассмотрены этапы жизненного цикла инновационных систем территорий, классификация территориальных инновационных систем, факторы, влияющие на инновационный потенциал, а также структура инновационного потенциала территорий.

Ключевые слова: Республика Узбекистан, территории, инновационная система, инновационная система территории, инновационный потенциал.

ABDUVALIYEV А.А. THEORETICAL FOUNDATIONS OF INNOVATION SYSTEMS IN SOCIAL AND ECONOMIC ENVIRONMENT OF REGIONS

This article discusses the stages of life-cycle of territorial innovation systems, classification of the territorial innovation systems, the factors of influencing innovation potential and structure of innovation potential of the territories.

Key words: The Republic of the Uzbekistan, territory, innovation system, innovation system of the territory, innovation potential.

Инновацион тизим тамойилининг шаклланиши XX аср-нинг 1980-йилларда эски технологиялардан воз кечиш ва янги технологияларга тезликда утиш асосида шаклланди.

Чунки XX асрнинг урталарида жах,он иктисодиётида технологияларнинг алма-шинуви бир кишининг х,аёт даврининг уртача даврига туFри келган булса, XX асрнинг иккинчи ярмидан ва бугунги кунга Кадар янги технологияларнинг амалиётга жорий килиниши уртача 5-7 йилда, айрим тармокларда х,аттоки 2-3 йилда кузатилмокда ва ушбу жараёнлар тобора кискариб бормокда. Албатта, янги техноло-гиялар асосида биз янги илмий ёндашув-лар, янги билимлар ва илмий-тадкикот ва ишлаб чикариш инфратузилмаларни ва на-тижада, янги истеъмол инфратузилмаларни тушунишимиз мумкин.

Бу каторда жах,он иктисодиётида интернет тармоFининг тобора ривожланиши тад-биркорликнинг янги йуналишлари ва тур-ларининг яратилиши, таълимдаги туб ислох,отларни амалга оширишда, мадани-ятнинг интеграциялашувида, ахборотлар-нинг алмашинувида инкилобий узгариш-ларга сабаб булганлигини эътироф этиш мумкин. Шунингдек, илм-фаннинг ривожланиши, унинг янги тадкикот йуналиш-ларининг очилиши, нанотехнологиялар, биотехнологиялар, генетик тадкикотлар-нинг янада чукурлашуви кенг имконият-ларни очиб бермокда. Буларнинг барчаси мамлакатнинг миллий инновацион ривожланиши асосини ташкил килиши билан бирга, бевосита мамлакат х,удудлари икти-содиётининг ривожланишига илмий-тадки-котларнинг ривожланиши, х,удудларнинг тулик очиб берилмаган имкониятлари ва захирларидан фойдаланиш имкониятлари-нинг очиб берилишида мух,им элементлар х,исобланиб, «инновацион тизимлар» деб аталади1.

«Инновацион тизимлар» бугунги кунга кадар куплаб хорижий олимлар томонидан чукур тадкикотлар амалга оширилган булиб, уларнинг ёркин намояндаларидан Й.Шумпетернинг «Иктисодий динамика назарияси»2, Ф.Хайекнинг «Таркок билимлар концепцияси»3, Д.Нортнинг «Институ-ционал назарияси»4 асосида урганилган булса, х,удудларда инновацион тизимлар-нинг таркиби, хусусиятлари, ички ва ташки омиллари сунгги йилларда Е.В.Ерохина5, А.А.Гретченко6, В.Ф.Исламутдинов7 тадки-котларидан урин эгаллаган.

М.Н.Попов ижтимоий-иктисодий мух,ит-ни х,удудлардаги инвестицион лойих,алар-нинг амалга оширилишининг комплекс бах,оловчи курсаткичлар тизими сифатида куриб, мамлакатнинг ягона иктисодий мух,итида х,удудий омиллардан унумли фой-даланишнинг шарти ва шароити деб х,исоблайди8. Шу тарика, ижтимоий-

1 Гузырь В.В. Национальная инновационная система как основа экономики качества жизни. / Дис. ... канд. экон. наук. - Томск, 2007. -С. 171.

2 Шумпетер И. Теория экономического развития: исследование предпринимательской прибыли, капитала, кредита, процента и цикла конъюнктуры: пер. с нем. / Под ред. А.Г.Милейковского. - М.: «Прогресс», 1982. -С. 455.

3 Хайек Ф. Индивидуализм и экономический порядок. - М.: «Социум», 2011. -С. 205.

4 Норт Д. Институты, институциональные изменения и функционирование экономики. / Пер. с англ. А.Н.Нестеренко; предисл. и науч. ред. Б.З.Мильнера. / Фонд экономической книги «Начала». - М., 1997. -С. 180.

5 Ерохина Е.В. Формирование и развитие региональных инновационных подсистем. / Автореф. дис. ... д-ра экон. наук. - М., 2014. -С. 51.

6 Гретченко А.А. Развитие методологии и совершенствование механизмов формирования национальной инновационной системы России. / Дис. ... д-ра экон. наук. - М., 2014. -С. 351.

7 Исламутдинов В.Ф. Сущность и классификация институтов институциональной среды инновационной деятельности. // Journal of Institutional Studies (Журнал институциональных исследований). 2014, т. 6, № 2. -С. 79-91.

8 Попов М.Н. Анализ и оценка социально-экономической среды реализации региональных инвестиционных проектов: автореф. / Дис. ... канд. экон. наук. - Ставрополь, 2012. -С. 19.

1-жадвал. ^удудларнинг инновацион тизимининг х,аётийлик даври бос^ичлари1

Хаётийлик даврининг боскичлари Алохида жихатлари Сифат ва сон курсаткичлари

Шаклланиш Бунда яхши ривожланган ижтимоий мухит мавжуд булиб, расмий ва норасмий бирлашмаларнинг инновацион фаолиятини таъминлашга хизмат килади ва унинг натижасида инновацион жихатларга эга булган махсулотлар ишлаб чикарилади ва индивидуал лойихалар амалга оширилади - жами махсулотлар улушида инновацион махсулотларнинг улуши хамда курсатилган хизматлар ва бажарилган ишларнинг улуши 5%дан кам булмайди; - бюджетнинг молиялаштирилиши жами бюджетнинг 1%дан кам курсаткичини ташкил килади; - ривожланган ижтимоий-иктисодий мухит; - ташкилотларнинг фаол инновацион фаолияти

Усиш Оддий расмий бирлашмаларнинг фаолияти ташкил этилган булади (ташкилотлар, инфратузилмалар) ва уларнинг натижасида худудда инновацион сиёсат кабул килинган булиб, инновацион лойихалар амалга оширилади ва уларнинг натижасида инновацион махсулотлар ишлаб чикарилади - ривожланган инновацион инфтратузилма ва самарадорликка эришилган иерархик алокалар; - жами махсулотлар улушида инновацион махсулотларнинг улуши хамда курсатилган хизматлар ва бажарилган ишларнинг улуши 5%дан 15%гачани ташкил килади; - тасдикланган инновацион сиёсат ва унинг бюджетдан молиялаштирилиши 1%дан 1,5%гачани ташкил килади

Етуклик Мураккаб куринишдаги расмий ташкилотлар фаолияти ташкил килинган булади (инновацион кластерлар, инновацион инфратузилма, халкаро ва худудлараро инновацион гурухлар) киради. Уларнинг фаолияти натижаси тармоклараро фундаментал ва амалий шаклдаги лойихалар, расмий шаклдаги бирлашмалар фаолияти фаол булиб, улар томонидан ракобатбардош инновацион махсулотлар ишлаб чикарилади,худудларда комплекс инновацион сиёсат амалга оширилади, давлат корпорацияларининг инновацион ишланмаларни амалиётга жорий килиш дастурлари амалда ишлайди - комплекс инновацион сиёсатнинг амалга оширилиши, унинг натижасида ижтимоий-иктисодий ривожланишнинг барча жабхаларида инновацияларнинг жорий килиниши таъминланади; - жами бюджетдан молиялаштирилиши 1%дан 1,5%гачани ташкил килади; - жами махсулотлар улушида инновацион махсулотларнинг 15%дан юкорисини ташкил килади; - инновацион махсулотлар ва технологияларнинг жами экспортдаги улуши 10%дан юкорини ташкил этади

Эскириш Аввал ташкил килинган инновациялар инфратузилмаси фаолият юритади ва уларнинг асосида инновацион махсулотлар ишлаб чикарилиши таъминланади, аммо корхоналарнинг инновацион махсулотлар ишлаб чикариш хажми ва инновацион фаоллиги пасаяди - жами махсулотлар улушида инновацион махсулотларнинг сотилиши 5%дан кам курсаткични ташкил килади ёки инновацион махсулотларнинг ишлаб чикарилиши буткул тухтатилади; - инновациялар учун бюджет ажратмалари жами бюджет ажратмаларининг 1%дан кам курсаткични ташкил килади

1 Малышев Ю.А. Подходы в формировании инновационной системы Пермского края. // Вестник Перм. ун-та. «Экономика», 2009, № 1. -С. 75-80.

2-жадвал. ^удудий инновацион тузилмаларнинг олимлар томонидан таснифланиши1

Инновацион тузилмаларни таснифлаган муаллифлар Субъектлари Максад (натижа) Инструмент ёки ресурслар

С.Меткальф (1995)1 Турли хилдаги куплаб институтлар Янги технологияларни яратиш, ривожлантириш ва таркатишда хизмат килади Инновацион жараёнга таъсир килувчи давлат сиёсати

Ч.Эдквист (1997)2 Барча зарурий булган иктисодий, ижтимоий, сиёсий, ташкилий ва бошка омиллар Инновацияларни ишлаб чикиш, таркатиш ва фойдаланиш Ташкилотларнинг узаро алокадорлигини яратишга хизмат килувчи институтлар

А.А. Гретченко (2014)3 Мустакил хужалик субъектлар (бизнес тузулмалар, илмий-тадкикот муассасалари) ва институтлар (х,укукий, молиявий ва ижтимоий) Мамлакатнинг баркарор иктисодий ривожланишини таъминлаш ва стратегик максадларни амалга оширишда ракобатбардош билимлар ва технологияларни яратиш ва таркатиш Давлатнинг тегишли хужжатларида инновацион сиёсатнинг стратегияси ва устувор йуналишларини белгилаш; Инновацион хужалик юритувчи субъектлар (йирик илмий-саноат корпорациялар, юкори технологик саноат ишлаб чикариш бирлашмалари ва бошкалар)

иктисодий мух,итнинг х,олати бир катор омиллар асосида белгиланади, шу жумла-дан, инновацияларни ривожлантириш омиллари билан х,ам. Мух,ими шундаки, х,удуднинг инновацион тизими (ХИТ) х,амма шароитда х,ам ривожланмасдан, факат ин-новацион жараёнларнинг баркарор ри-вожланиши шароитида руй беради.

ХИТнинг ривожланиши боскичма-бос-кич ва имкониятларининг ортиши ёки ак-синча пасайиши билан бевосита боFлик.

1 Иктисодий адабиётларнинг урганилиши асосида муаллиф томонидан ишланган.

2 Metcalfe S. The Economic Foundations of Technology Policy: Equilibrium and Evolutionary Perspectives // Handbook of the Economics of Innovation and Technological Change / ed. P. Stoneman. - Oxford; Cambridge: Blackwell Publishers, 1995.

3 Systems of Innovation: Technologies, Institutions and Organizations / ed. C. Edquist. - London: Pinter/ Cassell, 1997.

4 Гретченко А.А. Развитие методологии и совершенствование механизмов формирования национальной инновационной системы России. / Дис. ... д-ра экон. наук. - М., 2014. -С. 351.

Бунда ХИТнинг х,аётийлик даври шакллана-ди, унда шаклланиш, усиш, етуклик ва эски-риш жараёнлари мужассамлаштирилган булади (1-жадвал).

Тадкикотлар шундан далолат берадики, бугунги кунда ХИТларнинг ривожланишини бошкаришнинг универсал тузилмаси х,амда ХИТларнинг ягона белгиланиши х,ам мав-жуд эмас. Аммо ХИТларнинг олимлар томонидан назарий ёндашувларини тизим-лаштирилиши максадга мувофикдир (2-жадвал).

Назариялар ва уларнинг амалий кул-ланмаларининг тах,лили асосида ХИТлар ривожланишини бошкаришнинг 4 та асо-сий ёндашувларини белгилаш мумкин: инс-титуционал, функционал, жараёнли ва омилли.

Институционал ёндашувда ХИТларнинг баркарор ривожланишини таъминловчи мух,ит белгиланади х,амда инновацион салох,иятни жамлаш амалга оширилади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 7

1-расм. Инновацион салох,иятнинг жамланиш омиллари1

ИЖТИМОИЙ-ИКТИСОДИЙ МУХИТ (хаётпиш ижтимоий, иктисодий омилларининг яратилиши)

N ХУДУДНИНГ ИННОВАЦИОН САЛОХИЯТИ (шаклланган ижтимоий-иктисодий мухитда х,удуднинг инновацион тизимининг ривожланиш истикболи ва динамикасини белгилайди)

У

ИННОВАЦИОН МУХ,ИТ (фан, таълим, инновацион инфратузилма ва инновацион иктисодистпи ривожлантирувчи омиллар) N

У

Институционал ёндашув, ХИТлар инсти-тутининг асосини ташкил килади, ХИТнинг ривожланишига баркарор мухитни таъмин-лайди ва ижтимоий-иктисодий ва инновацион мухит хисобига инновацион сало-хиятни жамлаш омилларини белгилайди. Бунга ташкилотлар, конун-коидалар, анъа-налар, хамда мустахкам алокалар ва тизим-ларни киритиш мумкин.

ХИТларни ривожлантиришни бошкариш давлат ташкилотлари ва уларга мутассади ташкилотлар томонидан амалга оширила-ди. Инновацион фаолиятни куллаб-кувват-лаш максадида таъминловчи ва хизмат курсатувчи ташкилотларнинг руйхати тузи-лади - улар инновацион инфратузилмани ташкил этадилар ва стратегик тармоклар-нинг ривожланишини таъминлайдилар, улар каторига, фан ва таълим, инновацион тадбиркорлик киради.

Умуман олганда, худуднинг инновацион ва ижтимоий-иктисодий мухити деганда, ресурсларга эгалик килувчи ва истеъмоли-ни амалга оширувчи чегараланган мухит тушунилиб, уларнинг хамкорликдаги фао-лияти мазкур ^удудда инновацион сало-хиятнинг яратилиши ва тупланишига олиб келади.

1 Ахметова М.И. Механизм управления развитием инновационной системы региона на основе оценки взаимовлияния социально-экономической и инновационной среды. / Диссертация на соис. уч. степени канд. эк. наук. - Пермь, 2015. -С. 30.

Уз навбатида, инновацион салохиятнинг тупланганлик даражасини ижтимоий-икти-содий ва инновацион мухитнинг шароитла-ри билан белгилаш мумкин (1-расм).

1-расмда келтирилган инновацион сало-хият тушунчаси алохида эътиборни талаб килади, чунки бу ХИТни ривожлантириш омилининг мухим буFинини ташкил этади.

И.В.Антоненконинг фикрича, инновацион салохият деганда, асосан «ресурслар» ва «имкониятлар»нинг йиFиндиси тушуни-лади. Шунингдек, куп холларда инновацион салохият ресурсларнинг йиFиндиси си-фатида каралади (масалан, молиявий, мод-дий, интелектуал ва илмий-техник), чунки булар инновацион фаолиятни амалга оши-риш ва инновацион технологиялар, мах,-сулотлар ва хизматларни яратишда хизмат киладилар2.

Бизнинг фикримизча, худуднинг инновацион салохиятини бир нечта мухим омил-лар белгилайди ва ушбу омилларнинг мав-жуд булиши хамда уларнинг ривожланган-лик даражаси ХИТнинг самарали фаолия-тини таъминлайди. Буларга, худудда техно-логик салохиятнинг мавжуд булиши ва унга таянган ишлаб чикаришнинг йулга куйил-ганлиги, худуднинг инвестицион жозиба-дорлиги ва молиявий манбаларнинг талаб килинганлик даражасида мавжуд булиши,

2 Антоненко И.В. Инновационный потенциал региональной экономики: формирование и реализация. / Автореф. дис. ... д-ра экон. наук. - Волгоград, 2014.

2-расм. Худуднинг инновацион салохияти тузилмаси1

Худуднинг инновацион салохияти

худудда интеллектуал салохият ва илмий тадк,ик,от базасининг мавжуд булиши хамда ахборот-ресурс, таълим тизими ва кадрлар билан таъминланганлик салохиятларининг мавжуд булиши назарда тутилади (2-расм).

2-расмда худуднинг инновацион сало-хияти тузилмасида курсатиб утилган сало-хиятларнинг тулик мавжуд булмаслиги хам мумкин. Ушбу холатда инновацион сало-хиятни икки кисмга ажратиш хам мумкин, булар амалга оширилган ёки «намоён булган» инновацион салохият хамда амалга оширилмаган, яъни «яширинган» инновацион салохият ёки очилмаган имконият-лар. Албатта инновацион салохиятнинг шу каби тизимлаштирилиши ва унинг асосида урганилиши худуднинг инновацион сало-хиятини тулик урганишга имкониятлар яра-тиб беради.

Фикримизча, 2-расмда келтирилган худуднинг инновацион салохиятини ташкил килувчи тузилма Узбекистон шароитида куриладиган булса, мазкур келтирилган

1 Иктисодий адабиётлар тахлили асосида муал-лиф томонидан ишланди.

таркибий кисмларнинг барчаси мавжуд. Улардан мамлакатнинг инновацион ривож-ланишини таъминлашда молиявий ва мод-дий ресурслар каторида фойдаланиш инновацион ислохотларни амалга оширувчи малакали мутахассисларга боFликдир (3-жадвал). Шу билан бирга, улар факат бир худудда эмас, балки мамлакатнинг барча худудлари буйлаб таксимланганлиги мухим хисобланади, чунки мамлакатнинг саноати ёки хизмат курсатиш салохияти худудларда мутаносиб таксимланиши ижтимоий-иктисодий баркарорликни хар томонлама таъминлашга хизмат килади.

3-жадвалдан 2010-2014 йилларда республика буйича жами илмий ходимларнинг сони 1412 нафарга купайганлигини куриш мумкин: K1оракалпоFистон Республикасида 185 нафарга, вилоятлардан Андижонда -192, Бухорода (республика буйича энг юкори курсаткич) - 354, Жиззахда - 190, Самаркандда 174 нафарга купайганлигини ва аксинча Навоий (-35), Сирдарё (-8), Тош-кент (-58) вилоятлари хамда Тошкент шахрида (-787) камайганлигини куриш мумкин. Шу билан бирга, жами олий таъ-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 7

3-жадвал. Узбекистон Республикасида илмий ходимларнинг сон курсаткичи1

2010 2011 2012 2013 2014

Узбекистон Республикаси буйича жами илмий ходимлар (ОТМларнинг илмий-педагогик ходимларини кушган холда) 35550 36173 35104 35253 35836

Шу жумладан, илмий тадкикот ва тажриба-конструкторлик ишланмаларини бажарган тадкикотчи- 30043 30890 29450 30035 30875

мутахассислар

Улардан илмий даражага эга булганлар

Фан доктори 2526 2456 2224 2114 2055

Фан номзоди 9218 9401 9169 8978 8737

Худудлар буйича илмий ходимларнинг сони

K1оракалпоFистон Республикаси 1649 1767 1705 1806 1834

вилоятлар:

Андижон 1467 1443 1382 1491 1659

Бухоро 1523 1358 1207 1265 1285

Жиззах 593 657 687 676 947

Кашкадарё 892 976 1020 1095 1082

Навоий 1012 1003 944 917 977

Наманган 938 897 1085 1081 1022

Самарканд 2917 2984 2956 2846 3091

Сурхондарё 502 581 530 556 555

Сирдарё 383 429 387 382 375

Тошкент 2107 2110 2048 2186 2049

ФарFона 1690 1455 1267 1785 1756

Хоразм 663 636 797 828 777

Тошкент ш. 19214 19877 19089 18339 18427

лим муассасаларининг илмий-педагогик ходимларини кушган холда илмий ходимларнинг бевосита илмий тадкикот ва тажриба-конструкторлик ишланмаларини бажарган тадкикотчи-мутахассисларнинг 2014 йилдаги улуши 86%ни ташкил этган-лиги кузатилса, ушбу курсаткич тахлил килинаётган бошка даврларда нисбатан паст курсаткичларни ташкил этган. Эътибор каратиш лозимки, илмий тадкикотга жалб килинган фан докторлари ва фан номзод-ларининг сони хам камайиб борган ва бун-дан хулоса килиш мумкинки, илмий тадкикот фаолиятида фан докторлари ва фан номзодлари жалб килиниши пасайган.

Албатта ХИТнинг яратилишида институ-ционал асоснинг мавжуд булмаслиги унинг ривожланишига тускинлик килади. Инсти-

1 «Узбекистонда олий таълим» статистик туплами (2015, 236-237-б) маълумотлари асосида муаллиф томонидан ишланди.

туционал ёндашувни шакллантириш учун зарурий хукукий ва методик базанинг, мах-сус ташкилотларнинг (хукумат ташкилотла-ри, саноат кластерлари, бизнес-инкубатор-лар, технопарклар, инновацион шахарлар ва бошкалар) яратилиши хамда алокадор-ликнинг янги турларидан кенг фойдаланиш (форсайт, «йул хариталари» ва бошкалар) максадга мувофикдир.

Шунингдек, ХИТнинг ривожланиши бир нечта ижтимоий-иктисодий ва худудий омиллар таъсири остида ривожланади ва у худуднинг майдони, табиий ресурсларнинг мавжуд булиши ва уларнинг таркиби, географик жойлашуви ва иклими, ишлаб чикаришнинг йуналиши ва унинг мавжуд-лиги хамда худудни бошкаришнинг тарки-бига боFлик булади. Ушбу омиллар инновацион фаолликнинг динамикаси ва йунали-шини белгилаб беради.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 7

ХИТ ижтимоий-иктисодий мухитда ре-сурсларнинг истеъмолчиси ва шу билан бирга ресурсларнинг яратувчиси сифатида намоён булади. Худуднинг инновацион ри-вожланиши аввало ресурсларнинг мавжуд-лиги, уларнинг таксимланганлиги ва энг мухими инновацион ривожланишнинг маъ-лум даврида мавжуд булишига боFлик булади1.

Жах,он иктисодиётининг ривожланиши амалиётидан маълумки, инновацион жара-ёнларда глобаллашув тамоийиллари таъси-ри остида миллий чегаралар деярли бул-майди ва трансмиллий корпорациялар уз-ларининг ишлаб чикариш кучларини ва со-тиш тармокларини айнан ракобат мухити мавжуд булган жойларга жойлаштиришади, чунки айрим худудлар уларнинг географик жойлашувидан бошлаб, тарихий, ижти-моий-иктисодий ва бошка хусусиятларига таянган холда улкан имкониятларга эга-дирлар.

ХИТнинг ривожланиши натижаси турли хилдаги инновацион фаолликлар курини-шида намоён булиши мумкин, яъни хужа-лик юритувчи субъектларнинг тулаконли инновацион жараёнларда иштироки ва

унинг натижасида инновацион махсулотлар ва билимлар яратилишида намоён булади.

Субъектларнинг вазифаси ХИТларнинг ривожланишини бошкариш - Fояларнинг генерациясини куллаб-кувватлаш ва нати-жада Fояларни тайёр махсулотларга айлан-тириш, билимларни мувофиклаштириш, ресурларга етишиш, махсулотларни таркатиш ва ишлаб чикариш харажатлари-ни камайтириш, истеъмолнинг янги мада-ниятини шакллантириш хамда доимий ра-вишда худудда инновацион фаолликнинг мониторингини юритишни ташкил этиш2.

Худуднинг инновацион ривожланиши ресурслар ва уларни кулга киритиш имко-ниятининг мавжуд булиши асосий омил булиб хизмат килмайди, аксинча, ушбу холатда ресурсларнинг максадли таксим-ланишини таъминлайдиган институтлар-нинг мавжуд булиши ва самарали фаолият курсатиши мухим омил булиб хизмат килади. Шу муносабат билан, ХИТни ри-вожлантиришнинг институтционал асосла-рининг хам чукур тадкик килиниши мухим ахамият касб этади.

Адабиётлар:

1. Ахметова М.И. Механизм управления развитием инновационной системы региона на основе оценки взаимовлияния социально-экономической и инновационной среды. / Диссертация на соис. уч. степени канд. эк. наук. - Пермь. 2015. -С. 30.

2. Антоненко И.В. Инновационный потенциал региональной экономики: формирование и реализация. / Автореф. дис. ... д-ра экон. наук. - Волгоград, 2014.

3. Гретченко А.А. Развитие методологии и совершенствование механизмов формирования национальной инновационной системы России. / Дис. ... д-ра экон. наук. - М., 2014. -С. 351.

4. Гузырь В.В. Национальная инновационная система как основа экономики качества жизни. / Дис. ... канд. экон. наук. - Томск, 2007. -С. 171.

1 Жихарев К.Л. Методология управления развитием региональной инновационной системы. / Автореф. дис. ... д-ра экон. наук. - М., 2011. -С. 39.

2 Куприянов С.В., Стрябкова Е.А., Заркович А.В. Методические подходы к оценке региональных инновационных систем [Электронный ресурс] // Фундаментальные исследования. 2014, № 9-4. -С. 809-812. - Режим доступа: www.rae.ш/fs/?sectюn = content&op = show_artide&artideJd = 10004200.

5. Ерохина Е.В. Формирование и развитие региональных инновационных подсистем. / Автореф. дис. ... д-ра экон. наук. - М., 2014. -С. 51.

6. Жихарев К.Л. Методология управления развитием региональной инновационной системы. / Автореф. дис. ... д-ра экон. наук. - М., 2011. -С. 39.

7. Исламутдинов В.Ф. Сущность и классификация институтов институциональной среды инновационной деятельности. // Journal of Institutional Studies (Журнал институциональных исследований). 2014, т. 6, № 2. -С. 79-91.

8. Норт Д. Институты, институциональные изменения и функционирование экономики. / Пер. с англ. А.Н.Нестеренко; предисл. и науч. ред. Б.З. Мильнера. // Фонд экономической книги «Начала». - М., 1997. -С. 180.

9. Попов М.Н. Анализ и оценка социально-экономической среды реализации региональных инвестиционных проектов. / Автореф. дис. ... канд. экон. наук. - Ставрополь, 2012. -С. 19.

10. Малышев Ю.А. Подходы в формировании инновационной системы Пермского края // Вестник Перм. ун-та «Экономика», 200, № 1. -С. 75-80.

11. Куприянов С.В., Стрябкова Е.А., Заркович А.В. Методические подходы к оценке региональных инновационных систем [Электронный ресурс]. // Фундаментальные исследования. 2014, № 9-4. -С. 809-812. - Режим доступа: www.rae.ru/ fs/?section=content&op=show_article&article_id = 10004200.

12. Шумпетер Й. Теория экономического развития: исследование предпринимательской прибыли, капитала, кредита, процента и цикла конъюнктуры. / Пер. с нем., под ред. А.Г.Милейковского. - М.: «Прогресс», 1982. -С. 455.

13. Хайек Ф. Индивидуализм и экономический порядок. - М.: «Социум», 2011. -С. 205.

14. Узбекистонда олий таълим. Статистик туплам. 2015. -236-237-6.

15. Metcalfe S. The Economic Foundations of Technology Policy: Equilibrium and Evolutionary Perspectives. // Handbook of the Economics of Innovation and Technological Change / ed. P. Stoneman. - Oxford; Cambridge: Blackwell Publishers, 1995.

16. Systems of Innovation: Technologies, Institutions and Organizations / ed. C. Edquist. - London: Pinter/Cassell, 1997.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.