ТВОРЧЕСКОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ОПЫТА РАЗРАБОТКИ ОПОРНЫХ СИГНАЛОВ ПРИ КОНСТРУИРОВАНИИ МУЛЬТИМЕДИЙНЫХ СРЕДСТВ ОБУЧЕНИЯ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

УДК 6.371.

ББК 3.74.212

ИСТИФОДАИ ЭЦОДКОРОНАИ Собитов Мазбут Шавкатович, омузгори

ТА ЦРИБАИ ТАХЩЯИ СИГНАЛХОИ кафедраи методикаи таълими математика ва

ТАКЯГОХЦХАНГОМИ ТАРХРЕЗИИ технологияи информатсионии МДТ "ДДХ ба

ВОСИТАХОИМУЛТИМЕДИАВИИ номи акад.Б^афуров "

ТАЪЛИМ (Тоцикистон, Хуцанд)

ТВОРЧЕСКОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ Собитов Мазбут Шавкатович,

ОПЫТА РАЗРАБОТКИ ОПОРНЫХ преподаватель кафедры методики СИГНАЛОВ ПРИ преподавания математики

КОНСТРУИРОВАНИИ и информационных технологий ГОУ «ХГУ имени

МУЛЬТИМЕДИЙНЫХ СРЕДСТВ акад. Б.Гафурова»

ОБУЧЕНИЯ (Таджикистан, Худжанд),

CREATIVE USE OF Sobitov Mazbut Shavkatovich, lecturer of the

THE EXPERIENCE OF department of mathematics and informational

DEVELOPING REFERENCE technology and its methods of teaching under the SEI

SIGNALS WHILE DESIGNING "KSU named after academician B. Gafurov "

MULTIMEDIA (Tajikistan, Khujand),

MEANS OF TEACHING E-mail:muhosibot.ddh@mail.ru

Вожа^ои калиди: сигналуои такягоуи, навиштацоти такягоуи, воситауои таълим, воситауои мултимедиавии таълим, навгонщои дидактики, педагогикаи уамкори, омузгорони навовар, матн

Мацола ба баррасии масъалаи истифодаи эцодкоронаи тацрибаи тауияи сигналуои такягоуи дар тарурезии васоити мултимедиявии таълим бахшида шудааст. Цайд мегардад, ки солуои 80-уми асри XX равияи «педагогикаи уамкори» ба рушди илми педагогика ва мактаби шурави бо навгониуои дидактикии худ таъсири калон расонд, ки яке аз чунин навгониуои калиди ин нуцтауои такягоуи маусуб меёфт, ки дар замонаш чун воситаи самараноки таълим эътироф гардида буд. Таулилуо нишон медщад, ки нуцтауои такягоуи дар мицёси мактабуои байналмилали низ эътироф гардида, мавриди истифода царор гирифта буданд. Дар мацола тацрибаи тауияи нуцтауои такягоу мавриди таулил царор гирифта, истифодаи эцодкоронаи он зимни тауияи воситауои чандрасонаии таълим тавсия мегардад. Гуфта мешавад, ки модели коркард бо матни дидактики, ки асоси онро барамздарори ва рамзхони ташкил медиуад, роуу усулуои коркарди матни дидактикиро дар шакли аёни инъикос менамояд. Воситаи мазкур имкон медиуад, ки омузгорони оянда ба тауия ва истифодаи усулуои мултимедиавии таълим аз циуати назарияви ва амали омода гарданд.

Ключевые слова: опорные сигналы, опорные конспекты, опорные плакаты, средства обучения, мультимедийные средства обучения, дидактические инновации, педагогическое сотрудничество, учителя-новаторы, текст

Статья посвящена вопросу творческого использования опыта разработки опорных сигналов при конструировании мультимедийных средств обучения. Отмечается, что в 80-е годы XX века на развитие педагогической науки и советской школы бывшего СССР большое влияние оказала «педагогика сотрудничества» со своими дидактическими инновациями. Одними из таких ключевых инноваций были опорные сигналы, которые были признаны эффективными средствами обучения. Опорные сигналы были также признаны в международной образовательной среде, их активно использовали в процессе обучения. Автор данной статьи, анализируя опыт разработки опорных сигналов, рекомендует творчески использовать данный опыт при конструировании мультимедийных средств обучения. Вместе с тем он разрабатывает модель обработки дидактического текста, основу которой составляет кодирование и раскодирование. Данная модель в наглядной форме отражает пути и приёмы обработки дидактического текста, что позволяет подготовить будущих учителей и теоретически, и практическии к разработке и использованию мультимедийных средств обучения.

Key words: reference signals, reference notes, reference posters, means of teaching, multimedia means of teaching, didactic innovations, pedagogical cooperation, navator teachers, text

The article under consideration dwells on the creative use of the experience of developing reference signals while designing multimedia means of teaching. It is underscored that in the 80-ies of the XX century, the development of pedagogical science and the Soviet school of the former USSR was greatly influenced by the direction of entitled "pedagogy of cooperation" with its didactic innovations. One of these key innovations were reference signals recognizing as effective means of teaching. Reference signals were also recognized in the international educational environment, and they were actively used in the educational process. The author of the given article canvasses the experience of developing reference signals and recommends resorting to the relevant experience creatively while designing multimedia means of teaching. At the same time, it develops a model for processing didactic text, which is based on encoding and decoding. The model in question clearly reflects the ways and techniques of processing didactic text allowing effective theoretical and practical training of future teachers to develop and use multimedia means of teaching.

Солхои хаштодуми асри гузашта дар соби; Иттиходи Шуравй равияи «педагогикаи хамкорй» амал мекард, ки таъсири он ба мактабу маориф ва педагогикаи шуравй назаррас буд. Омузгорон-навоварони ин равия амсоли В.Ф.Шаталов, С.Н.Лисенкова, И.П.Волков, Е.К.Илин, Т.И.Гончарова, А.Б.Резник, И.П.Иванов, Е.Ю.Сазанов, А.А.Дубровский, С.Д.Шевченко, Г.Г.Кравсова, Б.И.Дегтярева, В.М.Шейман, Ф.Т.Деак, В.И.Маху, Р.С.Ходос, И.Д.Денисов, М.Д.Денисов ва дигарон дар рушди педагогикаи хамкорй сахми босазо гузоштаанд. Онхо тавассути тачрибахои худ дар раванди таълим зиёда аз 150 навгонии таълимй чорй намуданд. Мохият ва натичаи ворид намудани ин навгонихо боиси куллан бехтар гардидани муносибати хонандагон омузиш гардид. Дар талабагон хисси баланди масъулиятшиносй ташаккул ёфт. ^исми зиёди талабагон, ки дируз парвои хондан надоштанд ва танхо бо бахои паст мехонданд, балки барои донишазхудкунй кушиши зиёд пайдо намуданд. Дар доираи таххихоти худ мо танхо бо бархе аз педагогикаи хамкорй навгонии бо номи нухоти такягохй (опорные сигналы), навиштачоти такягохй (опорные конспекты), плакатыои такягохй (опорные плакаты) сарукор дорем, зеро онхо барои банахшагирй, тахия ва истифодаи воситахои чандрасона(мултимедиавй)-ии таълим ба назари мо махом ва чойгохи махсусро ишгол менамоянд.

Ба ахидаи яке аз саромадани ин равия В.Ф.Шаталов низ махз ну;тахои такягохй яке аз навгонихои натичасоз дар системаи методии у махсуб меёбад. Пас худи нухоти такягохй чист? Дар ин бобат В.Ф.Шаталов чунин ахида дорад «Аз одитарин нукта огоз менамоем: харф дар калима ин ну;таи такягохист. Агар он новобаста аз дигар харфхо, худ барои худ арзи вучуд медошт, пас онро танхо ну;та номидан лозим буд. Аммо сухан хам дар сари ин аст, ки калимаро сохта, мо ба хар як харфи навишташуда ва ба мачмуаи якчояи онхо такя намуда, онхоро дар хотир нигох медорем. Хдрф-такягох. Хдрф-ну;та, нишона, аломат, бонг. Аммо танхо харфхо? Ну;тахои такягохй-ин хам хичо, хам калима, рахам ва сана, формула ва хоидахо, магар хамаашро номбар карда мешавад? Ва хамин тавр мешавад, ки дар хотираи хар як одами муосир миллионхо нухоти такягохй махфузанд, он хангоми зарурат ба у барои ба хотир овардани иттилооти азхудкардашуда кумак мерасонад (5,41-42).

Ну;таи такягохй ин як навъи омезиш, алохамандкунй, якчоякунии воситаи сухан, вочавй ва аёнй, расмй махсуб меёбад. Дар ин маврид унсурхои воситаи вочавй: харф, калима, ибора ва унсурхои низоми воситаи аёнй: ну;та, тарх, расм ва дигар унсурхо мавриди истифода харор дода мешаванд.

Матн мачмуи калимахо ё рамзу нишонахои ба хам алохаманд, ки дорои маънй ва мафхум аст. Хднгоми тахияи ну;тахои такягохй раванди барамздарории матн ба мушохида мерасад. Хднгоми дар асоси ну;тахои такягохй азнавбархароркунии матн раванди рамзхонй чой дорад. Барамздарории тавассути зиёдро кам кардан, яъне михдори унсурхоро дар системаи матн кам кардан, фикри васеъ баёншударо аниху дахих баён кардан, чумлаи дарозро кутох кардан, фишурда ва ихтисор кардани маводи нолозимии матн ва дар натича хосил намудани воситаи нави таълимй бо номи ну;тахои такягохй, ки дар он на танхо вочахо, балки боз нахша, тарх, расм, сурат, чадвал, диаграмма мавриди истифода харор дода шудааст, ки дар мачмуъ хамаи онхо унсурхои низоми воситахои ну;таи такягохиро ташкил медиханд, ки дар холати аз чихати илмию методй мантихан дуруст тахия гардидан раванди омузонидан ва омузиши маводи таълимиро самаранок мегардонанд. Рамзхонй ин раванди дар асоси ну;тахои такягохй, навиштачоти бо такягохй, плакати такягохй азнавбар;ароркунии матн

мебошанд. Дар мачмуъ хангоми барамздарорй ва рамзхонй фаъолияти якчояи тафаккур, нутх, забон ва хамчунин диххат, идрок, хаёл самаранок ва бехтар мегардад.

зиед

васеъ

А

дароз

кушода

пурра

Плакатхр и

такягохй нук,тахои такягохйн

кам

тангкунй

махдудкунй

кутохкунй

танг махдуд

кутох

фишурдан

фишурда

ихтисоркунй

ихтисор

истифода

-7 матн Б

_ь.

зиёд Б

васеъ Б

дароз Б

кушода Б

пурра Б

Расми №1 Амсилаи та^ия ва истифодаи нуцта^ои такягохй.

Ну;тахои такягохй аз дониби олимон, методистон, омузгорон ва хонандагон тахия ва мавриди коркард ;арор мегирад. Вобаста ба хамин се навъи ну;тахои такягохй мавриди истифода ;арор мегирад, ва албатта сифати онхо гуногун аст.

Дар бобати истифодаи ну;тахои такягохй В.Ф.Шаталов чунин изхори ахида менамояд. «Имруз аллакай фанни таълимро аз курси мактаби олй номбар намудан мумкин нест, ки дар он ну;тахои такягохй мавриди истифода ;арор нагирифта бошанд. Илова ба ин, бо озмоишгарони Донетск робитахои самаранокро омузгорони мактабхои олии Чехословакия, РДГ, Полша, Куба, Хитой, Мугулистон, Ветнам ба рох монданд, ки онхо ну;тахои такягохй ва як хатор аносири низоми нави методиро зимни таълими фанхои гуногун истифода мебаранд» (2, 57). Хдма ин далел бар он аст, ки дар ха;и;ат дар замони шуравй ну;тахои такягохй дар хатори дигар унсурхои низоми методии нав эътирофу эътибори байналмиллалиро доро гардида буд. Аз хама мухим он буд, ки дар тахияи ну;тахои такягохй хонандагон низ далб карда мешуданд. Ин як гояи нав ва пешхадам хисобида мешуд. Зеро то дорй намудани ин усул хонандагон танхо бо маводи тайёр сарукор доштанд, ки онхоро аз китоби дарсй ё дигар манбахо дастрас менамуданд. Асосан фаъолияти онхо данбаи омузишию бархароркунй (продуктивй) дошт, ки тибхи он фаъолияти хотира ва нутхи онхо ба рох монда мешуд. Маводи таълимй хариб, ки тащирнаёбанда буд. Онхо ху;у;и онро ба дигар шакл дароварданро надоштанд. Аз ин хотир дар бештари холатхо дар ёд нигох доштан ва аз нав баён намудани он дар дои аввал ;арор гирифта буд. Аммо тахия ва коркарди ну;тахои такягохй ин барои онхо як навъи кори эдодй махсуб меёфт. Онхо мебоист матнро ба рамз медароварданд. Барои ба рамз даровардан хонандагон аз вожахои калидй, мафхумхои асосии мавзуи нав, аз на;ша, расм, тарх, сурат, дадвалу диаграммахо истифода бурда, мухтавои асосии мавзуъ ва зермавзухоро дар ну;тахои такягохй инъикос ва тадассум менамуданд. Ин ба инкишофи тафаккури мантихй ва хаёлии онхо мусоидат менамуд. Шавху рагбати

талабагон нисбат ба тахия ва коркарди ну;тахои такягохй баланд буд. Бар замми ин ну;тахои такягохй навъи нави воситаи таълим барои омузонидан ва омузиш махсуб меёфт, ки он характери фардиро доро буд. Зеро хар як хонанда худаш барои худаш чунин воситаи таълимиро тахия ва коркард намуда, мавриди истифода харор медод, ки ин нихоятдарача савияи шуурнокй ва фаъолиятнокии уро баланд менамуд. Ин рохи самараноки пешгирии ;ориазёдкунии маводи таълимй низ махсуб меёфт.

Ну;тахои такягохй имкон медиханд, ки дар хабули ахбори таълим узвхои шунавой ва биной фаъолона ширкат варзанд, ки ин самаранокии омузишро боз хам афзоиш медихад.

Тахия ва коркарди ну;тахои такягохй аз чониби омузгор низ дар фаъолияти у кори эчодй ва касбй махсуб меёбад, ки онхоро хангоми омузонидан аз чониби таълимгирандагон мавриди истифода харор медихад. Падару модарон низ дар асоси ну;тахои такягохй дониш, махорат ва малакахои фарзандонашонро санчида, ба омода намудани вазифаи хонагии онхо кумак расонида метавонанд. Тачрибаи тахия, коркард ва мавриди истифода ;арор додани ну;таи такягохй, навиштачоти такягохй, плакати такягохй ганчинаи бебахои дидактикй махсуб ёфта, онро хангоми тахия, коркард ва истифодаи воситахои нави таълимй, алалхусус воситаи чандрасонай эчодкорона мавриди истифода ;арор додан мумкин аст.

Иттилоотони чомеа кулли сохаи фаъолияти инсонро фаро мегирад, ки сохаи мактабу маориф низ истисно нест. Ин раванди таълим та;озо менамояд, ки таълимдихандагону таълимгирандагон аз техника ва технологияхои иттилоотй, алалхусус воситахои компютерй самаранок истифода баранд. Дар раванди фаъолияти таълимию маърифатй, дар раванди омузонидан ва омузиш субъектхои фаъолияти таълимй барои аз ин гуна техника ва технологияхо самаранок истифода бурдан бояд, ки дорои салохиятнокй ва саводнокии баланди компютерй бошанд. Дар ин самт онхо бояд аз дониш, махорат ва малакахои компютерй чу;ур ва васеъ истифода намоянд.

«Педагоги амрикой К.Керр чахор ин;илобро дар сохаи методхои таълим чудо менамояд. Якум: омузгорон-волидон чои худро ба омузгорони касбй медиханд. Мохияти дуюм аз иваз намудани нут;и шифохй бо нут;и хаттй буд. Инхилоби сеюм ба ворид намудани асархои чопй дар таълим оварда расонид, ва чахорум ин;илоб, ки алхол мо шохиди он хастем, ба ;исман автоматикунонй ва компютеркунонии таълим равона карда шудааст» (4,269).

Дар хамин самт истифодаи воситахои чандрасонаии таълим яке аз падидахои нави дидактикй махсуб меёбад. Бояд тазаккур дод, ки мултимедиа алхол дар бисёр сохахои фаъолияти инсонй бомуваффа;ият мавриди истифода ;арор дорад.

Пас калимаи «мултимедиа» чист? Мултимедиа аз калимаи англисии «multimedia» ки он дар навбати худ аз ду вожа "multi" -якчанд, чанд ва «media»-расона иборат аст. Мултимедиа, яъне чандрасона-ин барандаи электронй, фазои пахнкунй, пахншавй ё мачмуаи техникй-барномавй (дастгох) ки якчанд намуди иттилоотро дарбар мегирад. Ахбореро, ки матн, тасвир, овоз, садоро чй дар чудогонагй ва чй дар мачмуъ дарбар мегирад, ки дар технологияхои нави иттилоотй чойгиранд «мултимедиа» меноманд. Хдмчунин, мултимедиа ин мачмуаи технологияхои компютерие мебошад, ки дар як ва;т якчанд намуди иттилоотро ба монанди графика, матн, видео, сурат, аниматсия, воситахои овозй, чуршавии сифатан баланди овозиро дар бар мегирад. Фановарихои чандрасонавиро воситахои махсуси дастгохй ва барномавй ташкил медиханд. Сохтори воситаи мултимедиавии таълим, ба ахидаи мо, бояд чунин бошад:

Расми №2 Сохтори воситаи чандрасонавии таълим х;амчун низом.

Чандрасона хамчун воситаи таълим аз панч унсур иборат аст:

1) матни таълимй-ин унсури системасоз, ё худ сисиласоз мебошад, зеро махз аз ин дигар аносири низоми мазкур сарчашма мегиранд. Ба матни таълимй вожахои калидй, яъне калима ва ибора, чумлахои калидй дохил мегарданд, ки маъно мазмун ва мундарича, мухтавои асосии мавзуъ ва ё зермавзуъхоро дарбар мегиранд. Дар ин мафхум калимаи дидактика мавриди истифода ;арор дода шудааст, ки он ба сохаи таълим нигаронида шудааст. Яъне хар як унсури таркибии низоми воситахои чандрасонавии таълим чй алохида ва чй дар мачмуъ барои омузиш мавриди истифода бояд ;арор дода шавад.

2) аёнияти таълимй-мачмуаи на;ша, расм, сурат, тарх, чадвал, диаграммахо ва дигар унсурхоро дарбар мегирад, ки ба тарихи аёнй ин ё он чабхаи матни таълимиро дар шакли аёнй маънидод ё шарх медиханд. Ин аносири таълимй метавонанд бо рангхои гуногун ороиш дода шаванд.

3) аудиодидактика-садо ва овозхое, ки ба матни таълимй дахлдор мебошанд. Ин хониши ифоданоки калима иборахои калидй, чумлахо, овози мусикй, овози одамон, паррандахо, хайвонот, техника ва дигар овозхо мебошад, ки бо ма;сади омузиш мавриди истифода ;арор мегиранд;

4) видеодидактика-ин мачмуаи тасвирхое, ки аёниятхои гуногуни дидактикиро дарбар мегиранд;

5) аниматсияи (зиндасозй) дидактикй-дар холати харакат, зинда, инкишоф намоиш додани ашё ва ходисахое, ки мавриди омузиши ;арор дода мешавад. Воситаи чандрасонавии таълим чун дигар воситахои таълим дорои арзиши муайяни омузишй мебошад, ки он дар мусоидат намудани онхо ба ичроиши раванд ва вазифахои таълимй хамчун методи маълумотдихй, тарбиявй ва инкишофдихии таълим равона карда шудаанд. Хднгоми бана;шагирй, тахия, коркард, истифода ва тахлили воситахои чандрасонавии таълим муаллифони воситахои чандрасонавии таълим омузгорон ва таълимгирандагон арзишхои маълумотдихй, тарбиявй ва инкишофдихии онро ба эътибор гирифта, онро фаъолона тахия ва истифода намуда, барои дар амал татби;шавии он чидду чахд намоянд. Хдмчунин арзиши маълумотдихандагй, тарбиявй ва инкишофтихандагии воситахои чандрасонавии таълим дар риоя намудан ба принсипхои таълимй ифода меёбад, ки омузгорону таълимгирандагон хангоми истифода бояд хатман риоя намоянд. Зеро хар як функсия ва принсипхо чй дар алохидагй ва чй дар мачмуъ дарачаи илмию методй, тахия, коркард ва истифодаи онхоро муайян мукунанд. Чй тавре, ки дар боло хайд намудем воситахои чандрасонавй дар хама сохахои хаёт зина ба зина мавриди истифода ;арор гирифта истодааст. Аммо тахия, коркард ва истифодаи он вобаста бо мохият ва хусусиятхои сохавии он ба сомон расонида мешавад. Аз ин чихат сохаи маориф, тахсилот ва таълим истисно нест. Дар сохаи таълим пеш аз хама ин хусусияти дидактикй мебошад, ки он бояд ба эътибор гирифта шавад. Яъне воситахои чандрасонавии таълим барои самаранок намудани раванди омузиш бояд равона карда шаванд. Истифодаи воситахои мултимедиавии таълим дар муассисахои гуногуни таълимй ва дар зинахои гуногуни тахсилот бояд боназардошти хусусиятхои онхо мавриди тахия, коркард ва истифода харор гирад. Воситахои чандрасонавии таълим хамчунин бодарназардошти хусусиятхои методхои таълим ва шаклхои гуногуни таълим бояд мавриди коркард ва истифода харор гирад, ки хамаи ин талабот, хамчун талаботи меъёрии илмию методй ба самаранокии раванди таълим нигаронида шудаанд.

ПАЙНАВИШТ:

1. Зайцев, В.С. Мультимедийные технологии в образовании: современный дискурс:/В.С. Зайцев - Челябинск: Издательство ЗАО Библиотека. А Миллера, 2018-30с ISBN 978-593162-102-9

2. Кузин, В.С. Изобразительное искусство и методика его преподавания в начальных классах. /В.С.Кузин- М.: Просвещение ,1984-319с.

3. Подласый, И.П. Педагогика. Новый курс: учеб. для студ. высш. учеб. заведений: в2-кн /И.П. Подласый - М.: Гуманитар изд. центр ВЛАДОС, 2004-КН.1. Общие основы. Процесс обучения-574с.

4. Сластенин, В.А. Общая педагогика: Учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений./ Под ред. В.А.Сластенина: В2/ В.А.Сластенин, И.Ф.Исаев, Е.Н Шиянов.-М.:Гуманит изд. центр ВЛАДОС,2003.-41.-288с.

5. Шаталов, В.Ф. Эксперимент продолжается/В.Ф.Шаталов- М.: Педагогика,1989-336с.

REFERENCES:

1. Zaytsev, V.S. Multimedia Means in Education: Modern Discourse: /V.S. Zaytsev - Chelyabinsk: Publishing-house 0f ZAO Library named after A.Miller, 2018-30p ISBN 978-5-93162-102-9

2. Kuzin, V.S. The Fine Arts and its Method of Teaching in Primary Classes, - M.: Enlightenment, 1984. - 319 p.

3. Podlasiy, I.P. Pedagogy: New Course: manual for students of higher educational establishments: in 2 books. - M.: Humanitarian publishing centre of VLADOS, 2004-Book 1 General bases. Process of teaching. -574 p.

4. Slastenin, V.A. General Pedagogics: manual for students of higher educational establishments: / Under the editorship of V.A. Slastenin: In 2 parts/ V.A. Slastenin, I.F.Isaev, E.N.Shiyanov. - M.: Humanitarian publishing centre of VLADOS, 2003. Part 1. - 288 p.

5. Shatalov, V.F. Experience Is Going on/ V.F. Shatalov. - M.: Pedagogy, 1989. - 336p.