CC BY
109
13.00.02.НАЗАРИЯ ВА УСУЛДОИ ТАЪЛИМУ ТАРБИЯ
13.00.02.ТЕОРИЯ И МЕТОДИКА ОБУЧЕНИЯ И ВОСПИТАНИЯ
13.00.02.THEORY AND METHODS OF TEACHING AND UPBRINGING
УДК 37.02+37.091.214+373.5.016 ББК 74.4+74.560
МАР^АЛАИНАВДАР Абдуцодиров Абдусаттор, н.и.ф., профессори МДТ«ДДХба ТАКМИЛИ ТАЪЛИМВА номи акад. Б. Fафуров»; Вохцдова Нодира Абдусатторовна,
ОМУЗИШИЗАБОН^О омузгори кафедраи умумидонишгоуии забощои хориции МДТ
«ДДХ ба номи акад.Б.Fафуров» (Тоцикистон,Хуцанд)
НОВЫЙ ЭТАП В Абдукадыров Абдусаттор, к.ф.н., ГОУ "ХГУ имени СОВЕРШЕНСТВОВАНИ акад.Б.Fафурова"; Вохидова Нодира Абдусатторовна,
И ПРЕПОДАВАНИЯ И преподаватель общеуниверситетской кафедры иностранных ИЗУЧЕНИЯ ЯЗЫКОВ языков ГОУ "ХГУимени акад. Б.Гафурова" (Таджикистан,
Худжанд )
THE NEW STAGE IN Abdukodirov Abdusattor, Professor under the SEI "KSU named after TEACHING AND academician B. Gafurov"; Vohidova Nodira Abdusattorovna, teacher LEARNING LANGUAGES of the all-University department of the foreign languages the
SEI"KSU named after acad. B.Gafurov" (Tajikistan, Khujand), E-mail: vohidova2020@mail.ru
Вожа^ои калиди: сиёсати давлатии забон, Пешвои миллат дар бораи забономузи, такмили таълими забощо, мацсад ва вазифауои Барномаи давлатии такмили таълими забощо
Дар мацола сухан аз маруалаи нави такмили таълими забонуои хорици, бахусус забонуои руси ва англиси меравад, ки бо ташаббусуои Пешвои миллат муутарам Эмомали Раумон дар соли сипаришуда (2019) дар Паёми Президенти кишвар ба Мацлиси Олии Цумуурии Тоцикистон ва суханронии Сарвари давлат ба муносибати Рузи забони давлатии Тоцикистон ироа гардидааст. Дар уамин замина «Барномаи давлатии такмилии таълими забонуои руси ва англиси дар Цумуурии Тоцикистон барои давраи то соли 2030» цабул гардид. Муутавои мацоларо таулили андешауои Сарвари давлат дар бораи тацозои айём будани бардоштани сатуи таълими забонуои хорици, инчунин тавзеуи мацсад ва вазифауои Барномаи мазкур ташкил менамояд. Дар ин росто нацши забони давлати (тоцики) уамчун забони такягоуи дар таълим ва омузиши забонуои руси ва англиси низ мавриди назар царор гирифтааст.
Ключевые слова: государственная языковая политика, Лидер нации и вопросы языковладения, совершенствование преподавания и изучения языков, государственная программа совершенствования преподавания языков
В статье освещаются вопросы совершенствования преподавания и изучения русского и английского языков, которое исходит от инициатив Лидера нации уважаемого Эмомали Рахмона, изложенных в прошлом (2019) году, в частности, в Послании Президента страны Маджлиси Оли, а также в докладе, посвященном Дню знаний Таджикистана. Именно на этой основе принята «Государственная программа совершенствования и изучения русского и английского языков в Республике Таджикистан на период до 2030 года». Определена значимость высказываний Главы государства о необходимости глубокого изучения русского и английского языков, а также разъяснены цели и задачи названной Госпрограммы. В статье уделено внимание проблеме целесообразности использования государственного (таджикского) языка в качестве «опорного языка» в процессе преподования и изучения русского и английского языков.
Key words: state language policy, the Leader of nation and issues concerned with linguistic studies, improvement of language teaching, goals and objectives of state language teaching excellence program
The article dwells on the issues concerned with a new stage towards improvement of foreign languages teaching, especially Russian and English with the initiative of the Leader of Nation, His Excellency -Emomali Rahmon in the past year (2019), in particular, in the Message of the President to the Majlisi Oli of Tajikistan Republic, as well as in the report on the day of knowledge of Tajikistan. In this regard, the "State Program for improving the teaching of Russian and English languages in the Republic of Tajikistan until 2030" was adopted. The content of the article is the analysis of the Head of State's thoughts on the need to raise the level of foreign language teaching, as well as to explain the goals and
objectives of the Program. In reference to it, the role of the state (Tajik) language as a base language for teaching and learning Russian and English languages being taken into consideration as well.
Тачрибаи таърихи навтарини Чумхурии Точикистон нишон дод, ки забон яке аз аломатхои во;еии пешрафти чомеа ва давлатдории миллй мебошад. Аз хамин сабаб Президенти кишвар, Асосгузори сулху вахдати миллй, Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон ба на;ши забон дар рушди чомеа ва давлатдории миллй бахои баланд дода, барои тахкими пояхои илмй, таълимй ва ичтимоию сиёсии он пайваста кушиш менамоянд. Сарвари давлат хануз соли 1996 дар суханронии худ ба муносибати Рузи забон чунин гуфта буданд: «Забон рукни асосии миллат ва давлат аст. Миллату давлат сохиб ва пуштибони забонанд. Забон омили асосии рушду камоли миллат ва давлат аст. Ин аст, ки забон ва давлату миллат дар панохи якдигаранд.»
Чунин бахои баланд бо гузашти солхо ва торафт мустахкам гардидани пояхои давлатдории миллии точикон беш аз пеш та;вият ёфта меёбад. Далелхо собит менамоянд, ки чомеа дар робитаи чудонашаванда бо забони миллй рушд мекунад. Аз як тараф, пешравии чомеа боиси такомули забони умумихал;й мегардад, аз чониби дигар, забони миллат чун яке аз омилхои мухими рушди чамъияту миллат хидмат менамояд.
Метавон гуфт, ки ба ма;оми давлатй сохиб шудани забони точикй на танхо эътибори забонамонро афзуд, балки пояи давлатдориамонро мустахкамтар кард, зеро, чунонки чомеашиносон собит намудаанд, яке аз шартхои шинохти миллат ва рукни давлати миллй сохиб будан ба забони миллии давлатй мебошад.
Аз ;иёс бармеояд, ки ди;;ат ва таваччухи Сарвари давлат ба забони точикй торафт бештар шуда истодааст. Чунончи, дар соли гузашта бахои баланд ба забон ва забондонй дар аксар баромадхои Пешвои миллат садо дод. Аз чумла, дар маъруза ба ифтихори Рузи дониш (2019) ;айд гардид, ки «рисолати мухими олимони кишвар поку бегазанд нигох доштани забони давлатй, густариши доираи истифодаи он, суфтаву ганй гардонидани забони адабй, тоза нигох доштани забони муошират, эхёи фарогири забони илми точик, ба чахониён муаррифй намудани дастовардхои ниёгони мо ... мебошад».
Дар суханронии Сарвари давлат ба муносибати Рузи забони давлатй (4 октябри соли 2019) чунин вазифа гузошта шуд: «зарур мешуморам, ки чихати устувор намудани пояхои забони давлатй аз чониби Кумитаи забон ва истилохот дар хамкорй бо Академияи илмхо ва Вазорати маориф ва илм «Барномаи рушди забони давлатй барои солхои 2020-2030» тахия ва ба баррасии Хукумати мамлакат пешниход карда шавад».
Дар баробари ин ба ма;омоти дахлдори илмию таълимй, иттифо;и нависандагон ва сохторхои марбутаи дастгохи ичроияи Президент супориш дода шуд, ки «;оидахои имлои забони точикй» - ро бо назардошти камбудиву мушкилоти дар онхо чойдошта то мохи январи соли 2020 барои тасди; бо Хукумати мамлакат пешниход намоянд.
Дар баромадхои Сарвари давлат дар баробари ахамияти забони давлатй ба омузиши забонхои бонуфузи хоричй эътибор дода мешавад. Дар суханронии Пешвои миллат ба муносибати Рузи забони давлатй чунин суханон садо доданд: «Ман хамеша таъкид мекунам, ки дар замони имруза хар як шахси бомаърифат, махсусан чавонон, дар баробари дар сатхи аъло донистани забони модарии худ се - чор забони хоричй, аз чумла, забонхои русй ва англисиро бояд омузанд, ки ин талаботи чахони муосир аст».
Добили таваччух аст, ки дар маърузаи Сарвари давлат як масъалаи хеле мухими методологии омузиши забонхои хоричй зикр гардидааст. «Бисёр мухим аст, ки, - омадааст дар баромад, - омузиши забонхои хоричй дар заминаи ;онуну ;оида ва меъёрхои забони адабии точикй сурат гирад, яъне аввал забони модарии худро ба дарачаи олй бояд донист ва сипас дар ;иёс бо дастурхои он ба фарогирии забонхои хоричй ивдом намуд».
Заминаи илмии забонхои точикй, русй ва англисй бар он аст, ки ин забонхо ба як оилаи забонхо - хиндуаврупой тааллу; доранд, яъне мабдаи онхо як аст. Ин чунин маъно дорад, ки онхо дар асл табиати хамгун доранд, ки аз хусусиятхои сохториву маъной бармеояд, пас, хуб донистани яке дар омузиши муваффа;онаи дигаре мусоидат мекунад.
Яке аз сабабхои барои омузиши забони хоричй кам чудо карда шудани соатхои таълимй низ аз андешаест, ки донишчуён бо чихатхои савтй ва ;олабхои лугавию грамматикии забон тавассути забони модариашон, ки дар мактаб дар ёздах соли тахсил дар худуди соатхои дарсии фаровон омухтаанд, хуб огох хастанд. Чунончи, таълими савтиёт (фонетика) - ро гирем, чунин масъалахо, амсоли мафхуми овоз, хосилшавии овоз (фонема), баландй, ;увва, давомнокй, тембри овоз, тафовути садоноку хамсадохо ва усули хосилшавии овозхо,
;оидахои хдчо, зада ва монанди инхо дар забонхо аз чумла, точикй, русй ва англисй умумият дошта, зарурат ба такрори онхо хангоми таълим ва омузиши забонхои хоричй нест. Вале комёбй дар таълими забонхои хоричй танхо дар мавриде муяссар мегардад, ки омузгор дар таълим робитаи забони хоричиро бо забони модарии мухассилин таъмин карда тавонад. Ин усулест, ки хамчун асос дар кишвархои пеш;адам ба кор мебаранд. Дар ин сурат забони модарй дар илми методикаи таълим бо истилохи хос - «забони такягохй», яъне забоне, ки дар таълим ё омузиши забони дигар ба он такя мекунанд, ном бурда мешавад.
Дар навбати худ зикр бояд кард, ки дар робита омухтан ва таълим додани забонхои гуногунсохт ба забони модарй (такягохй) низ манфиат меорад. Чунонки мусаллам аст, бисёр масъалахои забонхои хоричй, бахусус забони русй нисбатан ами;тар омухта шудааст. Яъне дар чустучуи усулхои тах;и;и ;азияхои фонетика, лексика, грамматика, услубиёт ва маданияти нут;, назария ва амалияи фархангнигорй, аз чумла, фразеография дар забоншиносй рус ва ;исман англисй рохи тайшуда ба шумор меравад ва ба тари;и му;оисавй - типологй омухтани забонхои точикй, русй, англисй ва забонхои дигари хоричй дар тах;и;и ами;и масъалахои забони точикй низ мадад мерасонад. Яке аз муаллифони ма;олае, ки дар даст доред, ба ин ;азия дар асоси омузиши мавзуи «Хусусиятхои фразеография дар забонхои гуногунсохт (точикй, русй, англисй) як андоза равшанй андохтааст (2).
Омузгорони пеш;адам аз руйи пуртачрибагй ба таври худ аз ин усули таълим истифода менамоянд, вале, мутаассифона, бояд инкор шуд, ки асосхои илмию методологии чун забони такягохй ба кор бурдани забони модарй (точикй) дар таълим ва омузиши забонхои хоричй аз чумла, русй ва англисй хануз омухта, корбаст карда нашудааст.
Во;еан, ба мисли хамин бисёр масъалахои усули таълими забонхои хоричй хануз тах;и; ва асоси таълими босамар ;арор дода нашудаанд. Дар ин бора Президента кишвар мухтарам Эмомалй Рахмон дар Паёми соли гузашта ба Мачлиси Олй бо нигаронй сухан ронданд ва аз руйи супорише, ки дар Паём ироа гардид, барои корбарй ба мухлати дах сол «Барномаи давлатии таълим ва омузиши забонхои русй ва англисй дар Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030» ;абул карда шуд.
Ба хотир оварданием, ки чунин барномахо барои солхои 2004 - 2014 ва 2015 - 2020 низ ;абул ва мавриди ичро ;арор ёфта буданд, вале рафти ичрои онро Сарвари давлат «;онеъкунанда нест» арзёбй намуданд. Сабаби чунин бахоро дар ташкили таълим ва омузиши забонхои хоричй, бо вучуди он ки корхои муайян ба сомон расонида шуданд, аз руйи ду омили асосй бояд чуст: 1) омили экстралингвистй (ичтимой) - и таълим ва омузиши забонхои хоричй ва истифодаи онхо дар чомеа ва муносибатхои байналхал;й дар шароити чахонишавй ва суръати назаррас дар ми;ёси чахонй нуфуз пайдо кардани Чумхурии Точикистон; 2) омили таълимй - ;афо мондани роху усулхои муосир ё инноватсионии таълими забонхои хоричй дар кишвар аз суръати тахаввулоти дидактикаи чахонй.
Тафовути назарраси «Барномаи давлатии такмили таълим ва омузиши забонхои русй ва англисй дар Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030» аз бахои мушаххас ва вазифадоркунанда ба вазъи таълим ва омузиши забонхои хоричй бармеояд, ки бо ма;сади таъмини ани;ият дар бандхои алохида оварда шудаанд. Чунончи, дар банди «Тахлили вазъи таълими забонхои русй ва англисй дар Чумхурии Точикистон» аз чумла тазаккур ёфтааст:
- самаранок набудани мазмуни барномаи таълими забоншиносй дар муассисахои тахсилоти миёна ва олии касбй, ки ба такмили фаъолияти касбй имкон намедихад;
- зарурати такмили таълими босифати забони давлатй барои самаранок таълим додани забонхои русй ва англисй.
Хдмчунин дар банди алохида мушкилот дар таълим ва омузиши забонхои мазкур ;айд гардидаанд, ки аз чумлаи онхо:
- мавчуд набудани мухити забонй;
- норасоии омузгорони забонхои русию англисй;
- мавчуд набудани самти амалй дар таълим, номукаммалии барномахо, китобхои дарсй ва воситахои таълим аз забонхои мазкур;
- мавчуд набудани лугатхои муосири гуногуншакл;
- азхудкунии нокифояи технологияхои навтарини иттилоотй аз чониби омузгорон;
- норасой дар тачхизонидани синфхона / аудиторияхо бо технологияи иттилоотй -коммуникатсионии муосир;
- норасой дар та;симбандии синфхо / гуруххо дар баъзе муассисахои таълимй;
- кам будани мивдори соатхо барои таълими забонхои русй ва англисй ва гайра. Дар барнома роху усули ба амал баровардани он низ муайян карда шудааст, ки асосан аз чорй намудани технологияи инноватсионй дар такмили омузиши забонхои русй ва англисй, дар омода кардани мутахассисон бо мачмуи малакахо, салохиятхои касбй мутоби; ба та;озои чахони зудтагйирёбанда, истифодаи роху воситахои муосири таълим дар ташкили дарсхо ва корхои беруназсинфй, баланд бардоштани фаъолнокй ва хавасмандии маърифатии мухассилин, рушди фаъолияти эчодкоронаву муста;илона иборат мебошад. Дамчунин дар Барнома барои халли «мушкилоти кадрй» як ;атор тадбирхо пешбинй шудааст.
Барномаи нав дар чунин мархалае ;абул ва рохандозй шуд, ки Точикистон аз лихози хам тачрибаи маърифатй ва хам имкониятхои моддй дар пояи устувор ;арор дорад. Барои ичрои Барнома пешбинй шудани чунин маблаги калон дар хачми 1 миллиарду 4 миллиону 866 хазору 467 сомонй далели бартарии чиддии он аз барномахои давлатии пешин махсуб меёбад, ки манбаи бештари он аз бучаи давлатй ба на;ша гирифта шудааст. Аз чумла, барои тахия ва нашри рахнамои омузгор аз руйи китобхои дарсиии забонхои русй ва англисй - 288 000 сомонй; тахия ва нашри барномахои таълимй, китобхои дарсй, дастурхои таълимй, маводи дидактикй барои муассисахои тахсилот ва докторантура аз руйи ихтисос 306 000 сомонй; тахия ва нашри маводи таълимй методй 241 000 сомонй пешбинй гардидааст.
«Барномаи давлатии такмили таълим ва омузиши забонхои русй ва англисй дар Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030» дар мачмуъ бо ма;сади он тахия шудааст, ки мушкилоти мавчударо дар сохаи таълими фанхо аз забонхои русй ва англисй нишон дихад, роххои имконпазири онхоро пешбинй намояд ва шароитаре, ки ба рушди тахсилоти бисёрфархангию бисёрзабонии насли наврас мусоидат мекунанд, мухайё созад.
Дар барнома бана;шагирй ва ичрои корхои бузурги ташкилй, илмй - тах;и;й ва методй бо харчи маблагхои нихоят калон рохандозй гардидааст, ки ин тадбири мухими давлатй масъулият металабад ва шояд аз хамин сабаб бошад, ки дар Барнома тахти унвони «Натичахои чашмдошт аз амалишавии Барнома» банди алохида чудо карда шудааст, ки татби;и натичахои ичрои ин хуччати давлатиро дар мадди назар дошта, рохандозии чунин масъалахои мухими раванди таълими забонхои русй ва англисиро, амсоли татби;и натичахои тах;и;оти илмй, педагогй, дастурхои методй чорй намудани технологияхои нави таълим; тахия ва татби;и усулхои ояндадори инноватсионии таълим, воситахои техникии муосир, тачхизот ва воситахои аёнии таълим; андешидани тадбирхо барои баланд бардоштани сатхи махорати касбии омузгорон; заминахои моддию техникии муассисахои таълимй дар самти забонхои русй ва англисй чашмдор аст.
Ташкили махзани иттилооти Барнома ва лоихахои илмии миллй (точикй) ва байналмилалй оид ба масъалахои таълим ва омузиши забонхои хоричии мазкур, аз чумла, типологияи му;оисавй, назария ва амалияи тахияи лугатхои таълимй, асосхои назария ва амалияи тарчума низ чун натичаи татби;и Барнома дар мадди назар ;арор дорад.
Давлат дастгирии афзалиятнокро оид ба хифз ва рушди марказхои пешбари илмию таълимй, мактабхои забоншиносй, ки корхои илмй - тах;и;отиро оид ба мушкилоти таълими забонхои русй ва англисй дар мухити тахсилот кафолат медихад.
Дамин тари;а, хулосае бармеояд, ки ма;сад аз ;абули Барномаи мазкур мушкилоти мавчударо дар сохаи таълими забонхои русй ва англисй нишон дихад, роххои имконпазири халли онхоро пешбинй намояд ва шароитеро, ки ба рушди тахсилоти бисёрфархангию бисёрзабонии насли наврас мусоидат мекунанд, мухайё созад.
^абул ва рохандозии «Барномаи такмили таълим ва омузиши забонхои русй ва англисй дар Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030» дар таърихи навини маорифи кишвар аз лихози чи масъалагузорй ва чи маблаггузорй мархалаи нав махсуб ёфта, та;озо дорад, ки стратегияи тамоми низоми таълим Чумхурии Точикистон дар самти дидактикаи муосир ва такмили таълими маъруфтарин забонхои сатхи чахонй - русй ва англисй аз нав дида баромада шавад. Ин матлаб дар мавриде даст медихад, ки неруи тавонои илмию таълимии мамлакат ба ичрои вазифахои дар Барнома гузошташуда муттасил равона гардад. Аз ин ру, Барнома дар муассисахои дахлдори илмй, академияи тахсилот, кафедрахои забоншиносй ва усули таълими забонхо мавриди омузиши ами; ;арор дода шуда, тамоми имкониятхои муассиса ва кормандони илмию омузгорй барои татби;и эчодкоронаи он дар ду мархала аввал солхои 2021 - 2025 ва баъд барои солхои 2020 - 2030 на;шаи тадбирхо андешида шавад. Соли 2020 дар ин росто бояд чун давраи омодагии харчониба бахри ичрои Барномаи дурнамо истифода гардад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Эмомалй, Рахмон. Забон рукни асосии давлатдории миллист/Рах,мон, Э. // Суханронй ба муносибати Рузи забони давлатии Чумхурии Точикистон (4 октябри соли 2019). -«Омузгор», 2019. - 10 октябр. - С.1-4
2. Вохидова, Н. Типология - омили рушди фразеографияи забонхои гуногунсохт/Н.Вохидова// Масъалахои мубрами муосири фанхои гуманитарй. Мачмуаи ма;олахо. - Хучанд: Нури маърифат. - С. 230 - 236
3. ^арори Хукумати Чумхурии Точикистон № 438 аз 30 августи соли 2019 «Дар бораи Барномаи давлатии такмили таълим ва омузиши забонхои русй ва англисй дар Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030». - Душанбе, 2019. - 15с.
4. Паёми Президенти Чумхурии Точикистон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон аз 24 декабри соли 2018. - «Минбари хал;», 2019. - 26 декабр. - С. 2 - 15
REFERENCES:
1. Emomali, Rahmon. Language Is a Key Element of the National State // Speech on the occasion of the Day of the state language of the Republic of Tajikistan (October 4, 2019). "Teacher", 2019. - October 10. - P. 1-4
2. Vohidova, N. Typology - a Factor for the Development of Phraseography of Multilingual Languages / N. Vohidova // Contemporary issues concerned with the humanities. Collection of articles. - Khujand: The Light of Enlightenment. - P. 230 - 236
3. Resolution of Tajikistan Republic Government No. 438 of August 30, 2019 "On the State Program of Improving the Teaching and Learning Russian-English Languages in the Republic of Tajikistan" for the period until 2030. - Dushanbe, 2019. - 15 p.
4. The Message of Tajikistan Republic President to the Majlisi Oli of Tajikistan Republic from December 24, 2018. // "Minbari Halq", 2019. - December 26. - P. 2 - 15
