Научная статья на тему 'ТУТ ПАРВОНАСИГА ҚАРШИ МИКРОБИОЛОГИК ПРЕПАРАТЛАРНИ ҚЎЛЛАШ САМАРАДОРЛИГИ'

ТУТ ПАРВОНАСИГА ҚАРШИ МИКРОБИОЛОГИК ПРЕПАРАТЛАРНИ ҚЎЛЛАШ САМАРАДОРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
36
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Рахмонова М.К., Хамдамов К.К., Абидов А.

Тут парвонаси (Глйпҳодес пйлоалис Wалкер) хавфли зараркунанда бўлиб, унинг қуртлари тут барглари ва куртаклари билан озиқланиб, тут ипак қурти озуқа базасига катта зарар етказади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EFFICIENCY OF APPLICATION OF MICROBIOLOGICAL PREPARATIONS AGAINST MULTS

Mulberry (Glyphodespyloalis Walker) is a dangerous pest whose worms feed on the leaves and buds of the silkworm, causing great damage to the food base of the silkworm.

Текст научной работы на тему «ТУТ ПАРВОНАСИГА ҚАРШИ МИКРОБИОЛОГИК ПРЕПАРАТЛАРНИ ҚЎЛЛАШ САМАРАДОРЛИГИ»

Рахмонова М.К. доцент Хамдамов К.К. катта уцитувчи Абидов А. магистр

Андижон кцшлоц хужалиги ва агротехнологиялар институти

ТУТ ПАРВОНАСИГА ЦАРШИ МИКРОБИОЛОГИК

ПРЕПАРАТЛАРНИ ЦУЛЛАШ САМАРАДОРЛИГИ

Анотация: Тут парвонаси (Глйщодес пйлоалис WaAKep) хавфли зараркунанда булиб, унинг цуртлари тут барглари ва куртаклари билан озицланиб, тут ипак цурти озуца базасига катта зарар етказади.

Raxmonova M.K.

docent Xamdamov K.K. great teacher Abidov A. master

Andijan Institute of Agriculture and Agrotechnology

EFFICIENCY OF APPLICATION OF MICROBIOLOGICAL PREPARATIONS AGAINST MULTS

Annotation: Mulberry (Glyphodespyloalis Walker) is a dangerous pest whose worms feed on the leaves and buds of the silkworm, causing great damage to the food base of the silkworm.

Кириш. Узбекистан Республикасида барча етиштирилаётган кишлок хужалик махсулотларини жахон бозор талабларига жавоб берадиган даражада сифат курсаткичларига эга булишини такозо этади. эндиликда кишло; хужалигининг барча сохаларида ислохотлар утказилиб мамлакатимизнинг ози; овкат хавфсизлигини таъминлаш юзасидан бир катор ишлар амалга оширилмокда.

Жумладан ахоли жон бошига етарли микдорда кишлок хужалик махсулотларини етиштириш ва истеъмол килиш буйича энг ривожланган давлатлар каторига олиб чикиш республикада олиб борилаётган аграр сиёсатнинг негизи хисобланади

Тут парвонаси (Глйщодес пйлоалис Wалкер) хавфли зараркунанда булиб, унинг куртлари тут барглари ва куртаклари билан озикланиб, тут ипак курти озука базасига катта зарар етказади.

Тарцалиши. Жанубий-Шаркий Осиёнинг кадимдан ипакчилик билан шугулланиб, келган мамлакатларимизда кенг таркалган (Шпигелъ М.Н., Покровский Г.А., 1932.), (Андо Т., Охсаwа X,., 1993,), (Хдясака С., Ёнемура Н. 1999.), (Жwашита В., Фукуи Т. 1981.) тут парвонаси Узбекистонда илк марта 1993-йил Сурхандарё вилоятида (Алимухамедов С.Н., Хужаев Ш., Холмирзаев М., Арамов М., Кучкоров А., Бойниёзов э., Турамуродов Х. 1998.), (Умаров Ш. Шерматов М. 2004.), (Мадяров Ш. Р. 2008.), орадан турт йил утиб эса Фаргона водийсида кайд этилган ва кейинги ун йилликда бу зараркунанда Узбекистоннинг жанубий сархадлари, шунингдек, Фаргона водийси буйлаб кенг таркалиб улгирди (Шерматов М.Р., Ахмедов М.Х. 2001.), (Шерматов М.Р., Ахмедов М.Х. 2001.) Хозирда унинг Тошкент вохасида хам учрашлиги маълум (Кимсанбоев Х., эсонбоев Ш., Ирисбоев Б 2001.), (Хужаев Ш.Т., Алимухаммедов С.Н., Рашидов М.И., Учаров А. 2001.), (Хужаев Ш., Хакимов М., Абдурахимов Н. 2001.).

Екологик шароитнинг мувафиклиги, ихтисослашган табиий кушандаларнинг булмаслиги тут парвонаси микдор зичлигини юкори булишига хамда жадал таркалишига сабаб булмокда. Хозирга келиб у тут экосистемаси озука занжирида баркарор урнини эгаллаб, доминант продусент сифатида унинг фуексияланиши мухим рул уйнамокда.

Тут парвонасига карши агротехник, кимёвий, биологик ва микробиологик чоралар куллаш буйича эълон килинган айрим ишларни (Ирисбоев Б.Б., Болтаев Б.С., Кимсанбоев Х.Х., 2001.), (Кимсанбоев Х.Х., Ирисбоев Б., Юсупов А. 2003.),

Тут парвонаси Узбекистон энтомофаунасида биринчи марта утган асрнинг охирларида кузатилган. Узбекистонда олиб борилган аксарият тадкикотлар тут парвонасига карши кураш чораларини куллаш ва бу тадбирларнинг самарадорлиги билан чекланиб колган.

Мавзуга оид адабиётлар тахлили шуни курсатадики, хозирга кадар мазкур хашарот Узбекистон энтомофоунасида янги тур сифатида фундаментал тадкик этилган. Тут парвонасининг таркалиши, биологияси ва экологик хусусиятларини урганишга оид кенг камровли тадкикотлар нафакат Узбекистонда, шунингдек Марказий Осиёда хам олиб борилмаган.

Тут парвонасининг таркалиши, биологияси ва экологик хусисиятларини кенг камровли урганиш асосида:

- -тут парвонасининг Фаргона водийси буйлаб таркалиши, ва бу жараёнга таъсир этувчи омилларни урганиш, зараркунанданинг энг хавфли таркалиш учокларини аниклаш;

- -тут парвонаси морфологик белгиларини тавсифлаш ва узгарувчанлигини хамда озука усимлигига боглик холда урганиш;

- -парвона капалаги, тухуми, куртлари ва гумбагининг ривожланишидаги узига хос хусусиятларини урганиш;

- -тахлил асосида зараркунанданинг мавсумий ва куп йиллик ривожланиш хусусиятларини башорат килиш имкониятларини изохлаб бериш;

- -тут парвонасининг озука усимлигини зарарлаш хусусиятларини тадкик этиш буйича хулосаларни беришдан иборат.

Тадцицот натижалари. Кишлок хужалик экинларини зараркунандалари: турли хашаротлар, каналар, сут эмизувчи кемирувчилар, нематодалар ва бошка уз хаёти давомида микроорганизмларнинг айрим биосенотик алокада буладилар. Микроорганизмларнинг айрим гурухлари юкоридагилар билан симбиотик, комменсалистик муносабатда булсалар, колган жуда куп вакиллари ушбу жониворларда турли касаллик кузгатувчилар булиб, хисобланади. Жумладан, энтомопатоген замбуругларининг 530 дан ортик тури мавжуд булиб, усимликларни биологик химоя килишда буларнинг фалоятидан фойдаланиш мухим ахамиятга эга экан. Хусусан, замбуруглар синфининг зигомисетлар ва такомиллашмаган замбуруглар гурухлари вакиллари суваракларда, тугри канотлиларда, термитларда, парда канотлиларда, тур канотлиларда, икки канотлиларда ва яна куплаб бошка туркум хашаротлар вакилларида микоз касаликларини чикарар эканлар. Микроб организмлари асосида синтез килинган 20 дан ортик препаратлар шу кунларда кишлок хужалиги экинлари зараркунандаларига карши самарали кулланиб келинмокда.

Тут парвонасига карши микробиологик препаратлардан булган Натуралис -Л препаратининг самарадорлигини 2011 йилда Фаргона вилоятида "Миробод" жамоа хужалиги шароитида урганилган. Ушбу миробиологик препарат АКШнинг "Трой Биосаенсес" фирмаси томонидан ишлаб чикилган булиб, унинг асосини Боавериа бассиана туридаги замбуруг ташкил этган. Бунинг 1 миллилитрида 23 млн замбуруг конидияси бор экан. Тажрибалар натижалари 7-жадвалда келтирилган. Тажриба Натуралис-Л препаратини гектарига 0,3 литрдан сарф килинганида ишлов берилгунгача уртача 10 дона новдада 86,6 дона курт булган булса, ишлов берилгандан 7 кундан кейин 51,7 дона курт колган. 14кундан сунг эса 40,3 дона курт колган. Тажрибанинг 21-куни 30,0 дона курт булиб, тажриба охирида, яъни 28 кундан сунг эса 23,1 дона курт колган.

7-жадвал

Натуралис -Л микробиологик препаратининг тут парвонасига __таъсири__

Пpeпapaт Сарф Уртача 10 та навдадаги куртлар cohm Биoлoгик caмapaдopлик

ларнинг homm Me^ ёри Ишлoв бepид- Ишлoв бepилгaндaн кeйинги кунлар (%)

л/га гунга 7- 14- 21- 28- 7- 14- 21- 28-

кадар булган ^уртла р cohm кун кун кун кун кун кун кун кун

Нату- 0,3 86,6 51,7 40,3 30,0 23,1 40,3 53,4 65,3 73,3

paдиc-Л

Нату- 0,5 77,4 43,6 33,9 21,6 15,2 43,6 56,2 72,0 80,3

ралто-Л

Kapaтe 5% э.к (eтoдoн) 0,5 100,9 56,6 39,1 28,3 22,9 43,9 61,2 71,9 77,3

Нaзopaт (ишдoв бepидмa-ган) 60,0 58,2 63,1 62,9 59,7

Тут пapвoнacигa карши Натурм^-Л билан 0,3 л/га ишлoв бepилгaндa биoлoгик caмapaдopлик 7 кундан cy^ 40,3%, 14 кундан cyнг 53,4%, 21 кундан cy^ 65,3% ва нихщт 28-куни 73,3% ни ташкил этди.

Тут пapвoнacигa карши Натурм^-Л билан гeктapигa 0,5 л capфлaб ишлoв бepилгaнгa ниcбaтaн биринчи кypcaтилгaн (0,3 л/га ) мeъёpидaн кура ю^ри натижа бepгaн. Бунда ишлoв бepилгyнгaчa булган куртлар cohm 77,4 булган бyлca, ишлoв бepилгaндaн 7 кун ^йин куртлар cohm 43,6; 14 кундан ^йин 33,9; 21 кундан ^йин 21,6; 28 кундан ^йин 15,2 дoнa курт ^лган. Бунда биoлoгик caмapaдopлик 7 кундан ^йин 43,6%, 14 -куни 56,2%, 21-куни 72,0%, 28-куни энг ю^ри кypcaткич, яъни 80% дан opra^HM ташкил этган.

Намуна вариантида, яъни Kapaтeни гeктapигa 0,5 литрдан capфлaнгaн тажриба бoшлaнишидa 10 дoнa тут нoвдacидa 100,9 дoнa курт бyлca, тажрибанинг 7-кунида уларнинг cohm 56,6 дoнa ^лган, яъни куртларнинг ярми 7 кун ичида шбуд булган. Тажрибанинг 14-кунида 39,1 дoнa курт ^лган.

Кузатувнинг 21 кунида намуна вариантида 10 дoнa тут тавдаодда 28,3; 28 кундан ^йин эca 22,9 дoнa курт ^лган, яъни хар хил тут тавдаодда 23 дoнa курт бopлиги маълум булган. Намуна вариантида биoлoгик caмapaдopлик 43,9% ни ташкил этган бyлca, 14- ва 21- кунлари 71,9% caмapaдopликкa эришилган. Тажрибанинг cyнгидa намуна вариантида биoлoгик caмapдopлик 77,3% ни ташкил этган.

Фойдаланилган адабиётлар:

1.Рахмонова, М. К., Хамдамов, К. К., Парпиева, М. К., & Абдуллаева, Г. Д. МЕТОД ПРИМЕНЕНИЯ ТРИХОГРАММЫ ПРОТИВ ЯБЛОННОЙ ПЛОДОЖОРКИ. Збибр артйкуl6w наукоwйч ресензоwанйч., 160.

2. Рахмонова, М. К. (2018). Применение трихограммы (ТРИЧОГРАММАЕВАНЕССЕНС) против яблоневной плодожорки. Актуальные проблемы современной науки, (4), 215-217.

3. Бустанов, З. Т., Хамдамов, К. К., Рахмонова, М. К., & Рустамова, Г. Ю. (2018). ВЛИЯНИЕ КОМБИНИРОВАННОЙ БОРЬБЫ НА КАЧЕСТВО ФРУКТОВ, ЭКСТРАКТИВНОСТЬ ЧЕРВЕЙ ВОДОРОСЛЕЙ. Ин Особенности современного этапа развития естественных и технических наук (пп. 84-87).

4. Рахмонова, М. К., Хамдамов, К. К., & Мирабдулаева, Н. (2020). БИОЛОГИЧЕСКАЯ ЭФФЕКТИВНОСТЬ ПРЕПАРАТА «АБАМ ЭКСТРА» ПРОТИВ ЯБЛОНЕВОЙ ПЛОДОЖОРКИ. Актуальные проблемы современной науки, (5), 148-150.

5. Исашова, У. А., & Рахмонова, М. К. (2020). ЗНАЧЕНИЕ ПАРАЗИТАРНЫХ ЭНТОМОФАГОВ ПРИ УПРАВЛЕНИИ ЧИСЛЕННОСТЬЮ ТЛЕЙ В ОВОЩНЫХ КУЛЬТУРАХ. Актуальные проблемы современной науки, (5), 139-141.

6. Рахмонова, М. К., Хамдамов, К. Х., & Абдуллаева, Г. Д. (2019). ИНТЕНСИВНЫЕ ЯБЛОНЕВЫЕ САДЫ: БИОМЕТОДЫ. Вестник науки, 1(12), 252-256.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.