Научная статья на тему 'ОЛМА МЕВАХЎРИ (Carpocapsa (Cydia) pomonella L.)га ҚАРШИ КУРАШ ЧОРА ТАДБИРЛАРИ'

ОЛМА МЕВАХЎРИ (Carpocapsa (Cydia) pomonella L.)га ҚАРШИ КУРАШ ЧОРА ТАДБИРЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

173
100
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Ш. Махмудова, М. Аблазова, Юсупова Мухлиса Шухрат Қизи

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОЛМА МЕВАХЎРИ (Carpocapsa (Cydia) pomonella L.)га ҚАРШИ КУРАШ ЧОРА ТАДБИРЛАРИ»

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING

RI^OJLASiSäiD^aMiFASYmTmQiAim^

ОЛМА МЕВАХУРИ (Carpocapsa (Cydia) pomonella L. )га ЦАРШИ КУРАШ

ЧОРА ТАДБИРЛАРИ

Ш. Махмудова М. Аблазова

Тошкент давлат аграр университети к.хффд.,

Юсупова Мухлиса Шухрат кизи

Тош ДАУ Усимликлар карантинива химоясикафедраси магистранти

Баргуровчилар (Tortricidae) нинг дунёда 1000 авлодлари ва10 мингга якин турлари таркалган. Асосий оила сифатида Gelechioidea кейинги уринларда эса Tortricoidea, Tortricidae хисобланиб, турли хил турлар дорирасида «microlepidoptera» туркимига бирикади. Ушбу турлардан энг иктисодий хавфга эга олма мевахури (Carpocapsa (Cydia) pomonella Ь.) хисобланади. Ушбу зараркунанданинг дунё микёсида олма меваси хосилининг катта кисми йукотилиб, А^Шнинг узида бу курсатгич 1997-2003 йиллар оралигида 1,5 млрд. долларни ташкил этади. Зараркунанданинг личинкаси олма, нок, грек ёнгоги, бехи ва бошка иктиодий хужалик ахамиятга эга мевалар хосилини зарарлайди.

МДХда баргуровчи зараркунанда хашаротларнинг 1000 тури аникланган булиб, булар богдорчилик, урмон хужаликлари ва тог олди худудларидаги маданий ва ёввойи усимликларни зарарлайди. Факатгина мевали богларда зараркунандалик килувчи баргуровчи хашаротларнинг

70 тури руйхатга олинган.

Морфологияси: Капалаклари канот ёзганда 17-22 мм келади, олдинги жуфт канотлари кулранг булиб, энг учида йирик бурчак доги бор, канотларини йигиб утирганида улар узига хос умумий догни ташкил килиб, бошка капалаклардан кескин ажратиб туради. Орка жуфт канотлари оч кунгир тусли. Канотларининг ташки чеккасида калта, корамтир попу-ги булади. Тухуми юмалок (1,5 мм) ясси, ранги окиш. Тухум-дан чиккан курти окиш тусда. Кейинчалик куртнинг боши ва энса усти оч кунгир ёки кдзгиш тусга киради. Вояга етган куртнинг катталиги 19 мм келади, усти пушти, ост томони ок ёки саргиш. Гумбаги ок юмшок пилла ичида жойлашади, катталиги 10-12 мм, туси жигарранг, 8 ва 9-сегментларида хамда корин охирида бир катор тиканлари мавжуд.

15-iyun, 2022

Google Scholar Respublika anjumani

478

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-FANYUTUQLAR^

1-расм. Олма мевахурининг капалаги, тухумлари, курти.

Биоэкологияси: Олма мевахури охирги ёш курт шаклида «беланчакда» турли жойларда (пустлок ости, сохта белбог, яшик, коп, хасчуплар ости, ер сатхига якин тупрок) кишлаб чикади. Бахорда уртача 10 кунлик хаво харорати 10°С дан ошиши билан куртлар секин-аста гумбаклана бошлайди. Бу жараён чузилганлиги сабабли, капалак учиб чикиши хам 1,5-2 ойга чузилади. Олма мевахурининг шароитга мослашиш кобилияти юкори, хатто айрим кишлаб колган (диапаузадаги) куртлар кейинги йилгача колиб кетиши мумкин. Капалаклар учиб чикиши куртлар гумбакланганидан 2-3 хафта кейин содир булиши мумкин. Бунда биринчи булиб эркак зотлар пайдо булади.

Улар пайдо булгач, кушимча озикланишни талаб этади, 2-3 кундан кейин ургочилари феромон модда ажрата бошлайди ва урчигач 2-3 кундан кейин тухум куйишга киришади. Бу давр одатда олма кийгос гуллаб булган даврга тугри келади. Капалаклар уртача 50 та (купи билан 100 та) тухумни якка-якка килиб ёш барг хамда мева нишоналарига куяди. Мевахур тухумини купрок дарахтнинг юкори кисмига (48%), урта кисмига уртача (32%) ва озрогини остки кисмига (20%) куяди [1,2,3,4,5].

Тухумдан очиб чиккан курт уртача бир соат давомида ме-ва ичига кириб олиш учун кулай шароит кидиради. Ва нихоят уни топгач, кемириб мева ичига киради, пустлоги остида чукурча хосил килади. Кейинчалик уруг уясининг остидаги томир тугунча оркали уруг камерасига хам утади. Олма мевахурининг биринчи бугин куртлари туйиниш учун 2-3 та мевани зарарлаши мумкин, 2-3 бугинининг куртлари эса 70% битта мева билан каноатланади. Умуман мевахурнинг куртлик даври 20-30 кунда тугаши мумкин. Зараркунанда биринчи ва иккинчи бугин куртларининг бир кисми гумбакланишдан олдин диапаузага

Google Scholar

15-iyun, 2022 Respublika anjumani

479

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING

RI^OJLiNimmiD^iiMlFmSYmTmQimmL

(кишловга) кетиши мумкин. Урта Осиё шароитларида олма мевахури бир мавсумда 3 тагача бугин бериши мумкин [5,6].

Олма мевахури хар йили хам бир хилда ривожланавермайди. Уртача (одатдагидек) ривожланган йиллар кучли купайиш йиллари билан узгариб туради.

Зарари: Олма мевахурининг зарари асосан мевани ши-кастлаши, унинг сифатини пасайтириб хосилдорликни камай-тириши билан ифодаланади. Турли йилларда икдим шароити хамда табиий кушандаларнинг ахамиятига караб бу хашаротга карши курашилмаса, у уругли мева дарахтларининг хосилдор-лигини 30% дан 70% гача камайтириб юбориши мумкин.

2-расм. Олма мевахурининг зарари Зараркунандага царши кураш чоралари. Агротехник кураш чоралари:

Богларда туткич белбоглари урнатиш; пишмай тукилаётган меваларни хар 2-3 кунда териб олиб, кесиб, куритиш ёки молга бериш.

Феромон туткичлардан фойдаланиш:

1. Олма мевахур уч авлод бериб ривожланади. Шу сабабли олма гуллашидан 8-10 кун олдин Олма мевахурини феромонини гектарига 1 донадан дарахт шохларига 1,5-2,0 метр баландликда урнатиш ва хосил йигиб олинганча уларнинг назоратини олиб бориш;

2. Назорат килиш куйидагича амалга оширилади: феромон урнатилгандан кейин то биринчи етук эркак зоти тушганча хар уч кунда эрталаб, соат 800 гача кузатилиб, хисоб (учет) килинади, биринчи эркак зоти тушганлиги аникланиши билан хар куни эрталаб, соат 800 да феромон туткич учет килинади ва маълумот хисоб килиш дафтарига ёзиб борилади.

Биологик кураш чоралари:

Трихограмма: Олма мевахурнинг трихограммани

Google Scholar

15-iyun, 2022 Respublika anjumani

480

ytadq^

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHIDA ILM-FAN

Trichogramma dendrolium ва Tr. chilonis кечки салкин соатларда, яъни хаво харорати нисбатан юкори булмаган, хаво намлиги эса юкорирок пайтларда таркатиш керак. Бундай вактларда трихограммага офтоб нурлари бевосита тушмайди ва шу боис у фаол булади. Шунингдек у узига хос хароратда яъни эрталабгача тунлам тухумини топиб зарарлайди. Кундуз куни харорат юкори булганида унинг фаоллиги пасаяди.

Кимёвий ишлов дарахтларда мева тугунчалари пайдо булган даврда 5% тугунчалар зарарланган булса ёки 5 кун ичида хар бир феромон туткичга 5 та ва ундан куп мевахур капалаги илинса,3-бугинига карши эса 5 кунда

2-3 та капалак илинса утказилади. Узбекистон шароитида олмани мевахурдан саклаб колиш учун мавсумда 3-5 марта кимёвий ишлов утказиш зарур. Булардан 2 таси зараркунанданинг 1-бугинига карши, 2-3 таси - 2 ва

3-бугинларига карши олма богларида барча зараркунандалар катори олма мевахурига хам карши тавсия килинган инсектицидлар жумладан; Караче 10% э.к.-(0,4л/га), Абам Экстра 24% к.э. (0,4 л/га), Нурелл-Д 55% к.э. (1,0 л/га) каби кимёвий воситаларни куллаш мумкин.

REFERENCES

1. Пак С.С. Яблонная плодожорка в Узбекистане и биологическое обоснование системы мероприятий по борьбе с ней /Автореф. дис. канд. биол. наук. -Кишинёв, 1985. - 24 с.

2. Данилевский А.С., Кузнецов В.И. - Листовертки (Torticidae) Триба плодожорки (Laspeyresiini) - В кн.: Фауна СССР. Насекомые чешуекрылые, V, 1 нов, сер, № 98, 1968г.М, -Л.:с. 1-636.

3. Эшматов О.Т., Атамирзаева Т.М Плодожорочные виды и формы трихограммы //Ж. Защита растений, Москва. - 1993. - №10. - С. 21.

4. Данилевский А.С., Кузнецов В.И., Фалькович М.И. Листовёртки (Lepidoptera, Tortricidae) горных районов южного Казахстана /Тр. инст. зоол. TXVIII. - Алма-Ата: Изд. АНКазССР, 1962. - С. 11-65.

5. Азимов Д.А., Бекузин А.А., Давлетшина А.Г., Кадырова М.К. Насекомые Узбекистана. - Ташкент: Фан, 1993. - С. 129-205.

6. Сулаймонов Б,, Рахмонова М., Хамдамов К - Олма мевахури (^rpocapsa pomonela L) сонини бошкаришда тирихограмма чилонисни

Кимёвий кураш чоралари:

куллаш.

Google Scholar

Respublika anjumani

15-iyun, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.