Научная статья на тему 'ДЎЛАНАДА УЧРАЙДИГАН ЗАМБУРУҒЛИ КАСАЛЛИКЛАР'

ДЎЛАНАДА УЧРАЙДИГАН ЗАМБУРУҒЛИ КАСАЛЛИКЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

150
34
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дўлана / касаллик / замбуруғ / патоген / фунгицид

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Г. Б. Суюнова

Ушбу мақолада дўлана ўсимлигида учрайдиган касалликларнинг биоэкологияси, тур таркиби, тарқалиши ва зарар келтириш даражаси ҳамда уларга қарши кураш чоралари тўғрисида маълумотлар келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ДЎЛАНАДА УЧРАЙДИГАН ЗАМБУРУҒЛИ КАСАЛЛИКЛАР»

Akademik M.Mirzaev nomidagi Volume 3 | Special Conference 1 | 2022

Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING

ДУЛАНАДА УЧРАЙДИГАН ЗАМБУРУГЛИ КАСАЛЛИКЛАР

Г. Б. Суюнова

Усимликлар карантини ва химояси илмий-тадкикот институти

таянч докторанти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада дулана усимлигида учрайдиган касалликларнинг биоэкологияси, тур таркиби, таркалиши ва зарар келтириш даражаси хамда уларга карши кураш чоралари тугрисида маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: дулана, касаллик, замбуруг, патоген, фунгицид.

Кириш. Раънодошлар оиласига мансуб дулана усимлиги инсоният томонидан кадимдан етиштириб келинаётган мевали дарахтлардан биридир. Ушбу оилага мансуб экинлар орасида дулана мевалари шифобахшлиги билан ажралиб туради. Дулана мевалари ароматик ва бошка биокимёвий таркибий кисмларининг кимматли биологик фаол моддаларга эга булиши хдмда юкори таъм сифатларини узида мужассамлаштирганлиги билан озик-овкат рационида алохида урин эгаллаган.

Инсон хаёти учун жуда катта ахамиятга эга булган, хар-хил фойдали витаминларга бой булган дулана меваси озик-овкат рационида асосий урин эгаллайди. Айникса дулана баргларидан тайёрланган чойни юрак огрикларида, кон босими ошганда, ошкозон-ичак касалликларида тавсия килинади. Илмий тиббиётда жуда кенг ишлатилади. Унинг дамламаси аллергик касалликларида тавсия килинади. Дулананинг меваси, барглари, гуллари антиоксидант хусусиятларга эга булиши билан алохида ажралиб туради.

Дулана усимлиги узок умур курадиган, шунингдек ташки мухитнинг турли хил абиотик ва биотик омилларига, кургокчиликга ва совукга чидамли усимлик хисобланади. Бирок бугунги кунда турли патогенлар таъсирида дулана усимлигида бир катор касалликлар зарар келтириб чикармокда.

Хрзирги вактда дунёда етиштирилаётган дулана плантацияларида асосан замбуруFли, вирусли, бактериални ва ноинфекцион (юкимсиз) организмлар таъсирида турли хил касалликлар катта зарар келтирмокда. Ушбу патогенлар ичида замбуруглар томонидан дулана усимлигида энг куп касалликлар келтириб чикармокда. Чунки замбуруглар фаол таркалиш хусусиятига эга булиши билан хамда уларнинг

15-iyun, 2022

Google Scholar Respublika anjumani

407

Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-FANYUTUQLAR^

мицелийси кучли ривожланиши хисобига дуланада энг куп касаллик келтириб чикаради.

1. Бугунги кунда дуланада замбуруглар таъсирида ун шудринг, калмараз (парша), мева чириш каби касалликлар энг куп зарар келтирмокда [https: //cyberleninka. ru].

Дулананинг ун шудринг касаллиги. Дуланада ун шудринг касаллиги катта иктисодий зарар келтирмокда. Касаллик натижасида дулана баргларида барг пластинкалари зарарланиб рангсизлана бошлайди, барглар кулранг тусга кириб, ассимиляция жараёни бузилади. Айрим дулана навларида касаллик натижасида баргларнинг рангсизланиши хдсобига усимликда физиологик жараёнлар бузилади. мевалар хосил булиши камаяди. Бу жараёнлар натижасида дулананинг усши ва ривожланишининг хамда хосилдорлигининг пасайишига олиб келади rhttps://syperdacha.ru].

Дулананинг калмараз (парша) касаллиги. Дулананинг парша касаллиги асосан замбуруглар таъсирида келиб чикарадиган касаллик хисбланади. Касалликни келтириб чикарувчи замбуруглар дулана дарахти барглари, новдалари хамда меваларига зарар келтириб, назорат чоралари етарли булмаганда хосилни жиддий камайишига хам олиб келиши мумкин. Бу турдаги замбуруглар бошка мевали дарахтларнинг калмараз касаллиги билан чамбарчас боглик булиб, бирок куп ухшашликлар мавуд булсада бир тур иккинчисига узаро инфекция булолмайди [https://barmac.com].

Касаллик вегитация даврида дулананинг ер устки органларига таъсир килиб, зарарланган органларида дастлаб кичик доглар пайдо булади, касаллик авжига олиб ривожланиши натижасида доглар усиб катталашиб кунгир ёки кора тусли ёриклар пайдо булади. Натижада дулана меваларининг шакли узгариб ёрилиб кетиши, сифати ва бозоргирлигини пасайишига олиб келади [https: //barmac.com].

Дулананинг чириш касллиги. Дуланада чириш касаллиги усимликда катта зарар келтириб чикариб, кузгатувчи замбуруглар конидияли, склероцийли, камдан-кам холда халтачали боскичда ривожланади. Халтачали боскичида апотецийларнинг мева танаси шляпа ва оёкчали куринишда, бир хужайрали рангсиз споралари сумкалар хосил килади. Битта склероцийда уртача 4-5 дона апотецийлар 95-100% нисбий хаво намлигида ва 15 0С хароратда [1, 2].

Дулана усимлигида чириш касаллиги бахор мавсумида усимлик гуллари энди ёзилаётганда ва гул куртаклари буртиб

Google Scholar

15-iyun, 2022 Respublika anjumani

408

Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy-tadqiqot instituti

ytadqq

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHIDA ILM-FAN

очила бошлаган даврда, склероцийлардан апотецийлар усиб чика бошлайди. Апотецийлар кичик булганлиги сабабли (калпокчасининг кенглиги 4-6 мм) ва хазон ичида жойлашгани учун уларни топиш анча кийин. Апотецийларда ривожланган аскоспоралар касалликнинг бирламчи манбаи булиб, улар ёмгир ва шамол оркали бошка барглари ва тупгулларига тушади хамда уларни зарарлайди. Касаллик зарари натижасида дулананинг гуллари, мева тугунчалари ва уларнинг атрофидаги япрокчалар куриб, узок вакт тукилмай, хаво намлиги хисобига бутунлай чириб кетади. Зарарланган органларда конидиялар ривожланади ва улар дарахтларнинг барглари, гуллари ва ёш новдаларида иккиламчи ва кейинги зарарланишга олиб келиши мумкин. Кузда октябрь-ноябрь ойларида зарарланган тугунчалар ва баргларда замбуругнинг кишловчи боскичи - склероцийлар пайдо була бошлайди, битта баргда 2 тадан 40 тагача склероций ривожланиши мумкин [1].

Хулосалар. Адабиётлар тахлилидан билишимиз мумкунки, дулана усимлигида касалликларни ривожланиши ва касаллик кузгатувчи патогенларни кескин камайтириш максадида турли замбуругли касалликларга карши самарали фунгицидини куллаш талаб этилади. Замбуруглар таъсирида келиб чикадиган касалликларни уз вактида ва тезкор диагностикасини амалга оширилиб, зарарли организмларга карши агротехник, кимёвий ва уйгунлашган кураш чораларини куллаш мухим хисобланади.

плодовых, ягодных, орехоплодных культур и винограда, София -Москва, изд. «Пенсофт»,: 2005. - 196 с.

2. Чумаков А.Е., Минкевич И.И., Власов Ю.И., Гаврилова., Е.А.Основные. // Методы фитопатологических исследований. Научные труды ВАСХНИЛ.-Москва; «Колос», 1974. - С.57.

3. https: //syperdacha.ru

4. https: //barmac.com.

5. https://cyberleninka.ru

REFERENCES

1. Й.Станчева Атлас болезней сельскохозяйственных культур. Том 2. Болезни

Google Scholar

Respublika anjumani

15-iyun, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.