Научная статья на тему 'ТУРЛИ СЕЛЕКЦИЯДАГИ ШВИЦ ЗОТЛИ СИГИРЛАРНИ СУТ МАҲСУЛДОРЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

ТУРЛИ СЕЛЕКЦИЯДАГИ ШВИЦ ЗОТЛИ СИГИРЛАРНИ СУТ МАҲСУЛДОРЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
генотип / швиц / сигир / сут маҳсулдорлиги / сутдорлик коэффициенти / тирик вазн / буқа / чатиштириш.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Бахриддинов Ф.Б, Бобоев Б.К, Маманов Д.Ш, Махаммадалиев М.Б

Тадқиқотлар сут махсулдорлигини, асосий селекция белгиларини, швиц зотли сигирларнинг махаллий селекциясини ошириш ва қийматини оширишда Швиц зотли буқаларни чатиштиришда Европа мамлакатлари селекцияларидан фойдаланишнинг юқори самарадорлигини кўрсатади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по энергетике и рациональному природопользованию , автор научной работы — Бахриддинов Ф.Б, Бобоев Б.К, Маманов Д.Ш, Махаммадалиев М.Б

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТУРЛИ СЕЛЕКЦИЯДАГИ ШВИЦ ЗОТЛИ СИГИРЛАРНИ СУТ МАҲСУЛДОРЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

ТУРЛИ СЕЛЕКЦИЯДАГИ ШВИЦ ЗОТЛИ СИГИРЛАРНИ СУТ МАХСУЛДОРЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

1Бахриддинов Ф.Б., 2Бобоев Б.К., 3Маманов Д.Ш., 4Махаммадалиев М.Б.

1ФДУ (DSc) доктарант, к.х.ф.ф.д.

2ФДУ к-х.ф.н., доцент 3^СГМ (PhD) доктарант 4Докторант ФДУ https://doi.org/10.5281/zenodo.11205171

Аннотация. Тадцщотлар сут махсулдорлигини, асосий селекция белгиларини, швиц зотли сигирларнинг махаллий селекциясини ошириш ва цийматини оширишда Швиц зотли буцаларни чатиштиришда Европа мамлакатлари селекцияларидан фойдаланишнинг юцори самарадорлигини курсатади.

Калит сузлар: генотип, швиц, сигир, сут ма^сулдорлиги, сутдорлик коэффициенти, тирик вазн, буца, чатиштириш.

Чорвачилик кишлок хужалигида етакчи тармок хисобланади ва у ахолининг чорвачилик махсулотларига тобора ошиб бораётган эхтиёжини кондиришда мухим ахамиятга эга. Бу эса ушбу тармокни янада илмий асосланган тавсиялар ва самарали усуллар асосида ривожлантиришни такозо этади. Бунинг учун эса кишлок хужалик хайвонларининг насл, махсулдорлик, пуштдорлик, экстерьер, технологик ва бошка хусусиятларини янада такомиллаштириш, юкори махсулдор подалар, популяциялар яратиш, селекция-наслчилик ишларини тубдан яхшилаш, молларни сунъий кочиришни кенг жорий этиш, уларни тула кийматли озиклантиришни таъминлаш, асраш шароитларини яхшилаш, корамол зотларини ирсий жихатдан такомиллаштиришда жахон генофондига хос етакчи зотларнинг генетик ресурсларидан чатиштиришда кенг фойдаланиш мухим ахамият касб этади (1-6).

Республикамиз хужаликларида урчитиш учун районлаштирилган мухим корамол зотларидан бири булиб швиц зотли корамоллар хисобланади. Бу зот нафакат республикамизда, балки дунёнинг 5-та китъасида кенг таркалган булиб, унинг бош сони бу китъаларда 74,5 млн бошдан ошик хисобланади. Бу зотга мансуб сигирлар узининг яхши даражадаги сут махсулдорлиги, сутининг сифат курсаткичлари, озукани сут билан коплаш хусусиятлари, ёш корамолларнинг усиш даражаси, экстерьерининг мутаносиб ривожланганлиги, яхши пуштдорлик хусусиятлари, сигирларининг хужаликда узок фойдаланиш давомийлиги ва бошка ижобий хусусиятлари билан ажралиб туради.

Бу зот корамолларини соф зотли урчитиш ва чатиштиришда жахон генофондига хос наслдор букалардан фойдаланиш усулларида такомиллаштириш мумкин.

Биз ушбу масалани урганиш максадида Андижон вилоятининг ^ургонтепа туманидаги "Аваз" наслчилик фермер хужалигида тадкикотлар утказдик. Тадкикотлар ухшашлик белгилари талаблари асосида танланган, бир хил озиклантириш ва асраш шароитларидаги турли генотипдаги сигирларда утказилди. Сигирларни озиклантириш уларнинг сут махсулдорлигини, тирик вазнини ва физиологик холатини хисобга олиб ташкил этилди.

Биз сигирларнинг сут махсулдорлигини, келиб чикишини хисобга олган холда, яъни Австрия, Германия, Россия селекциясига мансуб наслдор швиц зотли букалардан олиниб

етиштирилган сигирларнинг сут мах,сулдорлигини урганиб чикдик, унинг натижалари 1 жадвалда келтирилади.

1жадвал

Турли селекциядаги швиц зотли наслдор букалардан олиниб етиштирилган III ва ундан юкори лактациялардаги сигирларнинг сут мах,сулдорлиги

Курсаткичлар Селекцияси

Австрия Германия Россия

X ± Sx Су, % X ± Sx Су, % X ± Sx Су, %

Бош сони 28 5 15

Лактация давомидаги сут микдори,кг 5342,9±157,0 15,27 5083,2±211,3 8,32 5267,9±156,6 11,12

Сут таркибидаги ёг, 4,15±0,0006 0,82 4,16±0,02 1,01 4,15±0,011 0,96

Сут ёги чикими,кг 221,7±4,35 10,44 211,5±8,89 8,41 218,6±6,60 11,29

4%-ли сут микдори,кг 5543,2±108,8 10,4 5286,5±222,2 8,4 5465,4±165,1 11,3

Сутдорлик коэффициенти 969,5±25,5 13,65 950,1±24,1 5,08 967,1±25,1 9,7

Тирик вазни,кг 551,1±8,27 7,80 535,0±10,3 3,85 544,7±9,35 6,4

1 жадвал маълумотларини тах,лил этиш шуни курсатадики, Европа давлатларига мансуб швиц зотли наслдор букалардан фойдаланиб олинган сигирларнинг сут мах,сулдорлиги яхши курсаткичларга эга булди. Лекин бунда нисбатан юкори курсаткичлар Австрия селекциясига мансуб букалар авлодларида кузатилди. Масалан, Австрия селекциясидаги букалардан олинган сигирларнинг сут микдори Германия ва Россия селекциясидаги тенгкурлари курсаткичларидан тегишли равишда 259,7 ва 75,0 кг, сут ёги чикими 10,2 ва 3,1 кг, 4%-ли сут микдори 256,7 ва 77,8 кг, сутдорлик коэффициенти 19,4 ва 2,4 кг, тирик вазни 16,1 ва 6,4 кг юкори булди.

Россия селекциясидаги наслдор букалардан олинган сигирларнинг III ва ундан юкори лактациялардаги сут микдори Германия селекциясидаги тенгкурлариникидан 184,7 кг, сут ёги чикими 7,1 кг, 4%-ли сут микдори 178,9 кг, сутдорлик коэффициенти 17,0 кг, тирик вазни 9,7 кг юкори булганлиги кузатилди.

Биз фермер хужалигида генотипидан катъий назар, селекция гурух,ларига ажратилган сигирларнинг сут мах,сулдорлигини х,ам урганиб чикдик (2 жадвал)

2 жадвал

Селекция гурух,идаги швиц зотли сигирларнинг сут мах,сулдорлиги

Селекция гурух,лари

Курсаткичлар "насл узаги" гурух,и сигирлари "бука етиштирувчи гуру*" сигирлари

X ± Sx Су, % X ± Sx Су, %

Бош сони 32 10

Лактация давомидаги сут 5502,2±127,2 12,87 6368,4±289,7 13,6

микдори, кг

Сут таркибидаги ёг,% 4,16±0,006 0,86 4,17±0,012 0,85

Сут ёги чикими, кг 228,9±5,38 13,5 265,6±12,3 13,9

4%-ли сут микдори, кг 5722,3±137,6 13,5 6639,0±307,6 13,9

Сутдорлик коэффициенти 1004,2±18,7 10,4 1088,6±50,2 13,8

Тирик вазни, кг 547,9±6,95 7,18 585,0±11,6 6,0

2 жадвалдан куринишича, селекция гурухидаги сигирлар сут махсулдорлиги буйича яхши даражадаги ирсий салохиятга эга. Масалан, "насл узаги"даги сигирларнинг сут микдори швиц зотининг III ва ундан юкори лактациялардаги андоза талабларидан 2302,2 кг (71,9%), сут таркибидаги ёг 0,46% юкори, "бука етиштирувчи гурух"даги сигирларда ушбу курсаткичлар тегишли равишда 3168,4 кг (99,0%) ва 0,47 % юкори булди.

Сигирларнинг экстерьер курсаткичларини урганиб тахлил этиш шуни курсатдики, генотипидан катъий назар, улар юкори курсаткичларга эга ягрин баландлигига, кукрак эни, чукурлиги, айланаси ва яхши улчамдаги тананинг кия узунлигига эга булдилар, бу тана улчамлари асосида хисоблаб чикилган тана индекслари эса сигирлар мутаносиб ривожланган танага ва кукрак кафасига эга булганлигидан далолат беради. Бу эса уз навбатида сигирлар сут типига хос булганлигини курсатади. Шунингдек подадаги аксарият сигирлар генотипидан катъий назар, Vni-IX-нчи лактацияларда, айримлари X-XII лактацияларда хам сут махсулдорлигини пасайтирмасдан бузок бериб бориш кобилиятини саклаб турдилар, бу эса улар яхши пуштдорлик хусусиятларига хамда насл кийматига эга эканлигидан ва махаллий шароитга яхши даражада мослашганлигидан, ва швиц зотининг мухим биологик хусусиятидан далолат беради.

Шуни хам алохида таъкидлаш лозимки, мазкур тажриба подасида республикамизда швиц зотининг рекордчи сигирлари етиштирилди. Масалан, Мария 0204 лакабли сигир VIII лактацияда 4,20% ёглиликда 10472 кг сут, Юрмала 9062 лакабли сигир VI лактацияда 4,25% ёглиликда 9664 кг, Бахор 3062 лакабли сигир VIII лактацияда 4,20 % ёглиликда 8520 кг сут махсулдорлигига эга булдилар. Шуни хам таъкидлаш жоизки, Юрмала 9062 IX

лактацияда хам 4,20 % ёглиликда 6180 кг сут махсулдорлигини намоён этиб, подада хозир хам фойдаланилмокда. Бу сигирлар Австрия селекциясидаги швиц зотли наслдор букалар кизларидир.

Шундай килиб, тадкикотларимиз швиц зотли сигирларнинг сут махсулдорлигини, экстерьер ва пуштдорлик хусусиятларини такомиллаштиришда Австрия, Германия, Россия давлатларининг швиц зотли наслдор букаларидан чатиштиришда фойдаланиш самарали эканлигини курсатди.

REFERENCES

1. Акмалхонов Ш., Аширов М. ^орамолчиликда наслчилик ишининг вазифалари. "Зооветеринария" ж., 2009, №10, 35-37 бетлар.

2. Чернушенко В.К. Молочное скотоводство Смоленщины в начале XXI века. Ж. "Зоотехния", 2009, №7, с.3-4.

3. Листратенкова В.И., Чернушенко В.К., Петкевич Н.С., Кольцов Д.Н. Эти "немодные" бурые породы. Ж."Зоотехния", 2009,№7,с.4-6.

4. Прохоренко П.Н.,, Завертяев Б.П. Генетика и селекция молочного скота. Ж. "Зоотехния", 2004, №4, с.2-6.

5. Всяких А.С. Бурые породы скота. М."Колос", 1981, 269 с.

6. Чернушенко В.К., Листратенкова В.И., Кольцов Д.Н., Татуева О.В. Влияние семейств на создание и совершенствование типа Смоленский бурого швицкого скота. Ж. "Зоотехния", №7, 2009, с.8-10.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.