Научная статья на тему 'ТУРЛИ ГЕНОТИПДАГИ ВА ЯНГИ ЛИНИЯ ҲАМДА ОИЛАЛАРДАГИ ШВИЦ ЗОТЛИ СИГИРЛАРНИНГ МАҲСУЛДОРЛИК ХУСУСИЯТЛАРИ'

ТУРЛИ ГЕНОТИПДАГИ ВА ЯНГИ ЛИНИЯ ҲАМДА ОИЛАЛАРДАГИ ШВИЦ ЗОТЛИ СИГИРЛАРНИНГ МАҲСУЛДОРЛИК ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
генофонд / генотип / наслдор буқа / швиц / пода / зот / сут маҳсулдорлик.

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Аширов Б.М, Бахриддинон Ф.Б, Бобоев Б.К, Хайдаров К.Р

Мақолада швиц зотли жахон генофондига хос Австрия, Германия ва Россия селекциясига хос наслдор буқалардан олиниб етиштирилган III ва ундан юқори лактациялардаги сигирларнинг сут маҳсулдорлик хусусиятлари ўрганилиб тахлил қилинган. Юқори маҳсулдор сутбоп подалар яратишда жахон генофондига хос швиц зотли наслдор буқалардан фойдаланишнинг амалий ахамияти ёритилган. Тадқиқотлар натижасида наслдор буқаларнинг Эмиль ва Рокси линиялари яратилган.. Эмиль линиясидаги сигирларнинг сут маҳсулдорлиги 3,97% ёғлиликда 4229,6 кг-ни, Рокси линиясидаги сигирларда 3,99% ёғлиликда 4179,4 кг-ни ташкил этди. Янги линиялардаги ва оилалардаги сигирлар мутаносиб тана тузилишига, зич ва чўзилувчан танага, кенг кўкрак қафасига ва маҳсулдорлик йўналиши бўйича сут типига хос бўлдилар. Тадқиқотлар сигирларнинг сут маҳсулдорлик хусусиятлари наслдор буқаларнинг генотипига ҳам боғлиқлигини кўрсатди. Жаҳон генофондига хос етакчи давлатлар селекциясига мансуб швиц зотли наслдор буқалардан сунъий қочиришда фойдаланиш подалардаги сигирларнинг асосий селекция белгиларини такомиллаштириш суръатини ошириш имконини беради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТУРЛИ ГЕНОТИПДАГИ ВА ЯНГИ ЛИНИЯ ҲАМДА ОИЛАЛАРДАГИ ШВИЦ ЗОТЛИ СИГИРЛАРНИНГ МАҲСУЛДОРЛИК ХУСУСИЯТЛАРИ»

ТУРЛИ ГЕНОТИПДАГИ ВА ЯНГИ ЛИНИЯ ^АМДА ОИЛАЛАРДАГИ ШВИЦ ЗОТЛИ СИГИРЛАРНИНГ МАУСУЛДОРЛИК ХУСУСИЯТЛАРИ 1Аширов Б.М., 2Бахриддинон Ф.Б., 3Бобоев Б.К., 4Хайдаров К.Р.

^ишлок хужалиги вазирлиги, к-.х.ф.д. 2ФДУ (DSc) докторанти 3ФДУ к-х.ф.н., доцент 4ЧПИТИ (PhD) мустакил изланувчи https://doi.org/10.5281/zenodo.11205118

Аннотация. Мацолада швиц зотли жахон генофондига хос Австрия, Германия ва Россия селекциясига хос наслдор буцалардан олиниб етиштирилган III ва ундан юцори лактациялардаги сигирларнинг сут маусулдорлик хусусиятлари урганилиб тахлил цилинган. Юцори маусулдор сутбоп подалар яратишда жахон генофондига хос швиц зотли наслдор буцалардан фойдаланишнинг амалий ахамияти ёритилган. Тадцицотлар натижасида наслдор буцаларнинг Эмиль ва Рокси линиялари яратилган.. Эмиль линиясидаги сигирларнинг сут маусулдорлиги 3,97% ёглиликда 4229,6 кг-ни, Рокси линиясидаги сигирларда 3,99% ёглиликда 4179,4 кг-ни ташкил этди. Янги линиялардаги ва оилалардаги сигирлар мутаносиб тана тузилишига, зич ва чузилувчан танага, кенг кукрак цафасига ва маусулдорлик йуналиши буйича сут типига хос булдилар. Тадцицотлар сигирларнинг сут маусулдорлик хусусиятлари наслдор буцаларнинг генотипига уам боглицлигини курсатди. Жауон генофондига хос етакчи давлатлар селекциясига мансуб швиц зотли наслдор буцалардан сунъий цочиришда фойдаланиш подалардаги сигирларнинг асосий селекция белгиларини такомиллаштириш суръатини ошириш имконини беради.

Калит сузлар: генофонд, генотип, наслдор буца, швиц, пода, зот, сут маусулдорлик.

Кириш. Швиц зотли корамоллар Узбекистоннинг тоголди минтакаларида урчитиш учун районлаштирилган мууим зот булиб уисобланади. Бу зот куш маусулдор зот булиб, биркатор хужалик фойдали ва биологик хусусиятларга эга. Зот сигирларининг бугунги кунда сут маусулдорлиги буйича ирсий имкониятлари юкори булиши билан биргаликда сутидаги ёг юкорилиги, пуштдорлик ва елин хусусиятлари, озукани сут билан коплаш даражаси уам юкорилиги ва зот корамоллари турли шароитларга чидамлилиги билан ажралиб туради. Бу зот корамолларини бугунги кунда ушбу зотга мансуб жахон генофондига хос наслдор букалар билан жуфтлаш зотни такомилаштириш суръатини ошириш имконини беради. Бу зотни янада такомиллаштириш, юкори маусулдор сигирларнинг насл подаларини яратиш, уларнинг сут маусулдорлигини янада оширишда жахон генофондига хос наслдор букалардан сунъий кочиришда кенг фойдаланиш мухим ахамияга эга. Шунингдек швиц зотининг янги маусулдор линияларини, оилаларини ва типини яратиш, сигирларнинг урчитилаётган шароитга мослашувчанлигини ошириш, сигирларнинг замонавий согиш ускуналарига яроклилигини, озукани маусулот билан коплаш даражасини яхшишаш чорвачилигимиз олдида турган мууим вазифалардан биридир [1-7].

Тадкикот максади. Ишнинг максади жуфтлашда фойдаланилган жахон генофондига хос швиц зотли наслдор букалар авлодларининг ва янги линия уамда оилалардаги сигирларнинг сут маусулдорлик хусусиятларини урганиш хисобланади.

Тадкикот усуллари. Тадкикотларда швиц зотли сигирларнинг сут маусулдорлиги зоотехнияда умумий кабул килинган усулларда урганилди. Тадкикотлар Андижон

вилоятининг швиц зотли корамолларнинг урчитишга ихтисослашган ^ургонтепа туманидаги "Савай - чорвачилик наслчилик" МЧЖ ва "Аваз" фермер хужалигининг наслчилик подаларида утказилди. Барча генотипдаги сигирларни озиклантириш ва асраш шароитлари бир хил булди.

Тадкикот натижалари. Биз жахон генофондига хос турли селекциядаги соф зотли урчитишда швиц зотли наслдор букалар авлодларининг сут мах,сулдорлигини урганиб тахлил килдик (1 жадвал)

1жадвал

Австрия, Германия ва Россия селекциясига мансуб швиц зотли наслдор букалар кизларининг III ва ундан юкори лактацияларда мах,сулдорлик курсаткичлари

Курсаткичлар Наслдор буканинг лакаби

Стадот Соколик Жури

X±Sx Cv, % X±Sx Cv, % X±Sx Cv, %

Бош сони 5 16 12

Сут микдори, кг 5083,2±211, 3 8,32 5055,9±111 ,9 8,57 5464,8±33 4,9 20,3

Сут таркибидаги ёг, % 4,16±0,02 1,01 4,15±0,01 1,03 4,17±0,00 8 0,62

Сут ёги чикими, кг 211,5±8,89 8,41 209,8±6,59 11,9 227,9±14, 1 20,5

4 %-ли сут микдори, кг 5286,5±222, 2 8,4 5245,5±113 ,7 8,39 5697,0±35 2,7 20,5

Сутдорлик коэффициенти 950,1±24,1 5,08 946,1±15,8 6,47 963,6±56, 1 19,2

Тирик вазни, кг 535,0±10,3 3,85 534,4±9,35 6,78 567,1±14, 1 8,26

1 жадвал маълумотларининг курсатишича, Германиянинг Стадот ва Россиянинг

Соколик лакабли наслдор букаларининг кизларининг сут мах,сулдорлиги курсаткичлари уртасида сезиларли фарк кузатилмайди, бу эса х,ар икки наслдор бука авлодлари

мах,сулдорлиги буйича деярли бир хил даражадаги ирсий салох,иятга ва насл кийматига эга булганлигидан далолат беради. Аммо тахлиларнинг курсатишича, Австрия селекциясидаги Жури лакабли бука кизларининг сут мах,сулдорлиги Стадот лакабли бука кизлариникидан 381,6 кг, Соколик бука кизлариникидан 408,9 кг, сут ёги чикими тегишлича 16,4 ва 18,1 кг,

4 %-ли сут 410,5 ва 451,5 кг юкори булди.

Шу билан бирга бу букаларнинг авлодлари юкори даражада мах,сулдорликка эга булдилар. Масалан, Стадот лакабли буканинг кизларининг лактациядаги сут микдори швиц зотли етук ёшдаги сигирларнинг андоза талабларидан 1883,2 кг (58,8 %), сут таркибидаги ёг 0,46 %, сут ёги чикими 93,1 кг (78,6 %), Соколик лакабли бука кизларида бу курсаткичлар тегишли равишда 1855,9 кг (58,0 %), 0,45 % ва 91,4 кг (77,2 %) юкори булди. Х,ар иккала наслдор буканинг кизларининг тирик вазни ва сутдорлик курсаткичларини тах,лил этиш уларнинг яхши ривожланган танага ва сут типига мансуб булганлигидан далолат берди. Шуни хам таъкидлаш жоизки, Жури лакабли бука кизларининг тирик вазни Стадот буканинг кизлариникидан 32,1 кг (Р>0,999) ва Соколик лакабли бука ыизлари

курсаткичидан 32,7 кг (Р>0,95) юкори бщлди, бу эса улар яхши ривожланган йирик танага эга булганлигидан далолат беради.

2 жадвалда ^ургонтепа туманининг "Савай - наслчилик чорвачилик" шуъба корхонаси подасидаги Эмиль лакабли наслдор бука авлодларининг энг юкори лактациясидаги сут маусулдорлиги келтирилади.

2 жадвал

"Савай наслчилик чорвачилик" шуъба корхонаси подасидаги Эмиль насдор букадан олиниб етиштирилган сигирларнинг сут маусулдорлиги

Курсаткичлар X±Sx Cv, %

n 114

Сут микдори,кг 4146,3±55,5 14,22

Сут таркибидаги ёг,% 3,92±0,004 1,20

Сут ёги чикими,кг 162,5±8,9 13,1

Сутдорлик коэффициенти, кг 871,9±31,7 1,50

Тирик вазни,кг 475,5±1,53 3,10

2 жадвал маълумотларини таулил этиш шуни курсатдики, ушбу подадаги сигирлар бош сони салмоги Эмиль буканинг авлодлари вилоят наслчилик подаларидаги жами сигирнинг 54,8%-ни ташкил этди ва уларнинг сут микдори жами сигирлар курсаткичидан 52,1 кг юкори булди. Ушбу подадаги мазкур линияга хос сигирларнинг энг юкори лактациядаги сут микдори швиц зотининг етук ёшдаги сигирларининг андоза талабларидан 946,3 кг (29,6%), сут таркибидаги ёг 0,22%, сут ёги чикими 44,1 кг (37,2%), тирик вазни 5,5 кг (1,2%) юкори булди. Сутдорлик коэффициенти эса подадаги сигирлар яккол сут типига мансублигидан далолат беради.

3 жадвалда ^ургонтепа туманидаги "Аваз" фермер хужалигининг наслчилик подасида Рокси линиясига мансуб сигирларнинг сут маусулдорлиги келтирилади.

3 жадвал

Рокси линиясига мансуб сигирларнинг сут маусулдорлиги

Курсаткичлар X±Sx Cv, %

n 22

Сут микдори,кг 4697,2± 102,8 10,03

Сут таркибидаги ёг,% 4,14±0,017 1,96

Сут ёги чикими,кг 194,5±8,8 13,3

Сутдорлик коэффициенти,кг 864,1±29,5 10,7

Тирик вазни,кг 543,6±6,31 5,32

3 жадвалдан куринишича, ушбу подада Рокси линиясидаги сигирлар уз сут маусулдорлигини юкори даражада юзага чикара олдилар. Бу эса тула кийматли озиклантириш билан сигирларни таъминлаш мууимлигидан далолат беради. Бу подада энг юкори лактациядаги сигирларнинг сут микдори зотнинг андоза талабларидан 1497,2 кг (46,8%), сут таркибидаги ёг 0,44%, сут ёги чикими 76,1 кг (64,3%), тирик вазни 73,6 кг (15,6%) юкори булганлигини курсатди. Сигирларнинг сутдорлик коэффициенти эса подада сут маусулдорлик йуналиши ва типидаги сигирлар шаклланганлигидан далолат беради.

Шуни уам алоуида таъкидлаш лозимки, тажриба подасида янги линияларга хос сигирларнинг оилаларини яратишга уам эътибор берилди. 4 жадвалда янги линияларга хос сигирларнинг оилаларининг сут маусулдорлиги келтиирилади.

4 жадвал

"Аваз" фермер хужалигининг наслчилик подасида янги линияларга хос сигирларнинг оилалари ва уларнинг сут мах,сулдорлиги

Оила асосчи си Энг юкори лактацияда Унинг кизлари Неваралари Чеваралари

Сут микдор и,кг Сутд аги ёг,% n Сут микдор и,кг Сутд аги ёг,% n Сут микдор и,кг Сутд аги ёг,% n Сут микдор и,кг Сутда ги ёг,%

Эмиль линиясидаги сигирлар оилалари ва уларнинг сут мах,сулдорлиги

Малик а 5016 4,20 4935 4,20 5540 4,20 4127 4,10

Астра 5874 4,22 5256 4,25 4880 4,10 3509 3,97

Линза 5366 4,15 5523 4,25 5082 4,25 4441 4,10

Марж он 5293 4,16 6436 4,20 5301 4,30 5185 4,12

Астра 3566 7367 4,25 5256 4,20 4885 4,10 4712 4,15

Зоя 6895 4,20 7896 4,23 5612 4,15 5528 4,20

Ветка 1768 8518 4,26 4271 4,20 4896 4,20 4577 4,25

Рокси линиясидаги сиги рлар оилалари ва уларнинг сут мах,сулдорлиги

Сония 4612 4827 3,95 8537 4,20 8518 4,10 5246 4,10

Лана 5016 4,20 5313 4,30 5170 4,20 4810 4,15

Пичан ка 5112 4,15

Жадвалдан куринишича, х,ар иккала линиядаги сигирлар оилалари асосчилари, уларнинг кизлари, неваралари ва чеваралари юкори даражадаги сут мах,сулдорлиги билан тавсифланадилар. Масалан, Эмиль линиясидаги оила асосчиларининг сут микдори швиц зотининг андоза талабларидан 1816-4167 кг, сутдаги ёг 0,45-0,56%, уларнинг авлодларида 1241-4696 кг ва 0,40-0,55% юкори булди. Рокси линиясидаги сигирлар оила асосчиларининг сут микдори зотнинг андоза талабларидан 1627-1912 кг, сут таркибидаги ёг 0,25-0,52%, уларнинг авлодларида тегишли равишда 1180-2046 кг ва 0,40-0,48% юкори булди.

Шунингдек Эмиль линиясидаги сигирларнинг 6-та янги оиласи ^ургонтепа туманидаги "Савай наслчилик чорвачилик" шуъба корхонасининг подасида яратилди, уларнинг уч бугиндаги авлодларининг сут мах,сулдорлиги урганилиб, тах,лил киинди. Бу подадаги оила асосчиларининг сут микдори ёглилиги 3,9-4,1% 4005-4850 кг-ни, уларнинг кизларида 3,9-4,2% ва 4215-4700 кг-ни, невараларида 3,9-4,1% ва 4000-4420 кг-ни, чевараларида 3,9-4,0% ва 4010-4305 кг-ни ташкил этди.Бу курсаткичлар х,ам зотнинг андоза талабларидан сезиларли даражада юкоридир. Бу маълумотлар х,ар икки линия асосчилари х,ам наслчилик подаларида бирнеча бугинларда сермах,сул авлодлар колдирганлигидан далолат беради.

Биз янги яратилган оилаларда етиштирилган энг сермах,сул сигирларнинг сут мах,сулдорлигини ургандик, унинг натижалари 5 жадвалда келтирилади.

5 жадвал

Оилалардаги энг мах,сулдор сигирлар сут мах,сулдорлиги

Оила асосчиси Оиладаги Энг маусулдор сигирларнинг сут

маусулдор сигирлар лакаби, маусулдорлиги

инв. №

г к ,и р о « к и м ,% ьТ и г а г ,к с и г и ,и Ьн ё и тин ке S лц ри оф

т д т л - т дф ут э

у О у О % у О уо О и

Лилия 0008 Бойчечак 0430 6215 4,15 6448 257,9 1062

Бийрон 9066 6568 4,20 6896 275,8 1132

Лиза 0316 Бауор 30622 8520 4,20 8946 357,8 1521

Туя 0282 Дора 9094 6324 4,20 6640 265,6 1109

Сония 4612 Юрмала 9062 9664 4,25 9960 398,4 1655

Астра 3566 Хандалак 8960 6411 4,15 6651 266,0 1165

Алмазка Утка 0238 7883 4,10 8080 323,2 1336

Платня 1814 Катула 9970 6140 4,10 6293,5 251,7 1116

Мария 0104 Мария 0104 10462 4,10 10723 428,9 1804

Ветка 1768 Ракель 0708 6341 4,15 6579 263,1 1093

Бинафша 8796 Чаман 0602 6185 4,10 6340 253,6 1085

Жадвал маълумотларининг гувоулик беришича, яратилган барча оилалардан, ^алдиргоч 5242 оиласидан ташкари, рекордчи сигирлар етиштирилди. Бу етиштирилган энг маусулдор сигирларнинг энг юкори лактациядаги сут маусулдорлиги щвиц зотининг етук ёшдаги сигирларининг андоза талабларидан 2940 кг-дан 3,27 баробаргача, сут таркибидаги ёг 0,40-0,55%, сут ёги чикими 133,3 кг-дан 3,62 баробаргача юкори булди. Айникса сигирлар сути таркибидаги ёгнинг юкори булганлиги сутнинг туйимлилик кийматининг уам юкори булганлигидан далолат беради. Буни ушбу сигирларнинг 4%-ли сут микдори курсаткичлари уам тасдиклайди. Барча сигирлар бу курсаткичи билан яхши даражада тавсифландилар. Айникса, Мария 0104, Юрмала 9062, Бауор 30622 сигирларида 4%-ли сут микдори бошка тенгкурларининг курсаткичларидан сезиларли даражада юкори булди. Бу курсаткичлар ушбу сигирларнинг сутининг сифат курсаткичлари пишлок тайёрлаш саноати учун уам ауамиятли эканлигидан далолат беради.

Сигирларнинг маусулдорлиги буйича тана тузилиш ва ишлаб чикариш типини бауолашда сутдорлик коэффициенти мууим курсаткич булиб уисобланади. Жадвал маълумотларидан куринишича, барча маусулдор сигирлар уар 100 кг тирик вазни уисобига 1000 кг-дан ошириб сут ишлаб чикардилар, Бауор 30622, Юрмала 9062, Мария 0104 сигирларида эса сутдорлик коэффициенти 1521, 1655, 1804 кг-ни ташкил этди. Бу маълумотлар барча сигирлар маусулдорлик йуналиши буйича сут типига мансуб булганлигидан далолат беради. Бу эса тажриба подасида узок йиллар давомида сунъий кочиришда А^Ш, Германия, Австрия, Россия селекциясига мансуб ирсий салоуияти юкори швиц зотли наслдор букалар уругидан фойдаланиш самарасидир.

Хулосалар

1. Швиц зотли корамоллар подасида жуфтлашда Австрия, Германия ва Россия селекциясига мансуб швиц зотли наслдор букалар юкори генетик салоуиятга ва авлодларининг асосий селекция белгиларини яхшилаш хусусиятларига эга уамда поданинг сут маусулдорлик курсаткичларини такомиллаштириш суръатини оширади.

2. Тажриба подасида энг юкори сут махсулдорлик курсаткичлари билан Австрия селекциясидаги Жури лакабли наслдор буканинг авлодлари тавсифландилар. Бу селекцияга хос сигирларнинг сут микдори Германия селекциясига мансуб Стадот лакабли бука кизлари курсаткичидан 381,6 кг, Россия селекциясидаги Соколик лакабли бука кизлари курсаткичидан 408,9 кг юкори булди.

3. Эмиль ва Рокси насдор букалардан олиниб етиштирилган сигирлар юкори сут махсулдорлигини намоён этдилар.Уларнинг сут микдори швиц зотининг андоза талабларидан тегишлича 946,3 ва 1497,2 кг юкори булди, шунингдек бу букалардан шаклланган янги линиялардаги ва оилалардаги сигирлар юкори сут махсулдорлигини юзага чикардилар.

REFERENCES

1. Аширов М.Э.,Насирдинов Ё.,Аширов Б. и др. Современный швицкий скот и его продуктивность. "Зооветеринария"ж,,,Тошкент, №7,2015,с.26-27.

2. Аширов М.Э., Йулчиев Д.Ш. ва бошкалар. Янги линиялар мухим селекция ютуги. "Зооветеринария" ж,,, 2016, № 5, 24-27 б.

3. Егиазарян А.В. Отбор быкопроизводящих коров по комплексу признаков с учетом воспроизводительных способностей. Ж. "Зоотехния". Москва,2011. №5, с. 4-6.

4. Завертяев Б.П., Прохоренко П.Н. Совершенствование системы разведения и селекции молочного скота. Ж. "Зоотехния", Москва,2000, №8, с. 8-12.

5. Аширов М.И. Сутдор корамоллар селекцияси. Монография, Тошкент., 2017, 380 б.

6. Чернушенко В.К.,Листратенкова В.И.,Кольцов Д.А.,Татуева О.В. Влияние семейств на создание и совершенствование типа Смоленского .бурого швицкого скота. Ж.»Зоотехния», №7,2009,с.6-7.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7. Сивкин И.В., Стрекозов Н.И., Волков С.А., Гусеев И.В., Неживова О.К. Опыт разведения шведской красной породы в Центральной России. Ж. «Зоотехния». №2, 2011, с. 2-5.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.