CC BY
23TURIZM FAOLIYATINI RIVOJLANTIRSHDA TELEKOMMUNIKATSIYA
XIZMATLARIDAN FOYDALANISH
Shirinova G.X.
Mustaqil tadqiqotchi
Annotatsiya: Maqolada xizmat ko'rsatish sohasida innovatsiya, zamonaviy texnika va texnologiyalar qo'llashni amalga oshirish uchun raqamlm iqtisodiyotdan keng foydalanish masalalari yoritilgan.
Kalit so'zlar: xizmat ko'rsatish, raqamli texnologiyalar, raqamli iqtisodiyot.
O'zbekistonda turizm jahon bozori talablari bilan rivojlanib bormoqda. Bugun yurtimizga tashrif buyurmoqchi bo'lgan sayyoh internet orqali o'z sayohatini rejalashtirishi, mehmonxona va aviakompaniyalar onlayn xizmatlaridan foydalanishi mumkin. Mamlakat hududida smartfonlardagi maxsus mobil ilovalar orqali taksi chaqirtirish, ovqat buyurtma qilish, restoranda joy band qilish yoki borayotgan manzillari haqida internetdan ma'lumot olish imkoniyati bor. Axborot texnologiyalari shu tariqa sayohat industriyasida taraqqiy etishni davom ettiradi. Misol tariqasida quyidagi faktlarni sanab o'tish mumkin:
O'rta Osiyo va Kavkazorti mamlakatlaridagi yirik va jadal rivojlanayotgan onlayn agentlik hisoblangan Oriental Express CA O'zbekiston turistik xizmatlarini targ'ib qilishda faollik ko'rsatayapti, yildan yilga OrexCA.com foydalanuvchilari diyorimiz, undagi rang-barang urf-odatlar, turistik manzilgohlar haqida shu manbadan ma'lumot oladi. Qolaversa, O'zbekistonda turoperatorlar va mehmonxonalar o'rtasida internet vositasida axborot almashish servisi -Hotelios joriy qilingan. Mazkur tizim MDH davlatlari orasida muqobili yo'q bo'lgan innovatsion loyiha hisoblanadi. Sug'urta polislarini onlayn olish imkoniyatlarining mamlakatimizda joriy qilingani ham shular jumlasidandir.
Biroq, biz O'zbekistonga ko'proq sayyohlar tashrif buyurishiga erishish, bizda mavjud madaniy, tarixiy obidalar va o'ziga xos tabiatga ega manzilgohlarni ommalashtirish bo'yicha ko'p ishlarni amalga oshirishimiz kerak. Menimcha, xalqimiz tinchligi va sarhadlarimiz xavfsizligi chora-tadbirlari ko'rilgan holda, yurtimiz mehmonlari, ularning shaharu qishloqlarimizga kelishi uchun iloji boricha qulayliklar yaratilsa, innovatsiyalar yordamida ularning harajatlarini tejash masalalari hal qilinsa, O'zbekistondagi turistik xizmatlar yanada jozibador bo'ladi va ko'proq daromad olib keladi.
So'nggi yillarda turizm sohasi, jumladan mehmonxona faoliyati yangi axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini tatbiq etilishi ta'sirida sezilarli o'zgardi. Turli sohalarda qo'llaniladigan dasturiy mahsulotlar dunyo bozorida doimiy yangilanib bormoqda, shuning uchun, turizm va mehmonxona biznesida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari innovatsiyalarini to'g'ri tanlash va foydalanish muammosi yanada ko'proq ahamiyat kasb etadi. Ular biznesni boshqarishga imkon beruvchi vosita bo'lib xizmat qiladi.
Turizm sohasi matnlar, elektron jadvallar va ma'lumotlar ombori bilan ishlash texnologiyasini keng ommalashishidan boshlab, ayrim turistik firma va mehmonxonalar ishini avtomatlashtirishni ta'minlovchi maxsus dasturiy mahsulotlardan foydalanishgacha bo'lgan turli axborot- kommunikatsiya texnologiyalarini tadqiq etilishini talab qiladi. Ushbu maqolada zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, jumladan CRM- tizimidan foydalanish turistik tashkilotlar daromadi, mehnat unumdorligi, raqobatbardoshligini oshirishning omili ekanligi asoslangan.
Turizm sohasida qo'llaniluvchi turli axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va tizimlar mavjud. Unga ko'ra turizm sohasida qo'llaniluvchi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va tizimlari to'rtta omil bilan ta'riflanadi: global tizimlar, turistik tizimlar, boshqaruv tizimlari va yordamchi tizimlar. Global tizimlar (internet tarmog'i, sputnik tizimi, telefon tarmog'i, elektron to'lovlar tizimi) orqali o'zaro aloqalar tarmoqlar bo'yicha amalga oshiriladi, turistik tizimlar (turizmni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimlari, bronlashning kompyuter tizimlari) tarmoqlardan foydalangan holda turizm xizmatlarini amalga oshiradi, boshqaruv tizimlari (mijozlar bilan munosabatlarni boshqarish tizimlari, elektron hujjat almashish, elektron biznes tizimlari)turistik xizmatlarni amalga oshirish jarayonida axborot- kommunikatsiya tizimlarini bevosita qo'llagan holda turistik boshqaruvni amalga oshiradi, yordamchi tizimlar (ofis tizimlari, axborot-huquqiy tizimlar, multimedia tizimlari, geoaxborot tizimlari) axborotlarni qayta ishlash imkonini beradi.
Hozirgi kunda turistik biznes borgan sari murakkab, turli rejali va dinamik ko'rinishda shakllanmoqda. Texnologiyalar, insonlar, axborot, pul, boshqaruv tizimi avvalgiga qaraganda jadalroq o'zgarmoqda hamda bu bozor va tashkilot raqobatbardoshliligini oshishiga olib kelmoqda.
ISM Inc tashkilotchisi va prezidenti B.Goldenberg va yetakchi dunyo ekspertlari fikriga ko'ra, turizm sohasidagi CRM-texnologiyasi va CRM- tizimida qo'llaniluvchi dasturiy vositalar mijozlarni yo'qotmaslik yo'llaridan biri hisoblanadi. CRM tizimidan foydalanish harajatlarning sezilarli qisqarishiga va xodimning iste'molchi bilan har bir aloqasining foydali ish koeffitsiyentini oshishiga olib keladi. CRM (CustomerRelationship Management) termini ingliz tilidan olingan bo'lib, o'zbek tilida "mijozlar bilan o'zaro munosabatlarni boshqarish" ma'nosini bildiradi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari nuqtai nazaridan qaraganda CRM - bu xodimni mijozlar bilan munosabatlarini boshqarish vositasi bo'lib, tashkilotlarga ularning o'zaro aloqasini qayd qilish, daromad olish imkoniyatlarini mumkin qadar kengaytirish va tashkiliy, me'yoriy qoidalarga rioya qilish samaradorligini oshirish imkonini beradi. Berilgan axborot-kommunikatsiya mijozlar bilan ularning hususiy ehtiyojlarini izohlash orqali uzoq muddatli va daromadli o'zaro munosabatlarni yaratishga yo'naltirilgan.
CRM-tizimi mijoz haqidagi ma'lumotlarni aniqlashtirishni amalga oshiruvchi kompyuter dasturi bo'lib, ushbu tizim yordamida yangi mijozlarni jalb qilish va avvalgi mijozlarni yo'qotmaslik, harajatlarni pasaytirish, mehnat unumdorligini
oshirish va natijada savdo hajmi va daromadni ko'paytirish, turistik tashkilot raqobatbardoshliligini oshirish kabi maqsadlarida qo'llaniladi. CRM-tizimi mijoz va sheriklar bilan hamkorlikning aniq va ravshan jarayonini tashkil etish, samarali marketing va savdo tashkil etish, mijozlar sodiqligini shakllantirish, tashkilot barcha xodimlari ishini kelishilgan tarzda nazorat qilish vazifalarini bajaradi. Belgilangan vazifalarni bajarish jarayonida zamonaviy CRM-tizimi quyidagi komponentlarga ega bo'lishi zaгuг:
• aloqa va mijozlar bazasini boshqarish;
• savdoni boshqarish;
• telefon orqali savdo (telemarketing);
• vaqtni boshqarish (taym-menejment);
• mijozlarga xizmat ko'reatish (sotuvdan keyingi xizmat);
• marketingni boshqarish(so'rovnoma, anketa to'ldirish);
• yuqori rahbariyat uchun hisobot;
• boshqa axborot tizimlari bilan o'zaro bog'lanish;
• ma'lumotlami bir-biriga moslashtirish;
• elektron savdoni boshqarish (tashkilot veb-sayti bilan bog'lanish, mijozlar va sheriklar uchun portal);
• mobil savdoni boshqarish (kompyuter, noutbuk yoki uzoqdan foydalana olish)
Berilgan vazifaning yechimi hozirgi paytda KABUS kompaniyasi mehmon-xonalaгdagi tuгistlaг jamoasi haqidagi hisobotlami qabul qilish bo'yicha loyihani ishlab chiqdi va ishga tushirdi. Yuqoridagilarni hisobga olgan holda aytish mumkinki, mehmonxona administratorlari uchun xodimlarni vaqt sarfini kamaytiruvchi, hisobotlarni jo'natish imkoniyatini beruvchi yagona "shaxsiy kabinet"ga ega bo'lishlaгi qulay bo'ladi. Buning uchun loyiha ish jarayoni - ish jarayonini vujudga keltirish, testdan o'tkazish, ishga tushirish zaïrn; ish sw'ati taklifga qat'iy javob beradi va jaгayon onlayn-rejimida aks ettiriladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. Rakhimov Z. O. The importance of the development of the digital economy in the field of tourism in Uzbekistan //Builders of the future. - 2022. - Т. 2. - №. 02. -С. 221-227.
2. Bobur, Ruziyev, Norkulov Parviz, and Bobomurodova Shoxsanam. "O'zbekistonda gastronomik turizm va uning rivojlantirish istiqbollari." barqarorlik va yetakchi tadqiqotlar onlayn ilmiy jurnali (2022): 817-824.
3. Zaynalov, N., & Umirova, D. (2020). Abduvohidov A. Turizmda axborot texnologiyalari. Архив научных исследований, (10).
4. Abduvohidov, A. M. "Turizmda elektron biznes." O 'quv qo 'llanma (2020).
5. Raxmanova, D. T., and S. N. Djumayev. "Turizmda raqamli egizak texnologiyalaridan foydalanish." The Journal of Economics, Finance and Innovation (2023): 480-489.
