CC BY
22
УДК 614.2-056.22-06 : 632.15
А.Т. ДОСМУХАМЕТОВ, Д.У. КЕНЕСАРЫ, Н.Е.АЛИМОВА, М.Т. АДИЛОВА
С.Ж. Асфендияров атындагы Щаза% ¥лтты% медицина университет/'
Т¥РГЫНДАР ДЕНСАУЛЫГЫ УШ1Н КАУ1П -КАТЕРД1 САЛЫСТЫРМАЛЫ ТУРДЕ ТАЛДАУ (КАРАШЫГАНАК КЕН ОРНЫ АЙМАГЫ мысалында)
Осы ма^алада Щарашыгана% кен орны аймагындагы орналас^ан енд/'ркт/'к кешеннен шы^^ан фактт1 жэне есептелген тастамаларындагы ластаушы заттардыц эсер1нен тургындар денсаулыгына %ау1п-^атер1н салыстырмалы багалау нэтижелер1 келт1р1лген.
ТYйiндi свздер: санитарльщ ^органыс зонасы, %ау1п-^атерд1 багалау, канцерогенд\ жэне канцерогенд\ емес %ау1п-^атер, енд/'р/'ст/'к тастамалар.
ЭзектЫп. Казахстан Республикасында ^оршаган ортаныц гигиеналы^ жагынын ^олайсыздыгыныц формальды турде багалануы, оныц тек нормативтер мен стандарттардан ауыт^у дэрежесi бойынша Гана тэжiрибеде уза^ уа^ыттар бойы кке асырылып келдi. ЖYргiзiлген эпидемиологиялыщ зерттеулердН талдауы жэне республиканыц кейбiр айма^тарында орын алып отырган элеуметтiк экономикалыщ жагдайлар болжамды талдау эдiстерiн енпзу ^ажетттн кeрсеттi (мысалы, денсаулыщ уш^ ^ауiп-^атердi талдау эдiстемесi).
Белгiлi болгандай, ^оршаган ортага жэне адам денсаулыгына ^олайсыз эсер ететiн iрi eндiрiстiк орындарга жа^ын жат^ан елдi мекендер аумагында мiндеттi турде санитарлы^ ^органыс зонасында орнатылады. (одан ары ^арай С^З) [1, 2]. С^З аумагыныц мeлшерi санитарлы^ зацдылы^ талаптары аясында мекеменщ санитарлы^ жiктелуiне сэйкес, eндiрiстiк орыннан шыдан ластаушы заттардыц сипаты мен мeлшерi, сонымен бiрге, ^уаттылыгы жэне эксплуатациялау жагдайларына сэйкес белпленедк 9ндiрiстiк нысандарга бектiлген санитарлы^ ^органыс аумагыныц жаца бекiтiлген санитарлы^ ережелерЫде (СЕ) №93 17.01.2012 I жэне II eндiрiстiк нысандардыц ^аутттт сыныптарын негiздеу Yшiн eндiрiстiк мекемеге жа^ын жат^ан елдi мекен тургындарыныц денсаулыгына 1^аут-1^атерш жYргiзу талап етiледi [3]. Осы шараны жYргiзу барысында букш ода^ты^ денсаулы^ са^тау уйымыныц жэне бас^а да алдыцгы ^атарлы халы^аралы^ уйымдардыц (ЮНЕП, МОТ, Евроода^, ОЕСР) нус^ауымен усынылган кец ау^ымда ^олданылып келген ^ауiп-^атердi багалау эдiстемелерi ^олдану ^ажет. Алайда осы эдiстеме eкiнiшке орай ^азiргi уа^ытта ^Р ведомствалы^ мекемелерiнде жеткiлiктi децгейде ^олданылу муммндИне ие бола алмай отыр [4, 5].
Кесте 1 - Фактл жэне есептелген тастамалардыц кeрсеткiштерi
Зерттеу манаты: ^арашыгана^ мунай газ конденсат кен орнындагы (^МГККО) «КПО Б.В.» ЖШС eндiрiстiк кешен мекемесiнен шыдан уйымдастырылган тастамаларындагы ластаушы заттардыц эсершен тургындар денсаулыгына 1^аут-^атердi салыстырмалы турде талдауын жYргiзу. Зерттеу Эд^терк ^оршаган ортаныц химиялы^ факторларыныц тургындар денсаулыгына 1^аут-1^атерЫ зерттеу жэне багалау эд^емелерк
НЭтижелерi жЭне тал^ылау
^ауттштт идентификациялау кезецдер1 ^ауттттт идентификациялау- тургындар денсаулыгына 1^аут-1^атерд1 багалаудыц бiрiншi кезец болып табылады, мунда, басты ма^сат ^олайсыз эсердi ша^ыру ^абшет бар, алдыцгы реттiк басым заттарды аны^тау болып табылады. [6]. Бiздiц ^атысуымызбен, «КПО Б.В.» ЖШС мекемесiнен шыдан фактiлi жэне есептелген тастамаларды идентификациялау жYргiзiлдi. Есептеу кезецшде «КПО Б.В.» ЖШС мекемесшен атмосфералы^ ауага тасталатын 51 ластаушы заттарга талдау жYргiзiлдi. 1^аут-^атердi багалау эд^емесшН талдау кeрсеткiштерiне сэйкес а^ыргы тiзiмге 4 химиялы^ ^осындылар енгiзiлдi: азоттыц тотыгы, азоттыц ^ос тотыгы, кYкiрттiц ^ос тотыгы жэне кeмiртегi тотыгы. Бертген химиялы^ заттардыц канцерогендi ^асиеп^ талданатын тiзiмде болмады. Осыган байланысты, фактл тастамалардагы химиялы^ заттардыц канцерогендi ^ауттшт сипатталмады. (^МГККО С^А мeлшерiн орнату кезец^. ^ауiп-^атердi багалау бойынша жYргiзiлген ^ос зерттеулерде (есептелген жэне фактш^ басым заттардыц тацдамалылыгын багалау Yшiн бiз фактiлi тастамаларды есептелген тастамалармен салыстырды^. Зерттеу нэтижелерi 1-ншi кестеде келтiрiлген.
№ Заттардыц аталуы Есептелген суммарлы^ тастама (^МГККО С^А есебi) 2012 жылга факт^ суммарлы^ тастама Есептелген суммарлы^ (жобалы^) тастамадан Yлесi
(т/жылына) (т/жылына) (%%)
1 2 3 4 5
1 И25 (^^рт сутек) 31,8639 28,55 89,60
2 502 (кYкiртiц ^ос тотыгы) 9857,425 4956,47 50,28
3 Ы02 (азоттыц ^ос тотыгы) 2340,841 1672,97 71,47
4 СО (кeмiртегi тотыгы) 3069,9791 1461,79 47,62
5 N0 (азоттыц тотыгы) 403,1997 282,48 70,06
1-ншi кестеде кeрсетiлгендей, факт^ суммарлы^ тастамалардыц барлы^ заттар бойынша Yлесi (т/ж) есептелген суммарлы^ тастамалардан тeмен болды.
Есептелген тастамалармен салыстырганда, кYкiрт сутегiнiц (И25) фактiлi тастамасы салыстырмалы тYPде жогары болып отыр.-90% (кесте1).
Осылайша 2012 жылга СЭМ табиги ба^ылауыныц iске асырган жылдыщ циклiнiц материалдары бойынша идентификациялау кезецшде басым эсер кeрсететiн канцерогендi 1^асиет жо^ 4 химиялы^ заттар тацдалынып алынды, олар: кYкiрттiц ^ос тотыгы (SO2), азоттыц ^ос тотыгы (N02), ^^рт сутек (H2S), кeмiртегi тотыгы (СО). Осыган байланысты, эсер ету децгеш бойынша ранжирлеу келеа тYPДе жYргiзiлдi: 1 - ^^рттИ ^ос тотыгы, 2 -азоттыц ^ос тотыгы, 3 - кYкiрт сутек жэне жэне 4 -кeмiртегi тотыгы.
Есеттк зерттеулерде ^ауттштл идентификациялау кезецiнде жогарыда аталган заттардыц шшде кYкiр сутегiнен бас^асын алганда басым эсер кeрсететiн заттардыц ^урамына алынды. Нус^алган зат есептеу кезецшде ^^рт сутегi референттiмен (НЦ<0,1) салыстырганда тeменгi концентрацияда болгандыгына байланысты алынып тасталды. ^ос зерттеулерде (есептеу жэне фактшО алынган басым заттар тiзiмi сэйкес келедi жэне олардыц канцерогендi ^асиеттерi жо^. Тургындар денсаулыгына %ау1п-^атерд1 сандьщ багалау. Канцерогендi емес эсерлердН дамуындагы ^ауiп-^атерiн санды^ багалау, 1^аутсв эсер ету децгейiмен экспозициялаудыц факт^ децгейiн салыстыру жолдары ар^ылы кке асырылады. (индекс/^ауiптiлiк коэффициентi) (4).
1^аут-1^атерд1 багалау эдiстемесiнде (НЦ), 1,0 тец немесе аз болып табылатын, зиянды заттардыц ^ауiп-^атерi аз деп ^арастырылады, ал жогарылауымен зиянды эсерлердiц 1^аут-
|^атер1 де жогарылай бастайды. Бул уа|ытта максималды бiр реттiк жэне орта жылды| концентрациялардан алынган жедел жэне созылмалы эсер ету сипатын есепке ала отырып, |аутттт коэфициентi есептелетiнiн ескеру |ажет. Осылайша, бiздiц |атысуымызбен «КПО Б.В.» мекемесшщ кешенiнен шы||ан факткш тастамалардагы басым эсер кeрсететiн заттардан аны|талган тургындар денсаулыгына канцерогендi емес |аут-|атерд1 багалаудыц санды| багалау эд^емеа жYргiзiлдi. Канцерогендi емес |ауiп-|атердi есептеу СКЗ есептелген шекарасында ертеде орнатылган санитарлы|
|органыс аумагыныц есептелген мелшерш негiздеу ма|сатында жYргiзiлдi. Будан да ай|ыныра| багалау Yшiн КМГККО санитарлы| |органыс аумагын есептеу кезецшде |аутт1шк коэфициентЫщ фактiлi шамасынан алынган мелшерге салыстырмалы тYPде талдау жYргiзiлдi.
КМГККО есептелген санитарлы| |органыс зонасыныц аумагында созылмалы жэне жедел эсер ету кезЫде есептелген жэне фактiлi |ауттЫк коэфициенттершН шамалары 2 жэне 3-ншi кестелерде кeрсетiлген.
Кесте 2 - 2012 жылга КМГККО СКЗ есептеу шепнде канцерогендi емес |аут- |атед! багалау мониторингiсi
Бекiтiлген ба|ылау нYктелерi-нiц аталуы НО химиялы; заттардын кауiптiлiк коэфициентiнiн есептелуi
Азот |ос тотыгы (1\Ю2) ^шрт |ос тотыгы (S02) Кeмiртегi тотыгы (СО) ^шрт сутек (H2S)
Факт^ Есептелген Факт^ Есеп-телген Факт^ Есеп-телген Факт^ Есеп-телген
8 румба бойынша С^З
1. Шыгыс СКЗ 0,05 0,02 0,08 0,045 0,1 0,0006 0,5 -
2. СолтYс, шыгыс СКЗ 0,05 0,01 0,08 0,06 0,1 0,0008 0,5 -
3. СолтYс. СКЗ 0,075 0,01 0,14 0,07 0,07 0,001 0,5 -
4. СолтYс батыс 0,075 0,005 0,12 0,05 0,07 0,001 0,5 -
5. Батыс СКЗ 0,1 0,01 0,1 0,04 0,07 0,0008 0,5 -
6. Онрус. Батыс СКЗ 0,075 0,0085 0,08 0,045 0,1 0,0007 0,5 -
7. О^с. СКЗ 0,05 0,01 0,1 0,05 0,07 0,0065 0,5 -
8. Оцпус. Шыгыс СКЗ 0,1 0,008 0,08 0,05 0,07 0,0006 0,5 -
Регламент HQ <1,0
Ескерту: алдынгы жyргiзiлген зерттеулерде кYкiрт сутек кауттЫк коэфициентiне есептеу жyргiзiлген жо; себеб!, талданатаын заттар т'в'т'шен онын аталуы алынып тасталды.
Кесте 3 - 2012 жылга КМГККО СКЗ есептеу аумагында (ИЦ) жедел канцерогендi емес |аут-|атер (фактiлi жэне есептеу) коэфициентшщ мацызы
Бектлген ба|ылау нYктелер¡-нH аталуы НО химиялы; заттардын кауiптiлiк коэфициентiнiн есептелуi
Азот |ос тотыгы (1\Ю2) ^мрт |ос тотыгы (S02) Кeмiртегi тотыгы (СО) ^мрт сутеп (H2S)
Факт^ Есеп-телген фактiлi Есеп-телген Факт^ Есептелген фактiлi Есеп-телген
8 румба бойынша С^З
1. ШыгысСКЗ 0,06 0,15 0,26 0,16 0,04 0,08 0,07 -
2. СолтYс. -шыгыс 0,14 0,16 0,15 0,10 0,04 0,07 0,12 -
3. СолтYс СКА 0,14 0,14 0,17 0,14 0,11 0,07 0,13 -
4. СолтYс. Батыс СКЗ 0,10 0,15 0,17 0,09 0,10 0,08 0,13 -
5. Батыс С КЗ 0,16 0,14 0,19 0,12 0,03 0,08 0,11 -
6. Оцтус.-батыс СКЗ 0,13 0,16 0,15 0,12 0,04 0,08 0,05 -
7. оцтус. С;З 0,15 0,16 0,17 0,14 0,04 0,07 0,25 -
8. Оцтус. Шыгыс с;З 0,14 0,15 0,15 0,14 0,04 0,07 0,05 -
Регламент HQ <1,0
*Ескерту - (-) алдынгы жYргiзiлген зерттеулерде ^шрт су, талданатаын заттар т 'в 'т 'шен онын аталуы алынып тасталды.
2-ншi кестеде керсешгендей канцерогендi емес эсердН даму |ау1птттнН коэфициентi басым эсер ететн заттардыц (азоттыц |ос тотьиы, ^¡ртпц |ос тотьиы, кeмертегi тотьгы) созылмалы эсер ету^ жагдайында канцерогендi емес |ауп-|атердН 0,1 тeменгi табалдырьгынан аспайды. Осыган сэйкес, есептеу кезецнде осы бершген |ауп -атер децгейлерi аз деп |арастырылды. Бiра|та, канцерогендi емес эсердН созылмалы турде даму мYмкiндiгi берiлген заттардыц коэфициенттернН есептелген
мэлiметтерiмен салыстырганда, жотары екендiгi аны|талды (кесте 2). Жедел эсер ету жагдайындагы канцерогендi емес заттардыц даму |аутт1лИшц кeрсеткiштерiнiц мацызы зерттеу жYргiзiлген
нау'1пт'1л'1к коэфициентiне есептеу жyргiзiлген жоц себебi,
кезецде алынган iv^iMerrepivieH саыстырмалы децгейде екендт аны^талды. Осымен 6ipre, орнатылган регламенттен жогарылагандыгы аны^талган жо^ (кесте 3). Корытынды:
1. Коэфициенттер мацыздылыгы санитарльщ ^ортаныс аумагында созылмалы жэне жедел турде эсер ету кезЫде есептеу жэне фактл елшенген мэлiмeттep бойынша 1,0 тец болгандай, шeктi жiбepiлгeн шамадан аспайды.
2. Кен орнына жа^ын жат^ан eлдi мекен аумагындагы жагдай ^олайлы деп багаланды.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Фокин С.Г. Санитарно-защитные зоны и санитарная классификация предприятий, сооружений и иных объектов / А.Ч. Юань, Л.Е. Беспалько, Т.Е. Бобкова, А.Л. Прядко, С.Г. Фокин // Временные метод. рек. по применению требований СанПиН 2.2.1/2.1.1200-03, М., Федеральный центр госсанэпиднадзора Минздрава России, 2004. - 28 б.
2 Фокин С.Г. Разработка управленческих решений в целях обеспечения безопасности для здоровья населения в зоне влияния выбросов крупных промышленных комплексов. / Авалиани С.Л., Буштуева К.А., Беспалько Л.Е., Андрианова М.М., Бобкова Т.Е., Балтер Б.М., Сафонов Г.В. Сафонов, С.Г. Фокин // Гигиена и санитария.- М.: 2006. - №1. - Б.40-42.
3 «9ндiрiстiк ма|саттагы гимараттарга жэне |урылыстарта |ойылатын санитариялы|-эпидемиологиялы| талаптар» жэне «9ндiрiстiк объектшердН санитариялы|-|органыш аймагын белплеу бойынша санитариялы|-эпидемиологиялы| талаптар» санитариялы| |агидалары. №93 17.01.12 КР УкметЫщ |аулымен бекiтiлген.
4 Авалиани С.Л., Ревич Б.М. жэне б.. Оценка риска загрязнения окружающей среды для здоровья населения как инструмент муниципальной экологической политики в Московской области. - М.: 2010. - 311 б.
5 Авалиани С.Л., Голуб А.А. жэне б.. Управление окружающей средой на основе методологии Анализа риска. - М.: 2006. - Б. 48-49.
6 Руководство по оценке риска для здоровья населения при воздействии химических веществ, загрязняющих окружающую среду (Р 2.1.10.1920-04), 05.03.2004 ж. Ресей Федерациячыныц Бас мемлекетпк дэрiгерiмен бектлген. - 310 б.
А.Т. ДОСМУХАМЕТОВ, Д.У. КЕНЕСАРЫ, Н.Е. АЛИМОВА, М.Т. АДИЛОВА
Казахский Национальный медицинский университет им. С.Д. Асфендиярова
СРАВНИТЕЛЬНЫЙ АНАЛИЗ РИСКОВ ДЛЯ ЗДОРОВЬЯ НАСЕЛЕНИЯ (НА ПРИМЕРЕ РЕГИОНА КАРАЧАГАНАКСКОГО МЕСТОРОЖДЕНИЯ)
Резюме: В данной статье, в сравнительном аспекте, представлены результаты оценки риска здоровью населения от воздействия загрязняющих веществ, содержащихся в фактических и расчетных выбросах производственного комплекса предприятий на Карачаганакском месторождении.
Ключевые слова: санитарно-защитная зона, оценка риска, канцерогенные и неканцерогенные риски, производственные выбросы
A. DOSMUKHAMETOV, D. KENESARY. N. ALIMOVA, M. ADILOVA
Kazakh National Medical University named after S.D. Asfendiyarov
COMPARATIVE ANALYSIS OF THE RISKS TO PUBLIC HEALTH (FOR EXAMPLE, THE REGION OF THE KARACHAGANAK FIELD )
Resume: In this paper, in a comparative perspective, the results of the risk assessment to human health from exposure to pollutants contained in
the actual and estimated emissions of industrial enterprises in the complex Karachaganak field.
Keywords: sanitary protection zone, risk assessment, carcinogenic and non-carcinogenic risks, industrial emissions.
