Научная статья на тему 'TRISIKLIK 1H-1,2,3-TRIAZOL HOSILALARINING SINTEZI'

TRISIKLIK 1H-1,2,3-TRIAZOL HOSILALARINING SINTEZI Текст научной статьи по специальности «Естественные и точные науки»

7
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «TRISIKLIK 1H-1,2,3-TRIAZOL HOSILALARINING SINTEZI»

Uchinchi renessans yosh olimlari: zamonaviy vazifalar,

innovatsiya va istiqbol Young Scientists of the Third Renaissance: Current Challenges, Innovations and Prospects

TRISIKLIK 1H-1,2,3-TRIAZOL HOSILALARINING SINTEZI

Z. I. Murtazayeva -

kimyo kafedrasi tayanch doktoranti, X. A. Bozorov Organik sintez va bioorganik kimyo kafedrasi professori.

Samarqand davlat universiteti. Biokimyo instituti. zarifamurtazayeva92@gmail.com. O'zbekiston.

1,2,3-Triazol halqasi saqlagan geterosiklik birikmalar tibbiy kimyoda o'zining strukturaviy tuzilishi va xilma-xil biologik faolliklari bilan muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Besh a'zoli geterosiklik birikmalar orasida uchta azotli geteroatomga ega bo'lgan triazol birlamchi geterosiklik molekula bo'lib, birinchi marta 1885-yilda Bladdin tomonidan kashf etilgan. Ikkita n bog'i va elektron jufti tufayli u aromatik xususiyatga ega [1]. Metabolik degradatsiyaga, kislota-asos gidroliziga va qaytarilish-oksidlanishga chidamliligi uning aromatiklik xususiyatining natijasidir [2]. 1,2,3-Triazol halqasini o'z ichiga olgan gibrid birikmalar va tegishli geterosikllarning yetakchi birikmalari tibbiy kimyo sohasida saratonga qarshi, mikroblarga qarshi, silga qarshi, virusga qarshi, diabetga qarshi, bezgakka qarshi, leyshmaniyaga qarshi agentlar/nomzod birikmalar va neyroprotektiv vositalar yetarlicha topilgan [3-10] (1-rasm).

Tarkibida ekzosiklik aminoguruh saqlagan 1,2,3-triazollarning sintezi va kimyoviy xossalarini o'rganish so'nggi yillarda rivojlanib bormoqda. Buning asosiy sabablaridan biri aminoguruh yuqori reaksion qobiliyatga ega bo'lib, uning asosida turli elektrofil almashinish (alkillash, asillash va b.) reaksiyalarini o'rganish orqali turli yangi hosilalar olish mumkinligi, hamda yangi geteroxalqalar hosil qilish orqali potensial farmakologik moddalar sintez qilish mumkin.

Bizning tadqiqot guruhimiz etil sianoatsetat va bir necha xil fenil azidlar o'rtasidagi 1,3-dipolyar sikllanish reaksiyasi orqali 1^-1,2,3-triazollarning yangi hosilalarini sintez qildi va va ularning strukturaviy tahlillarini o'rgandi.

373

May 15, 2024

Uchinchi renessansyosh olimlari: zamonaviy vazifalar,

innovatsiya va istiqbol Young Scientists of the Third Renaissance: Current

Cha'Les.hnnoeon.andPru.en

/=0

HO

Tazobaktam, 1

N

N=N

Rufnamid, 2

9

NH,

K F

CK

.N. ö-

Mubritinib, 5

Karboksiamidotriazol, 7

1-rasm 1H-1,2,3-triazollar asosidagi dori vositalari

5-Amino-1-#-aril-1#-1,2,3-triazol etil efirlarining sintezini amalga oshirish uchun dastlabki modda sifatida anilin (1a), toluidin (1b) va 4-almashgan anilinlar (1c-j) tanlab olindi. Dastlab, anilin va uning hosilalari bilan natriy azidi, natriy nitrit hamda xlorid kislota ishtirokida 0-5 °C da 4 soat davomida xona haroratida magnit aralashtirgich yordamida aromatik elektrofil almashish reaksiyasi olib borildi. Olingan aril azidlar (2a-j) etil sianoatsetat bilan natriy etoksid ishtirokida xona haroratidan 40 °C gacha bo'lgan sharoitda inert atmosferada uch soat davomida aralashtirildi. Reaksiya aralashmasi 50 ml muzli suvga quyildi. Olingan hosil bo'lgan kristallar filtrlash orqali yig'iladi va mos ravishda triazol efirlari (3a-j) 56 dan 93% gacha bo'lgan yaxshi unum bilan hosil bo'ldi (2-rasm).

' NaN3, NaN02

HCl, 4 s

+

0^/CH3 C2H5ONa

rt-40°C

1a-j

2a-j

a: R=4-H b: R=4-Me

c: R=4-Et d: R=4-F

e: R=4-CI f: R=4-Br

g: R=4-OMe h: R=4-CF3

i: R=3,4-CI j: R=4-CN

2-rasm. 5-Amino-1-N-aril-1N-1,2,3-triazol etil efirlarining umumiy sintezi

1-Jadval. Yangi 5-amino-1-N-aril-1N-1,2,3-triazol etil efirlarining suyuqlanish harorati va hosil bo'lish unumlari:

R Moddalar Unumlar, % Suyuqlanish harorati, °C

4-H 3a 62 130-131

374

May_15,_2024

Uchinchi renessans yosh olimlari: zamonaviy vazifalar,

innovatsiya va istiqbol Young Scientists of the Third Renaissance: Current Challenges, Innovations and Prospects

4-Me 3b 65 154-155

4-Et 3c 67 159-160

4-F 3d 60 130-131

4-Cl 3e 95 157-159

4-Br 3f 93 164-165

4-OMe 3g 90 145-146

4-CF3 3h 91 148-149

3,4-Cl 3i 82 128-130

4-CN 3j 75 140-141

Reaksiyaning ikkinchi bosqichi 5-amino-1-#-aril-W-1,2,3-triazol etil efirlari (3a-j) va 2-pirolidon (4) ning turli sharoitlarda POCl3 ishtirokida reaksiya sharoitlarini optimallashtirish orqali olib borildi va siklizatsiya mahsuloti bo'lgan 1,2,3-triazollarning yangi trisiklik hosilalari (5a-j) sintez qilindi (3-rasm).

POCI3i 1,4-flkiOKcaH

N

N

N "N

//

5a-j

a: R=4-H c: R=4-Et b: R=4-Me d: R=4-F

e: R=4-CI f: R=4-Br

g: R=4-OMe h: R=4-CF3

i: R=3,4-CI j: R=4-CN

3-rasm. Yangi 1#-1,2,3-tritsiklik triazol hosilalari sintezining umumiy sxemasi

REFERENCES

1. Johannessen Landmark, P.N. Patsalos, Drug interactions involving the new second-and third-generation antiepileptic drugs, Exper Rev. Neurother. 10 (1) (2010) 119— 140

2. Therrien, R.C. Levesque, Molecular basis of antibiotic resistance and ^'-lactamase inhibition by mechanism-based inactivators: perspectives and future directions, FEMS Microbiol. Rev. 24 (3) (2000) 251—262.

3. C.C. Blackwell, E.H. Freimer, G.C. Tuke, In vitro evaluation of the new oral cephalosporin cefatrizine: comparison with other cephalosporins, Antimicrob. Agents Chemother. 10 (2) (1976) 288—292.

375

May 15,2024

Uchinchi renessansyosh olimlari: zamonaviy vazifalar,

innovatsiya va istiqbol Young Scientists of the Third Renaissance: Current Challenges, Innovations and Prospects

4. K.Bozorov, J. Zhao, H.A. Aisa, 1,2,3-Triazole-containing hybrids as leads in medicinal chemistry: a recent overview, Bioorg. Med. Chem. 27 (16) (2019) 3511— 3531.

5. M.Delgado-Valverde, E. Torres, A. Valiente-Mendez, B. Almirante, S. Gomez-Zorrilla, N. Borrell, J.E. Corzo, M. Gurgui, M. Almela, L. Garda-Alvarez, ' M.C. Fontecoba-Sanchez, " L.Martinez-Martinez, R. Canton, " J. Praena, M. Causse, B. Guti" errez-Guti errez, J.A. Roberts, A. Farkas, A. " Pascual, J. Rodriguez-Bano, Impact of the MIC of piperacillin/tazobactam on the outcomefor patients with bacteraemia due to Enterobacteriaceae: the Bacteraemia-MIC project, J.Antimicrob. Chemother. 71 (2) (2016) 521—530.

6. M.J.Brodie, W.E. Rosenfeld, B. Vazquez, R. Sachdeo, C. Perdomo, A. Mann, S. Arroyo, Rufinamide for the adjunctive treatment of partial seizures in adults and adolescents: a randomized placebo-controlled trial, Epilepsia 50 (2009) 1899—1909.

7. R.Kharb, P.C.Sharma, M.S. Yar, Pharmacological significance of triazole scaffold, J. Enzyme Inhib. Med. Chem. 26 (1) (2011) 1—21.

8. S.Hakimian, A. Cheng-Hakimian, G.D. Anderson, J.W. Miller, Rufinamide: a new anti-epileptic medication, Expert Opin. Pharmacother. 8 (12) (2007) 1931—1940.

9. T.E. Long, J.T. Williams, Cephalosporins currently in early clinical trials for the treatment of bacterial infections, Expert Opin. Investig. Drugs 23 (10) (2014) 1375— 1387.

10.W.Dehaen, V.A.Bakulev, Chemistry of 1,2,3-triazoles in Topics in Heterocyclic Chemistry, (Eds.), Springer, Switzerland, 2015.

11.Z.-P.Cao, B.Quan, H.-S.Dong, Synthesis of (3,5-aryl/methyl-1H-pyrazol-1-yl)-(5-arylamino-2H-1,2,3-triazol-4-yl)methanone, J.Chin. Chem. Soc. 55 (4) (2008) 761767, https://doi.org/10.1002/jccs.v55.410.1002/jccs.200800114

376

May 15, 2024

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.