Научная статья на тему 'ТОМОРҚА ХЎЖАЛИК ФАОЛИЯТИДАН КЕЛАДИГАН ДАРОМАДГА ИННОВАЦИЯЛАРНИНГ ТАЪСИРИ'

ТОМОРҚА ХЎЖАЛИК ФАОЛИЯТИДАН КЕЛАДИГАН ДАРОМАДГА ИННОВАЦИЯЛАРНИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

11
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
томорқа хўжалик фаолияти / инновация / инновациялардан фойдаланиш индекси / даромад / Омилли таҳлил (Factor Analysis) модел / tobit модел / қишлоқ ва ноқишлоқ хўжалик фаолияти. / деятельность в подсобном хозяйстве / инновации / индекс использования инноваций / доход / модель факторного анализа (Factor Analysis) / Tobit модельная / сельскохозяйственная и несельскохозяйственная деятельность.

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Шукрулло Абдураимович Муратов, Шавкат Турсункулович Ҳасанов

Мазкур илмий тадқиқот ишида қишлоқ ҳудудлари аҳолиси томорқа хўжалик фаолиятидан олинган даромадга инновацияларнинг таъсири ўрганилган. Тадқиқотда Самарқанд вилояти қишлоқ ҳудудларида 1428 та томорқа хўжаликларида ўтказилган ижтимоий сўровнома маълумотларидан фойдаланилган. Омилли таҳлил (Factor Analysis) моделидан фойдаланилган ҳолда томорқа хўжалик фаолиятида фойдаланилган инновацияларни ифодаловчи ўзгарувчилардан “Инновациялардан фойдаланиш индекси” ишлаб чиқилган. Таҳлилда, томорқа хўжалик фаолиятидан олинган даромадга инновацияларнинг таъсирини иқтисодий баҳолашда Tobit моделидан фойдаланилган. Натижада, “Инновациялардан фойдаланиш индекси” 1 фоиз(***p<.01)ликда статистик муҳим аҳамиятга эгалиги аниқланган. “Инновациялардан фойдаланиш индекси”нинг 1 коэффициентга ошиши фаолиятдан келадиган даромадни 3,664 минг сўмга ошириши илмий асосланган. Олинган таҳлил натижалар асосида, томорқа хўжаликлари фаолиятидан келадиган даромадларни ошириш борасида илмий асосланган таклифлар ишлаб чиқилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В данном научном исследовании изучалось влияние инноваций на доходы от сельскохозяйственной деятельности. В исследовании использованы данные социального опроса, проведенного в 1428 подсобных хозяйств в сельской местности Самаркандской области. Используя модель факторного анализа (Factor Analysis), “Индекс использования инноваций” был разработан на основе переменных, которые представляют инновации, используемые деятельность в подсобном хозяйстве. В анализе использовалась модель Tobit при экономической оценке влияния инноваций на доход, получаемый от деятельности в подсобном хозяйстве. В результате было установлено, что «Индекс использования инноваций» имеет статистически значимую значимость в 1 процент (***p<0,01) к доходам, полученным от деятельности в подсобном хозяйстве. Научно обосновано, что увеличение “Индекс использования инноваций” на 1 коэффициент увеличит доход от деятельности на 3,664 тыс. сумов. На основе полученных результатов анализа разработаны научно обоснованные предложения по увеличению доходов от деятельности в подсобном хозяйстве.

Текст научной работы на тему «ТОМОРҚА ХЎЖАЛИК ФАОЛИЯТИДАН КЕЛАДИГАН ДАРОМАДГА ИННОВАЦИЯЛАРНИНГ ТАЪСИРИ»

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of Jntrod^cingsmart^gric^lt^reJn^Jzbekista^

Volume 4 | SamTSAU Conference | 2023 O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy

ТОМОРКА ХУЖАЛИК ФАОЛИЯТИДАН КЕЛАДИГАН ДАРОМАДГА

ИННОВАЦИЯЛАРНИНГ ТАЪСИРИ

Шукрулло Абдураимович Муратов

тадкикотчи, Тошкент давлат аграр университети Самарканд филиали.

shukrullo.muratov@yahoo.com

Шавкат Турсункулович Х,асанов

иктисодиёт фанлари доктори, профессор. Тошкент давлат аграр университети

Самарканд филиали. shavkat hasanov@hotmail.com

АННОТАЦИЯ

Мазкур илмий тадкикот ишида кишлок худудлари ахолиси томорка хужалик фаолиятидан олинган даромадга инновацияларнинг таъсири урганилган. Тадкикотда Самарканд вилояти кишлок худудларида 1428 та томорка хужаликларида утказилган ижтимоий суровнома маълумотларидан фойдаланилган. Омилли тахлил (Factor Analysis) моделидан фойдаланилган холда томорка хужалик фаолиятида фойдаланилган инновацияларни ифодаловчи узгарувчилардан "Инновациялардан фойдаланиш индекси" ишлаб чикилган. Тахлилда, томорка хужалик фаолиятидан олинган даромадга инновацияларнинг таъсирини иктисодий бахолашда Tobit моделидан фойдаланилган. Натижада, "Инновациялардан фойдаланиш индекси" 1 фоиз(***р<.07)ликда статистик мухим ахамиятга эгалиги аникланган. "Инновациялардан фойдаланиш индекси"нинг 1 коэффициентга ошиши фаолиятдан келадиган даромадни 3,664 минг сумга ошириши илмий асосланган. Олинган тахлил натижалар асосида, томорка хужаликлари фаолиятидан келадиган даромадларни ошириш борасида илмий асосланган таклифлар ишлаб чикилган.

Таянч сузлар: томорка хужалик фаолияти, инновация, инновациялардан фойдаланиш индекси, даромад, Омилли тахлил (Factor Analysis) модел, tobit модел, кишлок ва нокишлок хужалик фаолияти.

АННОТАЦИЯ

В данном научном исследовании изучалось влияние инноваций на доходы от сельскохозяйственной деятельности. В исследовании использованы данные социального опроса, проведенного в 1428 подсобных хозяйств в сельской местности Самаркандской области. Используя модель факторного анализа (Factor Analysis), "Индекс использования инноваций" был разработан на основе переменных, которые представляют инновации, используемые деятельность в

May 12-13

959

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

подсобном хозяйстве. В анализе использовалась модель Tobit при экономической оценке влияния инноваций на доход, получаемый от деятельности в подсобном хозяйстве. В результате было установлено, что «Индекс использования инноваций» имеет статистически значимую значимость в 1 процент (***p<0,01) к доходам, полученным от деятельности в подсобном хозяйстве. Научно обосновано, что увеличение "Индекс использования инноваций" на 1 коэффициент увеличит доход от деятельности на 3,664 тыс. сумов. На основе полученных результатов анализа разработаны научно обоснованные предложения по увеличению доходов от деятельности в подсобном хозяйстве.

Ключевые слова: деятельность в подсобном хозяйстве, инновации, индекс использования инноваций, доход, модель факторного анализа (Factor Analysis), Tobit модельная, сельскохозяйственная и несельскохозяйственная деятельность.

ABSTRACT

In this scientific research work, the impact of innovations on the income of rural area residents from tomorka farms activities was studied. The research used data from a social survey conducted in 1428 tomorka farms in rural areas of Samarkand region. Using the Factor analysis model, the "Use of Innovations Index" was developed from the variables representing the innovations used in tomorka farm activities. In the analysis, the Tobit model was used in the economic assessment of the impact of innovations on the income obtained from tomorka farm activities. As a result, the "Use of Innovation Index" was found to be statistically significant at 1 percent (***p<.01). It was scientifically based that the increase of the "Use of Innovation Index" by 1 unity increases the income from the activity by 3,664 thousand soums. Based on the results of the analysis, scientifically based proposals were developed to increase the income from the activities of tomorka farms.

Keywords: tomorka farms activity, innovation, "Use of Innovation Index", income, Factor Analysis model, tobit model, farm and non-farm activities.

Кириш. Дунёда камбагал ахолининг 80 фоизи кишлок худудларида яшайди ва уларнинг аосий фаолиятидан келадиган даромад кишлок хужалиги фаолияти билан богликдир. Кишлок худудларида камбагалликни кискартириш, ахоли фаровонлиги ва озик-овкат хавфсизлигини таъминлашда кишлок ва нокишлок хужаликлари фаолиятидан келадиган даромадлар мухим ахамиятга эга[1]. Бирок, кишлок хужалик фаолиятида банд булган ахоли даромадини оширишда кишлок хужалик фаолиятида хатарларни диверсификация килиш [2], мавсумий даромадларнинг узгариши ва кишлок хужалиги махсулот(ресурс)ларини сотиб олишни молиялаштириш [3], ишлаб чикариш самарадорлигини баркарор

May 12-13

960

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

ривожлантиришга эътибор каратиш лозим [4]. Хусусан, томорка хужаликларининг баркарор ривожланиши фаолиятга жалб этилган инновацион технологияларга боглик булиб, ахоли озик-овкат хавфсизлигини таъминлашда, атроф-мухитни саклаш ва химоя килишда, камбагалликни кискартиришда мухим ахамиятга эга. Шунингдек, дунёда кишлок ахолисининг 1,5 миллиардга якини томорка хужалик фаолиятидан кун кечириши [5], ахолининг усиб бораётган эхтиёжларини кондириш учун мавжуд ресурслардан самарали фойдаланиш имкониятларини урганиш талаб этилади.

Узбекистонда кишлок хужалик махсулотларини етиштиришда томорка хужаликларининг салмоги 70,1 фоизни ташкил этилиши1, мамлакат иктисодиётида мухим рол уйнайди. Бугунги кунда томорка хужаликлари сони 5 млн.дан ортикни ташкил этиб, 2000 йилга нисбатан 1,5 баравар купдир. Узбекистонда кишлок хужалигида фойдаланиладиган ер майдони 3686,7 минг гектарни ташкил этиб, унинг 13,0 фоизини томорка хужаликлари томонидан фойдаланиладиган экин майдонлар ташкил этади.

Томорка хужалиги шахсий томорка ер участкаларида кишлок хужалиги махсулотларини оила хужалик эхтиёжлар учун, бозорга сотиш учун етиштириш (кайта ишлаш) билан боглик мехнат фаолиятидир [6]. Томорка хужалиги тадбиркорлик фаолияти хисобланмайди, уни давлат руйхатидан утказиш талаб этилмайди. Бирок, ахоли бандлиги тугрисидаги конунчиликда белгиланган тартибда узини узи банд килган шахс макомини олиши мумкин.

Томорка хужаликлари мамлакат ахолисининг озик-овкат хавфсизлигини таъминлашга салмокли хиссасини кушиш билан бир каторда, чекка кишлок худудларида яшаётган ахолининг асосий даромад манбаидир. Томорка хужаликларининг ишлаб чикариш фаолияти ва ундан олинган натижадан манфаатдорлик даражаси бошка кишлок хужалик фаолият шаклларига нисбатан юкоридир [7].

Ахолининг очарчиликдан ёки туйиб овкатланмасликдан азият чекиши, кайсики уларнинг мехнати хисобига келаётган даромадларнинг пастлиги ёки умуман ишсиз булиши кучли таъсир курсатади. Ахолининг нормал усиши, ривожланиши, фаол ва соглом хаёт кечириш учун етарли микдорда озик-овкат махсулотлари билан таъминлаш талаб этилади [8]. Бу борада, кишлок хужалик сохасига инновацияларни жалб килиш, хукумат томонидан молиявий куллаб-кувватланиш, фаолиятдан олинадиган махсулот микдори ва унинг сифатининг ошишига эътибор каратиш лозим.

Кишлок хужалик фаолиятига инновацияларни жалб килиниши кишлок хужалигида ахоли бандлигига таъсир курсатади. Хусусан, куп мехнат талаб килувчи иш жараёнига, хусусан, кишлок хужалигида кул мехнати куп талаб этиладиган ишлар, агротехник тадбирларни амалга ошириш,

1 https://stat.uz/uz - Узбекистан республикаси статистика кумитаси маълумотлари

May 12-13

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

етиштирилган хосилни йигиштиришда ёки ресурслардан фойдаланишда инновацияларнинг кулланиши мехнат сарфининг камайишига таъсир курсатади. Бирок, томорка хужалик фаолиятига инновацияларни жалб килиш, оила даромадига ижобий таъсир курсатиши мумкин. Хусусан, усимликчиликда серхосил уруг ва кучатлар ёки махсулдор чорва моллардан томорка ер эгалари томонидан фойдаланилиши оила аъзоларининг шу турдаги кишлок хужалик махсулотларига булган эхтиёжини кондиради.

Гарчан, макрохудудда ёпик майдон инновация хисобланмасада, кайсики оила томорка хужалигида ёпик майдоннинг мавжудлиги ёки улардан фойдаланиши шу хужалик фаолияти, яъни микрохудуд учун инновациядир. Чунки, инновация - бу фаолиятга киритилган янгилик булиб, томорка ер эгасига юкори даромад олиб келиши ёки юкори нафлилик даражаси билан ифодаланилади. Шунингдек, охирги 10 йилда иклимнинг кескин узгариши, кишлок хужалик фаолиятига сезиларли таъсир курсатмокда[9]. Хусусан, экинларни сугоришда сув танкислиги, хаво хароратининг кескин узгариши, ёгингарчиликнинг меъёрдан ортик булиши шулар жумласидандир. Бундай таъсирларни юмшатишда фаолиятга инновацион технологияларни, кайсики экинларни ноанъанавий янги усулларда сугориш, усимликларнинг химояланган майдонларда етиштиришни жорий этиш талаб этилади.

Бугунги кунда, кишлок хужалик фаолият самарадорлигини ошириш, баркарор ривожланишига хизмат киладиган инновациялар ишлаб чикариш фаолиятига жорий этилмокда. Бирок, томорка хужалик фаолиятига жорий этилган инновациялар ишлаб чикариш фаолиятидан келадиган даромадга кайдаражада таъсир курсатиш, уларга иктисодий бахо бериш билан боглик боглик илмий тадкикотлар кам олиб борилган.

Мазкур илмий тадкикот ишимизнинг асосий максади - томорка хужалик фаолиятидан келадиган даромадга фаолиятга жорий этилган инновациялар таъсирини иктисодий бахолаш оркали илмий асосланган таклиф ва тавсиялар ишлаб чикишдан иборатдир.

Фойдаланилган материаллар ва усуллар. Илмий тадкикот иши 2021 йилда Самарканд вилоятининг 14 та туманида 1428 та оила хужаликлари(респондент)да утказилган ижтимоий суровнома маълумотлари асосида олиб борилди.

Вилоятда жами 1098 та махалла фукаролар йигини булиб, шундан туманларда 852 та ёки 77,6% махалла фукаролар йигини тугри келади. Туманларда махалла фукаролар йигинининг 97 таси ёки 11,4% махаллада ижтимоий суровнома утказилди. 1428 нафар респондентнинг оила хужалиги-дан туман марказигача булган уртача масофа 11,6 км.ни ташкил этади.

Иктисодчи олимлар ва тадкикотчилар томонидан томорка хужалик фаолиятидан олинган даромад билан томорка ер эгаларининг асосий иш фаолияти уртасида

May 12-13

962

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

богликлик мавжудлиги илмий асосланган. Хусусан, томорка ер эгаларининг нокишлок хужалик фаолиятида банд булиши томорка хужалик фаолиятидан олинган даромадга ижобий таъсири аникланган. Гарчан, томорка ер эгасининг купрок мехнати нокишлок хужалик фаолиятида сарфлансада, фаолиятдан келадиган даромад томорка хужалик фаолиятига инновацияларни жалб килиш, мехнат сарфида оила аъзоларининг мехнати ёки ёлланма ишчилар мехнатидан фойдаланиш хисобига даромаднинг ошишига ижобий таъсир курсатади.

Аёлларнинг нокишлок хужалик фаолиятида банд булиши кишлок хужалик фаолиятида банд булишига нисбатан камдир. Буни нокишлок хужалик фаолиятида банд булган аёлларнинг маълумоти ва касб-хунарга эга булиши билан изохланади. Суровнома маълумотларининг статистик тавсифига кура, кишлок ва нокишлок хужалик фаолиятида эркакларнинг банд булиши аёлларга нисбатан юкорилигини курсатмокда.

Томорка хужалик фаолиятида олинган кишлок хужалик махсулотлари дастлаб, оила аъзоларининг уз эхтиёжларини кондириш максадида истеъмол килинган, истеъмолдан ортган кисми оила аъзоларининг бошка эхтиёжларини кондириш учун сотилган. Бирок, томорка хужалик фаолиятидан олинган даромадни аниклашда оила аъзоларининг уз эхтиёжлари учун истеъмол килинган кишлок хужалик махсулотларини куйидаги ёндашув асосида аникланди: "Томорка хужалик фаолиятингизда кишлок хужалик махсулотлари етиштирилмаганда ёки томорка хужалиги булмаганда оила аъзолари учун шу томорка хужалик фаолиятингизда етиштирга махсулотларни истеъмолига, яъни сотиб олиш учун канча харажат сарфлар эдингиз?". Шу уринда, кайсики томорка хужаликларида жорий этилган инновациялар хисобига етиштирилган кишлок хужалик махсулотларининг аксарияти даромад олиш максадида сотилган. Хусусан, томорка хужаликларида мавжуд ёпик майдонда етиштирилган сабзавот махсулотлари ва махсулдор чорва молларидан олинган махсулотлар шулар жумласидандир. Юкорида таъкидланган ёндашув асосида аникланган томорка хужалик фаолиятидан олинган даромадларнинг статистик тавсифига кура, уртача даромад 14,530 млн сумни, кайсики томорка хужаликларида минимум 3,3 млн сум ва максимум 37,5 млн сумни ташкил этган(1-жадвал).

May 12-13

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

Y3rapyBHH^apHHHr CTaTHCTHK TaBCH(|)ii

KypcaTKHH^ap YpTana Cr.OFHm MHH Max

ToMopKa xy^aguK ^aoguaragaH oguHraH 14,530 5,457 3,3 37,5

gapoMag (^), MgH cyM

ToMopKa xy^aguru ^aoguarara 2,125 1,050 1 5

cap^gaHraH xapa^aTgap (X),

KaTeropuagu

ToMopKa 3kuh MafigoHu (Э), cotux 7,322 2,438 3 18

ToMopKa ep aracuHuHr acocufi um 0,543 0,498 0 1

^aoguara (HO), ukku^uk

ToMopKa ep aracuHuHr MatgyMoTu (M), 1,925 0,685 1 3

KaTeropuagu

ToMopKa ep aracu ^uhcu (®), uKKuguK 0,831 0,370 0 1

ToMopKa ep aracu ëmu (Ë), fiug 48,085 6,924 27 60

Ouga at3ogapu cohu (A), Ha^ap 5,587 1,229 2 11

Ougaga 3 ëmrana SygraH at3ogap (3_ëm), 0,420 0,493 0 1

uKKuguK

ToMopKa xy^aguK ^aoguaragaH oguHraH gapoMag umgaS nuKapumra cap^gaHraH xapa^araapra SorguKgup. AfiHuKca, ToMopKa xy^aguK ^aoguarara ^opufi KunuHraH нннoвaцнagapra cap^gaHraH xapmaraap SeBocuTa ToMopKa ep эгacн Ba ouga at3ogapuHuHr gapoMagura SorguKgup. XycycaH, ToMopKa xy^aguK ^aoguarara cap^gaHraH xapa^araapHu aHuKgamga ToMopKa ep эгacннннг ypTana ofiguK gapoMagura HucSaraH 5 xug, atHu, "^yga KaM", "KaM", "ypTa", "Kyn" Ba "^yga Kyn" KaTeropuaga u^ogagaHgu.

ToMopKa xy^aguK ^aoguaraga KumgoK xy^aguK MaxcygoTgapuHu, KaficuKu ycuMguK MaxcygoTgapuHu eramrapumga ypTana экнн MafigoH 7,322 cotuxhu TamKug этгaн. ToMopKa ep aragapuHuHr 54,3 acocufi urn ^aoguara

HoKurngoK xy^aguK ^aoguaraga SaHg. VMyMufi ograHga ToMopKa ep aragapuHuHr 83,1 apKaKgapgup. ToMopKa xy^aguKgapuga KumgoK xy^aguK

MaxcygoTgapuHu eramrapum ^apaëHuga MexHaira apoKgu ëmgaru ouga at3ogapu cohu MyxuM axaMuaTra эгa. EupoK, ouga at3ogapu TapKuSuga 3 ëmrana SygraH at3ogapHuHr Sygumu, ToMopKa xy^aguK ^aoguaraga SaHg Sygum Kapopura Tatcup Kypcarum MyMKuH. TagKuKoT oSteKTuHuHr 42,0 ^orouga 3 ëmrana SygraH ouga at3ogapu MaB^yg SyguS, ToMopKa ep эгagapн ëmu 27-35 ëmrana Ba 55-60 ëmrana SygraH ouga xy^aguKgapu xuccacura KynpoK Tyrpu Kegagu.

ToMopKa ep эгagapннннг KapuS 800 Ha^apu ëKu 55 ^orougaH opraru ToMopKa экнн MafigoHgapgaH WKopu xocug, Typgu KacagguKgapra nugaMgu SygraH aHru HaBgu cepxocug MeBa Ba caS3aBoT Kynaraap xaMga ypyrgapgaH ^ofigagaHumraH (1-pacM).

May 12-13

964

Samarkand branch of Tashkent State

Agrarian University

Theoretical and practical foundations of

Volume 4 | SamTSAU Conference | 2023 O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy

^^^^^tishningnazariyvaamaliyasosiarm

900 800 700 600 500 400 300 200 100

ill.

60

50

40

30

20

10

Экинларни сугоришда Сер^осил мева-сабзавот инновацион уруга ёки кучатлар

технологиялар

Ёпщ майдон

Серма^сулдор чорва моллар

Инновациялардан фойдаланилган томорка хужаликлар, Инновациялардан фойдаланилган томорка хужаликлар,

1-расм. Томорка хужаликларида инновациялардан фойдаланишнинг статистик

тавсифи

Томорка экинларни сугоришда инновацион технологиялар, аксарият холларда ёпик майдонга эга булган томорка ер эгалари томонидан жорий этилган. Умумий респондентларнинг 400 нафари ёки 25 фоизидан ортигида томорка хужаликларида ёпик майдонлар мавжуд булиб, экин майдонлардан йил давомида фойдаланишади. Кишлок худудларида умумий фойдаланиладиган ва давлат захирасида булган ерларнинг хусусийлаштирилиши, кайсики томорка хужалигида чорва моллар бош сонинг камайишига ёки фаолиятдан воз кечишга ундаш мумкин. Бирок, томорка ер эгалари томонидан махсулдор чорва молларни бокилиши, ундан олинган чорва махсулотлари оила хужалигининг асосий даромади ёки йиллар давомида амалга ошириши режалаштирилган ишлар учун асосий молиявий маблагдир.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Томорка ер эгалари томонидан хужалик фаолиятида фойдаланилган бир умумий хусусият ёки мазмунни, кайсики инновацияларни ифодаловчи узгарувчилардан Омилли тахлил (Factor Analysis) модели воситасида "Инновациялардан фойдаланиш индекси" номи остида янги узгарувчи ишлаб чикилди. Дастлаб, Омилли тахлил моделидан фойдаланилган холда ишлаб чикилган "Инновациялардан фойдаланиш индекси" моделда белгиланган 3 та асосий тест шартини каноатлантирди (2-жадвал).

0

0

May 12-13

965

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introduci^g^mmt^griculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishningnazariyva amaliy asoslari

jy

2-жадвал

Томорка хужалик фаолиятида "Инновациялардан фойдаланиш индекси"ни ифодаловчи узгарувчилар учун Омилли тах,лил модели тест

Курсаткич Шартлар ва тест натижалари

KMO >0,50 p= 0,000 Det>0,0 0001

Инновациялардан фойдаланиш индекси 0,589 0,0 00 0,918

Бунда:

Биринчидан, KMO (Kaiser-Meyer-Olkin Measure) [10] - узгарувчилар орасида богланиш мавжудлигини изохлайди. Бунда, KMO>0,50 дан катта булса, узгарувчилар орасида богланиш мавжуддир. Тадкикотда маълумотлар тести натижасига кура, KMO курсаткичи 0,589 булиб, яъни Омилли тахлил моделдан фойдаланишни далолат беради.

Иккинчидан, Бартлет тест (Bartlett test, %2) [11] га кура, томорка ер эгалари томонидан фойдаланилган инновациялар умумий хусусияни ифодаловчи узгарувчиларда: H0 - гипотеза, узгарувчилар узаро богланмаган ва H1 -алтирнатев гипотеза, узгарувчилар узаро богликлиги аникланади. Бунда, тест натижасига кура, р-киймат=0,000(1%ликда) булиб, Омилли тахлил моделдан фойдаланишимиз мумкин.

Учинчидан, Корреляция матрица (Correlation matrix) [12] -узгарувчилар узаро бир бири билан богликликни билдириб, Det>0,00001 катта булиши Омилли тахлил моделидан фойдаланишимиз мумкин. Тест натижасига кура, Корреляция матрица курсаткичи 0,918 ни изохламокда.

Юкорида кайд этилган тест шартларига кура, умумий хусусияни ифодаловчи узгарувчилардан Омилли тахлил моделидан фойдаланилган холда "Инновациялардан фойдаланиш индекси" курсаткичини ишлаб чикишни далолат беради.

Каизер мезонига кура [13], 1 дан катта булган омиллар киймати 1,365ни ташкил этиб, омилларнинг 13,6% вариацияси биринчи омил билан изохланмокда.

Бунда, томорка ер эгалари томонидан фойдаланилган экинларни сугоришда инновацион технологиялар, серхосил мева-сабзавот уруги ёки кучатлардан фойдаланиш, томорка экин майдонида ёпик майдон ва сермахсулдор чорва молларининг мавжудлигини ифодаловчи курсаткичлар битта, яъни биринчи омилда изохланди. Узгарувчиларнинг битта омилда изохланиши, модел тахлил натижаларини изохлашни аниклаштиради.

Умумий узгарувчи ёки умумий хусусиятни ифодаловчи узгарувчиларнинг хар бирининг коэффициенти 0,3(30%)дан катта булиши керак [14]. Инновациялардан фойдаланишни

May 12-13

966

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

H^ogaroBHH öapna y3rapyBHHnapHHHr кoэ$$нцнeнтн 30% gaH Karra. XycycaH, ToMopKa ep эгaпapн ToMoHHgaH xy^anHKnapuga ënHK MaHgoHgaH ^oHganaHumu KonraH нннoвaцнaпap, atHH экннпapнн cyropumga нннoвaцнoн TexHonoruanap Ba cepxpcun MeBa-caÖ3aBOT ypyru ëKH KynaraapugaH ^oHganaHum x,aMga cepMaxcyngop HopBa MonnapHHHr MaB^ygnurHHHHr 67,8% hh rooxgaö KenMOKga. ByHgaH xpnaT, TOMopKa ep эгaпapн TOMOHugaH TOMopKa xy^anuK ^aonuaragaH WKopu gapoMagra эгa ôynumga ënHK MaHgoH MyxuM axaMuaTra эгaпнгннн KypcaTMOKga. BaxonaHKH, hk^hm y3rapumH ToMopKa ep эгaпapн ToMoHugaH caÖ3aBoT MaxcynoraapuHH eTHmTupumga ënHK MaHgoHgaH ^oHganaHumra yHgaHgu. fflyHHHrgeK, KeHuHru Hunnapga экннпapнн cyropumga cyB pecypcnapuHHHr TaKHunnuru экннпapнн cyropumga нннoвaцнoн TexHonoruanapgaH ^oHganaHumra Tatcup Kypcaragu. XycycaH, ToMopKa ep эгaпapн ToMoHHgaH экннпapнн cyropumga ^ofiganaHunraH нннoвaцнoн TexHonoruanap KonraH нннoвaцнaпapнннг 63,3% hh TamKun этмoкga.

Omhmh Taxnun MogenuHHHr y3ura xoc xycycuaTH, y3rapyBHHnapHH, KaficHKH yMyMHH xycycuaTHH H^oganoBHH y3rapyBHHnapHHHr x,ap 6up Tatcup goupacuHH öenrunaö öepagu Ba Taxnunga y3rapyBHunap Tatcupu öunaH 6oFRHK(heteroginiety) Ba ynap ypTacuga Kynnu 6oFRmHm(multimümearity) MyaMMocuHH enum opKanu onuHraH Hara^anapHHHr umoHnnuruHH omupagu.

omhmh Taxgun MogenuHHHr ^opMynacu KyHugaruna H^oganaHagu:

Xi ^ ' lirfr ^i r=l

By epga: l - i-HH y3rapyBHH ToMoHugaH KonraH y3rapyBHHnapHH ^oroga rooxgaHHmu, %;

f - yMyMHH oMunnap;

r -oMunnap cohh;

e - cTaHgapT xaronuKnap ôynuô, xaronuKnap HopMan TaKcuMoTra эгa;

i - y3rapyBHH, (i = 1,2...., p)

Omhmh Taxgun Mogenu yMyMHH y3rapyBHHnapHH, 6up xycycuaTHH u^oganoBHH KypcaTKHHga rooxnaHgu.

Y3rapyBHHHHHr HopMan cTaracTHKacH Ba Ky3aramnapHH эмпнpнк cTaHgapTnamTupumra acocnaHraHnuruHH aHHKgam MaKcaguga fflanupo (Shapiro-Wilk test) TecTH [15] yTKa3HngH.

TecT HaTH^acura Kypa, MHKgopHH H^ogaroBHH y3rapyBHHnap 1 $ou3(p<.07)nHKga HopMan TaKcHMoTra эгaпнгннн KypcamoKga. Y3rapyBHHnapHHHr HopMan TaKcHMoTra эгa Synumu Taxgun Harn^anapH HmoHHnurHHH omupagu.

ToMopKa xy^anuK ^aonuaragaH onHHraH gapoMag öunaH ^aonuaTra cap^naHraH xapa«:araap, ToMopKa экнн MaHgoHH, ToMopKa ep эгacннннг acocuH um ^aonuaTH,

May 12-13

967

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

маълумоти, жинси, еши, оила аъзолари сони ва оилада 3 ёшгача булган аъзоларни ифодаловчи узгарувчилар уртасида богликликни аникдаш максадида ANOVA (Analysis of variance) тести утказилди.

Тест натижасига кура, томорка хужалик фаолиятидан олинган даромад билан оилада 3 ёшгача булган аъзоларнинг мавжудлиги 5 фоиз(р<.05) ликда статистик богликдикда эканлигини курсатди. Бирок, бу таъсир даромаднинг ошишига ёки камайишига кандай таъсир курсатиш ва узгарувчиларнинг кайси бири иккинчи узгарувчига таъсир этишини тест натижаси курсатмайди.. Шунингдек, томорка хужалик фаолиятидан олинган даромад билан бошка

узгарувчилар таъсири 1 фоиз(p<.01) ликда статистик богланишга эгалигини тест натижаси изохламокда.

Узгарувчилар уртасида стандарт хатоликларнинг ошиши баъзи мустакил узгарувчиларни статистик жихатдан ахамиятсиз эканлиги курсатади. Натижада, икки ва ундан ортик мустакил узгарувчилар башоратининг боглик ходисаси ёки улар орасидаги богланишнинг кучли булиши натижасида мултиколлинеарлик муаммосини келтириб чикаради. Бундай холатларни аниклашда олинган натижаларимиз мустахкам булишини таъминлаш учун диагностика VIF [16] (Variance inflation factor) тести утказилди(5-жадвал).

Математик жихатдан, регрессия моделининг узгарувчиси учун VIF умумий модел дисперсиясининг факат битта мустакил узгарувчини уз ичига олган моделнинг дисперсиясига нисбатига тенг. Бу нисбат хар бир мустакил узгарувчи учун хисобланади. VIF нинг юкори булиши, боглик булган мустакил узгарувчининг моделдаги бошка узгарувчилар билан узаро богликлигини курсатади. Бирок, бизда олинган VIF тест натижасига кура унинг уртача киймати 1,15 ни ташкил этиб узгарувчилар уртасида мултиколлинеарлик йуклигини курсатмокда.

Боглик узгарувчи^) микдор курсаткичдан ифодаланганлиги учун унга мустакил узгарувчи (X) кай даражада таъсирини иктисодий бахолашда, яъни томорка хужалик фаолиятидан олинган даромадга таъсир этувчи омилларни тахлил этиш учун Tobit моделдан фойдаланилди [17]. Tobit модели, боглик узгарувчининг алохида равишда нолга ёки бошка чегарага утиш хусусиятига эга булган холатларда фойдалидир. Мазкур моделнинг математик ифодаси куйидагича ифодаланилади [18].

/=1

Pi = pi 0 < pi < 1

Pi = 0 PÏ< о

Pi = 1 Pi > 1

Бунда, p* - кузда тутилмаган узгарувчилар;

Pi - боглик узгарувчи;

May 12-131 ©

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

xij - MycTaKHn y3rapyBHu; ß0 - y3rapMac;

ß j - кoppeпaцнa BeKTop кoз$$нцнeнтн; Ei - Ei ~ N (0, a2)

Ma3Kyp MeToggaH ^oöganaHHnraH xonga ToMopKa xy^anuK ^aonuaTHgaH onHHraH gapoMag Ba yHra Tatcup 3TyBHH oMunnapHH "STATA-17" gacTypnap naKeTHgaH onHHraH Taxnun HaTH^anapu acocuga uKTucoguH Saxo Sepungu.

Tax^H^ap Ba aeocHH HaTH^a^ap. ToMopKa xy^anuK ^aonuaTHgaH onHHraH gapoMagra нннoвaцнaпapнннr TatcupuHH uKTucoguH Saxonamga, "Hннoвaцнaпapgaн ^oöganaHum HHgeKcu" 1 кoз$$нцнeнтra omumu ^aonuaTgaH KenaguraH gapoMagHH 3,664 MHHr cyMra omupagu Ba 1 $oH3(***p<.07)nHKga cTaTucTHK MyxHM axaMHaTra эгaпнгннн Taxnun Hara^anapu KypcaTMoKga(3-^agBan).

3-^aflBa^

ToMopKa xy^a^HK (l)ao.nmTiigaH o^HHraH gapoMagra "Hннoвaцнн^apgaн _^oHja^aHHm HHjeKCH^HHHr Map^HHa.1 (Delta-method) Ta^CHpH_

ToMopKa xy^a^HK (l)ao.iimTiigaH o.nmraH gapoMag (3,)

Кoэ$. (CT.xaTo

J_

dy/dx (Delta-

method)

(HOH)

Hннoвaцнa.пapgaн ^oMganaHHm HHgexcH

)

ToMopKa 3KHH MaHgoHH (Э)

ToMopKa xy^a^HrH ^ao^HaTHra cap^naHraH xapa^axnap (X)

ToMopKa ep 3racHHHHr acocuH um ^ao^HaTH (HO)

ToMopKa ep 3racHHHHr Mat^yMora (M)

ToMopKa ep 3racu ëmu (Ë)

ToMopKa ep 3racu ^hhch (®)

Üuna at3o^apH cohh (A)

Üunaga 3 ëmrana öy^raH at3o^ap (3_ëm)

Y3rapMac

3.664***

(.385) 1 097*** (.044)

.402*** .4(.0120*2*)*

1.96***

.241 2.805***

.175 .056*** (016) 891***

(.29) .306*** (.085) -.663*** (.223)

6.819*** (1.068)

3.664 1.097 0.402 1.960 2.805 0.056 0.891 0.306 -0.663

May 12-13

969

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

var (e)

15.319 (.573)

YpTana gapoMag

R2

Chi2

ÄKauKe Me30H (AIC)

14.5 31 0.10 7

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

948. 549 7971 .674

SD Gorgurç

y3rap.

PecnoHgeHTgap

Prob > chi2

Eafic3H Me30H(BIC)

5.458 1428 0.000 8029.578

*** p<.01, **p<.05, *p<.1

ToMopKa 3khh MafigoH KumnoK xy^anuK MaxcyncraapHHH eTHmTupumga acocufi BocHTa xucoSnaHagu. MaxcynoraapHH umnaö HHKapum xa^MH SeBocuTa 3khh MafigoH SunaH SorauKgup. Äxonu ToMopKa 3khh MafigoHnapu HeKnaHraHnurH, ToMopKa ep 3ranapHHH 3khh MafigoHnapgaH uHTeHCHB ^ofiganaHumra yHgafigu. rapnaH, Taxnun Hara^anapH ToMopKa 3khh MafigoHnapu 1 $oH3(***p<.01)nHKga CTaTHCTHK MyxuM axaMH^Tra, atHH ToMopKa 3khh MafigoH xa^MH 1 coTHxra omumu ToMopKa xy^anuK ^aonutfragaH onHHraH gapoMagHH 1,097 mhh cyMra omHpHmHHH rooxnacaga, ToMopKa 3khh MafigoHnapuHH omHpHm HMKoHH^raapu HeKnaHraHgHp. ^Kopuga TatKHgnaraHgeK, ToMopKa 3khh MafigoHnapuga HHTeHCHB ^ofiganaHHm, xycycaH ^aonHATra нннoвaцнaпapнн ®;an6 KH^um MyxHM axaMH^Tra 3ra.

ToMopKa xy^anHK ^aonH^rara нннoвaцнaпapнн ®;an6 KHnum umnaö HHKapHm xapa^araapHH omHpagH. EHpoK, umnaö HHKapum xapa«:araap omHmH xucoSura ^aonH^TgaH KenaguraH gapoMagHH KaMafiTHpMafigH. XycycaH, ToMopKa xy^anHK ^aonHtfrara cap^naHraH xapa«:araapHHHr Sup öupnHKKa omHmH ^aonHATgaH onHHraH gapoMagHH 0,402 mhh cyMra omHpagH Ba 1 $oH3(***p<.01)nHKga cTaTHcTHK MyxHM axaMH^rra 3ragHp. ToMopKa xy^anHKnapuga нннoвaцнaпapнн ^anö KH^um ëKH umnaö HHKapHm ^aonuATga cap$ xapa«:araap SeBocura ToMopKa ep 3racuHHHr acocufi um ^aonH^rara ôornHKgup. ToMopKa ep 3racuHHHr HoKHmnoK xy®;anHK ^aonutfraga öaHg Gynumu ToMopKa xy^anHK ^aonutfragaH onHHraH gapoMagHH 1,960 mhh cyMra omupagu.

ToMopKa xy^anHK ^aonutfr caMapagopnuru, xycycaH 3khh MafigoHnapgaH, ^aonuaTra KunHHraH нннoвaцнaпapgaн caMapanu ^ofiganaHum SeBocura

ToMpKa ep 3racu MatnyMoTHra SorauKgup. ToMopKa ep 3racu MatnyMoTHHHHr Gup öupnHKKa, atHH ynapHHHr MatnyMoTH ypTa TatnHMgaH ypTa Maxcyc TatnHMra ëKH ypTa Maxcyc TatnHMgaH onufi TatnHM gapa^acugaru ôunHM-KyHHKMara 3ra Synumu ToMopKa xy®;anHK ^aonutfragaH onuHaguraH gapoMagHH 2,805 mhh cyMra omupagu Ba 1 ^ou3(***p<.01)nHKga cTaTHcTHK MyxHM axaMH^Tra 3ranurHHH Taxnun HaTH^anapu KypcamoKga.

KumnoK xygy^apuga ToMopKa ep 3racu emu 1 ëmra omumu ToMopKa xy®;anHK ^aonH^ragaH onuHaguraH

May 12-13

970

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introduci^g^mmt^griculture in Uzbekistan

Volume 4 | SamTSAU Conference | 2023

O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishningnazariyva amaliy asoslari

jy

gapoMagHHHr omHmHra h^ööhh TatcHp KypcaTagn. ^acraaö, HOKHmnoK xy®;anHK ^aonHarnga 6aHg öynraH TOMopKa ep эгaпaрн emHHHHr ornnö öopnm, HOKHmnoK xy^anHK ^aonH^Tga 6aHg öynHmgaH KHmnoK xy^anHK ^aonHaraga 6aHg öynnrn, xycycaH TOMopKaga KynpoK MexHaT cap^namH, ynap ynyH MyxHM axaMHATra эгa öynnmH MyMKHH. rapnaH, TOMopKa xy^anHKnapnga OFHp MexHaT, KaficHKH экнн MafigoHHH KHmnoK xy^anHK экннпapннн экнmгa Taepnam öunaH öofhhk umnapHH öa^apumga TOMopKa ep эгaпapннннг ^hhch MyxHM axaMH^Tra эгa. XycycaH, TOMop^a ep эгaпapн ^hhch эpкaк öynumH ^aonuargaH onHHraH gapoMagHH 0,891 mhh cyMra omupagu. BHpoK, TOMopKa xy^anm ^aonuaraga MexHaT cap^H öeBOCHTa ounaga uKTucogufi $aon at3onapra xaM öoFnuKgup. BupoK, ounaga HOHKTHCoguH $aon, atHH 3 emrana öynraH at3onapHHHr öynumH ^aonuargaH кeпagнгaн gapoMagHH 0,663 mhh cyMra кaмaнтнpagн. By, ounaga MexHaTra naeKaraH ouna at3ocuHH 3 emrana öynraH at3onapHHHr Tapöuacu öunaH 6aHg öynumH xucoöura, TOMopKa xy^anm ^aonuaTuga MexHaT cap^HHH ^Marn^an^.

YMyMHH onraHga, TOMopKa xy^anm ^aonuaTura нннoвaцнaпapнн KH^um ^aonuaTgaH onuHraH gapoMagHH omupagu. XycycaH, TOMopKa xy^anm ^aonuaTugaH onHHraH gapoMagra "Hннoвaцнaпapgaн ^oöganaHHm ннgeкcн" Map^HHan TatcHpHga xaM кypнmнмнз мyмкнн (2-pacM).

Map>KMHan 6aniopaT KUMMaT 95% jimk

co

o

c;

5 CO I-"

ro

CO Q.

O □

«J LQ

LO _

CD _-L-

1-1-1-1-1-T

.1 .2 .3 .4 .5 .6 .7 .8 .9 l/lHHOBauiifljiapflaH 4)OM,qanaHMLu MHABKCM, Koac|3ct3Mi4MeHT

2-pacM. ToMop^a xyKa.HK ((ao.umTiigaH o.niHraH gapoMagra "Hннoвaцнн.apflaн ^OHgajiiHHm HHfleKCH"HHHr MapKiiHa.i Tatcipi

ToMopKa xy^anm ^aonHaraga "Hннoвaцнaпapgaн ^oöganaHHm ннgeкcн"нн 0,1 кoэ$$нцнeнтra omHmH

May 12-13

971

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

фаолиятдан олинадиган даромадни 0,367 млн сумга оширади.

Хулоса ва таклифлар. Кишлок худудларида камбагалликни кискартириш, ахоли фаровонлиги ва озик-овкат хавфсизлигини таъминлашда кишлок ва нокишлок хужаликлар фаолиятидан келадиган даромадлар мухим ахамияга эга. Хусусан, томорка хужалигида етиштирилган кишлок хужалик махсулотлари оила хужаликларининг озик-овкат махсулотларига булган эхтиёжини кондиришда, фаолиятдан олинган даромад (чорвачилик) эса оиланинг стратегик режаларини амалга оширишда мухим ахамиятга эга. Гарчан, урганилга барча томорка хужаликларида етиштирилган кишлок хужалик махсулотлари томорка ер эгалари томонидан сотиб даромад олишмаган булсада, оила хужаликларининг мева-сабзавот махсулотларига булган талабини кондиришда мухим ахамиятга эга. Бирок, томорка ер эгалари томонидан фойдаланилган инновациялар ва улардан олинган махсулотлар томорка хужалик фаолиятидан келадиган даромадларни ошириши илмий асосланди. Хусусан, "Инновациялардан фойдаланиш индекси" 1 коэффициентга ошиши фаолиятдан келадиган даромадни 3,664 минг сумга ошириши ва 1 фоиз(***р<.07)ликда статистик мухим ахамиятга эгалиги тахлил натижалари асосида исботланди.

Томорка ер эгалари ишлаб чикариш ресурсларидан самарали фойдаланилган ёки фойдаланилмаган деган хулоса бера олмаймиз. Бирок, томорка хужалик фаолиятидан юкори даромад олиш имконияти инновациялар билан боглик деган хулоса берамиз. Бу борада, томорка хужалик фаолиятига инновацияларни жалб килиш тизими ва улардан кенг фойдаланишда хукумат томонидан чора-тадбирлар ишлаб чикиш лозим.

REFERENCES

1. Muratov S. A. ECONOMIC ASSESSMENT OF FACTORS AFFECTING THE DECISION OF HOUSEHOLDS TO ENGAGE IN NON-FARM ACTIVITIES //Irrigation and Melioration. - 2021. - Т. 2021. - №. 2. - С. 38-43.

2. Haggblade, S., Hazell, P., & Reardon, T. (2010). The rural non-farm economy: Prospects for growth and poverty reduction. World development, 38(10), 1429-1441.

3. Pardaev K. A. PROSPECTIVE FORECASTS OF SUPPLY AND DEMAND IN THE TOMATO PRODUCTION CHAIN //AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA TIBBIYOTI ILMIY JURNALI. - 2022. - С. 1014-1019.

4. Пардаев, Х. А., Хдсанов, Ш. Т., & Муратов, Ш. А. (2022). ПОМИДОР ИШЛАБ ЧИКАРИШ ЗАНЖИРИДА СУБЪЕКТЛАР БИЛАН ЩТИСОДИЙ МУНОСАБАТЛАРИНИ РАЕБАТЛАНТИРИШ ЙУЛЛАРИ. Academic research in educational sciences, (Conference), 125-136.

5. McGuire, S. (2013). WHO, World Food Programme, and International Fund for Agricultural Development. 2012. The State of Food Insecurity in the World 2012. Economic growth is

May 12-13

972

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

necessary but not sufficient to accelerate reduction of hunger and malnutrition. Rome, FAO. Advances in Nutrition, 4(1), 126-127.

6. Узбекистан Республикаси Конуни. Томорка хужалиги тугрисида. -Тошкент, 1.04.2021. lex.uz/docs/5351489

7. Пардаев, Х. (2021). SmallholdersPreferences for Contract Design Attributes, A case of Samarkand province. Экономика и образование, (5), 59-66.

8. Saydullaeva, F., Pardaev, K., Muratov, S., & Tursunkulov, G. (2022). Empirical analysis of smallholder production effect to dietary diversity. ECONOMIC SCIENCE FOR RURAL DEVELOPMENT 2022, 555.

9. Babakholov, S., Bobojonov, I., Hasanov, S., & Glauben, T. (2022). An empirical assessment of the interactive impacts of irrigation and climate on farm productivity in Samarkand region, Uzbekistan. Environmental Challenges, 7, 100502.

10. Kaiser, Henry F. (1974). An index of factorial simplicity. Psychometrika 39: 3136. doi: 10.1007/BF02291575

11. Bartlett, M. S. (1951). The effect of standardization on a Chi-square approximation in factor analysis. Biometrika 38: 337-344. doi: 10.1093/biomet/38.3-4.337

12. Acock, Alan C. (2013). Discovering structural equation modeling using Stata. Stata Press Books.

13. Bollen, K. A. (2011). Evaluating effect, composite, and causal indicators in structural equation models. Mis Quarterly, 359-372.

14. Acock, A. C. (2013). Discovering structural equation modeling using Stata. Stata Press Books.

15. Villasenor Alva, J. A., & Estrada, E. G. (2009). A generalization of Shapiro-Wilk's test for multivariate normality. Communications in Statistics—Theory and Methods, 38(11), 1870-1883.

16. Daoud, J. I. (2017). Multicollinearity and regression analysis. In Journal of Physics: Conference Series (Vol. 949, No. 1, p. 012009). IOP Publishing.

17. Ike, P. C. (2015). Determinants of participation in non-farm economic activities in South East Nigeria: a tobit analysis approach. Journal of Biology, Agriculture and Healthcare, 5(2), 102-108.

18. Cai, L. A. (1998). Analyzing household food expenditure patterns on trips and vacations: a Tobit model. Journal of Hospitality & Tourism Research, 22(4), 338358.

May 12-13

973

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.