CC BY
7INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original peper
© M.D. Sattorova1^_
1Termiz davlat unversiteti,Termiz, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: tolerantlik tushuncha sifatida insonlarning boshqalarga nisbatan munosabati va xulq-atvorini shakllantiradigan tarixiy va psixologik tamoyillarda chuqur ildiz otgan. Tolerantlikning tarixiy ildizlari va nazariy asoslarini tushunish ijtimoiy hamjihatlikni, xilma-xillikni hurmat qilishni va tinch-totuv yashashni rag'batlantirish uchun zarurdir. Ushbu maqola bag'rikenglik asosidagi psixologik tamoyillarni o'rganadi, uning tarixiy evolyutsiyasi va nazariy asoslarini izlaydi.
MAQSAD: ushbu tadqiqotning maqsadi bag'rikenglikning psixologik tamoyillarini o'rganish, uning tarixiy ildizlari va nazariy asoslariga e'tibor qaratishdir. Tadqiqot bag'rikenglikka hissa qo'shadigan kognitiv, hissiy va ijtimoiy omillarni ochib berishga va bu tamoyillarni shaxslar va jamiyatlarda qanday tarbiyalash va targ'ib qilish mumkinligi haqida tushuncha berishga harakat qiladi.
MATERIALLAR VA USULLAR: tadqiqot tarixiy tadqiqotlar, psixologik nazariyalar va sotsiologik nuqtai nazarlarga asoslangan multidisipliner yondashuvdan foydalanadi. Materiallarga tarixiy matnlar, empatiya va altruizm bo'yicha psixologik tadqiqotlar, guruhlararo munosabatlarning sotsiologik tahlillari kiradi. Usullar keng qamrovli adabiyotlarni ko'rib chiqishni va bag'rikenglik va uning psixologik asoslari bilan bog'liq asosiy tushunchalar va nazariyalarni sintez qilishni o'z ichiga oladi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: natijalar bag'rikenglik kognitiv, hissiy va ijtimoiy omillarning murakkab o'zaro ta'siridan dalolat beradi. Perspektivni qabul qilish, empatiya va kognitiv moslashuvchanlik kabi kognitiv jarayonlar odamlarga turli nuqtai nazarlarni tushunish va hurmat qilish imkonini berish orqali bag'rikenglikni rivojlantirishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Hissiy omillar, jumladan empatiya, rahm-shafqat va hissiy tartibga solish boshqalarga nisbatan ijobiy munosabatni rivojlantirishga yordam beradi. Ijtimoiy omillar, masalan, sotsializatsiya, guruhlararo aloqa va madaniy me'yorlar ham shaxslarning bag'rikenglik darajasini shakllantiradi. Muhokama bag'rikenglikni targ'ib qilish va murosasizlik va noto'g'ri qarashlarni yumshatishda ta'lim, ommaviy axborot vositalari va shaxslararo munosabatlarning rolini ta'kidlaydi.
XULOSA: tadqiqot shuni ko'rsatadiki, bag'rikenglik turli xil psixologik tamoyillar ta'sirida bo'lgan ko'p qirrali konstruktsiyadir. Bag'rikenglikning tarixiy ildizlari va nazariy asoslarini tushunish orqali shaxslar va jamiyatlar yanada bag'rikeng va inklyuziv dunyoni
rivojlantirishga harakat qilishlari mumkin. Topilmalar shuni ko'rsatadiki, bag'rikenglikni rivojlantirishga qaratilgan tadbirlar empatiyani rivojlantirishga, ijobiy guruhlararo o'zaro munosabatlarni rivojlantirishga va salbiy stereotiplar va noto'g'ri qarashlarga qarshi turishga qaratilgan. Kelajakdagi tadqiqotlar bag'rikenglik asosidagi psixologik mexanizmlarni o'rganishni davom ettirishi va turli jamiyatlarda bag'rikenglikni targ'ib qilishning samarali strategiyalarini ishlab chiqishi kerak.
Kalit so'zlar: tarix, etnopsixologiya, sotsial tolerantlik, o'spirin, rivojlanish
Iqtibos uchun: Sattorova M.D. iToterantlikning tarixiy ildizlari va nazariy asoslarining psixologik tamoyillari. // Inter education & global study. 2024. №4(2). B. 452-460.
ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ПРИНЦИПЫ ИСТОРИЧЕСКИХ ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ТОЛЕРАНТНОСТИ КОРНЕЙ И
© М.Сатторова1^
1Термезский государственный университет, Термез, Узбекистан.
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: толерантность как концепция глубоко укоренена в исторических и психологических принципах, которые формируют отношение и поведение людей по отношению к другим. Понимание исторических корней и теоретических основ толерантности имеет важное значение для содействия социальной сплоченности, уважения разнообразия и мирного сосуществования. В этой статье исследуются психологические принципы, лежащие в основе толерантности, прослеживается ее историческая эволюция и теоретические основы.
ЦЕЛЬ: целью данного исследования является рассмотрение психологических принципов толерантности, уделяя особое внимание ее историческим корням и теоретическим основам. Исследование направлено на выяснение когнитивных, эмоциональных и социальных факторов, которые способствуют толерантности, а также на то, как эти принципы можно развивать и продвигать в отдельных людях и обществах.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в исследовании используется междисциплинарный подход, опирающийся на исторические исследования, психологические теории и социологические перспективы. Материалы включают исторические тексты, психологические исследования эмпатии и альтруизма, а также социологический анализ межгрупповых отношений. Методы включают всесторонний обзор литературы и синтез ключевых концепций и теорий, связанных с толерантностью и ее психологическими основами.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: результаты показывают, что на толерантность влияет сложное взаимодействие когнитивных, эмоциональных и социальных факторов. Когнитивные процессы, такие как восприятие перспективы, эмпатия и когнитивная гибкость, играют решающую роль в развитии толерантности, позволяя людям понимать и уважать различные точки зрения.
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 4 (2)
Эмоциональные факторы, в том числе сочувствие, сострадание и эмоциональное регулирование, способствуют развитию позитивного отношения к другим. Социальные факторы, такие как социализация, межгрупповые контакты и культурные нормы, также формируют уровень толерантности людей. Дискуссия подчеркивает роль образования, средств массовой информации и межличностных отношений в поощрении толерантности и смягчении нетерпимости и предрассудков.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: в исследовании делается вывод, что толерантность — это многогранная конструкция, находящаяся под влиянием различных психологических принципов. Понимая исторические корни и теоретические основы толерантности, отдельные люди и общества могут работать над созданием более толерантного и инклюзивного мира. Результаты показывают, что вмешательства, направленные на поощрение толерантности, должны быть направлены на развитие эмпатии, содействие позитивному межгрупповому взаимодействию и борьбу с негативными стереотипами и предубеждениями. Будущие исследования должны продолжить изучение психологических механизмов, лежащих в основе толерантности, и разработать эффективные стратегии по поощрению толерантности в различных обществах.
Ключевые слова: подростковый возраст, психическое здоровье, психические расстройства, параноик, шизоид, невротик, депрессия, тревога, анорексия, булимия.
Для цитаты: Сатторова М.Д. Психологические основы исторических корней и теоретические основы толерантности. // Inter education & global study. 2024. №4(2). B. 452-460.
PSYCHOLOGICAL PRINCIPLES OF HISTORICAL ROOTS AND THEORETICAL FOUNDATIONS OF TOLERANCE_
© Mahliyo D.Sattorova1^_
1Termiz State University, Termiz, Uzbekistan.
Annotation
INTRODUCTION: tolerance, as a concept, is deeply rooted in historical and psychological principles that shape individuals' attitudes and behaviors towards others. Understanding the historical roots and theoretical foundations of tolerance is essential for promoting social cohesion, respect for diversity, and peaceful coexistence. This article explores the psychological principles underlying tolerance, tracing its historical evolution and theoretical underpinnings.
AIM: the aim of this study is to examine the psychological principles of tolerance, focusing on its historical roots and theoretical foundations. The study seeks to elucidate the cognitive, emotional, and social factors that contribute to tolerance, and to provide
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 4 (2)
iccl (A
insights into how Ithese principles can be nurtured and promoted in individuals and societies.
MATERIALS AND METHODS: the study employs a multidisciplinary approach, drawing on historical research, psychological theories, and sociological perspectives. Materials include historical texts, psychological studies on empathy and altruism, and sociological analyses of intergroup relations. Methods involve a comprehensive literature review and synthesis of key concepts and theories related to tolerance and its psychological foundations.
DISCUSSION AND RESULTS: the findings indicate that tolerance is influenced by a complex interplay of cognitive, emotional, and social factors. Cognitive processes such as perspective-taking, empathy, and cognitive flexibility play a crucial role in fostering tolerance by enabling individuals to understand and respect diverse viewpoints. Emotional factors, including empathy, compassion, and emotional regulation, contribute to the development of positive attitudes towards others. Social factors, such as socialization, intergroup contact, and cultural norms, also shape individuals' tolerance levels. The discussion highlights the role of education, media, and interpersonal relationships in promoting tolerance and mitigating intolerance and prejudice.
CONCLUSION: the study concludes that tolerance is a multifaceted construct influenced by various psychological principles. By understanding the historical roots and theoretical foundations of tolerance, individuals and societies can work towards fostering a more tolerant and inclusive world. The findings suggest that interventions aimed at promoting tolerance should focus on developing empathy, fostering positive intergroup interactions, and challenging negative stereotypes and biases. Future research should continue to explore the psychological mechanisms underlying tolerance and develop effective strategies for promoting tolerance in diverse societies.
Keywords: history, ethnopsychology, social tolerance, adolescent, development.
For citation: Mahliyo D. Sattorova. (2024) 'Psychological principles of the historical roots and theoretical foundations of tolerance', Inter education & global study, (4(2)), pp. 452-460. (In Uzbek).
O'spirinlarda sotsial tolеrantlik xususiyarlari, dastlab oilada, keyinchalik esa
maktabgacha ta'lim tashkilotlari, maktab, toy, oliy ta'lim muassasalarida shakllanadi va rivojlanadi. Shaxs hayoti davomida o'zi yashab turgan jamiyatdagi turli shaxslar, guruhlar, millat vakillari, ularning madaniyati, e'tiqodlari bilan to'qnashadi, ulardagi rang-baranlikning barchasi hurmat qilinishga loyiqligini chuqur idrok etib, avvalo, o'z vatani, xalqi, uning tili, dini, urf-odatlari, madaniy o'ziga xosligini anglaydi. Ana shundagina u boshqa insonlar, xalqlar, millatlar, dinlar, madaniyatlarga munosib baho bеrish, ularni hurmat qilish va qadrlashga imkon bo'ladi.
Bizning nazarinizda o'spirinlar sotsial toterantligini rivojlantirishdagi muhim jihat shundan iboratki, ularning ijtimoiy faolligini oshirish, o'zaro munosabatlari doirasini yanada kеngaytirish, ijtimoiy jarayonlardagi xilma-xillik va farqlar muqarrarligini qabul qila
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 4 (2)
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
olish asosida o'zga kishilar va boshqa guruh a'zolari bilan o'zaro munosabatga kirishishda muloqot samaradorligini oshirishga e'tibor qaratish lozim.
Tolerantlik bugun paydo bo'lgan tushuncha emas. Bu fazilat asrlar davomida xalqimizning qon-qoniga singib ketgan. Tolerantlik chuqur tarixiy ildizlarga ega. Masalan, Buyuk Ipak yo'lidagi mamlakatlar hayotini yoki Temuriylar davrini olsak, mahobatli imoratlar qurilishida turli millat va elat vakillari qatnashganligi tarix kitoblaridan yaxshi ma'lum.
Hozirgi kunda ham tolerantlikni saqlab qolish va mustahkamlash davlat siyosatining eng ustuvor yo'nalishiga aylanib, barcha millat va elatlarning tili, madaniyati, urf-odat va an'analarini saqlash hamda rivojlantirish uchun qonuniy sharoitlar yaratilgan. Bugun mamlakatimizda turli millatlar o'rtasida o'zaro mehr-oqibatni yanada mustahkamlash diqqat markazida bo'lib kelmoqda.
O'spirinlar ongiga sotsial tolerantlik g'oyalarini singdirishda oila va ta'lim muassasasidagi ijtimoiy muhit alohida ahamiyatga ega bo'lib, uning ta'sirida egallangan ijtimoiy tajribalar mustahkamlanadi. Shuningdek, ta'lim tizimi bosqichlari o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik tufayli tarbiya jarayonida tadrijiylik ta'minlanadi. Ta'lim tizimi yoshlarda milliy g'urur, vatanga muhabbat, millatparvarlik tuyg'ularini qaror toptirish barobarida ulardagi har qanday millatchilik tuyg'ularini, o'z millati, dinining boshqalarnikidan ustunligi kabilar yuzaga kelishining oldini olishga xizmat qilali. Bu kabi tuyg'ularning yoshlarda yuzaga kelishi, millatlar o'rtasida nizolarga, diniy to'qnashuvlarga olib kelishi mumkin. Demak, ta'lim muassasalarining muhim vazifalaridan biri - yoshlarda sotsial tolerantlik tuyg'usini qaror toptirishdan iborat bo'lishi lozim. Zero, kelajakda insoniyatni birlashtiradigan axloqiy an'analarni saqlash, tinchlik, o'zaro hurmat tamoyillarini targ'ib qilish kabi sohalar mavjudligi shubhasizdir. [8; 219-221]
O'zaro tushunishga erishish, yoshi, jinsi, ijtimoiy mavqeyi, kasbi, ijtimoiy kelib chiqishi, dini, millati, sog'ligi va boshqalardan qat'iy nazar insonni qadrlash, g'amxo'rlik ko'rsatish, yordam berish, shaxs sifatida yondoshish, hayotni va odamlarni sevish, o'zini hamda o'zaro munosabatlarni qadrlash kabilarni sotsial tolerantlikka dahldor tushunchalar sifatida qarash mumkin. Tolerantlik tarixiy ildizga ega tushuncha bo'lib, turli davlat, millat va elatlarda o'ziga xos talqin etiladi. Turli madaniyat an'analarida tolerantlik turlicha talqin etilishi ko'rishimiz mumkin.
Shu bilan birga, integratsiya va globallashuv sharoitida tolerantlik ongini va tolerantlikka xos fazilatlarni rivojlantirish borasida muhim qarorlar qabul qilish bilan birga samarali tadqiqot usullarini yaratish, asosiy nazariy qoidalarga asoslangan sotsial tolerantlikni o'rganish uchun umumiy bo'lgan yo'nalishlarni belgilab olishni talab etadi. Keyinchalik, tolerantlik muammosini o'rganishning nazariy va empirik jihatlarining rivojlanish dinamikasini tahlil qilamiz.
Mamlakatimiz prezidenti Sh.Mirziyoyev 2022 yil dekabrdagi O'zbekiston Respublikasi Parlamentiga Murojaatnomasida kirib kelayotgan 2023-yilni «Insonni ulug'lash va sifatli ta'lim» yili deb e'lon qilinishi, shuningdek, murojaatnomada «Millati, tili va dinidan qat'iy nazar, O'zbekistonni o'zining Vatani deb biladigan, uning ravnaqi uchun
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
hissa qo'shib kelayotgan har bir fuqaro bundan buyon ham davlatimiz va jamiyatimizning e'tibori va ardoqida bo'ladi» deb bildirgan fikrlari davlatimizda tolerantlik siyosati bugun har qachongidan ham aktuallashganligini ko'rsatib turibdi.[7;3-4]
28.01.2022 yildagi PF 60-son O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «2022 — 2026 yillarga mo'ljallangan Yangi O'zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to'g'risida» Farmonidagi 70-maqsad: «Yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish. Yoshlarni vatanparvarlik, fuqarolik tuyg'usi, sotsial tolerantlik, qonunlarga, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat ruhida, zararli ta'sirlar va oqimlarga qarshi tura oladigan, hayotga bo'lgan qat'iy ishonch va qarashlarga ega shaxs sifatida tarbiyalash»; 74-maqsad: «Jamiyatda millatlararo totuvlik va dinlararo sotsial tolerantlik muhitini mustahkamlash». Turli millat yoshlari uchun qo'shimcha qulay shart-sharoitlar yaratish, ularda fuqarolik burchini anglash, vatanparvarlik, sotsial tolerantlikka asoslangan millatlararo muomala madaniyatini yuksaltirish kabilar belgilab qo'yilgan.[2;4;1-2]
Insonparvarlik g'oyasining butun dunyoda hukm surayotganligini inson, uning hayoti hamma narsadan ustun ekanligi, millati, dini, ijtimoiy kelib chiqishidan qat'iy nazar inson jamiyatning gultoji ekanligi bilan izohlash mumkin. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining Rezolyutsiya 217 A (III) bilan 1948 yil 10 dekabrda qabul va e'lon qilingan Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining 1-moddasida - «...hamma odamlar o'z qadr-qimmati hamda huquqlarida erkin va teng bo'lib tug'iladilar. Ularga aql va vijdon ato qilingan, binobarin bir-birlariga nisbatan birodarlik ruhida munosabatda bo'lishlari kerak»ligi belgilab qo'yilgan. [3;80]
O'zbekiston Respubdikasi Konstitutsiyasining 18-moddasida «O'zbekiston Respublikasida barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga ega bo'lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e'tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qat'i nazar, qonun oldida tengdirlar» deb belgilab qo'yilganligi ham jamiyatning xar bir a'zosidan insonlarni sevish, qadrlash, hamxo'rlik ko'rsatishi, ularga ijobiy munosabatda bo'lishlari kerakligini vazifa sifatida yuklaydi. [1 ; 100]
2017 yilda O'zbekiston tarixida yangicha taraqqiyot va rivojlanishi bosqichni boshlanganligini alohida e'tirof etish mumkin. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev tomonidan ushbu yilni «Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili» deb nomlanishi bejiz emas, «2017-2021 yillarda O'zbekiston respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha harakatlar strategiyasi»da ko'rsatilgan vazifalar mamlakatimizda inson hayoti va manfaatlarining chuqur himoyalanishini namoyon etdi.
Harakatlar strategiyasining beshinchi ustuvor yo'nalishida xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy tolerantlikni ta'minlash hamda chuqur o'ylangan, o'zaro manfaatli va amaliy tashqi siyosat sohasidagi ustuvor yo'nalishlar 5.1. Xavfsizlik, diniy tolerantlik va millatlararo totuvlikni ta'minlash sohasidagi ustuvor yo'nalishlar: O'zbekiston Respublikasining konstitutsiyaviy tuzumi, suvereniteti, hududiy yaxlitligini muhofaza qilish; axborot xavfsizligini ta'minlash va axborotni himoya qilish tizimini takomillashtirish, axborot sohasidagi tahdidlarga o'z vaqtida va munosib qarshilik ko'rsatish; fuqarolik, millatlararo va konfessiyalararo tinchlik hamda totuvlikni mustahkamlash; davlatning
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
mudofaa qobiliyatini mustahkamlash, O'zbekiston Respublikasi qurolli Kuchlarining jangovar qudrati va salohiatini oshirish; atrof-tabiiy muhit, aholi salomatligi va genofondiga ziyon yetkazadigan ekologik muammolarni oldini olish; favqulodda vaziyatlarni oldini olish va bartaraf etish tizimini takomillashtirish kabilar belgilangan bo'lib, bularning barchasida eng avvalo inson, uning tinchligi, salomatligi, porloq istiqboli nazarda tutilganligi bugungi kunda sotsial tolerantlikning, ayniqsa uning endi mustaqil hayotga qadam qo'yayotgan o'spirin yigit-qizlarda shakllantirish va rivojlantirish naqadar ahamiyatli ekanligini ko'rsatmoqda[5].
Xorijiy tadqiqotchilar tomonidan tolerantlik muammolarini o'rganishga yondashuvlarning qiyosiy tahlili muammoning umumiyligiga qaramay, alohida nazariyalar bo'yicha tolerantlikning keng tahlil qilinmaganligini, asosan milliy, diniy xususiyatlarga ega bo'lgan mahalliy tadqiqot yo'nalishlarining ustunligini ko'rsatadi.
«Tolerantlik» so'zining lug'aviy ma'nosi, lotincha «sabr-bardosh», «chidamlilik» sinonim sifatida sotsial bag'rikenglik tolerantlik bilan bitta ma'noni anglatadi. O'zbekchada tolerantlik, inson qalbining kengligi, buyukligi deb qaralib, turli millatlarning milliy urf odatlari, milliy madaniyati va diniy e'tiqodlari birligi aks etadi.
«Tolerantlik» - o'zgalarga nisbatan mehr-muruvvatli, g'amxo'r, saxiy, keng fe'lli bo'lgan, ana shunday ma'naviy fazilatlarga ega kishilarni ifodalovchi, alohida kishilar dunyoqarashi, diniy e'tiqodi, milliy xususiyatlari, an'ana, urf-odat va marosimlariga hurmatda bo'lish, o'zaro munosabatlarda tahqirlash kabilarga yo'l qo'ymaslik, insoniylik sifatlarini barcha narsalardan ustun qo'yib, oilada, jamoada, ish joylarida mazkur qoidalarga amal qilishni anglatadi. Tolerantlik masalasi keng o'rganilishiga qaramasdan, ilmiy kategoriya va hodisa sifatida hozirgacha uning aniq nazariy qoidalari, tamoyillari va asoslari ishlab chiqilmagan. Mahalliy va xorijiy olimlarining tolerantlik bo'yicha tadqiqotlari muammoning asl mohiyatini ochish uchun yetarli emas, xususan, sotsial tolerantlik, uning o'spirinlarda shakllanishi mezonlari kam o'rganilgan.
Xorij olimlari faylasuflarning asarlari jamiyatdagi inson xulq-atvorining axloqiy tomonini tavsiflovchi tolerantlik muammosini rivojlantirish uchun asos yaratdi. Faylasuflar tomonidan, vijdon erkinligi g'oyalarini rivojlantirish Yevropa davlatlarida diniy tafovutlar tufayli XVI-XVII-asrlarda boshlangan ko'p yillik urushlar natijasida boshlangan.
Markaziy Osiyo va yaqin sharq xalqlarida tolerantlik tarbiyasi uzoq tarixga ega bo'lib, ota-bobolarimiz farzandlariga juda yoshlikdan boshlab boshqa din va millatlarning vakillariga nisbatan sabr-bardoshli, o'zga xalqlarning madaniyati, tili, urf-odatlarini hurmat qilish kabi fazilatlarni singdirganlar. Shu bilan birga, tolerantlik tarbiyasini kelgusi avlodlarga ham targ'ib qilganlar.
Yakka xudolikni targ'ib qiluvchi «Avesto»da tolerantlik targ'ibotiga katta o'rin berilgan. Avesto ajdodlarimizning uzoq tarxi, ijtimoiy-iqtisodiy hayoti, madaniyati, ma'naviyati, axloqiy, falsafiy, huquqiy, etnik qarashlarining qaror topishi va rivojlanishiga xos tarixini o'rganish uchun bebaho yozma manbadir. «Avesto»dagi axloqiy tarbiyaning asosini terisining rangi, tili va yashash manzilidan qat'iy nazar pok niyat, halol, qalban sof insonlarni tarbiyalash masalasi tashkil etadi. «Pok va beayb tutilmoq, yoziqsiz dunyoga
qadam qo'ymoq odamlar taqdiri va tirikligida nechogli ulug' toledir. Odamning odobliligi, jahonning osoyishtaligi uchun jiddu jahd qilmoq, uni asramoq va yorug'likka tomon eltmoq kerak» deyilishi fikrimizning dalilidir. Ya'ni, inson zardushtiylar nazdida hech qanday aybsiz tug'iladi va har qanday irqqa mansub kishilar iloh oldida mutlaqo barobardirlar. [5]
Tolerantlik barcha xalqlarga xos umumiy ijtimoiy-psixologik xodisa bo'lsada, turli mamlakatlarda o'ziga xos mazmunga egaligi bilan xarakterlanadi.
Tolerantlik tushunchasining turli madaniyatlardagi talqini
1-jadval
Tili va yozilishi Talqini
Ispan tilida(tolerancia) O'zinikidan boshqa g'oyaalar yoki fikrlarni tan olish qobiliyati
Frantsuz tilida (tolerance) Boshqalarga o'zidan boshqacha fikr yuritish yoki harakat qilish imkonini beradigan munosabat
Ingliz tilida (tolerance) Bardoshli bo'lishga tayyorlik, odamni yoki narsani noroziliksiz qabul qilish qobiliyati
Xitoy tilida (kuan rong) Boshqalarga erkinlik berish, qabul qilish, saxiy b o'lish
Arab tilida (tasamul') Kechirimlilik, muloyimlik, yumshoqlik, rahm-shafqat, g g'amxo'rlik, marhamatlilik, sabr-toqat, muloqotga nisbatan moyillik
Rus tilida (terpimost) Biror narsaga yoki kimgadir chidash, o'zini tutib tura olish, chidash, qat'iyatlilik, biror narsaning, kimningdir mavjudligiga chidash, o'zgalar fikri bilan hisoblashish, kamsitmaslik.
O'zbek tilida (tolerantlik) Tolerantlik - hech kimni ayblamaslik, boshqalardan past ko'rmaslik, xafa qilmaslik, doimo kechirimli bo'lish, boshqa insonlarning ishonch va qarashlari, e'tiqodlarini hurmat qilish, xushfe'llik bilan qabul qilish.
Sotsial tolerantlik — jamiyatning turli din va madaniyatlari o'zini namoyon etishi, alohidaligini ko'rsatishning turli xil ko'rinishlariga e'tiborli bo'lish, ularni hurmat qilish, e'tirof etish va ijobiy munosabatni anglatdi. Sotsial tolerantlikni kishidagi bilim, samimiylik, ochiq chehralik, hamkorlik, e'tiborlilik, empatiya, altruizm kabi hislar yuzaga keltiradi. Tolerantlik xilma xillikdagi umumiylik hisoblanib, ushbu xususiyat shaxs uchun siyosiy va huquqiy ehtiyoj hamda ma'naviy burch, shuningdek, inson huquqularini himoya qilish, demokratiya va huquqning ustuvorligini ta'minlash majburiyatidir. Sotsial tolerantlik aqidaparastlikdan, voqeylikni mutloqlashtirishdan holi bo'lishni anglatib, inson huquqlari borasida xalqaro-huquqiy hujjatlarda e'tirof etilgan qoidalarni tasdiqlovchi tushuncha hamdir.
Sotsial tolerantlik yon berish, andisha yoki xushomad bo'lmasdan eng avvalo insonning universal huquqlari va asosiy erkinliklarini tan olish asosida shakllangan faol munosabat bo'lib, har qanday holatlarda ham asosiy qadriyatlarga tajovuzlarning bahonasi bo'lib xizmat qilmaydi. Shu sababli uni barcha shaxslar, guruhlar va davlatlar namoyon qilishi lozim. [6; 141-142]
Tolerantlikning ildizi qadimgi tarixga borib taqaladi. Inson yaratilgan davridan boshlab zamonaviy davrga qadar sotsial tolerantlik tushunchalari mavjudligini xulosalarimizda shakllantirish imkonini berdi. Shaxsda tolerantlik dastlab oilada shakllanib, keyinchalik, maktabgacha ta'lim tashkilotlari, maktab, litsey, oliy o'quv yurtlarida rivojlanadi. Inson hayotning rang barangligi, odamlar, guruhlarning turlicha ekanligi va ularning hammasi hurmat qilinishga loyiqligini idrok etishi va uni qanday bo'lsa shundayligicha qabul qilishi yuksak madaniyat va ma'naviyatining ko'rsatkichi hisoblanadi
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 4 (2)
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni, 2022 — 2026-yillarga mo'ljallangan yangi o'zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to'g'risida
2. Mirziyoyev Sh.M O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Oliy Majlis va O'zbekiston xalqiga Murojaatnomasi (2022 yil 20 dekabr)
3. Mirziyoyev Sh.M O'zbekiston Respublikasi Prezidenti BMT Bosh Assambleyasi 72-sessiyasida sо'zlagan nutqi. 2017 Ma'rifat gazetasi 2017 yil 20 sentabr №75 (9036)-1-2b. yili
4. ^rimov I.A. O'zbekiston XXI asr bo'sag'asida: xаvfsizlikka tahdid,barqarorlik shartari va taraqqiyot kafolatlari.-Toshkent . "O'zbekiston",1997. - 141-142 b.
5. Абдуллаева Ш.А. Организасия работи по воспитанию толерантности в средних обшеобразователних школах. Современное образование. 2017. №2
6. Agzamxodjayev S.S, Rahimjonov D.O, Muhamedov N.A, Najmiddinov J.X. Dinyo dinlari tarixi.TDSHI.Toshkent.2011.- 227 b.
7. Асмолова А.Г.На пути к толерантному сознания .Москва, Смисл, 2000. - 255 б.
8. Ата-Мирзаэв О, Каюмов О. Мулйинатионал Узбекистан: (Ресултс оф сосиологис ресеарч) .Ижтимоий фикр.Инсон х,ук,ук,лари. - 2008. - 66-74 б.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
Sattorova Maxliyo Dilmurod qizi, katta o'qituvchi, PhD [Махлиё Дилмурод Сатторова, старший преподаватель, PhD], [Sattorova Makhliyo Dilmurod kizi,
Senior Lecturer, PhD]; manzil: 190111, O'zbekiston, Surxandaryo viloyati, Shahar: Termiz, Barkamol Avlod ko'chasi (sobiq F.Xo'jayev), 43 [адрес: 190111, Узбекистан, Сурхандарьинская область, Город: Термез, улица Баркамола Авлода (бывш. Ф.Ходжаева), 43], [address: 190111, Uzbekistan, Surkhandarya region, City: Termiz, Barkamol Avlod street (former F. Khojayev), 43]; e-mail: [email protected]
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 4 (2)
iccl (A
