Научная статья на тему 'ТОЛАЛАР ВА АРАЛАШМАЛАРНИ ЙИГИРИЛУВЧАНЛИГИ АСОСЛАШ ВА БАҲОЛАШ'

ТОЛАЛАР ВА АРАЛАШМАЛАРНИ ЙИГИРИЛУВЧАНЛИГИ АСОСЛАШ ВА БАҲОЛАШ Текст научной статьи по специальности «Технологии материалов»

CC BY
21
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ИП / ТОЛА / КЕСИМ / ЙИГИРИШ / СИФАТ

Аннотация научной статьи по технологиям материалов, автор научной работы — Жуманиязов Қ., Хайтбаева Н.А., Исмоилов Б., Тураева Н.Д., Джуманиязов М.Б.

Ушбу мақолада пахта ёки бошқа толалардан ип йигириш имкониятини аввалдан белгиланган чизиқли зичликдаги ипни йигириб олиш учун яроқлилигини аниқлаш ҳамда ипларнинг эҳтимолдаги минимал чизиқли зичлигини ҳисоблаш услуби келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ASSESSMENT AND JUSTIFICATION OF SPINNING ABILITY OF FIBERS AND THEIR BLENDS

In this article, the method of determining the spinning ability of cotton wool and non-homogenous yarn with a given linear density and the calculation of the minimum volume linear density yarn are presented.

Текст научной работы на тему «ТОЛАЛАР ВА АРАЛАШМАЛАРНИ ЙИГИРИЛУВЧАНЛИГИ АСОСЛАШ ВА БАҲОЛАШ»

Жуманиязов Ц., т.ф.д.

проф. Хайтбаева Н.А. Исмоилов Б., магистр Тураева Н.Д. талаба

Тошкент туцимачилик ва енгил саноат институти мустацил Джуманиязов М.Б.

изланувчи

Узтуцимачиликсаноат уюшмаси

ТОЛАЛАР ВА АРАЛАШМАЛАРНИ ЙИГИРИЛУВЧАНЛИГИ

АСОСЛАШ ВА БАХ,ОЛАШ

Аннотация: Ушбу мацолада пахта ёки бошца толалардан ип йигириш имкониятини аввалдан белгиланган чизицли зичликдаги ипни йигириб олиш учун яроцлилигини аницлаш уамда ипларнинг эутимолдаги минимал чизицли зичлигини уисоблаш услуби келтирилган. Калит сузлар: ип, тола, кесим, йигириш, сифат.

Jumaniyazov Q. professor Khaytbaeva N. Ismailov B., master Turaeva N.D. student

Tashkent Textile and Light Industry Institute

Djumaniyazov M.B. independent researcher Union of Textile Industry

ASSESSMENT AND JUSTIFICATION OF SPINNING ABILITY OF FIBERS AND THEIR BLENDS

Annotation: In this article, the method of determining the spinning ability of cotton wool and non-homogenous yarn with a given linear density and the calculation of the minimum volume linear density yarn are presented. Keywords: thread, fiber, section, spinning, quality.

Ип йигиришда илгари яратилган назариялар асосида янгидан -янги тадкикотлар ва уларнинг ечимлари амалий тадбики яратилмокда. Бирок бундай ечимларни ип йигиришда доимо бир хил конуният сифатида

куллаш ёки фойдаланиш даражасига олиб бориш масаласи хали тулик хал этилмаган. Масаланинг мохияти шундаки, пахта толасини хар бири узига хос хусусиятларга эга булиб, улар ип ва тукима матоларда турлича намоён булади. Йигирилган ипларни кайта ишлаш ва сифатли матолар ишлаб чикаришда ипнинг кесими буйича нотекислигини минимал булиши мухим хисобланади. Толаларни ипнинг кесимида тасодифий жойлашуви Пуассон конуниятига мос булган хол учун ипни минимал вариация коэффициенти Мартиндейл формуласи оркали аникланади.

СтЫ = (100/^п)(1 + фт (1)

бунда

п- ипнинг кундаланг кесмидаги толалар сони;

С г - толаларнинг чизикли зичлиги буйича вариация коэффициенти.

Ип йигириш учун хом ашё танлашда яна мухим курсаткич толаларнинг йигирилувчанлиги хисобланади. Бирок бу курсаткични турли талкини ва турлича ёндашув асосида аниклашлар буйича тавсиялар мавжуд.

Куриб утилганидек тадкикотчилар толаларни йигиришга яроклилигини турлича атамалар билан хамда меъзонлар билан бахолайдилар, натижалар бир ёклама муайян амалий характерга эга.

Ушбу холатни назарда тутиб, толаларнинг фойдали геометрик хоссаларини умумлаштирувчи курсаткични аниклаш учун К. И. Корицкий куйидаги формулани тавсия этган [33]

( )

бунда

Ьр -штапель масса узунлиги, мм; пк - калта толалар улуши, %; I -пишганлик коэффициенти;

Т -толанинг чизикли зичлиги, текс.

Пневмомеханик усулда ип йигиришда жараённинг узига хослиги, толаларни эркин харакати текисланишини кам булишига олиб келади. К. И. Корицкийнинг келтиришича, ипда толаларни узунлигини (жойлашувини) курсатувчи структуравий коэффициент

п = 1,25 - 0, 015^ (3)

бунда Ьр-толаларнинг штапель вазн узунлиги, мм.

Толаларни яхши текисланмаганлиги натижасида уларнинг орасида контактлар оз булади ва ипнинг узилиш кучини камайиши кузатилади. Ушбу холатни инобатга олиб, халкали усулга нисбатан фаркланадиган, толаларнинг геометрик хусусиятларини умумлаштирувчи курсаткич куйидаги формула оркали аникланади

Д0= 0, Ир(1, 25 - 0, 0151р)2/Тт[ (3)

бунда

Ьр - толаларнинг штапель вазн узунлиги, мм;

z - толaлaрнинг пишганлик коэффициенти;

Tt - толaлaрнинг чизикли зичлиги, текс.

Умумлaштирувчи кyрсaткич асосида толалар аралашмаси тaркибини тaнлaшдa йигириш усули алохида ахамиятга эга. Толаларнинг стандарт меъёрлари асосида халкали ва пневмомеханик йигириш усуллари учун умумлаштирувчи кyрсaткични хисоблашда олинган натижалар келтирилган. Натижалардан кyринaдики халкали усулда энг сифатли тола учун (1 а -I типавий аралашма) кyрсaткич 21, 6 бyлсa, энг сифати паст тола (7-V типавий аралашма) 6, 66 га тенг. Шу кyрсaткичлaр пневмомеханик усул учун мос равишда 14, 71 ва 5, 69 га тенг. Таъкидлаш лозимки, толанинг технологик хоссаларини камайиши йигириш усулини таъсирини камайишига олиб келади.

Толаларнинг хоссаларини Узшришини умумлаштирувчи кyрсaткичгa таъсирини график тасвирлари (1-2-расм) yзгaриш конунияти йигириш тизимига эмас, толалар хоссаларига богликлигини курсатди.

1-расм. Пахта толаларини тип ва навлари бyйичa умумлашган ^рсатами (халкали йигириш)

2-расм. Пахта толаларини тип ва навлари бyйичa умумлашган ^рсатами

(пневмомеханик йигириш)

Йигириш даражасини аниклаш максадида изланиш олиб борилган тадкикотлардан бирида масала пневмомеханик усулда йигирилган ипнинг ^ндаланг кесимидаги толаларнинг минимал сонини аниклаш вазифасини куйилшн. Бунда турли чизикли зичликдаги ипни йигиришда камера

айланиш тезлигини ошишида ип узилиши купайиб, пировардида йигириш жараёнини баркарорлиги бузилиш чегараси аникланган.

Бу тадкикот технологик омилларни таъсир этиш даражасини бахолаш имконини беради. Бирок, йигириш даражасини микдорий бахолаш учун етарли эмас.

Йигириш даражасини бахолашда айрим тадкикотчилар бирон турдаги пахта ёки бошка толалардан ип йигириш имкониятини аввалдан белгиланган чизикли зичликдаги ипни йигириб олиш учун яроклилигини аниклаш вазифаси сифатида куйишган. Тажрибалар натижасида Бухоро 102 навини йигирилиш кобилиятини юкорилигини курсатганлар.

Юкорида тахлил килинган йигирилувчанликни аниклаш учун тавсия этилган усуллар ва хисоблаш формулалари, уларда белгиловчи омиллар сифатида кабул килинган толаларнинг хоссалари бир бирига ухшаш булсада, натижа аник курсатма бера олмайди. Бундай натижалар асосида кайси толанинг сифати юкори эканлиги туFрисида хулоса чикариш мушкул.

Толаларнинг бир катор технологик хоссаларини хисобга олувчи йигирилувчанлик деб аталадиган курсаткич Ь 1 кг хом ашёдан олинадиган, ипнинг максимал узунлигига (км) тенг булиб, куйидагича аникланади.

(3)

бунда

В - толалардан ипнинг чикиши, %;

Т^-берилган толалардан олиш мумкин булган ипнинг эхтимолдаги минимал чизикли зичлиги, текс.

В. Е. Зотиков ипнинг минимал чизикли зичлиги ва берилган хом ашёдан ипнинг чикиши толани йигирилувчанлик кобилиятини аниклаб бериш учун тула тукис етарли курсаткичлар деб хисоблайди. Бу курсаткичларни алохида аниклаш зарурдир, чунки булар алохида мустакил курсаткичларга эгадир.

Шунга кура толанинг йигирилувчанлиги талабга жавоб берувчи ипнинг эхтимолдаги минимал чизикли зичлиги Т ва микдорий жихатдан толадан ипни чикишини тавсифлайди.

Пахта толасидан йигириш мумкин булган, эхтимолдаги ипнинг минимал чизикли зичлигини А. Н. Соловьёв таклиф этган формула буйича аниклаш мумкин

Тт 11

2,65-^=^+-

Т = 1000 ■ [ ' ^ (Кт.-К-,) ]2(3)

7 = 1- 5//шт(4)

бунда

ЯТ-пахта толасининг нисбий узилиш кучи, сН/текс; ТТ- толанинг чизикли зичлиги, текс;

а, Ь-тола типи ва йигириш тизимини хисобга олувчи

коэффициентлар.

А. Н. Соловьёвнинг ушбу формуласи ипнинг нисбий узилиш кучини аниклаш формуласига асосланган.

1 ва 2 формулалар асосида ипларнинг минимал чизикли зичликларини аниклаш учун урта толали пахтага хос булган курсаткичлар асосида хисоблаш ишлари бажарилди. Бунда минимал чизикли зичликни аниклашда асос килиб олинган кийматлар 1-жадвалда келтирилган.

Х,исоблашда г}= 1; Но = 4, 0; к =0, 98; a= 12; b=0, 1 га тенг кабул килинган.

Х,исоблаш учта холат учун бажарилди. Бунда 1-холатда толанинг чизикли зичлиги, 2-холатда толанинг нисбий узилиш кучи ва 3 -холатда эса штапель узунлигини узгариши тадкик этилди.

1-жадвал

Ипларнинг эхтимолдаги минимал чизикли зичлигини хисоблаш учун кабул

килинган курсаткичлар

Тола хоссалари ва технологик курсаткичлар Узгариш оралети ^ийматларни узгариши

1-хол 2-хол 3-хол

Rt- пахта толасининг нисбий узилиш кучи, сН/текс; 22, 0-29, 5 24, 0 21, 0 24, 0

Гт-толанинг чизикли зичлиги, текс; 0, 140-0, 180 0, 1400, 180 0, 170 0, 175

¿шт-толаларнинг штапель узунлиги, мм 25, 0-35, 0 35, 0 35, 0 25, 0-35, 0

Шу билан бирга барча чизикларни узгариш конунияти бир хил эмаслиги куринади. Тола чизикли зичлигини 0, 13^0, 18 текс оралиFида узгаришида ипнинг минимал чизикли зичлиги 32, 86% гача ортиши мумкин.

Толаларнинг нисбий узилиш кучини 22, 0^29, 5 сН/текс узгаришида ипнинг эхтимолдаги минимал чизикли зичлигини 28, 42% гача камайтириш мумкин.

Хулоса. Йигирилувчанликни аниклашда толалардан ип чикиши хам жуда мухимдир. Бу курсаткич толаларнинг синфи, калта толалар микдори, технологик тизим ва жихозларнинг иш параметрларига боFлик.

Адабиётлар:

1. Махкамова, Ш. Ф. Исследование прядильной способности перспективных селекционных сортов хлопчатника /Ш. Ф. Махкамова, Д. Э. Казакова. -//Молодой ученый. 2018. №27(213). С. 31-35. URL:https://moluch. ru/archive/213/51974.

2. Матисмаилов С. Л., Юлдашев А. Т., Айтымбетов С. Р., Юсупалиева У., Реймов Б. А. Исследование физико-механических и прядильно-технологических свойств хлопкового волокна селекции «Андижан 36» и

«Бухара 102» //Universum: Технические науки: электронный научный журнал. 2020. № 6(75). URL: http://7universum. com/ru/tech/archive/item/9609.

3. Севостьянов А. Г. Осьмин Н. А., Щербаков В. П., Галкин В. Ф., Козлов В. Г., Гиляревский В. С., Литвинев М. С. Механическая технология текстильных материалов. - М: Легпромбытиздат, 1989. -512 с.

4. Павлов Ю. В. и др. Опыт производственного освоения пневмомеханического способа прядения/ Ю. В. Павлов, О. М. Никифоров, В. А. Юркова. -М.: Легкая и пищевая промышленность, 1981. -184 с.

5. Бархоткин Ю. К. Усадка пряжи при кручении. Изв. Вуз. ТТП. 2003, № 4. с. 35-37.

6. Mukhtarov J. R., Kulmetov M., // «Influence position of fibers on the quality of production in the processes of yarn production»European Science Review. 2018. Volume 1-2. 232 p.

7. Akhmedov Akmal Axmedovich, Valieva Zulfiya Fakhritdinovna, Makhkamova Shoira Fakhritdinovna, Patxullayev Sarvarjon Ubaydulla o'g'li, Mukhtarov Jurabek // Influence of sample mass on accuracy of wool fiber tone measurement on an acoustic device, Eur. Chem. Bull. 2022, 11(3), 34-38

8. J. Muhtarov, Mirpolat Qulmetov, Q. Jumaniyazov, M.. Djumaniyazov, Sh.. Shogofurov Effect of change of humidity of cotton fiber on mechanical, Scientific and Technical Journal Namangan Institute of Engineering and Technology, 2022.

9. Mukhtarov, M. Kulmetov // Influence position of fibers on the quality of production in the processes of yarn production // European Science Review, 2018

10. Kulmetov M.. Mukhtarov J.., // Influence position of fibers on the quality of production In the processes of yarn production // European Science Review №1 -2 (279). -P. 240-244. (05. 00. 00; №3), 2018

11. Mukhtarov J., Djumaniyazov Q., Djmaniyazov M. B, Xoliqova Sh., Shukirbekova, I., // Qualit of Cotton Waste and Their Efficient Use // International Journal of Innovative Research in Science, Engineering and Technology (IJIRSET), 2022.

12. Бахтияр Аралбаевич Палуанов, Абдумалик Пирматович Пирматов, Журабек Рейиберганович Мухтаров, Батир Тохтарбай ^ли Кожаметов, // Investigation of mechanical damage of cotton fiber in the process of pressing and balig //UNIVERSUM ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ, 2022. 96-б.

13. Tulqin Ashurovich Ochilov, Salih Shukurovich Toshpulatov, Nuriddin Gadoev, Jurabek Reyimberganovich Mukhtarov, Elmira Talgatovna Laysheva, // Effect of strorage and drying on cotton fiber supramolecular structures. European Science Review // European Science Review, 2019. 2019. 1-2. Volume 1. 115p.

14. Jurabek Reyimberganovich Mukhtarov, Mukhiddin Rakhmonovich Atanafasov, Zulfiya Fakhritdinovna Valieva, Mukhammadjon Bakhramovich

Djumaniyazov, Elmira Talatovna Laysheva, // The effect of the amount of waste of yarn on the physical and mechanical indicators // European Chemical Bulletin, ECB. 2022; 11(6): 1, 15-19p.

15. O. O. Razhapov, Sh. F. Makhkamova, Z. F. Valieva, Influence of the load value on the top rollers of the drafting system of the ring spinning machine on the yarn quality education and science in the xxi century, Vitebsk

16. Валиева З. Ф., Прозорова О. В., Халилова С. И., Валиева К. Д. Ткани для постельных принадлежностей: особенности и технические характеристики. Academicia Globe: Inderscience Research, 3 (05), 52-58. https://doi. org/10. 17605/OSF. IO/23BKH

17. ВВалиева З. Ф., Махкамова Ш. Ф., Ражапов О. О., Влияние волокнистого состава на физико-механические показатели трикотажных полотен // Universum: технические науки. 2020. №1 (70). URL: https://cyberleninka. ru/article/n/vliyanie-voloknistogo-sostava-na-fiziko-mehanicheskie-pokazateli-trikotazhnyh-poloten (дата обращения: 02. 08. 2022).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.