Научная статья на тему 'Тістідөңгелектердідайындау сапасын қамтамасыз ету мәселелері'

Тістідөңгелектердідайындау сапасын қамтамасыз ету мәселелері Текст научной статьи по специальности «Механика и машиностроение»

CC BY
173
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тісті берілістер / цилиндрлі тік тісті беріліс / соңгы өңдеу / тісцыруныгыздау / тістерді бүрлеу / жануыштау / ысцылау / ңашау / Gears / cylindrical spur gear / finishing / sheaving-rolling / rollingteeth / toothing / grinding / shaping cutter

Аннотация научной статьи по механике и машиностроению, автор научной работы — Шеров Карибек Тагаевич, Бузауова Тоты Мейрбековна, Таттимбек Гүлерке, Альжанова Айжан Газизовна

Қазаңстан Республикасының цазіргі замангы өндіріс шарттарында тісті дөңгелектерді дайындау сапасын цамтамасыз ету мәселесінің жагдайына талдау жүргізілді. Тісті берілістердің жіктелуі және тісті дөңгелектердің тістерін соңгы өңдеу тәсілдері келтіріледі. Әдеби шолу мен патенттік іздестіру нәтижелері тісті дөңгелектердің тістерін, тісті дөңгелектерді, оның ішінде тік тісті цилиндрлі тісті дөңгелектерді соңгы өңдеудің ңалыптасңан әдістері мен тәсілдерінің цазіргі заманауи отандьщ машина жасау өндірісінің шарттары үшін әрцашан цолайлы емес екенін көрсетті. Олардың негізгі кемшіліктері мыналар болып табылады: төмен дәлдік, аз өнімділігі, қүрылымы мен жөндеу күрделілігі, жогары қүны және т. б. Әсіресе, бүл эвольвентті ілгекті цилиндрлі тік тісті дөңгелектердің тістерін таза өңдеу кезінде аныцталады. Аталмыш мәселенің ңалыптасңан жагдайы тік тісті цилиндрлік тісті дөңгелектердің тістерін соңгы өңдеуге арналган цүрал-сайманның қүрылымы мен ресурс үнемдеуші тәсілін әзірлеу цажеттілігін білдіреді.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по механике и машиностроению , автор научной работы — Шеров Карибек Тагаевич, Бузауова Тоты Мейрбековна, Таттимбек Гүлерке, Альжанова Айжан Газизовна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Problems of ensuring the quality of manufacturing the gear wheels

The analysis of the question of ensuring the quality of manufacturing gears in the modern production of the Republic of Kazakhstan. The classification of gears and methods offinishing the teeth of gears are given. The results of the literature review and patent search showed that the existing methods and techniques methods for finishing the teeth of gear wheels, in particular spur gears, are not always acceptable for the conditions of modern domestic machine-building industries. Their main disadvantages are: low accuracy, low productivity, complexity of design and commissioning, high cost, etc. This is especially evident when finishing the teeth of cylindrical spur gears with involute gearing. The current state of the issue dictates the need to develop a resource-saving method and design of the tool for finishing the teeth of spur gears.

Текст научной работы на тему «Тістідөңгелектердідайындау сапасын қамтамасыз ету мәселелері»

FrAMP 55.13.17

Шеров Карибек Тагаевич

т.г.д., профессор, «Технологиялык жабдыктар, машинажасау жэне стандарттау >> кафедрасы, Караганды мемлекеттiк техникалык университет^ Караганды к., 100042, ^азакстан Республикасы, e-mail: shktl965@mail.ru.

Бузауова Тоты Мейрбековна

т.г.к., ага окытушы, «Технологиялык жабдыктар, машинажасау жэне стандарттау» кафедрасы, Караганды мемлекеттiк техникалык университетi, Караганды 100042, ^азакстан Республикасы, e-mail: toty_77@mail.ru.

Таттимбек клерке

магистр, «Технологиялык жабдыктар, машинажасау жэне стандарттау» кафедрасы, Караганды мемлекетлк техникалык университетi, Караганды ;., 100042, ^азакстан Республикасы, e-mail: tattimbekova91@mail.ru.

Альжанова Айжан Газизовна

магистрант, «Технологиялык жабдыктар, машинажасау жэне стандарттау» кафедрасы, Караганды мемлекетлк техникалык университетi, Караганды к., 100042, ^азакстан Республикасы, e-mail: lunnaiaduwa@mail.ru.

ТЮТЩеЦГЕЛЕКТЕРЩЩАЙЫНЩАУ САПАСЫН ЦАМТАМАСЫЗ ЕТУ МЭСЕЛЕЛЕР1

Цазацстан Республишсыныц цазiргi замангы eHdipic шарттарында micmi двцгелектердi дайындау сапасын цамтамасыз ету мэселесшщ жагдайына талдау жYргiзiлдi.

Ticmi 6eprnicmepd^ жiктелуi жэне micmi децгелектердщ micmepiH соцгы вцдеу mscrndepi келmiрiледi. Эдеби шолу мен патенттж i3dernipy нэmижелерi micmi децгелектердщ micmерiн, micmi двцгелекmердi, оныц штде тж micmi цилиндрлi micmi двцгелекmердi соцгы ецдеудщ цалыптасцан эдicmерi мен тэстдертщ цазiргi заманауи отандьщ машина жасау e^ipicm^ шарттары Yшiн эрцашан цолайлы емес екент керcеmmi. Олардыц негiзгi кемшiлiкmерi мыналар болып табылады: темен дэлдж, аз енждыш, ky.рылымы мен жендеу кYрделiлiгi, жогары к^ны жэне т. б. ЭЫресе, бYл эвольвенmmi iлгекmi цилиндрлi тж micmi децгелектердщ тктерт таза ецдеу кезшде аныцталады.

Аталмыш мэселенщ цалыптасцан жагдайы тж mirni цилиндрлж mwmi децгелектердщ micmерiн соцгы ецдеуге арналган ^^рал-сайманныц к^рылымы мен ресурс Yнемдеушi тэстн эзiрлеу цажеmmiлiгiн бiлдiредi.

Krnmmi сездер: mwmi бертстер, цилиндрлi тж mwmi бертс, соцгы ецдеу, ткцыру-ныгыздау, micmердi бYрлеу, жануыштау, ысцылау, цашау.

К1Р1СПЕ

Мaшинaжaсaу - кез-келген мемлекеттщ Fылыми-техникaльщ дaмуын rçaмтaмaсыз ететiн, eнеpкэсiптiц aлдыцFы rçaтapлы 6ip сaлaсы, ол оныц e3^ сaлaлaрмен сaлыстырFaндa дaмуыныц ец жоFaры YPдiстерiн aлдын aлa aньщтaйды. Технологияныц дaму децгешне б¥йымдapдыц сaпaсы мен сешмдшп, олapдыц eзiндiк бaFaсы мен бэсекеге rçaбiлеттiлiri тэуелдi. Мехaникaльщ eндеу технологиялaрын api rçapaй жетiлдiру ерекше мaцызFa ие болудa: ол бapльщ дaйындaлaтын б¥йымдapдыц ВС %-нa тшсп, мaшинaлap дaйындaудыц жaлпы ецбексыйымдылыFыныц 40 %-Fa дейiнгi Yлесi OFaн тиесш [l]. Зaмaнaуи мехaнизмдеp мен мaшинaлapды tíctí дeцгелектеpсiз елестету ^иын. Ец Ken тapaлFaн цилиндpлiк, конустыщ жэне б¥paмдьщты беpiлiстеp. Цилиндpлi tíctí дeцгелектеp бiлiктеp apaсындa aйнaлмaлы rçозFaлысты беру ж^мысын aтrçapaды. Олapды tík жэне rçиFaш тiстеpiмен, кей жaFдaйлapдa - шевронды тiстеpiмен дaйындaйды. Цилиндpлi tíctí дeцгелектеpдi келесi негiзгi мехaнизмдеpде пaйдaлaнaды: тpaктоpлapдыц, комбaйндapдыц жэне aвтомобильдеpдiц берЫс rçоpaптapындa, pедуктоpлapдa, бшдектердщ беpiлiс мехaнизмдеpiнде жэне т. б. Дeцгелектеpдiц ^рылымы олapдыц aT^apa^rn ^ызметтше тiкелей бaйлaнысты. l-суретте tíctí бершстердщ ец кец rçолдaнылaтын тYpлеpi кepсетiлген.

l - цилиндрлш tík tíctí беpiлiс; 2 - цилиндрлш ^исыщ tíctí бершс; 3 - шевронды беpiлiс; 4 - кесюш беpiлiс; 5 - шю iлгiшi бap цилиндpлiк бершс; б - б¥paндaлы беpiлiс; 7 - конустыщ tík tíctí бершс; В - конустыщ ^исыщ tíctí берЫс; 9 - спиpaль тэpiздi тiстеpi бap конустыщ беpiлiс; l0 - гипоидты беpiлiс Сурет l - Tíctí беpiлiстеpдiц ец кец rçолдaнылaтын тYpлеpi

Tíctí беpiлiстеp бiprçaтap ^рылымдыщ белгiлеpi мен еpекшелiктеpi бойыншa жiктеледi. 2-суретте tíctí беpiлiстеpдiц жiктелуi кepсетiлген.

осьтершщ

салыстырмалы орналасуыиа байланысты

бвдккрдн

АшыСрлЬ

Жабыкеерпс

Сурет 2 - TicTi бершстердщ ж1ктелу1

Тiстi децгелектерге ^ойылатын талаптар тiстi бертстердщ ат^аратын ^ызметше байланысты белгiленедi жэне децгелектердщ дэлдiк дэрежеЫмен аныщталады. Стандарт цилиндрлiк тiстi децгелектердщ 12 дэлдiк дэрежелерiн (дэлдштщ кему тэртiбiмен) белгiлейдi: 1, 2, 3,..., 12. 1-шi жэне 2-шi дэрежелi ша^тамалар стандартпен ^арастырылмайды. Эрбiр дэлдш дэрежесi Yшiн мынадай нормалар бар: бiр айналымга тiстi децгелектердщ бдоылу б^рышыныц толыщ ^ателтн аныщтайтын децгелектщ кинематикалыщ дэлдiгi; децгелектердщ бiр айналымы Yшiн бiрнеше рет ^айталанатын пси децгелектердщ б^рылу б^рышыныц толыщ ^ателЫн аныщтайтын децгелектер ж^мысыныц бiркалыпты болуы; берiлiсте жанас^ан тiстердiц тYЙiсуi да^тарыныц салыстырмалы елшемдерiнiц ауыт^уын аныщтайтын, тштердщ тYЙiсуi.

Тiстi децгелектердi дайындау технологиясыныц терец даму тарихына ^арамастан, исп децгелектердiц тiстерiн соцгы ецдеуде дайындаудыц дэлдiгi мен сапасын ^амтамасыз ету мэселелерi бар. ЭЫресе, б^л эвольвента шгект цилиндрлiк тiк тiстi децгелектердщ тштерш таза ецдеу кезiнде аньщталады.

Ticтердi ецдеу ец ецбексыйымды технологияльщ YPgic болып табылады. Оган тют децгелектердi механикалыщ ецдеудiц жалпы ецбексыйымдылыгыныц шамамен 50... 60 % шыгындалады. Ticri ецдеу технологиялыщ YPДiciнiц келеci дэcтYрлi кезектiлiгi ^абылданган: кейiнгi соцгы ецдеу мен ricn жону немесе тш^ашау. 3 - суретте ricn децгелектердi соцгы ецдеу эд^тершщ жiктелуi керcетiлген.

НЕГ1ЗГ1 Б9Л1М

Fылым, техник жэне технологиялapдыц ^р^ынды дaмуы зaмaнaуи децгейде технологияльщ ^рылымныц rçaFидa тYpiнде жaцa пpоблемaлapыныц туындaуынa себепшi болды. Дaйындaлaтын б¥йымдapдыц сaны мен курделшп эpдaйым кeбеюде, aл олapды rçолдaну шapттapы rçиындaудa. Ken жaFдaйдa tíctí дeцгелектеpдi дaйындaу сaпaсын жэне eндеу нarçтылыFын жоFapылaту, олapдыц сенiмдiлiгi мен ресурсын apттыpуFa, жеке бeлшектеpдiц жэне жaлпы мaшинaныц пaйдaлaнушыльщ сипaттaмaлapын жarçсapтуFa мYмкiндiк беpедi [2].

Tic кесу опеpaциялapындa ^иын ^ол жеткiзiлетiн тютердщ бYЙip беттеpiн eндеу сaпaсынa aйыpьщшa жоFapы тaлaптap rçойылaды, сол себепт tíctí дeцгелектеpдi eцдеудiц технологияльщ YPДiстеpi тiстеpдi Ta3a eцдеу опеpaциялapын бipiктipедi [3]. Тiстеpдi Ta3a eцдеу опеpaциялapы pетiнде, эдетте тш^ыру, жaнуыштaу мен со^ы мехaникaльщ жэне физико-техникaльщ eндеудiц eзге эдiстеpi rçолдaнылaды [4, 5]. Тш^ыру пiшiн, rçaдaм бaFыты мен тэж соFу ^телЫн тeмендетуге, беттщ кедip-б¥ДыpлыFын Ra=0,32 мкм дейiн aзaйтуFa мYмкiндiк беpедi [4]. Тш^ыру aяrçтaушы eндеудiц ец eнiмдi жэне экономикaльщ тиiмдi эдiсi болып тaбылaды. Б^л эдiстiц кемшiлiктеpiне шыньщтыpылFaн tíctí дeцгелектеpдi eцдеудiц мYмкiн еместiгiн [б], сонымен rçaTap мYндaй rç¥Paлдapды дaйындaудыц техникaльщ rçиындьщтapын жaтrçызуFa болaды. Дaйындaмaныц arçaулapын aзaйту мен бeлшектеп кесу эдiбiн шешу есебiнен eцделетiн дeцгелекпен rç¥Paлдapды полюстен тыс iлiнiспен, a.n пiшiндi сыpFaнaу есебiнен бeлшектеп тегiстеу ap^i^i кедip-б¥дыpльщты тeмендетуге негiзделген тiсrçыpу-ныFыздaу эдiсi [7]. «Шapжы» apнaйы кYPaлымен дeцгелету aprçылы цилиндpлi tíctí дeцгелектеpдi бaбынa жеткiзуде rçолдaныс тaбудa [В]. ЖYзi бap к¥Paлдapмен eлшемдiк eндеу б¥paмдьщ жоцFыштapмен, rçaшaулapмен, tíc кесушi тaparçтapмен, тiсrçыpFыштap мен б дейiнгi дэрежелш дэлдiк жэне Ra=С,б3 мкм дешнп кедip-б¥дыpльщпен домaлaту кескiштеpiмен жYзеге aсыpылaды [9]. Ажapлaуды тiстеpдi rçaжaFыш

к

Сурет 3 - Tíctí дeцгелектеpдi со^ы eцдеу эдiстеpiнiц жiктелуi

материалдармен тазалык ецдеу эдкше жаткызады. вндеу YPдiсiн кeшiру немесе эртYрлi ажарлау до^алактарымен децгелету эдiсiмен жYзеге асырады [10]. Кемшшп шаржыландырулардыц пайда болуы. Тiстердi ендеу Yшiн тiсжануыштау колданылады, ол ж^мыс бетiн ыскылау сиякты шаржыландырмайды жэне домалату, эрлеу мен суперфиниш эдiстерiмен салыстырганда материалдыц бiршама ажырауын камтамасыз етедi жэне ажарлауга Караганда eнiмдiлеу бола алады [11]. Тiстердi ыскылауды тiстер бетшщ кедiр-б¥Дырлык параметрлерш азайту мен бiркалыпты жэне шусыз берiлiстi алу максатында байланыс дактарыныц орналасуын жэне пiшiндi азда болсын тYзеу Yшiн колданылады. Кемшiлiгi операцияныц ^иындыгы мен ецбек сыйымдылыгында. Тшжануыштау мен ыскылаудыц eнiмдiлiгi темен жэне темен тYзету эсерiне ие, ал тiстердi ажарлау ете кымбат операция болып табылады.

Электрохимиялык эрлеумен ист децгелектердщ ажарланган беттершщ тазалы^ын 1 санатка жуык жогарлатады [12]. Фиништш (соцгы) ецдеудщ кептеген бiрiктiрiлген эдiстерi бар: электрохимиялык тiсжануыштау, алмаздык электржелшдш химиялык тiсжануыштау, ультра дыбыстык тербелiстердi кабаттастырумен элекрохимиялык ендеу, тiстi дeцгелектердi анодты-механикалык ецдеу жэне т.б. Фиништш (соцгы) eцдеудiц бiрiктiрiлген эдiстерi тиiмдiрек, себебi eцдеудiц бiрнеше тYрлерiнiц артыкшылыктарын Yйлестiре алады [9], алайда колдану к¥ныныц кымбаттылыгынан оларды шагын сериялы eндiрiстер шарттарында пайдалану тиiмсiз.

Тула мемлекеттш университетiнде цилиндрлi тiстi дeцгелектердi eцдеудiц тiскыру-ныFыздау эдiсi к¥растырылды [13]. вцдеу параллельдi осьтердi орнатылган ецделш жаткан децгелек жэне б^рамалы бет бойынша наFыздалFан, кесу жиектерi бар тiскырFыш-прикатниктiц к¥рамы еркiн домалату кезшде жYргiзiледi. Б^л кезде тiскырFыш-прикатниктiц ецделетш децгелекпен iлiнiсi полюстен тыс орындалады. Тiстердi ецдеу эрбiр 2-3 ж^мыс айналымынан кейiн кезецдiк радиалды берЫспен жYргiзiледi, оныц к¥рамына eцделетiн децгелектщ тiстер санына тец айналымдар санына тiк жэне терiс баFыттарда тiскырFыш-прикатник б¥рылысы жэне eнделетiн децгелектщ истер санына тец айналымдар санына тш жэне терш баFыттарда тiскырFыш-прикатник б¥рылыстары жататын 1-2 айналымдар аралы^ында радиалды берiлiссiз кYту енгiзiлген. вндеу кезшде тiскырFыш-прикатник колданылады, оныц истер саны ецделетш децгелектщ истершщ санымен бiрден баска ортак кeбейткiшi болмайды [13].

^арастырылып отырFан эдiстiц неНзп кемшiлiгi eцделетiн децгелек тiстерiнiц бYЙiр бетiнiц сапасыныц жеткiлiксiздiгi. Ол ецдеу тюкыру-домалатудыц барлык ж¥мыс жэне шыгеыс циклдерiнде катац технологиялык жYЙе шарттарында белгшенген ось аралык аракашыктыктарда параллельдi осьтер кезiнде жYргiзiлуiмен тYсiндiрiледi. Алайда, ецделш жаткан децгелек тктершщ геометриялык акауларынан тккыру-домалатудыц барлык циклдерiнде «^рал-енделетш децгелек» ж¥бында ьсYштердiц айтарлыктай ауыткуы байкалуда. Ол децгелек тiстерiнiц ецделетш беттершщ кедiр-б¥ДырлыFыныц, сапасы мен пайдалану сипаттамаларыныц нашарлауына экеледi [14].

Сонымен ;атар, олармен цилиндрлi тiстi дeцгелектердi ис;ыру-домалату эдiсiмен eндеy ;¥PaстырылFaн [15], оныц ;¥Рамына б^рама бетi мен eцдетелiн дeцгелек бойынша жылжытылFан, кесy жиектерi бар тiс;ырFыш-прикaтник ;¥Р&лын еркiн домалатy енгiзiлген, ^ралдардыц eцделетiн дeцгелекпен шшсш полюстен тыс орындайды, ал eцдеyдi eцделетiн дeцгелектiц тiстер санына тец айналымдар санына тiк жэне терш баFыттарда ^ралдардыц б^рылуын ;осатын, 2-4 ж^мыс айналымынан кейiн кезецдш радиалды; берiлiспен жэне eцделетiн дeцгелектiц истер санына тец айналымдар санына тш жэне терш баFыттарда ;¥Ралдардыц б^рылуын ;осатын 1-2 айналымдар аралыFында радиалды берiлiссiз жYргiзедi, б^л кезде истер саны eцделетiн дeцгелектiц тiстерiнiц санымен бiрден бас;а орта; кeбейткiшi болмайтын ^ралдарды ;олданады, кYтy циклдерiн ^ралдыц eцделетiн дайындамаFа немесе ;¥Paл-eцделетiн дeцгелек ж^бында ось аралы; ;ашы;ты; ауыт;уын ;амтамасыз ететiн, серпiмдi элементтер ар;ылы eнделетiн дайындаманыц ^ра^а ;ысу т^ра;ты кYшi кезiнде жYзеге асырады.

Эдштщ кемшiлiгi тiс;ырFыш-прикaтниктi жeндеyдiц ^ынды^ында, сонымен ;атар тiстердiц бYЙiр беттерiнiц дэлдЫ мен сапасыныц тeмендiгi.

Тiстi дeцгелектердi жылжуды полюстен тыс iлiнiстер орындау ар;ылы eцделiп жат;ан дeцгелектiц тштерше ;атысты ;^ралдардыц тiстерiнiц сырFaнay жылдамдь^ыныц эртYрлiлiгiн aзaйтyFa негiзделген, иiлген кесу жиегi бар тiс;ырFыштaрды ;олданумен мэжбYрлi домалатумен ис;ыру эдiсi белгiлi, ал ол Yrnrn тiс;ырFышты тeрткiлдегiштiц бастап;ы контурын жылжытумен дайындайды [16]. Эдютщ кемшiлiгi, YPдiстiц геометриялы; жэне кинематикалы; пaрaметрлерiн аны;тамайды, ол eцдеyдiц eнiмдiлiгi мен дэлдiгiне терiс эсер етедь

Екi пс;ашауыштан т^ратын, бiрiктiрiлген пс;ашауыштарды ец aлFaш, Вайбель Фернанд ^сыетаны белгiлi [17]. ЖоFaрFы ис;ашауыштыц есептш eлшем тiстерi бар, ал тeменгi ис;ашауыштартыц тiстерiнiц биiктiгi мен еш бойынша aзaйтылFaн. Бiрiктiрiлген ис;ашауышты бшдекке бекiтy кезiнде к^ралдыц екi бeлшегiнiц тiстерiнiц eзaрa орналасу симетриясы ;амтамасыз етiледi. Тeменгi пс;ашауыш бYтiн дайындамада тiстердiц алдын-ала пiшiнiн ;алыптастырады, ал жоFaрFысы соцFы пiшiндi тiстердi ;алыптастырып шaFын эдiптi тYсiредi. Бiрiктiрiлген ис;ашауыш бeлшектерiнiц тeменгi бeлiгi тiстерiнiц eлшемдерi ;иылысатын ;абаттыц жалпы ^алынды^ын ;абаттыц ж^мыс жYрiсiне к^ралдардыц барлы; бeлшектерi арасында бiр;aлыпты ;айта бeлy есебшен азайтылады.

^¥Рылымныц жэне eндiрiске кещнен енгiзy Yшiн бeгет болатын жeндеy кYPделiлiгi оныц кемшiлiгi болып табылады. Германияда [18] сырFa;тыц жYрiс бaFытынa ис;ашауыштыц иiлiп орналас;ан осьiмен арнайы бiлдектерiнде цилиндрлiк тю;ашауыштармен екi дeцгелектердi 6íp уа;ытта ;ию эдiсi ^^^mFa^ Тю;ашауыш цилиндрлi тiк тiстi дeцгелек. Тiк жYрiс кезiнде 6íp, ал терш жYрiсiнде eзге дeцгелек eцделедi. Оныц кемшiлiгi, эдiстiц жоFaры бaFaсындa, осыFaн байланысты оны шaFын сериялы eндiрiс шарттарында пайдалану негiзсiз. Сатылы деп аталатын кейбiр бiрiктiрiлген тю;ашауыштардыц ;¥Рылымдары Тула политехникалы; институтында С. С. Петрyхиннiцжетекшiлiкетyiмензерттелдi [19].

Теменп жэне сатыаралык пстердщ тYрeзгертуiнiц негiзiне барлык децгейлерiндегi кесу кYшiнiц тендiгi салы^ан. Тiскашауыштыц бiр жYрiсiнде жалпы кесшетш кабаты тiскашауыштарыныц эр сатысындаFы истер арасындаFы калыцдык бойынша кайта белшедь С. С. Петрухин алFашкы децгей тшшшщ ец тиiмдi н¥скасы ретшде тiстер пiшiнiнiц бастиекке карай бiркалыпты тартылуын санайды. Тeменгi тiскашауыштыц тiстерi биiктiгi бойынша Yстiнгi тiстерге катысты децгелету берiлiсiнiц шамасынан 1/3 азайтылады. Б¥Fан пiшiн б¥рышын a = 20° 45' (a = 20° искашауыштар Yшiн) камтамасыз ету аркылы пiшiн жэне сырткы конусты беи бойынша теменп искашауышты кайта тепстеу аркылы кол жеткiзiледi. Тiскашауаштарды бiр бiрiне катысты баFыттау кiлтек ойык пен кiлтек кeмегiмен жYзеге асырылады. ТiскашаFыштарды бiлдекке бекiту кезiнде тю арасында кесiлетiн децгелек калыцды^ынан 1.. .3 мм артык кашыктык сакталады. Б¥л кесу кYшiн екi есе темендетед^ ол дeцгелектердi кесу еимдшп немесе децгелек берiлiстi бiршама арттыру есебiнен eнiмдiлiктi арттырады.

Кемшiлiгi сатылы тiскашауыштарды бiрiктiрудiц киындыFында, ол тшж бойынша тeменгi тiскашаFышты кайта тепстеуде жэне тiскашаFыштарда кiлтек ойыктарды дэлдшпен орындауFа т¥жырымдалады. Б¥л кемшiлiктер eндiрiске тiскашаFыштарды енгiзбеудi тежеп т¥PFан непзп факторлары. Бiрiктiрiлген тiскашаFыштардыц жалпы кемшшштерше eнiмдiлiгi бойынша салыстырмалы шаFын нэтижесш; сатылы тiс кашаFыштардыцтeменгi саты тютершщ пiшiнiн кайта тегiстеу кажеттiлiгiн жэне баFыттау Yшiн тiскашаFыштарда кiлтек ойыктарыныц технологиялык еместiгiне т¥жырымдалатын бiрiктiрудiц кыйынды^ын; ашык эдiспен тiстi кашау кезшде тeменгi тiскашаFыштыц аскынету шамасы кесшетш децгелектщ тэжiсiнiц енiнен артык болуын жаткызуFа болады.

Бос жYрiс кезшде теменп тiскашаFыштыц тiстерi, Yздiксiз домалатуда енделген бетпен жанасу мYмкiндiгiне себептесед^ ол тiскашаFыштардыц тозуын арттырады. Сощы жылдары, тiстердi салкын жэне ыстык кYЙде домалату эдiсiне кеп кецш бeлiнуде. Ыстыктай домалату YPДiсi орта жэне iрi модульдi тiстi децгелектер Yшiн колданылады жэне алдын-ала ойымдарды кесудi алмастырады, содан-соц откабыршыктану мен жоFары босатудан тазалау жYргiзiледi [20].

Домалатудан кешн жонумен ецдеу кажет. Б¥л эдiстiц кемшiлiктерi: тiстi дeцгелектердi салкын кYЙде жоFары иiмдi материалдардан Fана алуFа болатындыFы, домалату алдында дайындаматолык кYЙдiру режимiнде термиялык ецдеуден eтуi кажет. ШаFын сериялы eндiрiсте кайта жендеу ж¥мыстарына уакыттыц кеп ж¥мсалуына байланысты, б¥л эдiс кец колданыс таппады. ^азiрri тацда кYPделi к¥рама пiшiндi iрi емес б¥йымдарды дайындау Yшiн ¥нтактык металлургия эдiсi колданылады. Материал ретiнде хром, никель, молибден жэне т.б. элементтермен лепрленген ¥нтактар косылFан, темiр ¥нтактары колданылады. Yнтак косындысы жабык калыпта салкын ^йшде ныFыздалады, содан соц непзп материалдыц балку температурасында пеште кYЙдiрiледi. Кезектi 800... 1000 °С температураFа дейiнгi кыздырудан соц калыптаскан дайындама жабык калыпта ыстык ныFыздалуFа ¥шыратылады. Суыту корFаныш газда жYргiзiледi. ТаFайындалу кажеттiлiгiне карай тiстi децгелектер косымша

механикалык жэне термиялык ецдеуге ушыратылады. Кемшiлiгi кажетт жабдыктарды дайындаудыц ^иындыгы жэне ^ымбаттылыгы. Сол себептi бул эдiс шагын сериялы ендiрiс шарттарында колданыс тапкан жок.

^ОРЫТЫНДЫ

1 Эдеби шолу жэне патенттiк iздеу нэтижелерi, псл децгелектердiц тiстерiн, оныц iшiнде тш тiстi цилиндрлiк тiстi децгелектердi соцгы ендеудiц ^олданыстагы эдiстерi мен тэсiлдерi заманауи отандык машинажасау ендiрiстерi ушш эр кезде келе бермейдi.

2 Олардыц негiзгi кемшiлiктерi: на^тылыгыныц темендЫ, аз енiмдiлiгi, курылымдардыц жэне жендеудщ кYPделiлiгi, багасыныц ^ымбаттылыгы жэне т.б. Машинажасау саласыныц отандык кэсiпорындарында етюзшген зерттеулер, тiстi децгелектердiц тiстерiн соцгы ендеу Yшiн технологиялык жабдыктарды, оныц шшде тiстердi кашау мен тiстердi кыру бiлдектерiнiц жетiспеушiлiгiн аныктады.

3 Аныщталган мэселелер тYрлi тiстер саны мен тYрлi модульдi тiстi децгелектердi ецдеу кезiнде тiстi ажарлау бшдектерш жендеу жумыстарыныц ецбек сыйымдылыгымен байланысты. Бул енделетiн тiстi децгелектердiц кеп номенклатурасымен жэне отандык машина жасау ендiрiсi Yшiн тэн олардыц санына катысты аз болуы мэселенi одан эрi кийындатуда. Туындаган мэселе тш тiстi цилиндрлiктiстi децгелектердi фиништiк (соцгы) ендеу ушш ресурстарды Yнемдейтiн эдштер жэне куралдардыц курьшымын курастыру кажеттшгш калыптастыруда.

4 Жогарыда аталган мэселелердi шешу Yшiн келесi тапсырмаларды шешу кажет: домалату куралдарымен тiстi децгелектердi ендеудiц жаца технологиясын курастыру жэне стандарттарга нормаланган тiстi децгелектердiц кателтнщ параметрлерiн аныктау; тiс ецдеу кателiктерi мен дэлдiк параметрлерiнiц кездерi арасындагы езара байланысты орнату; тiк ист цилиндрлi тiстi децгелектердi фиништiк (соцгы) ецдеу Yшiн жаца домалату куралдарыныц курылымын курастыру; басым технологиялык факторларды езгерту шамасы мен сипатын мецгеру жэне iздеу жолымен, тiстi ецдеудщ дэлдiгiн жогарылату негiздерi; тiк ист цилиндрлi тiстi децгелектердiц тiстерiн тYрлi материалдармен дайындалган тiскырFыш-прикатниктердi колданумен домалату эдiсiмен ецдеудiц тэжiрибелiк зерттеуi; «тiскырFыш-прикатник» домалату куралымен ендеу кезiнде тю пiшiнiнiц жумыс беттерiнiц микро каттылы^ын жэне жоцка калыптасу YPдiсiн зерттеу; тш тiстi цилиндрлi тiстi децгелектердi домалату куралымен ецдеудiц жаца эдiсiнiц технологиялык жабдыкталуын камтамасыз ету.

ПАЙДАЛА^АН ДЕРЕКТЕР Т1З1М1

1 Голиков, В. И. Технология изготовления точных цилиндрических зубчатых колёс / В. И. Голиков. - М. : Машиностроение, 1998. - 160 с.

2 Талантов, Н. В. Физические основы процесса резания : уч. пос. -Волгоград : Издательство ВПИ, 1988. - 129 с.

3 Маликов, А. А. Основы высокоэффективной технологии изготовления цилиндрических зубчатых колес : дис. д-ра техн.наук: 05.02.08 / Маликов Андрей Андреевич. - Тула, 2009. - 443 с.

4 Клепиков, В. В., Бодров, А. Н. Технология машиностроения: Учебник. -М. : Форум : Инфра-М. 2004. - 860 с.

5 Евтушенко, Т. JL, Ыксан, Ж. М., Шумейко, И. А. Анализ формирования радиального биения зубчатого венца // Наука и техника Казахстана. - 2017. -№ 3—4. - С. 19-25.

6 Калашников, А. С. Современные методы чистовой обработки зубьев цилиндрических колес. Металлообработка // Оборудование и инструмент для профессионалов. - 2009. - № 6. - С. 38-42.

7 Маликов, А. А., Ямников, А. С. Прогрессивные способы чистовой обработки эвольвентной поверхности цилиндрических колес // Известия Тульского государственного университета. Технические науки. - 2013. - № 8. - С. 37—47.

8 Валиков, Е. Н., Тимофеев, Ю. С., Журина, А. С. Инструмент для финишной отделки зубчатых колес // Известия Тульского государственного университета. Технические науки. - 2013. - № 8. - С. 254-259.

9 Белякова, В. А. Комбинированная чистовая обработка цилиндрических зубчатых колес : дис. канд.техн.наук : 05.03.01 / Белякова Валентина Александровна. - Тула, 2006. - 213 с.

10 Секлетина, JL С., Медведева, О. И., Гартфельдер, В. А., Янюшкин, А. Р. Формирование поверхностных пленок при шлифовании твердых сплавов кругами на токопроводящих связках // Наука и техника Казахстана. - 2018. - № 3 - С. 96-106.

11 Спирин, В. А., Силукова, Ю. А., Селянинов, Ю. А., Титова, JI. С. Теплодинамическая оценка параметров глобоидного зубохонингования сложнопрофильных деталей // Вестник Пермского национального исследовательского политехнического университета. Машиностроение, материаловедение. - Т. 13. - № 1. - С. 94-105.

12 Татаринов, И. В. Механоэлектрохимическая обработка упрочненных зубчатых колес : дис. канд. техн.наук: 05.02.07 / Татаринов Игорь Владимирович. -Тула, 2010.- 132 с.

13 Пат. 2224624 РФ, МПК7 В 23F 19/06. Способ шевингования прикатывания цилиндрических зубчатых колес / Карпухин В. П., Ямников А. С., Валиков Е. Н. Опубл. 27.02.2004. - Бюл. №6.-6 с.

14 Маликов, А. А., Сидоркин, А. В. Шевингование-прикатывание цилиндрических колес с круговыми зубьями // Известия ТулГУ. Технические науки. - 2008. - Вып. 2. - С. 69-76.

15 Маликов, А. А., Сидоркин, А. В., Ямников, А. С. Инновационные технологии обработки зубьев цилиндрических колес : монография. - Тула : Изд-во ТулГУ, - 2011. - 336 с. А.с. СССР №963747, B23F 21/28, 1982.

16 Павлов, JI. Е. Современные конструкции зубообрабатывающего инструмента / JI. Е. Павлов, Ю. В. Цвис. - М. : Машиностроение, 1972. - 40 с.

17 Hammand, Y. С. Analysis of stresses and deflection of san gear by theoretical and ANSYS method /Y. C. Hammand, V. Kalamkar // Modern Mechanical Engineering, 2011. - V.l -P.981-988.

18 Петрухин, С. С. Износ зуборезных долбяков, работающих при различных схемах резания /С. С. Петрухин, В. А. Евдокимов, А. С. Тарапанов // Исследования в области совершенствования методов механической обработки и сборки. Труды преподавателей и слушателей ТульГУ, 1974. - Вып. 26. - С. 79-86.

19 Тимофеев, Б. П. Состояние и перспективы нормирования точности зубчатых колес и передач / Б. П. Тимофеев, Е. В. Шалобаев // Вестник машиностроения. -1990.-Вып. 12.-С. 34-36.

Материал баспага 27.02.19 тYCтi.

Шеров Карибек Тагаевич

д.т.н., профессор, кафедра «Технологическое

оборудование, машиностроение и стандартизация»,

Карагандинский государственный технический университет,

г. Караганда, 100042, Республика Казахстан,

e-mail: shktl965@mail.ru.

Бузауова Тоты Мейрбековна

к.т.н., ст. преподаватель, кафедра «Технологическое

оборудование, машиностроение и стандартизация»,

Карагандинский государственный технический университет,

г. Караганда, 100042, Республика Казахстан,

e-mail: toty_77@mail.ru.

Таттимбек Гулерке

магистр, кафедра «Технологическое

оборудование, машиностроение и стандартизация»,

Карагандинский государственный технический университет,

г. Караганда, 100042, Республика Казахстан,

e-mail: tattimbekova91@mail.ru.

Альжанова Айжан Газизовна

магистрант, кафедра «Технологическое

оборудование, машиностроение и стандартизация»,

Карагандинский государственный технический университет,

г. Караганда, 100042, Республика Казахстан,

e-mail: lunnaiaduwa@mail.ru.

Материал поступил в редакцию 27.02.19.

Проблемы обеспечения качества изготовления зубчатых колес

Выполнен анализ состяния вопроса обеспечения качества изготовления зубчатых колес в условиях современного производства Республики Казахстан. Приводится классификация зубчатых передач и способов финишной обработки зубьев зубчатых

колес. Результаты литературного обзора и патентного поиска показали, что существующие методы и способы финишной обработки зубьев зубчатых колес, в частности прямозубых цилиндрических зубчатых колес не всегда приемлемы для условий современных отечественных машиностроительных производств. Основными недостатками их являются: низкая точность, малопроизводительность, сложность конструкции и наладка, высокая стоимость и т.д. Особенно это выявляется при чистовой обработке зубьев цилиндрических прямозубых зубчатых колес с эвольвентным зацеплением. Сложившееся состояние вопроса диктует необходимость разработки ресурсосберегающего способа и конструкции инструмента для финишной обработки зубьев прямозубых цилиндрических зубчатых колес.

Ключевые слова: Зубчатые передачи, цилиндрическаяпрямозубаяпередача, финишная обработка, шевингования-прикатывания, накатывания зубьев, зубохонингование, притирка, долбяк.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Sherov Karibek Tagayevich

Doctor of Technical Sciences, professor, Department of «Technological Equipment, Engineering and Standardization», Karaganda State Technical University, Karaganda, 100042, Republic of Kazakhstan, e-mail: shktl965@mail.ru. Buzauova Toty Meirbekovna

PhD, senior lecturer, Department of «Technological Equipment, Engineering and Standardization», Karaganda State Technical University, Karaganda, 100042, Republic of Kazakhstan, e-mail: toty_77@mail.ru. Tattimbek Gulerke

undergraduate student, Department «Technological Equipment, engineering and Standardization», Karaganda State Technical University, Karaganda, 100042, Republic of Kazakhstan, e-mail: tattimbekova91@mail.ru. Alzhanova Aizhan Gazizovna

undergraduate student, Department of «Technological Equipment, Engineering and Standardization», Karaganda State Technical University, Karaganda, 100042, Republic of Kazakhstan, e-mail: lunnaiaduwa@mail.ru.

Problems of ensuring the quality of manufacturing the gear wheels

The analysis of the question of ensuring the quality of manufacturing gears in the modern production of the Republic of Kazakhstan. The classification of gears and methods offinishing the teeth of gears are given. The results of the literature review and patent search showed that the existing methods and techniques methods for finishing the teeth of gear wheels, in particular spur gears, are not always acceptable for the conditions of modern domestic machine-building industries. Their main disadvantages are: low accuracy, low productivity, complexity of design and commissioning, high cost, etc. This is especially evident when finishing the teeth of cylindrical spur gears with involute gearing. The current state of the issue dictates the need to develop a resource-saving method and design of the tool for finishing the teeth of spur gears.

Keywords: Gears, cylindrical spur gear, finishing, sheaving-rolling, rollingteeth, toothing, grinding, shaping cutter.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.