THEORETICAL BASES OF FORMATION RESEARCH OF THE COMPETENCE OF PUPILS AT THE LESSON OF ALGEBRA IN 7-9 CLASSES Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

About authors:

Rakhimov Rashid Majidovich, Professor of the Higher Mathematics Department, Financial and Economic Institute of Tajikistan, tel.: 918997722,

Soliev Mirzon Norovich, Senior Lecturer, Chair of Higher Mathematics, Financial and Economic Institute of Tajikistan, tel.:989034842, Е-mail: [email protected]

АСОС^ОИ НАЗАРИЯВИИ ТАШАККУЛИ САЛОНИЯТНОИ ТАЗДЩОТИИ ХОНАНДАГОН МАВРИДИ ТАЪЛИМИ АЛГЕБРАИ СИНФ^ОИ 7-9

Миршоев А.А.,

Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б. Fафуров

Рацабов Т.Б

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Тамоили чанонишавй ва ворид шудан ба фазой ягонаи тансилот дар назди системаи маориф масъаланои зиёдро мегузорад. Яке аз ин масъалано ворид намудани тагйирот ба таълими анъанавй вобаста ба шароитнои ичтимой, иктисодй ва фарнангии чомеа мебошад. Аз тарафи дигар, бо назардошти пешрафти илм ба назария ва амалия, принсипнои дидактикии таълим тагйироту илова ёфтанд, ки онро ба эътибор гирифтан зарур аст. Дар ин чода, муносибати салониятнокй ба таълим айни муддаост. Айни нол мунаккикони тамоили салониятнокй дар таълим бар он акидаанд, ки рони ягонаи расидан ба надафнои пешбинишудаи стандартно, ин ташаккули салониятно дар хонандагон мавриди таълими ин ё он предмети мактабй мебошад.

Дар атрофи муносибати салониятнокй ва салониятно акиданои гуногун бисёранд. Мукоисаи андешано моро ба хулосае меорад,ки ташаккули салониятно намчун натичаи таълимии фаннои гуногуни таълим шинохта шуда, дар раванди омузиши нар як фан ташакул ва рушд меёбанд.

Бинобар намин, дар тамоили салониятнокй ба таълим низ нар як предмети таълимй барои ташаккул ва инкишофи гуруни муайяни салониятнои хоси худ равона аст.

Акнун бевосита ба мафнуми "Салоният", ки дар баъзе сарчашманои илмй оварда шудааст изнори акида менамоем.

Чунончи А.В.Хуторский кайд менамояд,ки салоният ин мачмуи сифатнои намбастаи шахсият (донишно, манорат,малакано,усулнои фаъолият), нисбати предметно ва раванднои муайян дода мешавад, ки барои бо сифат ичрои фаъолият нисбати онно зарур мебошад,фанмида мешавад. Х,амзамон кайд мекунад, ки салоният таълуки хонанда буда, факат мавриди ичрои ягон фаъолияти муайян санчида мешавад. [11]

Х,амин тарик, барои мо салоният ин мачмуи сифатнои бо нам робитавй шахсият (донишно, маноратно, малакано, усули фаъолият), ки барои бо сифату самараноки ичрои фаъолияти муайян равона шуда, салониятнокй ин дорои салониятно буданро мефанмонад.

То имруз акидаи ягонаи гурунбандии салониятно мавчуд нест, ин- чунин андешаи ягонаи дарачаи ташаккулёбии салониятно нам мавчуд намебошад.

Лекин бо акидаи А.В.Хуторский се дарачаи азбаркунии салониятно мавчуд мебошад:

1. Салониятнои "калидй", ки ба тансилоти умумй, яъне умумимаърифатй.

2. Салониятнои умумифаннй ки ба доираи муайяни предметно тааллук дорад.

3. Салониятнои фаннй-хусусй нисбати ду дарачаи пешинаи салониятнои ки имконияти ташаккули дар доираи предмети таълими муайян сурат мегирад,чудо мекунад.

Имконияти амалисозии муносибати салониятнокиро дар таълим Д.А.Иванов, К.Г.Митрофанов,О.В.Соколов [4] ба чор самт чудо мекунанд:

1. Салониятнои "калидй";

2. Маноратнои умумифаннй;

3. Маноратнои тадбикии фаннй;

4. Малаканои наётй.

Самти якум ба ташаккули салохиятхои калидии характери болоифаннй дорад, масалан, ташакули майорат дарки матнхо, коркарди итилооттхои гуногун, амалиёт дар гурух равона мебошад.

Самти дуюм ба ташакули махоратхои умуми характери предметй дошта, масалан: Махорати халли гурухи масъалахои физики, махорати интерпритатсияи чадвалхо ва диаграммах^ аз математика вобаста мебошад.

Самти сеюм пурзуркунии тадбики амалии фан, тадбики амалии хаматарафаи тахсилоти мактаби "Андешаи гоявии ин самт иборат аз он аст, ки барои таълими "самараи дур "-и тахсилоти мактаби хамаи чизеро меомузанд, бояд тадбикшаванда, ворид ба раванди истеъмол, истифода "бошад" [4, с.14]

Самти чорум ба халли масъалахои дорои "малакахои хаёти"; кабили гуногуни одитарин махоратхо, ки истифодаи рузмараи хаёт ва кор равона мебошад.

Х,аргуна салохият дар фаолияти бо он мансуб ташакул ва инкишоф меёбад.

Барои он ки хонандагон дорои салохиятхои тахкикот бошанд,онхо бояд дорои он чузъиятхои фаъолияти таълимй - тахкикотиро ифодакунандаро бошанд.

Бинобар хамин барои муайянкунии салохиятхои тахкикоти мо ба тахлили сохтору кисматхои фаъолияти таълимй - тахкикотии хонандагон ва махоратхои тахкикотии онхо шуруъ менамоем.

Тахлили тадкикотхои Е.В.Баранова [2], В.А Далингер [3], И.Я. Лернер [6], М.И. Махмудов [7], А.А.Столяр [9] ва дигарон мо дакик кардем ,ки мархилахои асосии фаъолияти таълимй - тахкикотии аз гузориши проблема, пешниходи фарзия, исбот ё радкунии фарзия иборат мебошад.

Хусусиятхои фаъолияти таълимй-тахкикотии хонандагон мавриди таълим дар зеринхо ифода мешаванд:

-раванднокии азбаркунии донишхо ва махоратхо мавриди тахкикот;

-Раванднокии оиди азбаркунии усулхо ва методхои илмии тафаккур (аналогия,индуксия,дедуксия ва гайра);

-таъсири тагйирпазирии шахсияти хонанда ва инкишофи он.

Инчунин оиди таърифи махоратхои тахкикоти акидахои гуногун мебошанд.

Л.А.Михеева [.8.] зери истилохи ,,махоратй" тахкикоти кобилияти хонандагон бошуурона ичро кардани амалиётхои фикри ва амалиро ,ки ба мантики тахкикот мувофик мебошад, мефахманд.

А.И.Андреев [1] махорати таълимй - тахкикотиро хамчун махорати усулхои мувофики тадбики методхои илмии тафаккур дар халли проблемахои таълимй -тахкикотй мавриди ичрои масъалахои шавковар медонад. Акидахои ба ин монандро М.Ю. Целебровский [12] тавкият дода, калимаи "метод" (методхои илмии тафаккур), ки синоними иборасозии "махорат", "мачмуи малакахо";ба махоратхои тахкикотчи мансуб аст,ки ба анализ, синтез, мушохида, моделонии математикй ва гайра таълук доранд, дар назар дорад.

Дар хамин замина анализ хамчун матоди илмиии тахкикоти мавриди фаъолияти тахкикоти ин махорати чудокунии кисматхои таркибии масъала (проблема), махорати чудокунии масъала (проблема) ба зермасъалахо (зерпроблемахо) мебошад. Ба тахкикотчй лозим меояд, ки мавриди халли масъала чунин мачмуи зермасъалахоро чудо кунад,ки чун коида нисбати масъалаи додашуда сода бошанд ва халли баъзе гурухи ин зермасъалахо халли масъалаи додашударо таъмин намояд.

Х,амин тарик, чудокунии масъалаи додашуда ба зермасъалахои мавриди таълими алгебраи синфхои 7-9 омили асосии муайянкунандаи халли масъала ифодаи фаъолияти таълимй тахкикотии хонандагон мебошад. Акнун якчанд мисолхоро дида мебароем.

Масъалаи 1. Ифодаро содда кунед:

.Ь' ■+ а"Ь 1—гСЬ-, Уд а+ % с*.

Барои ин зермасъала зермасъалахои зеринро бояд фасл кард.

1. Касри-——=--ро ихтисор кунед.

■%' о +у Ь

а—

2. Касри 77:— - ро ихтисор кунед.

уа -1

3. Касри "т^г— - ро ихтисор кунед.

Чунин чудокуниро дар дарено имконияти гузаронидан мавчуд мебошад.

Масъалаи 2. Графики функсияро у = ^^ 1— Ы * х (1) сечод.

Якбора сохтани графики ин функсия ниноят душвор мебошад. Бинобар намин ин масъаларо ба зермасъаланои зерин чудо мекунем

1. Графики функсияи (1) -ро дар фосилаи х<-1

2. Графики функсияи (1)-ро дар фосилаи -1<х<0

3. Графики функсияи (1)-ро дар фосилаи 0<х<1 месозем:

У=—+—-г - = -Ж'

4. Графики функсияи (1) -ро дар фосилаи Х>1 месозем:

7=-Н--х 00 = 2 - х 2

.Г+1 4

Намин тарик мавриди налли ин масъала мо онро ба 4 зермасъала чудо кардем,ки налли х,ар яки онно ба хонандагон маълум аст.

Масъалаи З.Дар кадом киматнои в нар ду решанои муодилаи х2 — 2Ьх + 4 = 0(1) Мусбат мебошад.

Ин масъаларо ба зермасъаланои зерин чудо кардан мумкин аст.

1. Дар кадом киматнои в дискриминанти муодилаи (1) гайриманфи мебошад.

Д=Ь2-4>0 аз ин чо , Ь>2ё Ь <-2 (2)

2. Дар кадом киматнои Ь коэофисенти аъзои мобайнии муодилаи (1) манфй аст.

-2Ь<0 аз ин чо Ь>0

Аз мукоисаи налли масъаланои 1 ва 2бармеояд,ки Ь>2 нар ду реша мусбат мебошад.

Яке аз воситаи асосии ташкили фаъолияти таълимй -танкикотии мавриди хонандагон налли ин масъаланои матнии алгебравй мебошад.

Яке аз олимони шинохта Л.М.Фридман макоми моделонии математикиро дар шиносоии хонандагон бо методи илмии тафаккур кайд менамояд. Бо акидаи у хонандагон ба мафнуми модел ва моделонй факат шинос нашаванд, балки онно худашон мустанкилона амалиётнои вобастаи ин равандро ичро кунанд.

Акнун раванди моделиронии математикиро дар масъалаи зерин шарн мединем.

Масъалаи 4. Аз пункти А ба пункти В поезд бо суръати 70 км/соат баромад. Баъди 3 соат аз В ба А поезди дигар бо суръати 75 км/соат ба рон баромад. Масофаи байни пунктнои А ва В 500 км мебошад. Дар кадом масофа аз В поездно вомехурданд. Омузгор вазифадор аст, ки аз хонандагонро талаб кунад, ки мустанкилона онно дарки намаи додашудаи шарти масъала ва талаби онро чудо кунанд. Ин шартно чунинанд:

3. Суръати поезди аз пункти А ба В баромадагй баробари 70 км/соат;

4. Суръати поезди аз пункти В ба пункти А баромадагй ба 75 км/соат баробар аст;

5. Поезди дуюм аз В баъди 3 соати аз пункти А баромадани поезди якум;

6. Масофаи байни пунктнои А ва В ба 500 км баробар аст. Талаби масъала чунин аст "Донистани масофа аз пункти В то чои вохурй"

Аз диди танкикотии мо нам марниллаи якуми налли масъаланои матнй имконияти хуби ташаккули салониятнои танкикотиро мусоидат менамояд.

Баъзан тахкикотчй баъди тахлили хаматарафа гояи умумии халли масъалахои шаклан гуногун ва мохияти ягонаи математикй доранд,пайхас менамояд. Чунин имкониятхо барои ташкили фаъолияти таълимй-тахкикоти хонандагон мавриди таълими алгебраи синхои 7-9 бисёр мебошад. Акнун якчанд мисолхоро муоина мекунем,гояи умумии халли доранд.

^ fx2+y2 = l

1. Х,алли решахои системаи муодиларо ёбедл <-

Цг + |х| = 2\2

2. Микдори решахои системати муодиларо ёбед.

Г I I вобаста ба параметри "а"

3. Дар кадом киматхои параметри "е" графики муодилаи х+у=с бо даври вохидй мерасад.

4. Дар як системаи координата графики функсияи fi(x)=-l-|^|ва f2(x)=l-|x|-po созед. Мукарар кунед, ки монанди ва чй фаркият доранд.

Бисёр мавридхо тахкикатчи ба тачрибаи хеш такя намуда, донишхои навро хосил менамояд. Дар ин маврид хонандагон барои хал намудани масъалахо ба донишхо махорат ва малакахои худ такя намуда, матни масъаларо табдил дода , масъаларо бо масъалаи пештар хал кардаашон монанд меоварад. Инро бо мисол шарх медихем.

li

Масъалаи 5. Исбот кунед,ки + -7- + — барои дилхох n-чуфт будан адади бутун аст.

Баъди табдили ифодаи додашуда дар мавриди n=2k будан ба масъалаи зерин меоем:

Масъалаи 5,а. Исбот кунед,ки В = к + Зк2 + 2кэ барои дилхох к ба 6 так;сим мешавад.

Инчунин мавриди масъалахои дар поён меовардагй хонандагон дар заминаи ичрои табдилдихихои ифодахо бо истифодаи айниятхои зарби мухтасар ба донишхо оиди аломати таксимшавй мурочиат менамоянд.

2 2

Масъалаи 6 . Дар кадом ададхои натуралии "п"ифодаи (3n+8) -(3n-5) ба 8,10,11,15,39 таксим мешавад.

2 2

Масъалаи 7. Маълум аст,ки мавриди табдили ифодаи (3n+1) -(2n-1) дар холати дилхох будани "n" вай ба 5 таксим мешавад.Чунин ифодаи намуди фарки квадратхоро тартиб дихед, ки онхо ба 17 таксим шаванд. Чандто чунин ифодахо тартиб додан мумкин аст.

Масъалаи 8. Кадом ададхоро ба чои ситорачахо гузорем, ки ифодаи (*n+7)2-(*n-

6)2 ба 13

таксим шавад.

Масъалаи 9. ^иматхои бутуни "п"-ро аз мачмуи {-3,-2,-1,0,1,2,3,4,5}-муайян кунем, ки кимати ададии ифодаи (n+6) -(2n+3) ба 15 таксим шавад.

Масъалаи 10. Дар кадом киматхои гайриманфии k€[-5,5] кимати ададии ифодаи (4k+3)2-4k2 ба 15,27,35

таксим мешавад. Х,амин тарик, дар заминаи мавриди таълими алгебраи синфи 7-9 бисёр холатхоро шарх додан мумкин аст, ки ташаккули салохиятхои тахкикотии хонандагон имконпазир мебошанд.

Калид вожахо: Салохиятнокй, салохият, ташаккул, алгебраи синфхои 7-9, фаъолияти таълимй-тахкикотй, салохиятхои тахкикотй, хонандагон, раванди таълим.

АДАБИЁТ

1. Андреев, В.И Эвристическое программирование учебное-исследовательской деятельности: методическое пособие/ В.И. Андреев. М.: Высшая школа, 1981. - 240с.

2. Баранова Е.В. Методические основы использования учебных исследование при обучении геометрии в основной школе. Авт. дис. кон. пед. наук. Саранск, 1999-18с.

3. Далингер В.А.Методика реализации внутри предметны свиязей при обучении математике. М.: Просвещенные 1991-80с.

4. Иванов Д.А., Митрофанов К.Г., Соколов О.В. Компетентностный подход в образовании. Проблемы, Понятия, Инструментарии: Учебно-методическое пособие. - Омск: ОмГПУ.2003-101с.

5. Колягин Ю.М. Оганесян В.А.Учись решать задачи: -М.: Просвещение. 1980-113с.

6. Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучения.- М.: Педагогика 1981-185с.

7. Махмутов М.И. Организация проблемного обучения в школе - М. Просвещение 1977-240с.

8. Михеева Л.А. Формирование исследовательских умении в процесс обучения математике в начальной школе. Автор .дис.конд.пед.наук.-М.2004-16с.

9. Столяр А.А.Методы обучения математике - Минск.: Изд-ва "Народная о света."1981-191с.

10. Фридман Л.М.Учись учится математике. М.: Просвещении .1985-112с.

11. Хуторский А.В. Современная дидактика - М.: Высшая школа: 2007-639с.

12. Целебровская М.Ю. Технология реферативно-исследовательская деятельности учащихся в математических дисциплина: Автор. дис. канд.пед. наук 13.00.02-Новосибриск, 2004. -24 с

ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ФОРМИРОВАНИЯ ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКИ

КОМПЕТЕНЦИИ УЧАЩИХСЯ ПРИ ИЗУЧЕНИИ АЛГЕБРЫ 7-9 КЛАССАХ

т~1 а >> а >>

В статье раскрывается сущность попали компетентность , компетенции и их взаимосвязь в процессе обучения математике, анализируются возможности формирования исследовательских компетенции учащихся при изучении алгебрые 7-9 классах. Также даны некоторые методические рекомендации об их использовании при решениям алгебраических задач повышенной трудности.

Ключевые слова: компетентность, компетенции, формирование, исследовательскихе компетенции, учебно-исследовательская деятельность, алгебрыа 7-9 классах, учащихся, процесс обучения.

THEORETICAL BASES OF FORMATION RESEARCH OF THE COMPETENCE OF PUPILS AT THE LESSON OF ALGEBRA IN 7-9 CLASSES

The article reveals the essence of "competence" and their interrelation in the process of teaching mathematics, analyzes the possibilities for the formation and investigative competence of students in the study of algebra of grades 7-9. Some methodological recommendations on their use in solving algebraic problems of increased difficulty are also given as well.

Keywords: competence, competence, formation, research competence, educational and research activity, algebra of 7-9 grades, students, learning process.

Сведения об авторах:

Миршоев Абдушахид. Абдулмуминович - соискатель кафедры методики обучения математике ХГУ им. академика Б.Гафурова Тел: (+992) 927739792; E-mail: [email protected]

Раджабов Тагоймурод Бобокулович -кандидат педагогических наук, дотцент кафедры методики начального обучения Таджикского государственого педагогического университета им.Садриддина Айни, тел. (+992)935063412

About authors:

Mirshoev Abdushahid. Abdulmuminovich, researcher in the Department Method of Mathematics Teaching of Khujand State University named after academician Bobojon Gafurov, tel.: (+992) 92 773 97 92, E-mail: E-mail: [email protected] Radzhabov Tagoymurod Bobokulovich, candidate of pedagogical sciences, the Associate Professor in the Department of Method of Elementary Education of TSPU named after Sadriddin Ayni. Tel.: (+992)935063412

РАЗГРАНИЧЕНИЕ ПОНЯТИЙ «ГОСУДАРСТВЕННАЯ АККРЕДИТАЦИЯ И ЛИЦЕНЗИРОВАНИЕ ДЛЯ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЙ»

Рахмонов Ш.М

Таджикский государственный педагогический университет им. С. Айни В соответствии с Закон Республики Таджикистан «Об образование » и Закон Республики Таджикистан «О высшем и послевузовском образовании» [1; 5] получение государственной аккредитации для образовательных учреждений в отличие от лицензирования, является необязательным и происходит в заявительном порядке, однако общественный статус аккредитованного образовательных учреждение выше, чем неаккредитованного (особенно это касается негосударственных учреждений).