CC BY
42
ISSN 2226-2830 BICHHK MAPIYnOHLCLKOrO ^EP^ABHOrO YHIBEPCHTETY CEPLS: ICTOPLS. nOHITOnOrLS, 2013, BHn. 7-8
former USSR consider Russian projects to be a way to bring empire back. Also contemporary leaders of the Eurasian states don't want to share power with some integrational union. In the end the author presents information about political regimes in the Eurasian states and believes that they could be regarded as an obstacle to the integrational processes because totalitarian states are not eager to unite and share the power.
Key words: integration, Eurasian space, European Union, independence, postnational epoch.
YAK 327(477:4-6€C)"2004"(045)
I. Galewska
MIEJSCE UNII EUROPEJSKIEJ W POLITYCE ZAGRANICZNEJ UKRAINY
PO 2004 ROKU
Ukraina od momentu powstania niepodlegtego panstwa, ze wzglgdu na swoje potozenie byta zmuszona zmierzyc si$ wyborem wtasciwych kierunkow polityki zagranicznej. O wptywy na Ukrainie staraty si$ jednoczesnie Rosja, Stany Zjednoczone oraz Unia Europejska. Z tego powodu w polityce zagranicznej Ukrainy brak byto jasnych i spojnych deklaracji przy okreslaniu priorytetowych celow. Widoczny byt (nadal jest) brak ponadpartyjnej zgody, co do zasadniczych kierunkow polityki zagranicznej. Pomigdzy zwolennikami orientacji zachodniej a obozem prorosyjskim trwa spor. Niniejszy artykut bgdzie stanowit probg odpowiedzi na pytanie Jakie miejsce w ukrainskiej polityce zagranicznej zajmuje Unia Europejska po „pomaranczowej rewolucji" ?
Zmiany jakie zostaty zapoczqtkowane w 2004 r., daty nadziejg na przyspieszony proces zblizania si$ Ukrainy do struktur europejskich. Pomimo, ze Rosja i UE nadal pozostajq w centrum zainteresowan polityki ukrainskiej, tak wi$c perspektywa stosunkow pomigdzy Ukrainq a Uniq Europejskq bgdzie gtownq cz^sciq niniejszej pracy. Nalezy podkreslic, ze oferta Brukseli ma pewne zalety dla Ukrainy i tych fragmentow spoteczenstwa, ktore ciqzq bardziej ku zachodniemu modelowi demokracji, tak wi$c strona rzqdzqca nie mogta sobie pozwolic na catkowite zerwanie stosunkow z Zachodem od 2004 r. W artykule poza oficjalnymi celami polityki zagranicznej, poddane zostanq rowniez analizie programy wyborcze partii politycznych, ktore b$dq miaty swojq reprezentacjg w Radzie Najwyzszej Ukrainy po wyborach parlamentarnych w 2012 r.
Stowa kluczowe: integracja europejska, pomaranczowej rewolucji, partie polityczne, polityka zagraniczna.
Ukraina od momentu powstania niepodlegtego panstwa, ze wzgl^du na swoje polozenie byla zmuszona zmierzyc si§ wyborem wlasciwych kierunkow polityki zagranicznej. O wplywy na Ukrainie staraly si§ jednoczesnie Rosja, Stany Zjednoczone oraz Unia Europejska. Z tego powodu w polityce zagranicznej Ukrainy brak bylo jasnych i spojnych deklaracji przy okreslaniu priorytetowych celow. Widoczny byl (nadal jest) brak ponadpartyjnej zgody, co do zasadniczych kierunkow polityki zagranicznej. Pomi^dzy zwolennikami orientacji zachodniej a obozem prorosyjskim trwa spor. Niniejszy artykul b^dzie stanowil prob§ odpowiedzi na pytanie Jakie miejsce w ukrainskiej polityce zagranicznej zajmuje Unia Europejska po „pomaranczowej rewolucji"?
Kryzys polityczny na Ukrainie, ktory rozpocz^l si§ jeszcze w 2000 r. oraz wybuch w 2001 r. „skandalu kasetowego", uwidocznil calkowit^ przepasc mi^dzy rz^dz^cym rezimem a
190
ISSN 2226-2830 BICHHK MAPIYnOHLCLKOrO ßEP^ABHOrO YHIBEPCHTETY
CEPLS: ICTOPLS. nOHITOHOrLS, 2013, BHn. 7-8
narodem Ukrainy [1, s. 207]. Zmiany jakie zostaly zapocz^tkowane w 2004 r., daly nadziej^ na przyspieszony proces zblizania si§ Ukrainy do struktur europejskich. Rosja i UE nadal pozostaj^ w centrum zainteresowan polityki ukrainskiej, tak wi^c perspektywa stosunköw pomi^dzy Ukraine a Uni^ Europejsk^ b^dzie glöwn^ cz^sci^ niniejszej pracy. Nalezy podkreslic, ze oferta Brukseli w sprawie zblizania Ukrainy z UE ma pewne zalety dla Ukrainy i tej cz^sci spoleczenstwa, ktöre d^z^ bardziej ku zachodniemu modelowi demokracji.
W kierunkach polityki zagranicznej Ukrainy mozna wyröznic cztery etapy:
1) 1991-1994 - ktöry mial na celu budowanie wizerunku panstwa na arenie mi^dzynarodowej;
2) 1995-1999 - d^zenie do poprawy stosunköw z Rosj^ i Zachodem tzw. polityka „wielowektorowosci" b^dz „wielosektorowosci";
3) 2000-2004 - zaciesnianie relacji z wladzami rosyjskimi;
4) Od 2004 - zwi^kszone zainteresowanie zblizaniem do Unii Europejskiej [2, s. 301-311].
Wydarzenia z 2004 r. tzw. „pomaranczowa rewolucja" byly niew^tpliwie rezultatem nie tylko wejscia Polski - s^siada Ukrainy, do struktur Unii Europejskiej, ale röwniez zwi^kszonym zainteresowaniem kierunkami polityki zagranicznej przez obywateli Ukrainy [3, s. 11-112]. Tym samym rok 2004 spowodowal wzrost mi^dzynarodowej roli Ukrainy. Pomimo „ozywienia" w relacjach Ukrainy z Uni^ Europejsk^, nie nast^pil istotny przelom we wzajemnych relacjach. Ukrainie nie udalo si§ od pocz^tku wypracowac jasno okreslonej strategii wobec Unii. Nowa polityka skladal si§ wyl^cznie z deklaracji, byla pozbawiona wystarczaj^cej koordynacji na szczeblu instytucjonalnym [4, s. 34]. Przyczyn^ takiego stanu rzeczy byla, röwniez postawa Unii Europejskiej, ktöra mimo pocz^tkowego zaangazowania, widoczny byl podzial na grup§ nowych panstw czlonkowskich popieraj^cych aspiracje Ukrainy i grup§ francusko-niemieck^, stawiaj^c^ na rozwöj wspölpracy z Rosj^. Niew^tpliwie prowadzone w tym duchu debaty europejskie mialy wplyw na polityk^ Ukrainy wobec Unii. Szczyt UE-Ukraina byl najwazniejszym wydarzeniem w relacjach mi^dzy Uni^ Europejsk^ a Ukraine w 2005 r. Zgodnie z oswiadczeniem wydanym przez UE na szczycie w Kijowie, Komisja Europejska i panstwa czlonkowskie Unii przyj^ly informaj dotycz^c^ spelniania przez gospodarki ukrainsk^ kryteriöw rynkowych przedstawionych w Podstawowej Regulacji Antydumpingowej UE i - w zwi^zku z tym - nadaly Ukrainie status gospodarki rynkowej. Polityczna decyzja UE zostala ogloszona podczas szczytu, jednak formalne procedury zwi^zane z jej wdrozeniem zakoncz^ si§ na pocz^tku 2006 r. [5, s. 7]. Pomimo podejmowanych kroköw w kierunku zblizania Ukrainy do struktur zachodnich, widoczny byl brak pelnej koordynacji polityki. Za proces koordynacji polityki integracji europejskiej odpowiedzialne byla, az cztery agencje rz^dowe:
1) Sekretariat Gabinetu Ministröw ds. Integracji Europejskiej (Biura Rz^dowe);
2) Ministerstwo Spraw Zagranicznych ds. Wspölnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczenstwa, Dialogu Politycznego i Ogölnych;
3) Ministerstwo Sprawiedliwosci odpowiedzialne za harmonizaj ustawodawstwa oraz sprawiedliwosci i sprawy wewn^trzne (JLS);
4) Ministerstwo Gospodarki odpowiedzialne za handel i koordynacji polityki gospodarczej, a takze ministerstwa sektorowe, tak jak do spraw energii czy ochrony srodowiska [6, s. 92].
Chociaz koordynacja wymienionych wyzej sfer bylaby mozliwa to jednak nie zostala wprowadzony spöjny mechanizm wspölpracy agencji. W pierwszym „pomaranczowym" rz^dzie, kierowanym przez Juli§ Tymoszenko (4 lutego-8 wrzesnia 2005 roku), powolano nawet specjalne stanowisko wicepremiera ds. integracji europejskiej - zostal nim Oleh Rybaczuk. W ramach gabinetu ministröw stworzono Departament Integracji Europejskiej. Po
191
ISSN 2226-2830 BICHHK MAPIYnOHLCLKOrO ^EP^ABHOrO YHIBEPCHTETY CEPLS: ICTOPLS. nOHITOnOrLS, 2013, BHn. 7-8
zmianie rz^du 8 wrzesnia i pozniejszym mianowaniu O. Rybaczuka szefem gabinetu prezydenta stanowisko wicepremiera ds. integracji europejskiej zostalo zlikwidowane. Zamiast niego w gabinecie premiera Jurji Jechanurowa powstal rz^dowy Komitet Integracji Europejskiej pod przewodnictwem ministra spraw zagranicznych Borysa Tarasiuka. W 2008 r. powolano przy Radzie Ministrow Ukrainy Biuro Koordynacji Integracji Europejskiej i Euroatlantyckiej (Coordination Bureau for European and Euro-Atlantic) jej przewodnicz^cym jest obecnie Vadym Triukhan.
Rok 2007 przyniosl, ktory byl jednoczesnie rokiem wyborow parlamentarnych, nie przyniosl zainteresowania sprawami zagranicznymi i integracji z UE, tak jakby tego oczekiwala spolecznosc mi^dzynarodowa [7, s. 145-157]. W skutek wejscia Polski do strefy Schengen, zostala zaostrzona polityka wizowa w stosunku do Ukrainy do nie wywarlo pozytywnego wplywu na dalszy proces zblizania do UE.
Trudno o jednoznaczni odpowiedz na pytanie o to, do czego dizi wladze ukrainskie w relacjach z UE. Z jednej strony prezydent Wiktor Janukowycz posluguje si§ silni retoryki proeuropejski, czego przykladem jest jego artykul w Wall Street Journal, w ktorym jednoznacznie opowiada si§ za integracji Ukrainy z Unii jako jedyni mozliwi opcji. Z drugiej strony dzialania ukrainskich wladz (m.in. sprawa procesu Julii Tymoszenko i innych politykow z bylego rzidu) w rzeczywistosci uniemozliwiaji integracji z UE [8, s. 4].
W tej sytuacji, skazanie Julii Tymoszenko na wieloletnie wi^zienie (5 sierpnia 2011) bylo jednak duzym zaskoczeniem dla politykow europejskich. Sposob procedowania przez sid, zarzuty i koncowa sentencja sidu zostala blyskawicznie skrytykowana przez przedstawicieli Unii Europejskiej. Szefowa unijnej dyplomacji Catherin Ashton w specjalnym oswiadczeniu wprost powiedziala, ze werdykt kijowskiego sidu b^dzie mial wplyw na dwustronne relacje ukrainsko-unijne z dalszymi losami umowy stowarzyszeniowej wlicznie. W tym samym czasie unijny komisarz ds. rozszerzenia Stefan Fule stwierdzil, ze oczekuje szybkiego uwolnienia bylej premier nawet jesli mialoby si§ to wiizac ze zmianami w kodeksie karnym [9. s. 2].
Byly minister spraw zagranicznych Ukrainy Anatolij Zlenko niedawno podkreslil, ze „Najwazniejsze jest to, ze zostal wyslany odpowiedni sygnal do swiatowej wspolnoty -Ukraina idzie do Europy". Niemniej jednak sygnal pozostaje tylko sygnalem, ktory bez konkretnych krokow na drodze do Europy nie b^dzie mial wi^kszego znaczenia. Tym bardziej nie oznacza, ¿e wielosektorowosci szybko zniknie ze swiadomosci ukrainskich politykow i praktyki polityki zagranicznej. Ukraina z pewnoscii dynamicznie si§ zmienia, ale zmiany te w mniejszym stopniu dotyczi stosunku do doswiadczen historycznych i tradycji kulturowych oraz samej mentalnosci obywateli Ukrainy [10, s. 51].
Pomimo rosnicych napi^c na linii Ukraina - Unia Europejska 30 marca 2012 r. w Brukseli parafowano umow§ stowarzyszeniowi UE-Ukraina, ktora powinna przyczynic si§ do zmiany relacji stron w kierunku politycznej i gospodarczej integracji.
W przeciwienstwie do WTO czy NATO, w stosunkach z Unii Europejski nie nastipily w ciigu ostatnich lat przelomowe zmiany. Sytuacja taka wynika zarowno z niech^ci panstw czlonkowskich UE do uznania mozliwosci przyj^cia Ukrainy, wiizicej si§ z problemami wewn^trznymi Unii (przyszlosc reformy instytucjonalnej), „zm^czeniem rozszerzeniem" i negatywni percepcji Ukrainy, jak i z braku reform w tym kraju i nieprzygotowaniem do zaciesnienia wspolpracy z UE. Ukraina jest krajem zacofanym pod wzgl^dem gospodarczym i cywilizacyjnym: wielkosc PKB per capita to zaledwie 25,7% sredniej dla 27 panstw UE41. Wciiz brak odpowiednio licznych, wyksztalconych kadr, a wzorce i mentalnosc poradziecka skutecznie utrudniaji wprowadzenie reform. Nadal nie ma tam konsensusu co do polityki wobec UE. Wi^kszosc partii politycznych deklaruje poparcie dla integracji Ukrainy z Unii
ISSN 2226-2830 BIC^K MAPIУПOЛЬCЬKOГO ДEPЖABHOГO УHIBEPCИTETУ
CEPIЯ: ICTOPIЯ. ПOЛITOЛOГIЯ, 2013, Bm. 7-8
Europejski. Specyfikç i znaczenie tego procesu rozumieji jednak tylko nieliczni ukrainscy politycy [11, s. 113-114].
Reasumujic wszelkie pocz^tkowe prognozy dotycz^ce integracji Ukrainy do Unii Europejskiej okazaly siç nietrafione, a nawet niemozliwe do realizacji. Balansowanie pomiçdzy opcji zachodnii w tym przypadku integracji ze strukturami zachodnimi oraz opcji wschodnii m.in. Euroazjatycki Unii Gospodarczi powoduje, ze Ukraina nie wypracowala spójnej polityki zagranicznej, co powoduje je podejmuje kroki zarówno w kierunku Unii Europejskiej oraz swojego wschodniego s^siada Rosji. Tym samym mozna mówic, iz Ukraina nadal realizuje w pewnym stopniu politykç wielosektorowosci, ale bardziej miçkk^. Bidz w literaturze czçsto nazywani „strategicznym balansowaniem". Model dzialania oparty na osiiganiu korzysci ze wspólpracy zarówno z Rosji, jak i Unii, bez ponoszenia ekonomicznych i politycznych kosztów zwiizanych w integracji z którymkolwiek z partnerów, cieszy siç najwiçksza popularnoscii wsród ukrainskich elit [12, s. 81].
Bibliografia
1. Soskin O. Ukraina w nowej Europie I O. Soskin II Chajkowski M. Stanowisko Unii Europejskiej wobec Polski i jej sisiadów w przededniu poszerzenia I M. Chajkowski, E. Cziomer. - Kraków : Dante, 2003. - 256 p.
2. Surmacz B. Ukraina: aspiracja, ograniczenia, nadzieje I B. Surmacz II Los-Nowak T. Polityka zagraniczna: aktorzy, potencjaly, strategie I T. Los-Nowak. - Warszawa : Wydawnictwo Poltext, 2011. - 575 s.
3. Szeptycki A. Polityka zagraniczna Ukrainy po „Pomaranczowej Rewolucji" I A. Szeptycki II Stosunki Miçdzynarodowe. - 2007. - M 3-4.
4. Boratynski, J. Wiecej niz sasiedztwo : rozszerzona Unia Europejska i Ukraina - nowe relacje : raport koncowy I J. Boratynski, G. Gromadzki; E. Klekot; et al. - Warszawa : Fundacja im. Stefana Batorego, 2004. - 119 s.
5. Gromadzki G. Miçdzy satysfakcji a rozczarowaniem. Relacje UE-Ukraina rok po pomaranczowej rewolucji I G. Gromadzki, I. Suszko. - Warszawa-Kijów : Fundacja im. Stefana Batorego, 2005.
6. Mayhew A., Ukraine and the European Union: financing accelerating integration I A. Mayhew. - Warszawa : Urzad Komitetu Integracji Europejskiej, 2008. - 215 p.
7. Kropatcheva E., Ukraine's national elections and the role of the EU integration I E. Kropatcheva II Riedel R. Befor and After Accession: Ukraine and Poland in Integration Europe I R. Riedel. - Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2008. - 161 p.
8. Gromadzki G. Umowa stowarzyszeniowa - klucz do relacji Ukraina-UE I G. Gromadzki II Analiza Fundacji Batorego Warszawa. - 2011. - listopad. - s. 3.
9. Bajda P. Stosunki UE-Ukraina - stan obecny i perspektywy na przyszlosc I P. Bajda. -Kraków, 2011.
10. Shmelova M. Wielowektorowosc w polityce zagranicznej Ukrainy: próba bilansu, „International Affairs" I M. Shmelova II Sprawy Miçdzynarodowe. - 2008. - M2
11. Szeptycki A. Polityka zagraniczna Ukrainy po „Pomaranczowej Rewolucji" I A. Szeptycki II Stosunki Miçdzynarodowe. - 2007. - M 3-4.
12. Wolowski P., Kijów chce, ale siç boi I P. Wolowski II Nowa Europa Wschodnia. - 2010. -M6.
Огаття надшшла до редакцп 14.10.2013 p.
I. Galewska
THE ROLE OF THE EUROPEAN UNION IN THE FOREIGN POLICY OF
UKRAINE AFTER 2004
Since acquiring independence in 1991 Ukraine was forced to develop its own foreign policy with respect to its geographical position. Russia, the USA and the EU sought to extend
193
ISSN 2226-2830 В1СНИК МАР1УПОЛЬСЬКОГО ДЕРЖАВНОГО УН1ВЕРСИТЕТУ СЕР1Я: 1СТОР1Я. ПОЛ1ТОЛОГ1Я, 2013, ВИП. 7-8
their influence on Ukraine. That is why Ukrainian foreign policy doctrine lacked balanced and constructive concepts for further development. Continuous conflict among political parties as for prospective course of Ukrainian diplomatic contacts was quite apparent. Disputes haven't yet been settled between the advocates of pro-Western and pro-Russian direction. The present article is an attempt to answer the question about the role of the European Union in Ukrainian foreign policy after the Orange Revolution. Changes that occurred in Ukrainian politics after 2004 resulted in increased chances for rapprochement between Ukraine and the EU. Despite the fact that Russia and the USA still remain in the center of Ukrainian diplomatic interests, this article will be focused exclusively on Ukraine's relations with the EU. The research also examines electoral programs of the political parties represented in Verkhovna Rada (Ukrainian Parliament) after the 2012 elections in terms of their positions on European integration. The author concludes that Ukraine continues to implement the policy of multi-sector diplomacy. However, the policy of gaining the best possible benefits from both the European Union and the Russian Federation is the most popular one among the Ukrainian elite class.
Keywords: European integration, the Orange Revolution, political parties, foreign policy.
I. Галевська
РОЛЬ еВРОПЕЙСЬКОГО СОЮЗУ У ЗОВН1ШН1Й ПОЛГГИЦ1 УКРА1НИ
ШСЛЯ 2004 Р.
Украгна з моменту незалежностг, з огляду на свое географ1чне положения була вимушена турбуватися про формування власного зовтшнъополтичного курсу. Свт вплив на Украгну прагнули поширити РоЫя, США, а також Свропейсъкий Союз. Через це у зовтшнъополтичнт доктрин Украгни не вистачало виважених та конструктивних концепцт подалъшого розвитку. Очевидним був посттний мiжпартiйний конфлтт щодо орiентовних напрямшв дипломатичних контактiв Украгни. Miж «захiдниками» та прибiчниками проростсъко'г орiентацгi доЫ тривае суперечка. Пропонована публтащя е спробою вiдповiдi на питання про м^це Свропейсъкого Союзу в зовтшнт полтищ Украгни тсля Помаранчевог революцИ. Змiни як1 сталися в украгнсъкому полшжум1 тсля 2004 р. дали неабияк шанси на зближення Украгни з европейсъким ствтовариством. Не дивлячисъ на те, що РоЫя та США i доЫ залишаютъся в центрi ттереЫв украгнсъког дипломаты ми зосередимося виключно на стосунках Украгни з €С. У статтi також аналiзуютъся передвиборчi програми полтичних партт репрезентованих у Верховнт Радi тсля виборiв 2012 р. з точки зору гх позицт щодо европейсъког ттеграцгь Авторка дтшла висновку, що Украгна i надалi реалiзуе полтику багатосекторовог дипломаты. Однак, найбшъшою популяртстю серед украгнсъких елт користуетъся полтика отримання найбшъшо'г користi як з Свропейсъкого Союзу так i вiд Ростсъко 'г Федерацы.
Ключов1 слова: евроттегращя, Помаранчева револющя, полтичт парты, зовтшня полШика.
