CC BY
14НАЦШИ ГУЛНАЗАР ДАР ТАДАВВУЛОТИ ГАЗАЛ
Х,амроев Р.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни
Солхои охир баъзе адабиётшиносон хукм кардаанд, ки ашъори суннатй тахаввулпазир нестанд. Аммо тачриба нишон дод, ки ин тавр нест, баръакс, кариб хамаи шаклхои шеърии кадима тахаввулпазиранд, ба шарте ки шоир истеъдоди баланду табъи салим дошта бошад. Дар карни бист хам дар Эрон ба тахаввули касида даст заданд. Масалан, касидахои маргуби Маликушшуаро Бахор, ки у дар ин чода тавфик ёфтааст. Дар замони шуравй касидаи «Кремл»-и Абулкосим Лохутй писанди хаводорони адабиёт гардид. Аммо шоирони точик бо бахонаи тахаввулнопазирй касидаро ба токи нисён ниходаанд. Лекин жанри газал хануз ба зиндагии худ нуктаи таммат нагузоштааст.
« Газал-дар лугат изгори ишку мухаббат кардан аст. Дар истилох ин калима ду маънй дорад: якум-умуман сухани ишкиро мефахмонад, сарфи назар аз сохт ва конунияти шаклиаш;дуюм-газал чунон жанри мустакили лирикие мебошад, ки аксаран дар мавзуи ишк дар хачми 7-12 байт(ва аз он кам ё зиёд) ва кофияи ягонаи сохти аа, ба, ва-ро дорад»(6, 170).
Нахустин газалсаро дар адабиёти классикии форсу точик Одамушшуаро Абуабдуллохи Рудакй мебошад. Баъдан Саъдиву Дофиз, Саноиву Аттор, Мавлавию Сайидо ва Соибу Бедил дар такмили ин жанри зебои гиной хидматхои шоиста кардаанд. Дар таърихи адабиёт Саъдиро чун устоди газал эътироф намудаанд. Ибни Ямин дар ин бора китъае дорад:
Дар назм се тан паямбаронанд, Харчанд ки ло набия баъдй. Авсофу касидаву газалро Фирдавсию Анварию Саъдй.
Газалиёти бокимондаи устод Рудакй мазомини сирф ошикона доранд. Газалхои Шайх Саъдй ошиконаву пандомезанд. Аммо дар газалиёти Хоча Дофиз аносири мазмунхои ишкй, ирфонй ва гохо ичтимой бо хам омезиш ёфтаанд. Агар Саъдй дар газал сохтори устухонбандии яклухтро риоя карда бошад, дар газалиёти Дофиз кариб хар байт сохибистиклол буда, мазмуни алохидаеро дарбар мегиранд. Газалиёти Саноиву Аттор мазмунхои ирфонй доранд. Газалхои Чдлолиддини Балхй багоят шурангез ва отифй буда, мазомини орифонаро бо мусикии вожахо дар худ гунчоиш додаанд. Газалиёти Сайидо, ки хеле нарму нафисанд, бо сабки миёни хиндй ва хуросонй эчод шудаанд. Газалхои дилпазири Соиб ва Бедил асосан бо сабки хиндй(ё ба кавли баъзе мунтакидони муосири Эрон сабки исфахонй) эчод шуда ва печидатарин маънихо дар газалиёти Бедил ба назар мерасанд
Дар замони шуравй аз устодон Садриддин Айнию Абулкосим Лохутй ва Пайрав Сулаймонй сар карда то Мухаммадчон Рахимию Дабиб Юсуфй, Мирзо Турсунзодаю Бокй Рахимзода , Абдусалом Дехотию Мухиддин Фархат, Аминчон Шукухию Кугбй Киром, Мастон Шералию Саидалй Маъмур, Лоик Шералию Гулназар Келдй.газал сурудаанд.
Газалхои дар замони истиклолият сурудаи Лоик, Гулназар, Ашур Сафару Дакназар Гоиб, Гулрухсору Камол Насрулло, Рахмат Нарзй ва Фарзона тобишу чилои тоза касб кардаанд.
«Дафтаномаи «Адабиёт ва санъат» 10 июли соли 1986 «Мактуби кушода»-и шоир Гаффор Мирзоро ба табъ расонида, ба бахсе доир ба имрузу фардои газал огоз ниход, ки хеле аз адибону мунаккидон дар он иштирок доштанд...Барои ин асрори устодони гузаштаю имрузаи газалро бояд азхуд кард, эхтиёчоти маънавии хамзамононро нагз бояд донист...» (6, 174)
Дучуми маънавй ба ин навъи дилпазири лирикй бо хамин катъ нашудааст. Баъд аз
ин xам боpxо дар саxифаxои матбyот доир ба масъалаxои кyxна шyдани Fазал, талаботи аxли завкро конеъ карда натавонистани он, дар колабаш наFyнчидани мавзyи руз ва амсоли он вокyнишxои зиёде ба табъ расиданд, ки аксари ощо бебyнёд бyданд. Бидуни иштибоx, xаp жанри суннатй ишколи худро дорад, аммо pyxи замонро дар колбади он дамидан вазифаи муосирон аст.
Дамин тарик, гyногyнандешиxо оиди Fазал дар Эрон низ сурат гирифта буд. «Дар баёзи Fазали муосири Эрон «Аз панчаpаxои зиндагонй» (Интишороти «Нигоx», Теxpон, соли 1369) сухани чанд тан шоири баруманди эронй пиромуни Fазал дарч гардидааст.
Axмади Шомлу гуфта: «Fазал шеъри замони мо нест».
Нодирпур фармудааст: «Даврони Fазал саромадааст, аммо Fазал човидон аст».
Симини Беxбаxонй, ки аз Fазалсаpоёни навпардозу номдор аст, амиктар рафтааст: «Ба назари ман мушкили Fазали имруз таклид аст. Мyxтавои Fазали имруз бояд завобити Fазали кадимро ба дасти фаромушй биспорад». (1, 34).
Имруз низ шоирони точик чун шоирони xамзабони худ Fазалсаpой доранд. Албатта, Fазалxое, ки ба ниёзмандщои шеъри руз чавобгу бошанд, хеле каманд. Бемории таклидкорй аз шоире ба шоири дигар сироят кардан дорад. Ба Fазалxо умумигуй pоx ёфтааст. Алъон ду навъи Fазал бо xама бурду бохташ эчод мешавад: газали ишки ва газали ичтимой. Пеш аз он ки Fазалиёти устод Гулназарро мавриди баррасй карор диxам, мехостам аз маколаи доктор Шафеъии Кадканй, бо унвони «Шамоили Fазали форсй дар Фаpанг»иктибосxо орам. Кадканй чунин мефармояд: «Ин нуктае аст, ки мо эронщо ба он камтар таваччyx мекунем. Яъне Fофилем, ки аз фypмxои адабиёти Машрикзамин ду фурми хос дорад чаxонй мешавад, яъне аз маpзxои табиии худаш тачовуз мекунад: яке фурми х,ояку (Haik^-и жопунй ва дигаре фурми Fазал (Ghazal)-и форсй. Албатта, бо вижагщои бумии xаp кадом»(5, 672).
Вокеан, Fазал кyxна нашудааст, балки тафаккуру назари худи мо кyxна шудааст. ^олаби зебои он айбе надорад. Шоири рузгори моро зарур аст, ки дар ин колаб эxсосy отифа, фикру андеша ва тафаккури замони моро резад. Fазал табиати худро бо мурури замон дигар кардан мегирад, аммо назокату нафосаташро аз даст намедщад.
Аз руи шаxодати Шафеъии Кадканй зиёда аз сесад сол аст, ки мардуми Аврупо бо Fазали форсй ошноянд. Баъзе сypатxои он ба формалисттарин шоирони охири асри бист ва ибтидои асри бисту як Апполинер ва Дилан Томас таъсири амик гузоштааст. Шоири амрикой Ч,им Даррисон китобе навиштааст бо номи «Outluer and Ghazals». У дар мукаддимаи ин китоб чунин навиштааст: <^азал як фурми чаxонй аст, яъне фурме аст, ки шоирони эронй, араб, урдузабон, турк ва фаронсавй ва испониёй ва олмонй ва ...аз он суд чустаанд ва ёдовар шуда, ки дар забони олмонй Гута ва Шлегел Fазалxои бисёре сурудаанд». (5, 673).
Шафеъии Кадканй бо отифй иброз менамояд, ки мо дар забони худамон
колабе дорем, ки «Девони Шамси Табрезй» ва «Девони Дофиз»-ро ба чаxониён xадя кардааст, боз тамасхуромез мегуем, ки «Fазал шеъри рузгори мо нест!»
Fазалxои фаронсавию англисй аз Fазалиёти мо бо он фарк мекунанд, ки мураддаф нестанд, бар замми ин, Fазалиёти форсй барин кофияxои латифу хyшоxанг надоранд ва аксар дар шакли маснавй эчод мешаванд. Бузургтарин шоири Fазалсаpо дар забони олмонй Платен мебошад.
Дар Эрон дигаргун кардани дарунмояи Fазалиёти дигарон барвакт OFOЗ шуда буд. Масалан, ФypyFи Фаррухзод таркиби як Fазали шоири муосири худ Душанги Сояро чунин таFЙиp додааст:
Аз Соя:
Имшаб ба киссаи дили ман гуш мекунй, Фардо маро чу кисса фаромуш мекунй. Аз ФypyF:
Чун сангxо садои маро гуш мекунй, Сангиву ношунида фаромуш мекунй.
Дигаргунсозии дарунмоя ва вазни Fазали классиконро Гулназар низ тачриба кардааст. Масалан, y вазни Fазали Бадриддин Дилолй «Шишаи май дур аз он лабх,ои
майгун мегирист»-ро як рукн кам карда чун Дилолй ба мавзуи ирфонй даст назадааст, балки мавзуи ишки вокеии вокеии рузгори моро дар Fазали худ матpаx кардааст: Дар паси mиреза дyхmар мегириcm, Навниуоле гyнчаи mар мегириcm.
Ин навъе аз тозакорщои Гулназар дар жанри Fазал будааст.
«Бадбахтии Fазали форсй дар тули таърих ин будааст, ки xолy xавоxо такрорй буда ва агар xам xолy xавои тозае тачриба мешуда, колаби муносиби худро намеёфта ва xамин сабаб шудааст, ки дар xавзаи Fазали форсй фypмxои тоза камтар кашф шудааст»(5, 676).
Fазалсаpои муосири Эрон Симини Беxбаxонй тавонист ба жанри Fазал ваxдат ва шакли тозае ато кунад , забони онро аз колабxои шахшуда pаxо бахшад ва тасвиpxою истиоpаxои нав офарад , pоxе кушояд, ки дигар Fазалсаpоёни навчу ба он дилпурона кадам гузоранд ва тавфик ёбанд.
расонидаанд. Тавре ки шоир ва мунаккиди Эрон Зиё Мyваxxид мефармояд: «Fазалсаpои суннатй дар колаби кyxан эxсоси амният мекунад. Дамеша метавонад кофияе пайдо кунад , мазмуне бисозад ва Fазале дар чанд байт бинвисад. Аммо шеър майдони хатар кардан аст, на амният, маъракаи гурез аз одат аст, на зиндони эътиёд»(7, lOl).
Fазали Гулназар шоxиди xyнаpи шоирй ва неруи суханофарии уст. Каломи y дар Fазал аз насри хабарй ва сyханxои маъмул фаpсахxо фосила гирифтааст. У муваффак шудааст, ки мавзуи мукаррариро то xадди шеър фаро барад. Чун Fазалиёти солxои охир эчоднамудаи устод Гулназарро аз xамин нуктаи назар бихонем, итминон xосил мекунем, ки ин шоири часур худро ба майдони хатари эчодй меандозад ва аз шикасту нокомиxо эxсоси тарс надорад. Агар ба таxкикоти як зумра мунтакидон назар кунем, ё эчодиёти Гулназарро бо дидаи таxкик мутолиа намоем, ба хулосае меоем, ки y вокеан шоири Fазалсаpост. Мyxаккики эронй Алиризои Кдзва маколае дорад бо номи «Гулназар Келдй ^азалсарои огоx». Инчунин шоир ва адабиётшиноси точик Aбдypаxмон Абдуманнонов ба Гулназар чунин мурочиат кардааст: «Шумо, Гулназари азиз, аслан шоири Fазалсаpо xастед. Ин чо манзурам аз Fазал на шаклу колаби шеър, балки мyxтаво ва дарунмояи он аст. Яъне, Шумо табиатан шоири Fиной ва ошик xастед. Дар яке аз Fазалxоятон худ икрор кардаед, ки «Табъи газалпаймои ман бо шеъри озодам насохт»(4, 22).
Фурсат аст, ки Fазали «Лабташна»-и Гулназарро ин чо пурра орем ва вижагиxои онро баррасй кунем:
Эй шоуи аmлаcпyш%о, уайфо, ки аз ман Hecmï,
Эй брсаву огршуо, уайфо, ки аз ман Hecmï.
Лабmашнагиям mашна мyрд аз хомушиуои лабам,
Эй нолаи хомршуо, %айфо, ки аз ман Hecmï.
Табъи газалпаймои ман бо шеъри озодам наcохm,
Эй инцилоби уушуо, уайфо, ки аз ман mcmï.
Сад чашма бо my медамад, сад ррд бо my мерамад,
Эй печу mоби цршуо, уайфо, ки аз ман m^ï.
Чун резаборон мекунад пур аз навоям гашmи my,
Эй Шашмацоми гршуо, Хайфо, ки аз ман m^ï.
Афсонаи дил^о myï, ширинии дунё myï,
Эй дар my нрши нршуо, уайфо, ки аз ман m^ï.
Дршам гyзашmï гарци ноз, дршам бигyфmï: ««Зинда бош!»
Ман мурдаам з-ин дршуо, уайфо, ки аз ман m^ï. (3, 125)
Мунтакидони эронй pоxи ягонаи то xадди шеър бурдани xаpфxои маъмулро дар афзудани yнсypxо ба калом ва дар костани yнсypxо аз калом донистаанд. Дар ин Fазали зебои Гулназар гунаи аввал , яъне афзудани yнсypxо ба калом ба мyшоxида мерасад. Фазои ин Fазали ошикона тозаву беFyбоp аст, дар он набзи зиндагии вокей мураттаб метапад, табъи шоир дар xаpакат аст, тасвиpxо тозаву бамавкеанд, мусикии Fазал дилпазиру гушнавоз аст. Парадокси «нолаи хомyшxо» хеле чолиб буда, тасвиpxои тозаи
«ташна мypдани лабташнагй», «табъи Fазалпаймо», «инкилоби хушхо», «дамидани чашма», «pамидани pyд», «Шашмакоми гушхо» ва «нуши нушхо» ба ин колаби пиpи суннатй чони нав бахшидаанд. Радифи «Дайфо, ки аз ман нестй»ва вожахои хамкофияи атласпушхо, огушхо, хомушхо, хушхо, чушхо, гушхо, нушхо ва душхо мусикии Fазалpо ба хадди фоpамй pасонидаанд. Мусикии батни Fазал низ ба авч pасидаст: Сад чашма бо ту медамад, сад руд бо ту мерамад. Чунин услуб Fазали зикpшyдаpо ба хадди таpчyманопазиpй pасонидааст. Ин Fазал ба Fазали ягон шоиpи гузашта ва мyосиp монандй надоpад.
Мушаххасбаёнй ва нигох доштани вахдати мухтаво даp аксаpи Fазалиёти Гyлназаp ба чашм меpасад. Шоиp сyханpо бехудаву бахуда Fоз намедихад ва хамин ки матлабаш поён пазиpyфт, ба Fазали худ нукта мегyзоpад. Дамеша аз шеъpхои чадвалй ичтиноб меваpзад. Пешакй чун баъзе шоиpон калимахои хамкофияpо гиpдоваpй каpда Fазал намесозад, он чи илхомаш хидоят мекунаду аз тафаккypаш баpмеояд, pyи коFаз меоpад.
Гyлназаp даp pохи афзудани yнсypхо ба калом та^ибахои зиёде каpдааст. Вай аз анвои мусикй ва хамовозии вожахо хеле мохиpона истифода мебаpад ва таваччухи хонандаpо ба Fазал чалб мекунад. Ин Fазали y чунин хусусият доpад: Шоте мaгaр дoрaд xomupu трешотм? Аз хaзoн вaфo цуяд гyнчayou aфшoнaм. Аз yyHap нaмешaрмaд дaъвии yyHap имруз, Мекaшaд гиреботм my^au гиреботм. Тег мезaнaд бефaркl %ap тгоуи oвoрa, Мегyрезaд aз мaрдyм дuдau пyшaймoнaм. Хоки MaH yaMa хор acm, гaрдu MaH yaMa дaрд acm, Гуи aз бaдu KucMam дoмaнu биёботм. Дacmu MaH бyвaд куmay гирди cyфрau нoзaм, Xacрamo, дaр ин хот инфиоли меyмoнaм. Сoярaвшaнu yмрaм кyшm кuшmu MaH осон, Вои дaрдu хaндoнaм!Xaйфu цони гuрёнaм! 4yH BamaH 6a maH гuрaд рaхmu тбзи ободй, Ty зи MaH, ки вaйрoнй, MaH, ки aз my вaйрoнaм?! То рayu дaрoзaм yacm, mo гaмu фuрoкaм yacm, Дaр уисори Tyркucmoн нoлau Зaрaфшoнaм. Эй зaмoнu нoфaрмoн, эй зaмuнu беcoмoн, MaH зи оли CoMoHaM, MaH зи оли CoMoHaM! Дaр гиреви myфoнyo maхmu меyaнaм бaрцocm, Хyнu MaH, ки moцuк acm, moцu Toцuкucmoнaм! (2, 51-52). Ин Fазал ичтимоист, аммо хеле дилпазиp аст. Чаpо?Аввалаш ин ки бо вучуди pадиф надоштанаш мисpаъхо бо кофияи хушоханг ва мантики
муайян ба хамдигаp ^py бахшида то поёни чодаи Fазал pасидаанд. Fазал хам ба самти амудй ва хам ба самти уфукй хаpакати муназзам доpад. Мавзуи ичтимоии замони мо -вокеахои солхои 90-и асpи гузашта даp колаби зебои ин Fазал тачассум ёфтаанд. Вахдати мухтавои Fазал, вукуъгуй ва даpдy хасpати шоиppо, ки он даpдy хасpати чомеаи мост, пеpохани зебои бадей оpо додааст. Шоиp ба хотиpи мусикии Fазал махсус вожахоpо интихоб ва чобачо накаpдааст, балки худи онхо пахлуи хам омада чои ба худ мyносибpо ёфтаанд. Даp як сатp пахлуи хам омадани калимахои хамоханги хунар-шарм, хок-хор, гард-дард, кушт-кишт, хандон-гирён, Ватан-ба тан, дароз-фироц, нофармон-бесомон, замон -замин аз батни Fазал мyсикиpо тавлид кунондаанд.
Тасвиpхои зебою мушаххаси «нигохи овоpа», «дидаи пушаймон», «хоpии хок», «даpд будани хама гаpд», «сояpавшани yмp», «куштани кишт», «даpди хандон», «чони гиpён», «pахти сабзи ободй» ва «Fиpеви туфонхо» бозёфтхои шоиpонаи худи Гyлназаp буда, ба таpy тозагии Fазал мусоидат каpдаанд.
Даp Fазал хеч гох содабаёнихои Гyлназаp ба одибаёнй бypда намеpасонад. У зимоми мухтаво ва нозyкбаёниpо аз дасти худ pахо намекунад. Даpчанд ки колаб классикист, мухтаво инъикоси pyзгоpи вокеии мост.
Баъд аз он ки дар адабиёти муосири Эрон мавкеи шеъри озод устувор гардид, шоирони навпардоз Axмади Шомлу, Нодири Нодирпур, ФypyFи Фаррухзод ва чанд тани дигар тачpибаxои OFOЗнамyдаи Нимо Юшичро идома доданд. Нимо ва пайравонаш комати шеъри навро аз pоxи костани yнсypxои зиёдатй, аниктараш, канор ниxодани ташбеxy истиоpаxои колабй ва забонзадаву умумй, ки ба xyкми мурда даромадаанд, рост карданд. Сирф дарозу ^tox шудани мисpаъxоpо, ки ба мyxтавои шеър бетаъсиранд, аз миён бурданд. Забони шеърро гуётару пуётар карданд. Таxаввyли дигаре, ки Гулназар дар жанри Fазали мо тачриба кард, дар асоси принсипи xамин кост^о будааст. Вай тачрибаи дар шеъри озод гузаронидаи пешоxангони шеъри нави Эронро дар жанри Fазали точикй низ pоxандозй кард. Зеро Fазалxои суннатй, ки дар KOлабxои ба xам монанд эчод шудаанд, хонандаро зуд хаставу дилгир мекунанд. Агар мисpаъxои Fазал xам аз ч^ати мyxтаво тару тоза бошанд, савту мусикиашон форам бошад, мисpаъxо бо такозои мазмун кyтоx шаванд ё тул кашанд, Fазал дилрасу хонданй хоxад шуд. Инак, аз як Fазали дар xамин услуб гуфтаи Гулназар, ки соли 1999 ба нашр расидааст, чанд байт иктибос намуданием: Як брсаамрауо кун... Ин умри бевафоро уамроуи бовафо кун. Дарёmарам кун, эй цон, Дунёшарам кун, эй цон, Фардоmарам кун, эй цон,
Ин дил, ки аз «ку^е^», фарзанди нокуцо кун! Нацди cиmорауоро оё mавон шумурдан? Бо гунчауои хандон оё mавон намурдан? Бо уар m мemавон куш, Бо уар m мemавон бош,
Аммо мани хазонро дар боги худ бауо кун! (10, 5). Ба ин ва дигар Fазалxои бо xамин сабк сурудаи устод Гулназар аз руи меъёри Fазалиёти суннатй баxогyзоpй кардан чоиз нест. Ин Fазалест, ки зоxиpан ба шеъри озод шабоxат дорад, аммо вай шеъри озод нест, зеро дарунмояи он таFаззyл аст. Вакте ки мисpаъxо дарозу ^tox мешаванд, матлаб низ таFЙиpи xолат мекунад. Мисpаъxо зоxиpан «бозй» мекунанд, аммо бозии онxо тамошобоб аст. Зеро xадафи шоир ин нест, ки ощоро ба бозй дарорад, балки xадафи шоир он аст, ки матолибро ё ^tox кунад ё тул диxад. Ёздаx сатр дар се байт ифода шудааст. Максади шоир инкишофи самти амудии Fазал аст, на уфукй. Ин Fазал дорои мусикии шух аст, алалхусус дар мисpаъxои зерин:
Дарёмарам кун, эй цон, Дунёмарам кун, эй цон, Фардоmарам кун, эй цон... Бо уар m мemавон куш, Бо уар чï мemавон бош. Чунин Fазалxои тачрибакардаи Гулназар ангуштшумор нестанд. Кдсди шоир аз афзудащову костащои yнсypxо дар Fазал танxо шакли нав офаридан нест, балки максуди y фаpоxам овардани фазои нав ва умк бахшидан ба мyxтавои Fазал аст. Fазали дигаре, ки бо xамин сабк эчод шудааст, ин аст:
Ман аз да^и бауорон гираму сри чаман орам,
Туро бар шаури «Ман»орам.
Ду чашмам ха^а шуд аз заъфарони уацр,
%авои сабза орам,
Нилуфар орам,
суман орам.
Надорам мисли «mоцикони нав» цасре дар ин манзил, Туро чун дарди ширин дар дилам биншонаму бар кулбаи mанги Сухан орам. Ту дар ман шо шукуфоï, ба уар мулке сафар созам,
BamaH бо хyд бaрaм oh цoвy aз oh цо BamaH oрaм.
Cuрuшmu бепaнoyaмрo cyрyдu «cyxmaH» oвaр,
Aдoвy нoзyoяmрo дyрyдu «coxmaH» oрaм.
Ma6m yрéнuu номут нoayлoн,
туро MaH aз вaфou цoвuдoнaм n^ayaH oрaм.
Рaвoдuдu миёни mo нигоуи меyрyбoнam 6ac,
Бa рaгмu нозирони мaрзu ишк aз дacmu my гuрaм,
Туро бaр шayрu «MaH» oрaм. (3, 46).
Ин Fазали ошикона шаклан ба шеъpи озод шабохат дошта, аз 15 сатp ибоpат аст. Fазали мypаддаф буда, вожаи «оpам»чyн pадиф тамоми боpи маъниpо ба душ доpад. Ва тамоми мухтаво аз паси хамин pадиф хаpакат мекунад. Андеша тоза, отифа наpм, хаёл даp такопу ва мусикии Fазал фоpам аст. Симини Бехбахонй, ки аз пешохангони Fазали мyосиpи фоpсист, чунин навиштааст: «Шеъp хамин аст: андеша, отифа, хаёл, мусикии калом». (S, 10).
Arap ба шакли зохиpии Fазал мутаваччех шавем, даpмеёбем, ки танхомисpаъхои 1, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 14аз чихати pyкн баpобаpанд. Баpои мисол мисpаи якyмpо тактеъ мекунем , ки мисpаъхои бо pакам ишоpашyда бо он баpобаpвазнанд: MaH aз дacmu бayoрoн гuрaмy сри чaмaн oрaм Maфoъйлyн/мaфoъйлyн/мaфoъйлyн/мaфoъйлyн
У - - -/ у - - - / у - - -/ у - - -
Ин Fазал даp бахpи Дазачи мусаммани солим сypyда шудааст. Костани вазн даp мисpаъхои дуюм: «Тypо баp шахpи «Ман»оpам», ёздахум: «Мабин ypёнии номуси ноахлон»ва понздахум, ки такpоpи мисpаи дуюм аст, ба назаp меpасад. Шоиp мушохида каpдааст, ки матлабpо метавон кyтохтаp баён каpд, даp акси хол заpypати мисpаъпypкyнй пеш меояд, ки Fазал нуксон мепазиpад. Даp мисpаи шашум «Тypо чун даpди шиpин даp дилам биншонаму баp кулбаи танги Сухан оpам» ходисаи афзоиши py^ pyх додаааст, зеpо матлаб даp мисpаи мyкаppаpй ва кутох наFyнчидааст. Эхёи бахри тавил аз пайовардхои шеъри нав аст.
Ин Fазали зебои ошикона саpшоpи тасвиpхои тозаи шоиpона аст: «аз дасти бахоpон гиpифта суи чаман оваpдан», «маъшyкаpо ба шахpи «Ман»оваpдан», «нозиpони маpзи ишк»...
Вожахои хамнаво мусикии шеъppо ба авч pасонидаанд. Масалан, хаpфи «p» даp ин Fазал 47 маpотиба омадааст. Fазал бо такpоpи калимахо низ ба хадди латофат pасидааст:
«^aвои caбзa oрaм, нuлyфaр oрaм, cyMaH oрaм».
^p се зинаи ин сатp бо такозои феъл оpоста шудаанд.
Устод Гyлназаp бо сабки шеъpи озод Fазал сypyданpо аз солхои навадуми каpни сипаpишyда тачpиба каpдааст ва даp ин pох тавфик хосил каpдавy хамин шеваи тозаи Fазалсаpоиpо хануз хам идома дода истодааст. Мехостам боз як Fазали тозаи шоиppо мисол оpам:
Цaвoнй дaр либот amлacu «шому cayaр» дaр огуши MaH буд, Лaбaш гелocy РУяш œ6u хубониву
р ду чaшмu y -шaymym Ba oгyшaш чу боги nyрcaмaр дaр огуши MaH буд. Taнaм дaр omaшu moбy maбaш меcyхm, Гули бuшкyфmau oyaM зи гaрмou лaбaш меcyхm, Дили шогирди MaH дaр uмmuyoнu мaкmaбaш меcyхm. Tacaллou yaзoрoн пур^ши «Оё?», «Maгaр»дaр огуши MaH буд. Бa moрu кокулони мaйдaбoфu y Бyбacmaм дacmy пои гyccayou цони нoocyдau худро, Бa трвоз oвaрuдaм лayзayou uзmuрoбoлyдau худро, Бa эъцози нигоуи меурубони y
Кушудам дар cиришmам олами накшудаи худро, Шукууу эъmибори сад ЗАФАР дар огуши ман буд. Табассум дар рухаш гулрез гардиш дошm, Такаллум дар лабаш гулбез гардиш дошm. Хама гул буд, Тароваm буд, mараннyм буд, mагаззyл буд,
Ба шодобï бауори гулбасар дар огуши ман буд.
Саропо оmашy шУфон,
Пур аз шуру циёми навцавот буд,
Киmоби Гулназар дар огуши ман буд. (3, 408).
Гулназар аз анъанаи дилгир ва деринаи ташбеxсозй даст кашида ташбехоти тоза офаридааст, ки гелоси лабу себи рухсору чашми шаxтyт меваxои боFи xyсни маъшукаанд. Ин Fазали замонавй, ба кавли мунтакидони хорича-мудерн, аз 24 мисраъ таркиб ёфтааст, аммо ачибаш дар он аст, ки аз 12 байт иборат нест, шоир дар жанри суннатй колаби замонавй сохтааст. Он xамагй аз 5 байт иборат аст. Байщои 1, 2, 4 аз 5 сатр, байти 3 аз 6 сатр ва байти 5 аз 6 сатр иборат аст, яъне аз матлаъ то мактаи Fазал нав аст. мувофикати ягонаи ин Fазал ба Fазалиёти суннатй он аст, ки ба мактаъ xyсни тахаллус зам шудааст. Радифи тулонии дар огуши ман буд тамоми вожаxоpо ба xаpакат дароварда, ба мyxтавои Fазал чозиба бахшидааст. Калимаxои сахар, пурсамар, магар, ЗАФАР, гулбасар ва Гулназар xамкофия буда, бо OFOЗи радиф, ки пешоянди дар аст, xампаxлy шуда, садои мусикии байщоро шуниданй кардаанд. Хусусан, дар ин байтxо мусикии Fазал ба авч расидааст:
Табассум дар рухаш гулрез гардиш дошm,
Такаллум дар лабаш гулбез гардиш дошm.
Хама гул буд,
Тароваm буд,
mараннyм буд,
mагаззyл буд.
Дар се шшр омадани mавcиф низ газалро мале^ар кардааcm: Лабаш гелосу Руяш себи хубониву Хар ду чашми y-шауmym.
Калимаxои xамоxанг ва вожаxои такрор низ xамин имтиёзро касб кардаанд: табассум-такаллум, рухаш-лабаш, гулрез-гулбез, тараннум-тагаззул. Ин гуна Fазалиёти шоир xам дар самти уфукй ва xам дар самти амудй кобили таваччyxанд. Кyтоxшавй ва тул кашидани мисpаъxо ба мyxтавои Fазал марбут аст.
AлиасFаpи Шеърдуст ба Fазал нигоxи нек дорад: «Ба xаp руй, Fазал чи дар шеъри Эрон ва чи дар шеъри Точикистон кобилиятxо ва шоистагиxои худро барои xифзи ЧOЙгоxи деринааш нишон додаст ва баъид нест, ки дар оянда (дар канори шеъри нав)яке аз пуркорбурдтарин анвоъи шеър бошад»(9, 143).
Устод Гулназар бо ин гуна тачpибаxо вокеан тавонистааст сабки шахсии худро ташаккул дщад ва имруз аз пайи рушди он аст. Умри Нимо дар тачрибаи шеъри нав гузаштааст. Пайравону шогирдонаш тачpибаxои шоиронаи уро дар ашъорашон ба камол расонидаанд. Таxаввyли сохтори Fазал, ки дар адабиёти точик аз тарафи Гулназар OFOЗ ёфтааст, минбаъд чонибдорону такмилдщандагони худро пайдо хоxад кард, зеро табиати шеъри рузгори мо xаминpо такозо мекунад.
Калидвожахо: газал, mауаввyлоm, цолаб, суншш, вазн, цофия, радиф, мусищ, му^аво, mафаккyр, mаcвир, парадокс, mавcиф.
ПАЙНАВИШТ:
Il 1. Гулназар. Лоике чун Лоике. - Душанбе: Сурушан, 2000. -82 с.
2. Гулназар. Дар мисраи шеър Точикистони ман аст. -Хучанд, 1997. -88 с.
I 3. Гулназар. Туву хубиву раъной. -Душанбе: Адиб, 2010. -408 с.
4. Гулзори Гулназар. Душанбе: Эчод, 2005. -164 с.
5. Кадканй, Мудаммадризо Шафеъй. Бо чарог ва оина. - Те д рон: С у х а н
6. 1390. -768 с.
7. Мусулмониён, Радим. Назарияи адабиёт. -Душанбе: Маориф, 1990. -336с.
8. Мувавдид, Зиё. Дируз ва имрузи шеъри форсй. Тедрон: Интишороти
9. Х,ермиз. Чопи саввум, 1394. -288 с.
10. Оли Аббособод, Юсуф. Ч,араёншиносии шеъри муосир. -Тедрон: Сухан, 1390. -440 с.
11. 9. Шеърдуст, Алиасгар. Чашмандози шеъри имрузи т о ч и к. Душанбе: Адиб, 1997. -272 с.
12. Мачаллаи «Садои Шарк». Душанбе, №7-9, 1999. -160 с
РОЛЬ ГУЛНАЗАРА В РАЗВИТИЕ ГАЗЕЛИ
В настоящей статье подвергается исследованию роль Народного поэта Таджикистана Гулназара Келди в развитии современного жанра газели. Автор старается на основе исследоватния отечественных ученных, а также новых стихотворений поэта реального доказать его навоведенияв в развитии вторжении газалей путем применениям поэтического искусства и художественных приемов.
Ключевых слов: газал, развитие, литературные рамки, традиция, рифма, радиф, музыка, содержание, мышление, изображение в парадоке.
THE ROLE OF GULNAZAR IN THE DEVELOPMENT OF GHAZAL
The role of the People's Poet of Tajikistan Gulnazar Keldi in the development of the modern ghazal genre is being reviewed in this article. An author tries on the basis of researchers of domestic scientists, as well as new poems of the poet to prove his innovation in the incursion of gasai through the use of poetic art and artistic techniques.
Keywords: gazal, development, literary framework, tradition, rhyme, radif, music, content, thinking, image in paradox Сведения об автора:
Равшани Хамрох (Хамроев Равшанкул Замонович) Ассистент общеуниверситетской кафедры таджикского языка ТГПУ им. С. Айни. Тел: ( +992) 92 769 20 1 7. E-mail: ravshan60@mail.ru About the author:
Ravshani Hamrokh (Khamroev Ravshankul Zamonovich) Assistant of the University Department of the Tajik language TSPU named S. Aini. Tel: (+992) 92 769 20 1 7. E-mail: ravshan60@mail.ru
