The problems of protection of human rights and freedoms in the course of application of procedural interruption measures Текст научной статьи по специальности «Право»

УДК 343 ББК 67.71

МАСЪАЛАХ^ОИ Х^ИМОЯИ Х^УЦУЦУ ОЗОДЩОИ ИНСОН ВА ШАХ,РВАНД X,.АНГОМИ ТАТБИЦИ ЧОРА^ОИ ПЕШГИРИИ МУРОФИАВИ

ПРОБЛЕМЫ ЗАЩИТЫ ПРАВ И СВОБОД ЧЕЛОВЕКА И ГРАЖДАНИНА В ХОДЕ ПРИМЕНЕНИЯ МЕР ПРОЦЕССУАЛЬНОГО ПРЕСЕЧЕНИЯ

THE PROBLEMS OF PROTECTION OF HUMAN RIGHTS AND FREEDOMS IN THE COURSE OF APPLICATION OF PROCEDURAL INTERRUPTION MEASURES

Цобилов Ботурхоца Цобилхоцаевич, н.и.%.,

сармуаллими кафедраи ^уцуци цинояти, криминалистика ва пешгирии коррупсияи ДДХ,БСТ (Тоцикистон, Хуцанд)

Кобилов Ботурходжа Кабилходжаевич,

к.ю.н., старший преподаватель кафедры уголовного права, криминалистики и предупреждения коррупции ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд)

Kobilov, Boturkhodja Kabilkhodjayevich,

candidate of juridical sciences, senior lecturer of the department of criminal law, crime detection and prevention of corruption under the TSULBP (Tajikistan, Khujand)

Калидвожа^о: %имояи суди, чора%ои пешгири, %окимияти суди, %уцуцу озоди%ои инсон ва ша%рванд, адолати суди, исло%оти суди - %уцуци, волоияти цонун, мурофиаи цинояти

Дар мацола маф%уми чора%ои пешгирии мурофиави, мацсад ва зарурати татбици ощо барраси гардидаанд, зеро чора%ои пешгири ба %уцуц ва озоди%ои инсон ва ша%рванд дахолат мекунанд. Чора%ои пешгири дар давраи тафтиши пешаки вобаста аз хавф-нокии цамъиятии кирдори содиршуда аз цониби муфаттиш интихоб ва аз цониби суд татбиц карда мешаванд, ки ощо бо ма%дуд кардан ва ё ма%рум сохтани %уцуц%ои инсон алоцаманди доранд. Дар доираи мацолаи илми баъзе камбуди%ое, ки дар амалияи татбици чора%ои пешгири ба чашм мерасанд ва %олат%ое, ки %ангоми интихоб ва татбици чора%ои пешгири бояд ба назар гирифта шаванд нишон дода шудаанд. Дар мацола дар баробари масъалаи зикр гардида ба%ри асоснок ва дуруст татбиц намудани чора%ои пешгири тавсия%о дода шудаанд.

Ключевые слова: судебная защита, меры пресечения, судебная власть, права и свободы человека и гражданина, правосудие, судебно-правовая реформа, верховенство закона, уголовный процесс.

Раскрывается понятие «меры пресечения», цель и необходимость их применения, так как меры пресечения имеют влияние на права и свободы человека и гражданина. Меры пресечения, которые связаны с ограничением или лишением прав человека на стадии предварительного следствия, учитывая общественную опасность совершившегося деяния, выбираются следователем и применяются судом.

Раскрыты некоторые недостатки, которые встречаются в практике применения мер пресечения, и обстоятельства, которые должны учитываться во время их выбора

и применения. Кроме изложенной проблемы, также предложен ряд рекомендаций для обоснованного применения мер пресечения.

Key words: judicial protection, preventive measures, judicial power, human and civil rights and

freedoms, justice, forensic- legal reform, supremacy of law, criminal trial

The author discloses the notion "measures of interruption", aim and necessity of resorting to them, as the latters exert influence on the rights and freedoms of man and citizen. Measures of interruption associated with limitation or privation of human rights at the stage of preliminary investigation are chosen by the latter and applied by court with taking into consideration a danger of the act perpetrated.

The author discloses also certain shortcomings occurred in the practice of application of the measures in question and concrete circumstances which should be taken into account during their option. Except the problem expounded a number of recommendations for a well-grounded application of interruption measures are proposed.

Давлат дукуку озодидои инсонро арзиши олй эътироф карда, ба тамоми сохтор ва макомоти давлатй масъулияти димоя ва таъмини ондоро вогузор менамояд, ба санаддои меъёрию дукукй димояи дукуку озодидои инсонро дамчун мадаки марказй ворид намуда, дигар меъёрдои дукукиро дар атрофи ондо муттадид сохтааст. Ба сифати дукуку озодидои инсон мачмуи имкониятдои дукукй эътироф шудаанд, ки бо воситаи он инсон дар даёти ичтимой, сиёсй ва дукукии чомеа иштирок мекунад.

Масъалаи димояи дукуку озодидои инсон ва шадрванд дангоми татбики чорадои мурофиавй яке аз мавзудои марказии тадкикоти илмии олимони ватанй ба шумор меравад. Дар асардои Искандаров З., Бадридинов Б., Юлдошев Р., Радматулоев А., таклифу пешнидод ва хулосадои судманд оид ба дастрасии адолати судй ва димоя, коидадои татбики чорадои мачбурии мурофиавй пешбарй ва асоснок карда шудаанд. Лекин мудокимаи ин масъаладоро далгардида ё анчомёфта дисобидан бармадал аст.

Кдбул гардидани конундои нав ва такмил ёфтани санаддои меъёрии дукукй бевосита ба тарзу услубдои ба амалбарории димоя низ таъсир мерасонанд, ки дар навбати худ ин гуна тагйирот зарурати тадкик ва омузиши ин масъаладоро дучанд мегардонад. Бинобар ин, доир ба таъмини дукуки димоя дар мурофиаи чиноятй дангоми анчом додани амалдои чудогонаи тафтишй, инчунин масъаладои таъмини димояи дукуку манфиатдои айбдоршавнда, гумонбаршуда дар чараёни татбики чорадои пешгирй, хусусиятдои хоси татбики чорадои мачбурй, инчунин зарурати такмили меъёрдои конунгузории мурофиавии чиноятии Чумдурии Точикистон, тадлили дукукии масъаладои мурофиавй ба миён меоянд.

Конститутсияи Чумдурии Точикистон димояи судии дукук ва озодидои инсон ва шадрвандро аз дар гуна дукуквайронкунидо, аз чумла аз амалдо ва карордои гайриконунии шахсони мансабдор кафолат додааст, ки боиси баланд шудани накши докимияти судй дар кишвар, дигаргунсозидо ва кафолати мудити ороми даёти чамъиятй гардидааст [1, с.5].

Пешрафти минбаъдаи даёти чомеа ва амалй намудани максаду вазифадои дар пешистода кафолати адолати судиро талаб мекунад. Мудим аст, ки дар доираи барномаи нави ислодоти судиву дукукй сохтор ва фаъолияти макомоти судй такмил

дода шавад ва чихати баррасии босифату саривактии парвандахо ва ичрои санаддои кабулнамудаи макомоти судй чорадои мушаххас андешида шаванд.[2]

Бо ин максад, Президенти Чумхурии Точикистон дар Паёми худ ба Мачлиси Олии Ч,умхурии Точикистон дар назди Суди конститутсионй, Суди Олй, Суди Олии иктисодй, Вазорати адлия ва Хадамоти ичро вазифа гузошт, ки дар мухлатхои кутохтарин барномаи нави ислохоти судиву хукукиро барои солхои 2019-2021 тахия ва пешниход созанд [3].

Тачассуми принсипхои конститутсионй дар сохаи адолати судй дар он зохир мешавад, ки махз дар хамин сохаи фаъолияти давлатй, имконияти макомоти давлатй ва шахсони мансабдор оид ба мачбуран махдуд ва ё махрум сохтани хукук ва озодихои инсон ба вучуд меояд, ки татбики онхо зарурати риоя ва ичрои катъии принсипхои конститутсионии адолати судиро такозо мекунад.

Дар чараёни баамалбарории адолати судй интихоб ва татбики чорахои пешгирй яке аз институтхои нисбатан мухимми мурофиаи чиноятй ба хисоб мераванд. Аз як тараф онхо имконият медиханд, ки ичрои вазифаи мурофиавии чиноятй самаранок таъмин карда шавад, (ки эътибори ин институт ба хисоб меравад), аз тарафи дигар, бевосита ба амалй гаштани доираи хукукхои конститутсионй, озодй ва манфиатхои конунии шахрвандон мудохила мекунанд (ки камбудии он ба хисоб меравад). Аз саривакт, конунй ва асоснок татбик кардани чораи пешгирй мувозинат миёни максади адолати судй ва хукукхои инсон таъмин мешавад.

Дар замони муосир дар Чумхурии Точикистон накши суд доир ба татбики чорахои пешгирй назаррас баланд шуд. Судхо ваколат доранд, баъзе чорахои пешгириро дар хамаи даврахои пешбурди парвандахои чиноятй интихоб ва татбик намоянд. Суд хукук дорад шикоятхои шахрвандон, шахсони манфиатдори мурофиаи чиноятиро нисбат ба чорахои пешгирй, ки аз чониби макомоти тафтиши пешакй татбик шудаанд, баррасй намояд. Лекин доир ба асосхо ва тартиби мурофиавии татбики чорахои пешгирй дар мурофиаи чиноятй холо хам бахсхои илмии зиёд чой доранд. Нуктаи назари олимони сохаи хукукшиносй ва хулосаи кормандони макомоти тафтишй - судй зарурати тахлилу тадкикотро ба миён овардааст. Бешубха, баъди кабули Кодекси мурофиавии чиноятии Ч,умхурии Точикистон дар сохаи мурофиаи чиноятии ватанй тагйироти назаррас ба вучуд омаданд, ки онхо низ ба тахлил ва арзёбии илмй ниёз доранд. Барои фахмидани максад, мазмун, асосхои татбик ва низоми чорахои пешгирй ба мо зарур аст, пеш аз хама худи мафхуми чорахои пешгириро мавриди баррасй ва тахлил карор дихем. Масъалахои вобаста ба мафхуми чорахои пешгирй дар адабиёти илмии хукуки мурофиаи чиноятй дар давраи амали Кодекси мурофиавии чиноятии Чумхурии Точикистон соли 1961 хело хуб омухта шуда буд. Бояд кайд кард, ки бар хилофи тагйироти чиддии дар конуни амалкунанда пешбинишуда, ба тарики назариявй мафхуми чорахои пешгирй, аломатхо ва максади онхо, ки дар дахсолахои гузашта кор карда шуда буданд, то имруз истифода бурда шуда истодаанд.

Аз чумла, дар адабиёти илмии ватанй чунин мафхуми чораи пешгирй дида мешавад: «Чорахои пешгирии мурофиаи чиноятй кисми асосии таркибии институти чораи мачбуркунии мурофиавй - чиноятй ба хисоб мераванд ва чун тарзи таъмин намудани адолати судй нисбат ба шахсоне, ки ба чавобгарии чиноятй кашида мешаванд ва дар холатхои истисной нисбат ба шахсоне, ки дар содир намудани

^hhoat ryMoHSap goHucra MemaBaHg, TaTSuK MerapgaHg» [4, c.131]. Hopax,ou nemrupH Khcmh 3uegu nopaxou Ma^SypKyHHH Mypo^uaBH - ^HHoarapo TamKHj Megux,aHg. TaTSuKH ohx,o x,aMa BaKT, So MaxgygKyHHH ^ugguu x,yKyK Ba o3ogux,oH KaTeropuau maxcoHH MyaHaH, kh Sa goupau $ato.maTH Mypo^uaBH -^hhohth Kapga mygaaHg, BoSacTa acT. MaKcagu TaTSuKH nopaxou nemrupH, hh nemrupH HaMygaHH hmkohhht^oh aHSgopmaBaHga Ba e ryMoHSapmaBaHga: 1) oug Sa nuHx,oH mygaH a3 TaxKHK, Ta^Tumu nemaKH Ba cyg; 2) gaBoM gogaHH $ato.maTH ^hhohth; 3) Taxgug HaMygaH Sa moxugoH Ba gurap umTupoKHueHH nemSypgu napBaHgau ^HHoaTH; 4) HoSyg coxTaHH ga^e^^o Ba So aroH pox, MaMoHuaT KapgaH Sa nemSypgu napBaHga; 5) capKamH HaMygaH a3 x,o3up mygaH So gatBaTH maxcoHH BaKo^aTgopu MaKoMoTH gaB^aTH Ba a3 agou ^a3o Sa x,hcoS MepaBag [6, c.56].

HaKmu acocuu nopaxou nemrupH gap TatMHHH H^poumu x,yKM H^oga MeeSag, KaHg MeKyHaHg rypyxu Myamu^oH [6, c.38]. flap 3aMoHH Myocup, gap KoHyHry3opuu Sucep gaB^aT^o Macta^au TaTSuKH nopaxou nemrupH (xycycaH TaTSuKH ohx,o a3 ^ohhSh cyg), Ta^gugu Ha3ap myga ucrogaacT. Hh paBaHg, So KaSy^ HaMygaHH SapHoMau hc.tox,oth cygH - x,yKyKH gap H,yMx,ypuH To^hkhctoh hh3 oro3 e^Taacr [5,c185].

Hh xe^e kh a3 SapHoMau gaB^aTHH hc.tox,oth cygH - x,yKyKH SapMeoag, ago^aTH cygue, kh mo a3 gaB^aTH mypaBH Mepoc rupu^TeM, Sap xrao^H MaH^ua™ hhcoh Ba maxpBaHg Syg. Cyg BaKomTH x,oKHMHarapo ucTH^oga HaMeSypg, SapaKc x,oKHMHara gaB^aTH BaKo^aTH cygpo ucTH^oga MeSypg. Cygx,o, Sa MoHaHgu gurap hh3omh ag^ua, ^y3tu Myx,HMH hh3omh MatMypH -^apMoH^apMoupo TamKHj MegogaHg [7, c.27]. Hopax,ou nemrupH hh3 So hh MaKcag hhthxoS Kapga MemygaHg. AKcap BaKT ohx,o Se aroH 3apypaT TaTSuK Kapga MemygaHg, nopaxou HucSaTaH KaTtH HucSaT Sa nopaxou gax^gop SemTap ucTH^oga Merapgug. flap aMa^ TaHx,o gy nopau nemrupH- 3aSoHxaT gap Sopau a3 ^ohh ucTHKoMaT SapoMaga Hapa^TaH Ba Sa x,aScu nemaKH rupu^TaH SemTap ucTH^oga Sypga MemygaHg.

HyHHH xomt gap Ta^puSau TaTSuKH nopaxou nemrupH a3 ^ohhSh MaKoMoTH Ta^TumH Ba cygH HMpy3 hh3 ugoMa gopag, kh KaMSyguu ^uggH gap ^ato^uaTH ohx,o Sa x,hcoS MepaBag. flap KogeKcu Mypo^uaBHH ^HHoarau aMamyHaHgau H,yMx,ypuH To^hkhctoh 7 HaMygu nopau nemrupH MaB^yg acT, kh ohx,o Soag BoSacTa a3 maxcuaTH ^HHoaTKop, xaB^HoKHH ^aMtuarau Kupgopu cogupmyga, oKuSaTH Sa By^yg oMaga hhthxoS Ba TaTSuK Kapga maBaHg. MyTaaccu^oHa, HMpy3 hh3 a3 nopaxou nemrupuu gap KogeKc nemSuHHmyga TaHx,o gy HaMygu Ma3Kypu nopau nemrupH TaTSuK Merapgag. Ba Ha3apu mo ucTH^oga SypgaHH nopa^ou nemrupH gap HaMygu Ka^o^aTH maxcH, cynopugaHH xH3MaTHHH ^apSH Ta^TH Ha3opaTH ^apMoHge^HH khcmh ^apSH, Ta^TH napacTopH cynopugaHH hoSo^hf, rapaB Ba x,aScu xoHarH Sa MaH^ua™ Kop acT.

BoSacTa Sa x,o^aTX,oH HumoHgogamyga, gap SapHoMau hc^o^oth cygH - x,yKyKH Sa nopaxou nemrupH ^aMnyH aKe a3 HHcTHTyTx,ou My^HMH Mypo^uau ^HHoaTH gHKKaTH ^uggH goga mygaacT. A3 ^yM^a Kang Kapga mygaacT, kh hc^o^oth cygH gap oh x,o^aT Sa By^yg Meoag, kh arap KoHyHry3op gap cox,au ag^ua BoKeaH aMa^H ramTaHH ^yKyK Ba o3ogu^ou acocuH hhcohpo Ka^o^aT gu^ag (a3 ^yM^a x,aHroMH TaTSuKH nopau nemrupH). ^aMHyHHH KaHg rapgugaacT, kh KoHcTHTyTcuau ^yM^ypuu To^hkhctoh Ba hc^o^oth cygH-x,yKyKH, npuHcunu эtтнpo$нaмygaн ^oMeau ^a^oHupo, kh ^oKHMHaTH cygH Soag maxpBaHgoHpo a3 FaHpuKoHyHH Sa x,aSc rupu^TaH x,HMoa HaMoag, TacgHK MeKyHaHg [8, c.28].

Еайр аз ин, дар барномаи ислодоти судй пешбинй шудааст, ки функсияи мачбуркунии маъмурй бештар бояд ба ичрои уддадоридои мурофиавй ва риояи конундо дар давраи то судии мурофиа иваз карда шавад, ки дар як вакт дам принсипи мубодисаи вокеиро таъмин месозад ва дам асоснокии татбики чорадои пешгириро, аз чумла, ба дабс гирифтанро дар бар мегирад. Чунин мукаррарот, ба уддадоридои байналхалкии Чумдурии Точикистон низ мувофикат мекунанд.

Барои таъмини кафолати дукукдои шахсият, дар мурофиаи чиноятй пешнидод шуда буд, ки ба таври дахлдор шароити дар дабс нигод доштани гумонбаршаванда, айбдоршаванда ва судшаванда то давраи мурофиаи судй сабук ва бедтар карда шавад; чораи нави пешгирй - дабси хонагй дар низоми чорадои пешгирй вокеан татбик гардад; гарав дамчун, чораи алтернативии ба дабс гирифтан, ба таври васеъ бояд истифода бурда шавад.

Аз 1 апрели соли 2010 Кодекси нави мурофиавии чиноятии Ч,умдурии Точи-кистон мавриди амал карор дода шуд, ки дар он аксарияти масъаладои мурофиаи чиноятй далли худро ёфтаанд ва баъзе масъаладои вобаста ба чорадои пешгирй тадлили илмиро талаб менамоянд.

Мувофики меъёрдои нав, конунгузор ба масъаладои татбики чорадои пешгирй нисбат ба гумонбаршаванда ва айбдоршаванда, дакиктар муносибат мекунад. Х,и-мояи дукук ва манфиатдои конунии шадрвандон ва ташкилотдо, димояи дам дукуки чабрдида аз чиноят ва дам шахсони гумонбаршаванда ва айбдоршаванда аз айбдорй ва мадкумкунии гайриконунй дуруст муайян ва ба танзим дароварда шудааст.

Тартиби интихоби чунин чораи пешгирй, ба монанди ба дабс гирифтан тагйир дода шуд. Чораи пешгирии барои конунгузории мурофиавии чиноятй мудим дабси хонагй баркарор карда шуд. Ба меъёрдои дигари чорадои пешгирй низ тагйирот ворид карда шуданд. Институти назорати судй ба татбики чорадои пешгирй аз чониби макомоти тафтиши пешакй пурзур карда шуд. Акнун розигии прокурор ва ичозати суд кафолатдои дукукию мурофиавии риоя шудани дадди маддуд гаштани дахлнопазирии дукуку озодидои шадрвандон дар чараёни мурофиаи чиноятй, аз чумлаи татбики чорадои мачбурй мебошанд [9, с. 256]. Прокурор, суд ва судя дар доираи салодияти худ маводдои аз чониби макомоти таъкиби чиноятй барои татбики чорадои мурофиавии чиноятй ё анчом дода шудани амалдои тафтишотй пешнидод гардидаро мавриди омузиши даматарафа ва санчиши дакик карор медиданд. Дар мавриддои пешбиникардаи конун дар баррасии ин масъаладои мурофиавии чиноятй шахсони манфиатдор (гумонбаршуда, айбдоршаванда, димоятгар) бевосита иштирок менамоянд. Тандо дар сурати риоя ва ичро шудани талаботи муайянкардаи конун ва мавчудияти асосдои вокей ва дукукй, ногузир будани татбики чорадои мачбурии мурофиавии чиноятй ва ё анчом дода шудани амалдои тафтишотй мукаррар ва ичозат дода мешаванд.

Нисбатан муфассалтар, чараёни татбики чорадои пешгирй дар даврадои судии мурофиаи чиноятй ба танзим дароварда шудааст. Умуман, гуфтан мумкин аст, ки бо кушиши конунгузор дар низоми макомот ва шахсони мансабдоре, ки чорадои пешгириро татбик мекарданд, суд макомоти марказй эътироф гардид, ки бевосита ба пешбурди парвандадои чиноятй ва модияти демократии димояи дукук ва озодидои инсон мусоидат мекунад.

Мутаассифона, амалияи дукуктатбиккунии муосир доло дам побанди конун-

гузории мурофиави чиноятии пешина ва амалияи татбики он мебошад. Суддо дархости макомоти тафтиши пешакиро оид ба интихоби чораи пешгирй дар намуди ба дабс гирифтан бо шитобкорй, беасос конеъ мегардонанд. Дар баробари ин вази-фаи айбдоркуниро, ки ба суд хос намебошад, бештар ба ичро мерасонанд. Дар давра-дои судии мурофиаи чиноятй, суд аксар вакт беистисно ба он чораи пешгирй, ки дар давраи тафтиши пешакй интихоб карда шуда буд, розй шуда, ба таври дахлдор онро санчида намебарояд, конеъ кардани дархостдоро дар хусуси тагйир додани чораи пешгирй, беасос рад мекунад. Вобаста ба долатдои дар боло кайдгардида доир ба масъалаи мазкур чунин пешнидоддо баён карда мешаванд:

1. Дар Кодекси мурофиавии чиноятии Ч,умдурии Точикистон чораи пешгирй дар намуди дабси хонагй пешбинй шудааст, аммо тартиби ичро намудани он мукаррар нашудааст, аз ин хотир ба максад мувофик аст, ки Конуни Чумдурии Точикистон «Дар бораи тартиб ва низоми дар дабси хонагй нигод доштани гумонбаршавада ва айбдоршаванда» кабул карда шавад.

2. Дар асоси Конуни Чумдурии Точикистон «Дар бораи тартиб ва низоми дар дабси хонагй нигод доштани гумонбаршаванда ва айбдоршаванда» аз чониби Вазорати адлияи Чумдурии Точикистон дар мувофика бо Прокуратураи генералии Чумдурии Точикистон Низомнома дар бораи тартиби ичрои чораи пешгирй дар намуди дабси хонагй кабул карда шавад.

3. Бояд кайд, ки барои татбики бомувафакияти дабси хонагй дамчун чораи пешгирй на тандо Кодекси мурофиавии чиноятй дамчунин конунгузории чиноятии Чумдурии Точикистон ба такмил ва тасдед ниёз дорад. Мувофики моддаи 70 Кодекси чиноятии Чумдурии Точикистон то эътибори конунй пайдо кардани дукм, дар дабс нигод доштан ба мудлати чазо дар намуди мадрум сохтан аз озодй, нигод доштан дар кисми дарбии интизомй, дабс, маддуд кардани озодй, кордои ислодй ва маддуд кардан дар хизмати дарбй дисоб карда мешаванд (гайр аз ин, ба мудлати чунин чазодо мадрум сохтан аз озодй, нигод доштан дар кисми дарбии интизомй, ба дабс гирифтан як руз баробари як руз дисоб карда мешавад). Ба мудлати чазои таъин намудаи суд, дисоб кардани мудлати то баровардани дукм дар дабси хонагй карор доштани айбдоршаванда дар конун пешбинй нашудааст. Пешнидод мекунем, ки ба к. 3 моддаи 70 Кодекси чиноятии Чумдурии Точикистон чунин тагйирот ворид карда шавад: «Вакти дар дабс ва дабси хонагй нигод доштан ба мудлати чазо дар намуди мадрум сохтан аз озодй, нигод доштан дар кисми дарбии интизомй ба дисоби як руз баробари як руз, дар намуди маддуд кардани озодй як руз баробари ду руз, кордои ислодй ва маддуд кардан дар хизмати дарбй як руз баробари се руз, мудлати кордои датмй як рузи ба дабс гирифтан ва дабси хонагй баробари дашт соати кордои датмй дисоб карда мешавад».

Пайнавишт:

1. Конститутсияи Чумуурии Тоцикистон. 06 ноябри соли 1994 аз тарици райпурсии умумихалцй цабул шудааст ва ба он 26 сентябри соли 1999, 22 июни соли 2003 ва 22 майи соли 2016 тавассусти раъйпурсии умумихалцй тагйиру иловато ворид карда шудаанд. - Душанбе: Ганц 2016. - 135 с.

2. Суханронии Асосгузори сулуу ваудати миллй Пешвои миллат, Президенти Чумуурии Тоцикистон муутарам Эмомалй Раумон дар мулоцот бо кормандони мацомоти судй. 21. 11. 2019. www. Prezident.tj (санаи муроциат 28. 11. 2019)

3. Паёми Асосгузори сул^у ва^дати миллй Пешвои миллат, Президенти Цум^урии Тоцикистон муутарам Эмомалй Ра^мон ба Мацлиси Олии Чумуурии Тоцикистон. аз 26. 12. 2018. www. Prezident.tj (санаимуроциат 18.09.2019)

4. Искандаров З.Х. Права человека и национальный механизм ее защиты.- Душанбе, 2007. - 131 с.

5. Трунова Л.К. Меры пресечения в новом УПК Российской Федерации // Адвокатские вести, 2002. № 8. - С. 56-58

6. Трунов И.Л., Трунова Л.К. Меры пресечения в уголовном процессе.- СПб., 2003. - 378 с.

7. Концепция судебной реформы в Российской Федерации. Под. ред. Б. А. Золотухина. - М. : Республика, 2001. -111 с.

8. Указ Президента Республики Таджикистан «Программа судебно-правовой реформы» от 27 июня 2007г, № 271. www. Prezident.tj

9. Ра^матулоев А.Э. Мурофиаи циноятй. Китоби дарсй. - Хуцанд: Хуросон, 2019. - 664 с.

Reference Literature:

1. The Constitution of the Republic of Tajikistan adopted on November 6, 1994 by nationwide referendum, amended by referendums from September 26, 1999, June 22, 2003 and May 22, 2016. - Dushanbe: "Treasure" 2016. - 135pp.

2. Speech of the Founder of National Peace and Concord, Leader of the Nation, President of the Republic of Tajikistan Emomali Rakhmon at the Meeting with Government Officials. 21. 11. 2019. (accessed 28. 11. 2019) www.Prezident.tj

3. The Message of Founder of Peace and National Concord, Leader of the Nation, President of the Republic His Excellency Emomali Rakhmon to the Majlisi Oli of the Republic of Tajikistan. From 26. 12. 2018. (The date of request: 18. 09. 2019)

4. Iskandarov Z. H. Human Rights and National Mechanism of their Protection. - Dushanbe. 2007. - 131 pp.

5. Trunova L. K. Measures of Interruption in the New Criminal-Procedural Code of Russian Federation.Tidings, 2002, # 8. - pp. 56-58.

6. Trunov I. L., Trunova L. K. Measures of Interruption in Criminal Proceedings Process. - SPb. 2003. - 378pp.

7. Conception of Forensic Reform in Russian Federation \\under the editorship of B.A. Zolotyhin M. : Republic, 2011. - 111 pp.

8. The Fiat of the President of the Republic of Tajikistan in "Judicial Legal Reform Program" dated by June 27, 2007, № 271 . www.Prezident.tj

9. Rahmatullayev A. E. "CriminalProceeding". - Khujand: Khuroson, 2019. -664pp.