CC BY
34
st. bryg. w st. spocz. Piotr P. BIELICKI
WPLYW NADZORU PEDAGOGICZNEGO NA KSZTALCENIE W SYSTEMIE EDUKACJI POZARNICZEJ W OKRESIE TWORZENIA PANSTWOWEJ STRAZY POZARNEJ1
The influence of pedagogic supervision on training in the Fire Service educational system during the formative period of the Polish State Fire Service
Streszczenie
W artykule krotko charakteryzujemy poj^cia nadzoru i doradztwa pedagogicznego, a takze wskazujemy funkcje jakie pelniy w szkolnictwie. Zwracamy uwag§ na poczytki ich pojawienia si§ w pozarnictwie. Mowimy o ich charakterystycznych formach ksztaltujycych si§ od lat siedemdziesiytych ubieglego wieku. Wspominamy o podejmowanych inicjatywach zmierzajycych do poprawienia sytuacji w tym obszarze, z ktorych wiele doczekalo si§ realizacji dopiero po powstaniu Panstwowej Strazy Pozarnej. W trudnym okresie transformacji sluzby i nalozenia na niy dodatkowych zadan z obszaru ratownictwa, utworzenie w Komendzie Glownej PSP Wydzialu Nadzoru Pedagogicznego dobrze przyczynilo si§ sprawie poprawiania jakosci szkolenia.
Summary
The article presents a short characterisation of the pedagogical supervision and counselling term, as well as indicates functions they play in education. It pays attention to their origination in fire services. The authors mention their characteristic forms gaining shape since the seventies of the 20th century. The thesis discusses initiatives undertaken to improve the situation within the above-mentioned scope, although many of them were realised only after established of the State Fire Service. Establishing Pedagogical Supervision Department in the Main NFS Headquarters during the difficult period of service transformation and during the time it was burdened with additional tasks associated with emergency improved the quality of education.
Slowa kluczowe: nadzor pedagogiczny, doradztwo metodyczne, szkoly pozarnicze, osrodki szkolenia, Wydzial Nadzoru Pedagogicznego KG PSP.
Keywords: pedagogical supervision, methodical counselling, fire schools, training centres, MHNFS Pedagogical Supervision Department.
Mam dusz^ badacza i kazdy okazj^ wykorzy-stuj^ do zaj^cia si^ historic waznej cz^sci mojego zycia, czyli ochrony przeciwpozarowej, a przynaj-mniej tego dzialu, jakim jest oswiata strazacka. Do retrospektywnego spojrzenia upowaznia mnie tez niejako zalozenie konferencji, na ktorej mowiono
0 terazniejszosci i przyszlosci, ale takze o przeszlo-sci tejze. Wydawac by si^ moglo, ze nadzor, a szcze-golnie doradztwo pedagogiczne wiyze si^ li tylko z czasem istnienia Panstwowej Strazy Pozarnej, ale nic bardziej mylnego. Specyfiky szkolenia na jego podstawowym poziomie, jak zadnego innego obszaru sluzby, jest ciygle dreptanie w miejscu i zakresla-nie kolek.
1 Material z konferencji naukowej Edukacja pozarnicza wczoraj, dzis i jutro, zorganizowanej z okazji jubileuszu XX-lecia Panstwowej Strazy Pozarnej, 25-26.10.2012 r., Szkola Aspirantow PSP w Krakowie.
Okreslmy istot^ rzeczy, oczywiscie dokonujyc duzego uproszczenia. Jedna z definicji encyklope-dycznych mowi, ze nadzor pedagogiczny to sprawo-wanie opieki i kontroli przez przedstawicieli wladz oswiatowych (dyrektorow szkol i innych placowek oswiatowo-wychowawczych, inspektorow, kurato-row, wizytatorow kuratoryjnych i ministerialnych itd.) nad dzialalnosciy pedagogiczny, organizacyj-ny i gospodarczy szkol oraz innych placowek wy-chowawczych. Opieka i kontrola obejmujy wglyd w caloksztalt dzialalnosci tych zakladow i ich po-szczegolnych pracownikow, opiniowanie pracowni-kow oraz instruowanie ich i inspirowanie w miar^ potrzeby. (np. Wincenty Okon, Siownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1981, s. 189-190).
Z nadzorem lyczymy doradztwo pedagogiczne, a w odniesieniu do nauki szkolnej (dydaktyki) po-wiemy o doradztwie metodycznym, czasem doda-
my, ze przedmiotowym. Doradzanie, czyli udzie-lanie porad, wskazywanie drogi post^powania. Po-kazanie róznorodnych metod i srodków dydaktycz-nych. Przygotowanie do oceny post^pów szkolnych. Najkrócej powiemy, ze jest to doskonalenie warszta-tu pracy nauczycielskiej.
Ale my oba obszary dzialan musimy odniesc do pozarnictwa, które stawalo si^ coraz pot^zniejsz^. i interdyscyplinarn^ nauk^. Wymagalo zatem stwo-rzenia wlasciwej dla siebie struktury samego ksztal-cenia, jak i jego uj^cia organizacyjnego. Ustawa
0 ochronie przeciwpozarowej i jej organizacji z 1950 r. powolala do zycia komendy strazy pozarnych. W komendzie glównej utworzono Wydzial Szkole-nia Zawodowego obejmuj^cy swym zasi^giem za-równo organizacji szkolenia, jak i nadzór nad szko-lami oraz osrodkami szkolenia pozarniczego. Caly system byl wówczas scentralizowany, a placówki szkol^ce stanowily samodzielne jednostki organiza-cyjne i budzetowe. St^d tez nadzór nad nimi spra-wowala tylko komenda glówna. W tym czasie funk-cjonuj^. dwa oficerskie technika pozarnicze, cztery szkoly oficerów pozarnictwa, jedenascie podoficer-skich szkól pozarniczych i siedem osrodków szkolenia pozarniczego - w sumie 24 placówki szkol^-ce. Trzeba przyznac, ze bylo co robic. St^d tez sku-piano sii na kontroli stanu organizacyjnego i realiza-cji budzetu. Jakkolwiek form^. nadzoru byl niekiedy udzial w egzaminach koncowych pracowników komendy glównej, a takze zapoznawanie si^ z doku-mentaj kursu.
Pozostawiaj^c na boku kwestie organizacji sys-temu edukacji strazackiej, powiemy tylko, ze zmia-ny nast^powaly dosc szybko: w 1951 r. (wobec zmian dokonuj^cych si^ w krajowym systemie szkolenia zawodowego), w 1953 (po przej^ciu zagadnien ochrony przeciwpozarowej przez ministra gospodar-ki komunalnej) i w 1954 r. Liczba placówek szko-l^cych nie ulegla zmianie. Radykalne zmiany maj^. swój pocz^tek w 1956 r., wtedy tez liczba szkól ofi-cerskich zostaje zredukowana do jednej, a poszcze-gólne komendy wojewódzkie tworz^. wlasne osrod-ki szkolenia. Caly system zostaje zdecentralizowa-ny. Jednakze nadzór nad szkoleniem podoficerskim pozostaje w gestii Komendy Glównej, która two-rzy dwie szkoly o tym profilu: w 1958 r. w Poznaniu
1 w 1960 r. w Nowej Hucie. Trzeba przyznac, ze obie szkoly dobrze zapisaly si^ w oswiacie strazackiej.
Znamienny i znacz^cy jest pocz^tek lat siedem-dziesi^tych ubieglego stulecia. W 1971 r. w czerw-cu powolano Wyzsz^ Oficersk^. Szkoly Pozarnicz^ w Warszawie (od stycznia 1982 r., po burzy poli-tycznej jest to Szkola Glówna Sluzby Pozarniczej), natomiast w latach 1971 i 1973 utworzono Szkoly Chor^zych Pozarnictwa w Poznaniu i w Krakowie. Obie uczelnie przygotowuj^ce techników pozarnic-twa dzialaly w siedzibach dotychczasowych szkól podoficerskich, które zostaly rozwi^zane.
W tej sytuacji ci^zar ksztalcenia podoficerow spocz^l na osrodkach szkolenia pozarniczego do-tychczas przygotowuj^cych glownie szeregowcow KTP i funkcyjnych OSP. Trzeba zgodzic si^ z tym, ze osrodki nie byly przygotowane do przej^cia nowych zadan, ani od strony lokalowej, ani dydaktycznego i materialowego zabezpieczenia zaj^c, ani od strony obsady kadrowej (nielicznej, cz^sto slabo przygoto-wanej merytorycznie i pedagogicznie). Pozytywn^. strong przyj^tych rozwi^zan bylo lepsze zaspokoje-nie potrzeb kadrowych jednostek ochrony przeciwpozarowej. Ilosc nie szla jednak w parze z jakosci^, w wyniku czego podstawowa kadra dowodcza, czy-li podoficerowie, bywala nie najlepiej przygotowana do pelnienia obowi^zkow zawodowych.
To jednak nie koniec nieszcz^sc w oswiacie strazackiej na jej podstawowym szczeblu. W 1975 r. na-st^puje nowy podzial administracyjny kraju, w wy-niku czego przesuni^ta zostaje podleglosc sluzbo-wa wielu osrodkow szkolenia, ktore teraz musialy przygotowywac kadry rowniez dla osciennych wo-jewodztw. Rozbudzone zostaje ambicje nowych ko-mend wojewodzkich, ktore chcialy usamodzielnic si^ tez w zakresie szkolenia kadr. Kryzys pogl^bia si^, a wiele kursow nie dochodzi do skutku wobec nielicznej obsady. Tym bardziej ze sluzba pozarni-cza nalezala do najmniej atrakcyjnych placowo za-wodow, co powodowalo nie tylko wycofywanie si^ z niego, ale takze niech^c do podnoszenia kwalifika-cji, wobec koniecznosci udania si^ na kurs skosza-rowany i niemoznosci podj^cia w tym czasie dodat-kowego zatrudnienia w celach zarobkowych. Bywa-lo, ze podczas egzaminow kwalifikuj^cych na kurs oddawano czyste kartki. Chronilo to delegowanego przed konsekwencjami sluzbowymi. Z tego wzgl^du ponownie nalezalo podj^c zabiegi pozwalaj^ce na popraw^ sytuacji, co stawalo si^ juz piln^. potrzeb^.
Nowa koncepcja organizacji przygotowywania zawodowego szeregowcow i podoficerow pozar-nictwa, wdrazana od 1982 r. utrzymywala dwustop-niowe ksztalcenie podoficerow. Zahamowana zosta-la tendencja do tworzenia kolejnych placowek dy-daktycznych. Ksztalcenie mlodszych podoficerow przej^ly 23 osrodki maj^ce wzgl^dnie dobre warun-ki lokalowe i zaplecze dydaktyczne. Szkolenie star-szych podoficerow spocz^lo tylko na czterech osrodkach najlepiej przygotowanych do realizacji zadan dydaktyczno-wychowawczych. Szkolenie specjali-styczne realizowaly trzy osrodki.
Pod koniec lat osiemdziesi^tych wprowadzono dalsze znaczne zaostrzenia w kwalifikowaniu pla-cowek do prowadzenia dzialalnosci szkoleniowej, w efekcie czego prawo prowadzenia kursow podofi-cerskich i dla kierowcow ZSP posiadalo juz tylko 14 osrodkow.
Pocz^tkowo nadzor pedagogiczny nad prac^. szkol i osrodkow szkolenia odbywal si^ w ramach rutynowych, okresowych kontroli placowek organi-
zacyjnych, a i to ze zwroceniem uwagi bardziej na sprawy finansowe i organizacyjne, niz na bieg za-j^c dydaktycznych. Zywsze dzialania w tej mierze pojawily si^ z poczytkiem lat siedemdziesiytych, a ich organizatorem byla Sluzba Szkolenia Komen-dy Glownej Strazy Pozarnej, kierowana od tamtych czasow przez pulkownikow: Leszka Pierzchanow-skiego, Stanislawa Bielenia, Tadeusza Glowackie-go. Stosunkowo duza byla liczba placowek szkoly-cych, o czym wspominalem celowo, by unaocznic problem. Tworzono nowe programy, ale brakowalo podr^cznikow, czy innych materialow zrodlowych. Ponadto nader cz^sto osrodki szkolenia traktowano jako zrodlo taniej sily roboczej, cz^sto kosztem lek-cji, a przypomnijmy, ze idea czynow spolecznych byla wtedy dosc zywa. Oczekiwalismy roztoczenia nad nami opieki i wyeliminowania zlych praktyk.
Kwestia doradztwa pojawila si^ tez we wnio-skach zespolu do opracowania charakterystyk zawo-dowych, powolanego przez Komendanta Glownego Strazy Pozarnych w 1986 r. Proponowano wowczas podj^cie zabiegow majycych na celu zapewnienie pomocy metodycznej kadrze dydaktycznej osrod-kow oraz sprawowania wlasciwego nadzoru peda-gogicznego, wprowadzenie stanowisk wizytatorow--metodykow. Zwracano tez uwag^ na koniecznosc centralnego zaprojektowania i wykonywania zesta-wow pomocy dydaktycznych dostosowanych do specyfiki nauczania zawodu. Mowiono o konieczno-sci stworzenia opracowan metodycznych i podr^cz-nikow oraz powolania osrodka programowo-meto-dycznego, wzorem innych podmiotow zajmujycych si^ szkoleniem kursowym.
Ale podejmowane wowczas przez KGSP zabie-gi to glownie doradztwo pedagogiczne realizowane poprzez sympozja, stwarzajyce mozliwosc wymiany doswiadczen, poznania nowych technologii ksztal-cenia, nowosci w zakresie pomocy dydaktycznych czy, najogolniej mowiyc, wywolania refleksji peda-gogicznej. Najcz^sciej gospodarzami spotkan byly szkoly choryzych, a czasem osrodki szkolenia. Oso-biscie korzystalem z tych form wsparcia i nawet je sobie cenilem. Szczegolnie cenna byla wymiana do-swiadczen z innymi i mozliwosc podejrzenia obu-dowy warsztatu pracy nauczyciela. Zwazyc przeciez trzeba, ze nigdy i nikt nie podjyl si^ produkcji srod-kow dydaktycznych specyficznych dla szkolenia po-zarniczego. Wszystko zalezalo od wyobrazni, ch^ci, uzdolnien nauczycieli i mozliwosci wykonawczych uczniow. Wysilek ten kilkakrotnie niweczono w momentach przeksztalcen organizacyjnych osrodkow szkolenia.
Wielkim or^downikiem i zarazem chyba twor-cy doradztwa pedagogicznego w ochronie przeciw-pozarowej byl owczesny komendant osrodka szko-lenia z Wieliczki - pplk Jan Kielin, sprawujycy w 1986 r. spolecznie funkj przewodniczycego Ko-misji Szkolenia w Zarzydzie Glownym Stowarzy-
szenia Inzynierow i Technikow Pozarnictwa (z czasem funkj t^ scedowal na mnie), ktory w 1984 r., przedstawiajyc po raz pierwszy koncepj powola-nia osrodka programowo-metodycznego, zwracal uwag^, ze post^pu pedagogicznego nie osiqgnie si% tylko dzialaniami reorganizacyjno - administracyj-nymi, bowiem o post^pie pedagogicznym decydu-je kazdy nauczyciel, ktory dqzy do zmiany nauczania tradycyjnego, na nowoczesne aktywne i tworcze. W dzialaniach tych wykiadowca (instruktor) nie moze bye pozostawiony sam sobie [1]. Za jego to sprawy we wrzesniu 1987 r. Komenda Glowna po-woluje juz nie jeden, ale dwa osrodki metodyczne, umiejscowione w szkolach choryzych. Dwa osrodki i dwa profile: taktyki i techniki pozarniczej. Inne przedmioty pomini^to. Rozwiyzanie takie budzi-lo wiele zastrzezen ze strony tych, ktorym placow-ki mialy sluzyc, czyli kadry dydaktycznej osrodkow szkolenia. Zaniedbano i porzucono wiele inicjatyw takich, jak chociazby koncepcja wypracowana pod-czas konferencji pedagogicznej pod haslem Dosko-nalenie procesu dydaktyczno-wychowawczego na kursach podoficerskich zorganizowanej przez Osro-dek Szkolenia Pozarniczego w Wieliczce w 1988 r. Osobiscie w tym tez czasie proponowalem przy-j^cie jednego z trzech innych mozliwych rozwiy-zan: utworzenia zakladu dydaktyki pozarniczej przy SGSP (co doczekalo si^ z czasem realizacji w po-staci Zakladu Technologii Ksztalcenia Pozarnicze-go), powolania osrodka metodycznego przy CNBOP (baza hotelowa i dydaktyczna gwarantowala spraw-ny organizaj spotkan) i trzecim rozwiyzaniem byla propozycja pelnienia funkcji osrodka metodycznego przez Sluzb^ Szkolenia KGSP. W tym przypadku rozwiyzany zostalby problem nie tylko doradztwa, ale tez nadzoru pedagogicznego, w zwiyzku z powo-laniem rady inspektorow-metodykow. Kwesti^, czy mieliby to byc inspektorzy etatowi, czy spoleczni, zostawialismy otwarty (doczekalismy si^ rozwiyza-nia bliskiego tej propozycji) [2]. Efekty pracy obu owczesnych osrodkow metodycznych, mimo po-waznych planow nie byly zadowalajyce. Ze wzgl^-dow organizacyjnych (powiedzialbym ze takze am-bicjonalnych, jako ze mi^dzy szkolami w tamtych czasach brak bylo konstruktywnej wspolpracy), system ten nie zdal egzaminu i z czasem osrodki zli-kwidowano.
Utworzenie nowej formacji, jaky jest Panstwo-wa Straz Pozarna, o wyraznie rozszerzonym zakresie zadan, musialo skutkowac takze zmianami w syste-mie strazackiej oswiaty. Za sprawy szkolenia w Ko-mendzie Glownej PSP odpowiada teraz Biuro Kadr i Ksztalcenia Zawodowego. B^dzie ono przechodzi-lo przez szereg przeobrazen (chyba jako jedna z nie-wielu sluzb). Poczytkowo wyst^puje lycznie z ka-drami, potem jako sluzba samoistna, nast^pnie zo-stala ponownie polyczona, by jakis czas pozniej ulec rozbiciu. Brakowalo koncepcji na rozwiyzanie za-
gadnienia szkolenia, o ich czasowym ksztalcie naj -prawdopodobniej decydowaly nie wzgl^dy meryto-ryczne, a polityczne. Istot^. rzeczy jest wydzielenie po raz pierwszy w ramach Biura Wydzialu Nadzoru Pedagogicznego, ktorym kierowal pocz^tkowo kpt. Janusz Kr^cioch, a po nim doskonaly w tej roli kpt. Zdzislaw Grzyb.
W tym momencie mozemy si^ przekonac o tym, jak upor w dobrej sprawie jednego czlowieka moze przyniesc owoce, jezeli ten zostanie uzbrojony w stosowne kompetencje. Bowiem pierwszym dy-rektorem Biura zostaje wlasnie st. bryg. Jan Kielin.
Szkolenie oficerow nie uleglo w tym czasie wi^kszym przeobrazeniom. Natomiast dotychczaso-we Szkoly Chor^zych Pozarnictwa przeksztalcono w Szkoly Aspirantow Panstwowej Strazy Pozarnej. Od roku 1995 wzmocnione zostaje o nowo utwo-rzon^. w Cz^stochowie Centraln^. Szkoly PSP. Row-niez na potrzeby ksztalcenia podoficerow powolano trzy szkoly podoficerskie PSP. W najgorszej sytuacji znalazly si^ osrodki szkolenia, ktore zlikwidowano i stopniowo, mozolnie, ale juz w mniejszej liczbie odtworzono, l^cz^c tym razem juz w sposob for-malny (bo przeciez wczesniej tez uczestniczyli-smy w dzialaniach ratowniczych) funkcje jednostek oswiatowych z obowi^zkami jednostek taktycznych.
Nadzor nad szkolami prowadzi juz odpowiedni wydzial Komendy Glownej PSP. Osrodkami szko-lenia zajmuj^ si^ pospolu Wydzial Nadzoru Pedagogicznego i szkoly podoficerskie. Ale obok nich funk-cjonuj^. takze rejonowe osrodki szkolenia ochotni-czych strazy pozarnych. Nadzor pedagogiczny nad nimi sprawuj^ wlasciwe terenowo osrodki woje-wodzkie, a finansowane s^. z budzetu wlasciwej tere-nowo komendy wojewodzkiej PSP.
Wsrod funkcji, jakie ma pelnic nadzor pedago-giczny, wymienic nalezy:
• funkcje doradcz^, ktora realizowana jest poprzez konferencje, sympozja, konsultacje zespolowe i indywidualne realizowane w danej placowce oswiatowej oraz prowadzenie lekcji pokazowych,
• funkcje motywacyjno-stymulacyjn^, polegaj^-c^. na inspirowaniu nauczycieli do doskonalenia wlasnej pracy i rozbudzania motywacji do pracy kreatywnej. Ciekaw^ form^, pobudzaj^c^ do pracy nad sob^. jest konkurs „Najlepszy Wykladow-ca/Instruktor" - pierwsza edycja miala miejsce w 2007 r.
• funkcje informacyjno-organizatorsk^ maj^c^. na celu usprawnienie systemu oswiaty pozarniczej,
• wreszcie funkcje kontrolno-oceniaj^c^, pozwa-laj^c^. na sprawdzenie stopnia i jakosci realizacji programow ksztalcenia poprzez odbywanie ho-spitacji i wizytacji, udzial w pracach komisji kwa-lifikacyjnych i egzaminacyjnych, ocen^ progra-mow ksztalcenia i wspoludzial w ich opracowy-waniu oraz kontrol^ realizacji zalecen.
O skali trudnosci w realizacji ksztalcenia i nadzoru swiadczy fakt, ze szkoly, osrodki szkolenia czy jednostki ratowniczo-gasnicze PSP to instytu-cje specyficzne chociazby ze wzgl^du na wielorakie i roznorodne funkcje, jakie peinig - s^ placowkami oswiatowymi i zarazem wychowuj^cymi oraz jed-nostkami operacyjnymi. Zachodzi niebezpieczen-stwo wewn^trznych sprzecznosci celow takich, jak np. rozwijanie samodzielnosci uczniow i nauczycieli a zarazem wyrazna hierarchizacja struktur (dodaj-my do tego takze skoszarowanie podczas siuzby lub odbywania nauki), i przy sk^pym wyposazeniu caly czas pojawia si^ dylemat, co jest wazniejsze: zreali-zowanie zadan dydaktycznych czy operacyjnych? itp.
Specyfika ksztalcenia w tego typu placowkach wynika tez z faktu oddzialywania na ludzi juz zycio-wo uksztaltowanych, z wlasnymi celami, motywa-cjami, postawami, dodajmy takze, ze z problemami wi^z^cymi si^ z wlasn^. rodzin^, rodzim^. jednostki organizacyjn^, a do tego dochodz^. stresory w posta-ci pracownikow szkol, osrodkow szkolenia czy jednostek taktycznych. Specyficznym jest juz sam ze-spol pracowniczy, gdyz komendant ma do czynienia z ludzmi o wysokich kwalifikacjach i rozwini^tym poczuciu wlasnej wartosci, przyzwyczajonych nie tyle do dowodzenia, co do przewodzenia. Jak widac nie latwo zatem sprawowac tutaj funkcje doradcy.
Cele nadzoru pedagogicznego realizowane s^. mi^dzy innymi poprzez: wizytacje kompleksowe i problemowe oraz hospitacje zaj^c lekcyjnych. Przygotowany zostal dokument sankcjonuj^cy oraz ujmuj^cy organizacyjnie i metodycznie kwestie nadzoru pedagogicznego sprawowanego nie tylko przez przedstawicieli jednostki centralnej, ale tez przez komendantow i innych osob uprawnionych do te-goz nadzoru w poszczegolnych jednostkach organi-zacyjnych ochrony przeciwpozarowej.
Uczestniczono tez w kontrolach problemowych prowadzonych przez Biuro Organizacji i Nadzoru KG PSP, a wowczas zakres badan byl znacznie po-szerzony, obejmuj^c efektywnosc dzialania komendantow wybranych placowek w zakresie organizacji, dzialalnosci operacyjnej i dydaktycznej ocen^ nadzoru sprawowanego przez jednostki nadrz^dne (komendy wojewodzkie oraz rejonowe) i wlasciwe terenowo szkoly podoficerskie.
Wizytacje prowadzone przez Wydzial Nadzoru Pedagogicznego skupialy si^ wokol problemow efektywnosci nauczania przedmiotow wiod^cych takich, jak: taktyka dzialan gasniczych i ratowniczych oraz wyposazenie techniczne, celem uzyskania ogol-nej orientacji w poziomie realizacji tych zagadnien i okreslenia obszaru koniecznego doradztwa. Zwra-cano takze uwagi na organizacji egzaminow konco-wych wybranych kursow.
Ponizej przedstawiono list^ corocznych dzialan Wydzialu Nadzoru Pedagogicznego:
• Wizytacje wszystkich szkol i osrodkow szkolenia PSP.
• Pomoc merytoryczno-metodyczna swiadczona dla szkol i osrodkow szkolenia w zakresie: me-todycznego przygotowania i realizacji zaj^c, sto-sowania aktywizujycych metod nauczania, spraw-dzania i oceniania wynikow nauczania, uczenia si^ oraz opracowywania narz^dzi pomiaru dydak-tycznego, wdrazania innowacji pedagogicznych.
• Koordynacja i obsluga merytoryczna warszta-tow pedagogicznych organizowanych w szkolach PSP.
• Wspolpraca organizacyjna i aktywny udzial me-rytoryczny (prezentacja okreslonego zagadnienia) w Ogolnopolskich Sympozjach Pedagogicznych przygotowywanych przez SGSP.
• Nadzor nad egzaminami wst^pnymi w szkolach pozarniczych, a takze koordynowanie i udzial w egzaminach potwierdzajycych kwalifikacje za-wodowe w zawodzie technik pozarnictwa,
• Utrzymywanie wspolpracy z Ministerstwem Edu-kacji Narodowej (doradztwo), Kuratoriami Oswia-ty (wizytacje), Wojewodzkimi Osrodkami Meto-dycznymi (doradcy metodyczni), wydawnictwami.
• Pomoc w rozwiyzywaniu biezycych problemow wynikajycych ze statutowej dzialalnosci placo-wek.
• Zapewnienie kierownictwu placowek informacji
0 aktualnych problemach ksztalcenia, szkolenia
1 doskonalenia zawodowego oraz obowiyzujy-cych przepisach prawa.
• Wspoldzialanie w opracowywaniu, opiniowaniu programow ksztalcenia, szkolenia i doskonalenia zawodowego.
Istotny rol^ w doradztwie odgrywaly sympozja, czyli zebrania specjalistow poswi^cone omawianiu okreslonych zagadnien i wymianie mysli. Mozna powiedziec, ze ich organizacja przebiegala falami. Wszystko zacz^lo si^ w 1975 roku. Dzialania kon-tynuowano przez cztery lata, a nast^pnie je przerwa-no. Powrot do tej formy doradztwa nastypil w polo-wie lat osiemdziesiytych, odbywaly si^ takze cztery spotkania. Dopiero od czasu powstania PSP jest to istotny segment doskonalenia zawodowego dla na-uczycieli naszych placowek ksztalcenia (od 1993 r. do konca stulecia. Czyzby potem zabraklo sily na-p^dowej? A moze wygasly juz potrzeby tego typu komunikowania si^?). Oto niektore z tematow sym-pozjow pedagogicznych organizowanych przez Ko-mend^ Glowny (SP i PSP) wraz ze Szkoly Glowny Sluzby Pozarniczej:
• Wykorzystanie technicznych srodkow i materia-low dydaktycznych w szkoleniu pozarniczym (I sympozjum, KGSP 1975).
• Zwi^kszenie efektywnosci szkolenia i doskonalenia pozarniczego przez zastosowanie technicz-
nych srodkow dydaktycznych (II sympozjum, 1976).
• Ksztaltowanie umiej^tnosci i nawykow pozar-niczych w procesie nauczania praktycznego (V sympozjum, KGSP 1984).
• O dalszy efektywnosc ksztalcenia pozarniczego (VI i VII sympozjum, KGSP 1986 i 1987).
• Konstruowanie celow ksztalcenia w systemie szkol-nictwa pozarniczego (IX sympozjum, KG PSP, SGSP, SA PSP Poznan, 1993).
• Dobor i strukturalizacja tresci ksztalcenia w szkol-nictwie pozarniczym (X sympozjum, KG PSP, SGSP, SA PSP Krakow 1994).
• Aktywizujyce metody nauczania czynnikiem wzrostu efektywnosci ksztalcenia pozarniczego (XI sympozjum, KG PSP, SGSP, 1995).
• Rola wykladowcy i jego przygotowanie meryto-ryczne i pedagogiczne w ksztalceniu i szkoleniu strazakow PSP (XIII sympozjum, KG PSP, SGSP 1997).
• Samoksztalcenie - swiadomy formy doskona-lenia zawodowego i metodycznego strazakow Panstwowej Strazy Pozarnej (XIV sympozjum, KG PSP, SGSP, CS PSP Cz^stochowa, 1999).
• Doskonalenie systemu ksztalcenia pozarniczego w swietle reformy edukacji narodowej (XV sympozjum, KG PSP, SGSP, SP PSP Suprasl 1999).
• System ocen w ksztalceniu pozarniczym w swietle reformy edukacji narodowej (XVI sympozjum, KG PSP, SGSP, SA PSP Krakow 2000).
Celowo pomijam liczby odbytych wizytacji, spo-tkan, warsztatow, tym bardziej ze olbrzymiy prac^ w tym zakresie wykonywaly szkoly podoficerskie. Ten system powoli domykal si^. Nadzor to glownie odpowiedni Wydzial w KG, doradztwo to szkoly po-zarnicze, a wszystko to zaz^biajyce si^ i wspoldzia-lajyce mechanizmy.
W skromnym wymiarze sprawowana byla kon-trola nad podleglymi terenowo placowkami dydak-tycznymi (osrodkami szkolenia, rejonowymi osrod-kami szkolenia) przez szkoly podoficerskie, spro-wadzajyca si^ glownie do kontrolowania osiyga-nych wynikow, wyciygania wnioskow co do przy-szlej modyfikacji sposobow dzialania. Kontrole zmierzaly takze do oceny przydatnosci uczestnikow w aspekcie osiygania celow przez instytucje. Znacznie lepiej dzialo si§ w obszarze doradztwa pedagogiczne-go realizowanego poprzez warsztaty metodyczne.
Mowiyc o celach nadzoru pedagogicznego spra-wowanego przez komendy szkol, wymienic nalezy:
a) diagnozowanie i ocen^ poziomu pracy dydaktycz-nej i wychowawczej nauczycieli (kierownictwa, wykladowcow, instruktorow, wychowawcow),
b) podnoszenie jakosci ksztalcenia, wychowania i opieki w szkolach, osrodkach szkolenia i innych jednostkach ochrony przeciwpozarowej realizujy-cych zadania dydaktyczno-wychowawcze (takze
np. obozy szkoleniowo-wypoczynkowe dla mlo-
dziezy) poprzez:
- ocenç pracy nauczyciela, gromadzenie infor-macji o nim w celu dokonania np. prawidlowej oceny kwalifikacyjnej,
- udzielenie nauczycielom pomocy merytorycz-nej i inspirowanie do pracy twórczej oraz in-nowacyjnej,
- organizacjç warsztatów metodycznych i tema-tycznych,
- umozliwienie wymiany doswiadczen miçdzy nauczycielami,
- wnioskowanie w sprawach doskonalenia zawo-dowego nauczycieli (skierowanie na kursy pe-dagogiczne, specjalizuj^ce, praktyki zawodo-we itp.),
- zapewnienie biez^cej informacji o aktualnych problemach oswiatowych.
c) kontrolç realizacji programu nauczania i planu
wychowawczego.
Glówn^. form^. nadzoru pedagogicznego jest ho-spitacja lekcji i wszelkiego typu zajçc prowadzo-nych przez nauczyciela. Polega ona na bezposred-niej obserwacji realizacji przez nauczycieli statuto-wych zadan szkoly lub placówki, a w szczególnosci zajçc prowadzonych z uczniami lub wychowanka-mi, b^dz czynnosci kierownictwa placówki w celu zdiagnozowania efektów pracy nauczyciela w za-kresie wybranych elementów procesu dydaktyczne-go i wychowawczego, a w stosunku do kierownic-twa równiez jakosci sprawowanego nadzoru peda-gogicznego.
Nie bylo latwo, gdyz tak jak w calej oswiacie, tak i u nas przyjçto zasadç, ze kazdy nauczyciel po-winien byc hospitowany przynajmniej jeden raz w roku. Nauczyciele o krótkim stazu pracy i mniej -szym doswiadczeniu pedagogicznym (do trzech lat pracy dydaktycznej) powinni byc hospitowani co najmniej dwa razy w ci^gu roku w zróznicowanych formach pracy (np. wyklad i cwiczenia). W przy-padku wystawiania ocen kwalifikacyjnych hospita-cja mogla byc prowadzona odpowiednio czçsciej. Czçstotliwosc hospitacji okreslali komendanci jed-nostki lub pracownicy nadzoru pedagogicznego KG, ci zas prowadzili hospitacje przy kazdej bytnosci w poszczególnych placówkach.
Poniewaz dokumentacja z hospitacji w poszcze-gólnych placówkach byla mocno zróznicowana, Wydzial podj^l próby jej zunifikowania. Podobne próby podjçto tez dla opracowywania konspektów lekcyjnych.
Aby zobaczyc skalç problemów w organizacji nadzoru jednostek szkol^cych przyjrzyjmy siç sieci osrodków szkolenia, które ulegly likwidacji i stop-niowo, juz w mniejszej liczbie, zostaly odtworzo-ne. W 1994 r. szkolenie prowadz^. 22 wojewódzkie osrodki szkolenia pozarniczego, l^cz^ce dzialalnosc
dydaktyczn^. z ratownicz^. Osrodki te w zakresie glównie doradztwa przypisano do poszczególnych szkól. Funkcjonuj^. takze rejonowe osrodki szkolenia ochotniczych strazy pozarnych [3]. Nadzór pe-dagogiczny nad nimi sprawuj^ wlasciwe terenowo osrodki wojewódzkie. Osrodki finansowane s^. z bu-dzetu wlasciwej terenowo komendy wojewódzkiej PSP.
Od 1997 r. znikaj^. z mapy kolejne placówki szkoleniowe. Pozostale przejmuj^. takze funkcje jednostek operacyjnych (prowadz^. dzialania ratow-nicze). W nowej formule organizacyjnej pojawiaj^. siç wydzialy liniowe w Szkolnych JRG i pozosta-je ich w terenie 16. W przyjçtym rozwi^zaniu ko-mórkami organizacyjnymi osrodka s^: Wydzial Li-niowy, Dzial Nauczania, Dzial Kwatermistrzowski. Rozróznienie wydzial a dzial ma swoje uzasadnienie w odniesieniu do uposazenia funkcjonariuszy.
Po ponownej reorganizacji administracji kraju, likwidacji dwóch szkól podoficerskich i osrodków szkolenia slabnie tempo pracy wydzialu, przynaj -mniej w obszarze doradztwa. Odst^pienie od przy-gotowywania przez kadetów prac dyplomowych na rzecz egzaminów potwierdzaj^cych kwalifikacje za-wodowe w zawodzie technik pozarnictwa, szczegól-nie wobec mizerii finansowej sluzby, zaczçlo skut-kowac brakiem aktualnych pomocy naukowych. W efekcie podjçta zostaje próba utworzenia Wydzia-lu Doskonalenia Pedagogicznego, bçd^cego samo-dzieln^ komórk^ organizacyjn^. KG PSP, Funkcjo-nuj^c^. obok Wydzialu Nadzoru Pedagogicznego, i odci^zaj^c^. go w zakresie doradztwa. Siedzib^. Wydzialu miala byc Centralna Szkola PSP w Czç-stochowie. Podstawowe cele dzialania nowego wy-dzialu mozemy sprowadzic do: у doskonalenia zawodowego nauczycieli szkól
i osrodków szkolenia, у przygotowanie instruktorów prowadz^cych do-
skonalenie zawodowe w JRG, у przygotowanie instruktorów szkolenia kwali-fikacyjnego, doskonal^cego i uzupelniaj^cego w strukturach Zwi^zku Ochotniczych Strazy Pozarnych RP, o czym do dzis siç milczy, у prowadzenie doradztwa w zakresie metodyki ksztalcenia,
у prowadzenie informacji naukowo-technicznej, dziedziny zaniedbanej od czasu kilkakrotnego przenoszenia, a potem likwidacji Dzialowego Osrodka Informacji Naukowo-Technicznej (funk-cjonuj^cego w latach 1962-1989), у inicjowanie prac z zakresu opracowywania srod-ków i pomocy dydaktycznych.
Niestety inicjatywa ta po pierwszych zabiegach organizacyjnych nie doczekala siç finalizacji.
Wobec licznych problemów, z którymi boryka-ly siç placówki oswiaty strazackiej, koniecznosci otoczenia ich opiek^. poprzez zyczliwy, acz rzetel-
ny nadzór, koniecznosci stworzenia platformy wy-miany doswiadczen i wzbogacania wyposazenia placówek w srodki i pomoce dydaktyczne, stworze-nie odpowiedniego wydzialu w Komendzie Glów-nej znacznie przyczynilo siç do podnoszenia jakosci ksztalcenia. Nawet o podrçczniki dla nowej sluzby, o znacznie poszerzonym zakresie zadan, zadbala nie odpowiednia komórka (a byl niy przeciez w KG PSP wydzial wydawnictw), lecz kadra szkól i osrodków szkolenia. Pózniej inicjatywç przejçlo Biuro Szkolenia KG PSP.
Wracajyc wiçc do tytulu artykulu, mozemy stwierdzic, ze obecnosc w Komendzie Glównej Pan-stwowej Strazy Pozarnej Wydzialu Nadzoru Peda-gogicznego (czy tez jego odpowiednika) byla i jest w pelni zasadna.
Literatura
1. Kielin J., Czy osrodek programowo-metodycz-ny jest nam potrzebny, „Przeglyd Pozarniczy", 4, 1984.
2. Bielicki P., Model ksztalcenia szeregowców i podoficerów pozarnictwa w kontekscie zmian dokonujqcych siç w systemie ochrony przeciw-pozarowej w kraju [w] Szkolnictwo pozarni-cze, kierunki rozwoju, konferencja teoretyczna 24 maja 1991 r, SGSP Warszawa 1991, s. 43-63.
3. Zarzqdzenie nr 6 Komendanta Glównego Pan-stwowej Strazy Pozarnej z dnia 28 czerwca 1994 r. zmieniajqce zarzqdzenie w sprawie ksztalcenia zawodowego strazaków Panstwowej Strazy Pozarnej oraz szkolenia pracowników jednostek ochrony przeciwpozarowej i czlonków ochotni-czych strazy pozarnych (Dz. U. KG PSP z dn. 8 grudnia 1994, nr 3-4, poz. 7).
