CC BY
0ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ
SCIENTIFIC ARTSAKH
НАУЧНЫЙ АРЦАХ
№ 3 (22), 2024
ԷԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՀԱՍՈՒՆՈՒԹՅԱՆ ՄՈԴԵԼԸ
ԹՎԱՅԻՆ ՓՈԽԱԿԵՐՊՄԱՆ ՕՐԱԿԱՐԳԻ ՀԱՄԱՏԵՔՍՏՈՒՄ
ՀԴՏ 321
DOI: 10.52063/25792652-2024.3.22-71
ԺԱՆՆԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ
Հայաստանի Հանրապետության գիտությունների ազգային ակադեմիայի
փիլիսոփայության, սոցիոլոգիայի և իրավունքի ինստիտուտի
քաղաքագիտության բաժնի հայցորդ,
ք. Երևան, Հայաստանի Հանրապետություն
ORCID: 0000-0001-6971-9652
Սույն աշխատանքի նպատակն է ստեղծել էլեկտրոնային կառավարման
հասունության տեսական մոդել որպես թվային փոխակերպան հիմնական
օպերացիոնալ շրջանակ` գնահատելու Հայաստանում տեղի ունեցող
քաղաքական գործընթացները՝ կապված էլեկտրոնային կառավարմանն
անցման հետ։ Ըստ այդմ, սույն աշխատանքի շրջանակում քայլերի
հաջորդականությամբ ներկայացվել են էլեկտրոնային կառավարման և
կառավարման
թվայնացման
սկզբունքային
տարբերակիչները
և
փոխկապակցվածությունը,
վերլուծության
ենթարկվել
էլեկտրոնային
կառավարման հասունության տարբեր մոդելներ, մեկնաբանվել էլեկտրոնային
կառավարման
հասունության
չափման
մակարդակները,
վերջապես
օպերացիոնալ վերլուծության ենթարկվել առաջարկվող հասունության
մոդելը։
Սույն հոդվածում առաջարկվող տեսական մոդելի օպերացիոնալացումը
կատարվել է յոթ կառուցվածքային բլոկերով՝ առաջնորդություն, ֆինանսներ,
ենթակառուցվածքներ և տեխնոլոգիաներ, ծառայությունների մատուցում, մեծ
տվյալների կառավարում և անվտանգություն, մարդուժի գնահատում, թվային
օրակարգի տեղեկատվական համակարգեր։
Սույն տեսական մոդելը մշակվել է գիտական գրականության
վերանայման, փաստաթղթերի վերլուծության և համեմատական գնահատման
մեթոդներով։
Կատարված աշխատանքի արդյունքում կարելի է եզրակացնել, որ
առաջարկվող մոդելը կօժանդակի Հայաստանում կառավարման թվայնացման
գործընթացի
մակարդակի
գնահատմանը,
հնարավորություն
կտա
սահմանելու էլեկտրոնային կառավարման զարգացման տեսլականն իր
հիմնարար
առաջնահերթություններով
և
մշակելու
ռազմավարական
պլանավորման մշտադիտարկման ու գնահատման համար անհրաժեշտ
ցուցիչները։ Տվյալ մոդելը հավակնում է կիրառվելու ինչպես առանձին
փորձագիտական ուսումնասիրությունների շրջանակներում, այնպես էլ
բազմաբևեռ և բազմաշահառու համակողմանի գնահատումներում տվյալների
հավաքագրման և վերլուծության մեկ կամ մի քանի համակցված մեթոդների
կիրառմամբ։ Այնուամենայնիվ, առաջարկվող մոդելը միտված է էլեկտրոնային
կառավարման և թվայնացման գործընթացների համապարփակ որակական,
այլ ոչ թե քանակական նկարագրությանը։
Հոդվածը ներկայացվել է 24.08.2024թ., գրախոսվել` 28.09.2024թ., տպագրության
ընդունվել` 31.10.2024թ.:
71
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ
SCIENTIFIC ARTSAKH
НАУЧНЫЙ АРЦАХ
№ 3 (22), 2024
Հիմնաբառեր՝ էլեկտրոնային կառավարում, թվայնացում, մեծ տվյալներ,
հասունության մոդել, քաղաքական գործընթաց, քաղաքականության մշակում,
որոշումների կայացում։
Ներածություն
Չորրորդ արդյունաբերական հեղափոխությունը, որի հիմքում թվային,
ֆիզիկական և կենսաբանական տեխնոլոգիաների սերտաճումն է, հեղափոխում է ողջ
աշխարհը (Rusmiyati, et al. 2024)։ Այն ակտիվորեն նպաստում է կառավարման
թվայնացման գործընթացների արագացմանը և անալոգայինից դեպի էլեկտրոնային
կառավարման անցմանը (Cloete 2023)։ Թեև էլեկտրոնային կառավարումը և
կառավարման
թվայնացումը
ենթադրում
են
տեխնոլոգիաների
կիրառում
կառավարման գործընթացներում, և հաճախ նույնական են ընկալվում,
այնուամենայնիվ, դրանք ունեն էական տարբերություններ։ Ծառայությունների
թվայնացումն էլեկտրոնային կառավարման անհրաժեշտ, սակայն ոչ բավարար
գործոնն է։ Էլեկտրոնային կառավարման հասունության չափումը տրվում է մի քանի
մակարդակով՝ ա) հիմնական թվային ներկայությամբ, երբ կառավարությունն ունի
հիմնական կայքեր՝ ստատիկ տեղեկություններով, սակայն հիմնական թվային
ծառայությունները հիմնելու կարիք ունի բ) գործարքների թվային սահմանափակ կամ
հատվածային առցանց ծառայություններ, գ) ինտեգրված ծառայություններ, երբ
պետական բոլոր ծառայությունները փոխգործունակ են՝ թույլ տալով քաղաքացիներին
դրանց հասանելիություն ունենալու մեկ պորտալի միջոցով, և վերջապես, դ)
անհատականացված
ծառայություններ
և
անխափան
կառավարում,
երբ
ծառայությունները
անհատականացվում
են
տվյալների,
արհեստական
բանականության և կանխատեսող վերլուծությունների միջոցով, իսկ կառավարումն
իրականացվում է լիովին օպտիմիզացված համակարգերի միջոցով՝ ինքնաշխատ
գործընթացներով, օգտատերերի ներգրավվածության բարձր մակարդակով և
շարունակական կատարելագործմամբ:
Էլեկտրոնային կառավարո՞ւմ, թե՞ կառավարման թվայնացում
Էլեկտրոնային կառավարումը ներկայացնում է համապարփակ մոտեցում, որն
ինտեգրում
է
տեխնոլոգիաները
կառավարման
պրակտիկայում՝
քաղաքականությունների մշակման արդյունավետության, թափանցիկության և
քաղաքացիների իրավունքների և հնարավորությունների ընդլայնման նպատակով:
Մինչդեռ կառավարման թվայնացումը կենտրոնանում է հատկապես անալոգային
տեղեկույթը թվային ձևաչափերի փոխակերպելու վրա՝ բարելավելու պետական
հաստատություններում տվյալների հասանելիությունը և կառավարումը թվային
տեխնոլոգիաների միջոցով:
Անալոգային ընթացակարգերը ենթադրում են փակ գործառնություններ և
ներքին անալոգային գործողությունների վրա կենտրոնացում, մինչդեռ էլեկտրոնային
կառավարումն ապահովում է առավել մեծ թափանցիկություն, օգտատիրակենտրոն
մոտեցումներ և տեղեկատվական ու հաղորդակցության տեխնոլոգիաներին (ՏՀՏ)
միացված ընթացակարգեր։ Ինչ վերաբերում է թվային կառավարմանը, ապա այն
ենթադրում է բաց և օգտատերերին ուղղված մոտեցումներ ու գործընթացներ և
գործառնական վերափոխումներ (Welby 2019)։
Այսօր Հայաստանում թերևս առավել արդիական է կառավարման թվայնացման
գործընթացը (Հայաստանի թվայնացման ռազմավարություն 2021-2025, ՀՀ
կառավարության 2021 թվականի փետրվարի 11-ի N 183-Լ որոշման հավելված 1)՝ ի
վերջո էլեկտրոնային կառավարմանն ամբողջովին անցման հեռանկարով (ՀՀ
72
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ
SCIENTIFIC ARTSAKH
НАУЧНЫЙ АРЦАХ
№ 3 (22), 2024
կառավարություն 2014)։ Ինչպես նշվում է ՀՀ Էլեկտրոնային կառավարման
ենթակառուցվածքների ներդրման գրասենյակի (ԷԿԵՆԳ) պաշտոնական կայքում,
Հայաստանի կառավարությունը 2000-ական թվականներից ի վեր իրականացնում է
մի շարք նախաձեռնություններ էլեկտրոնային կառավարման ոլորտում։ Ըստ այդմ,
Էլեկտրոնային փոխգործունակությունը և հաղորդակցությունը կառավարության և
քաղաքացիների
միջև
արդեն
իսկ
իրականություն
է:
Քաղաքացիների,
ձեռնարկությունների և կառավարության կապը ապահովելու համար ստեղծվել են մի
շարք բարդ և ինտեգրված համակարգեր, որոնք ամփոփ ներկայացված են www.egov.am կայքում: Ըսկ ԷԿԵՆԳ համակարգի տված գնահատականի, «էլեկտրոնային
կառավարման
համակարգերի
զարգացման
գործընթացը
Հայաստանում
իրականանում է շատ արագ` չնայած էլեկտրոնային ծառայությունների
օգտագործումը բնակչության կողմից դեռևս համընթաց չէ»1:
Էլեկտրոնային կառավարումն ընդգծում է կառավարման ավանդական
գործելակերպի վերափոխումը թվային տեխնոլոգիական լուծումների ինտեգրման
միջոցով՝ պետական ծառայություններն առավել արդյունավետ մատուցելու,
քաղաքացիների մասնակցության ընդլայնման և վարչական գործընթացների
պարզեցման համար: Այն ընձեռում է առցանց հասանելիություն պետական բոլոր
ծառայություններին, օրինակ՝ հարկերի էլեկտրոնային հայտերի ու առցանց
դիմումների ներկայացում, ծննդյան/մահվան թվային վկայականների կիրառում և այլն:
Էլեկտրոնային կառավարման սկզբունքներից է քաղաքացիների մասնակցության
խթանումը թվային հարթակների միջոցով (Lee-Geiller 2024), ինչպիսիք են
էլեկտրոնային քվեարկությունը, առցանց խորհրդատվությունները և հետադարձ
կապի մեխանիզմները (Kyeong, Ra and Im 2023): Պակաս կարևոր չէ
կառավարության ներքին գործընթացների թվայնացումը, օրինակ՝ գնումները,
մարդկային ռեսուրսների կառավարումը, փաստահենք ու տվյալահենք որոշումների
կայացումը։
Կառավարման թվայնացումը ներառում է անալոգային կամ թղթային
շրջանառությամբ կառավարական գործընթացների և գրառումների վերածումը
թվային ձևաչափերի։ Թվայնացումը հիմնականում կենտրոնանում է պետական
տեղեկույթի և տվյալների էլեկտրոնային ձևաչափերով փոխակերպման և
պահպանման վրա՝ հեշտացնելով տվյալների մուտքագրումը, առբերումը և
փոխանակումը: Կառավարման թվայնացումը ենթադրում է, օրինակ՝ թղթային
փաստաթղթերի սկանավորում և թվայնացում՝ էլեկտրոնային գրառումներ և
արխիվներ ստեղծելու համար (Larsson and Teigland 2020):
Այսպիսով՝ եթե էլեկտրոնային կառավարումը նպատակ ունի բարելավելու
կառավարման գործընթացները և ծառայությունները տեխնոլոգիական լուծումների
միջոցով,
որոնք
կբարձրացնեն
կառավարման
արդյունավետությունը,
թափանցիկությունը և քաղաքացիների գոհունակությունը, ապա թվայնացումը
հիմնականում նպատակ ունի հեշտացնելու պետական տվյալների և գրառումների
ավելի հեշտ մուտքագրումը, պահպանումը և կառավարումը: Հետևաբար,
էլեկտրոնային կառավարումը փոխակերպող ազդեցություն ունի կառավարման վրա՝
վերասահմանելով
ծառայությունների
մատուցման
մոդելները,
խթանելով
քաղաքացիների մասնակցությունը և տվյալների վրա հիմնված որոշումների
կայացման հնարավորություն տալով: Թվայնացումը հեշտացնում է տեղեկատվության
կառավարումն ու հասանելիությունը, սակայն պարտադիր չէ, որ հանգեցնի
1
Էլեկտրոնային կառավարման ենթակառուցվածքների ներդրման գրասենյակ,
Կառավարության փոխգործելիության հարթակ https://www.ekeng.am/hy/sub/e_manage (վերջին
այցը՝ 19-ը սեպտեմբերի 2024 թ․)։
73
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ
կառավարման ավելի
բարելավմանը:
SCIENTIFIC ARTSAKH
լայն
НАУЧНЫЙ АРЦАХ
բարեփոխումների
կամ
№ 3 (22), 2024
ծառայությունների
որակի
Էլեկտրոնային կառավարման հասունության գնահատման մոդելները
«Հասունություն» եզրույթը հաճախ օգտագործվում է շարունակական
գործընթացներում տվյալ մակարդակի վիճակը բնութագրելու համար: Կան մի շարք
ակադեմիական ուղղություններ, որոնք օգտագործում են «հասունություն» եզրույթը և
մշակում հասունության մոդելները որպես դասակարգման սխեմաներ: Էլեկտրոնային
կառավարման հասունության մոդելային սխեմաներ են մշակել Ք. Անդերսենը և Հ.
Հենրիքսենը (Andersen and Henriksen 2006), որոնք փորձ են կատարել ընդլայնելու
մինչ այդ ամենահայտնի և տարածված մոդելներից մեկը՝ Լայնի և Լիի
հեղինակությամբ (Layne and Lee 2001)։ Նրանց մոդելի հիմնական շեշտադրումը
տեխնիկական ինտեգրման խնդիրներից դեպի պետական ծառայությունների
առաջնահերթությանն անցումն է: Մոդելը ջատագովում է հիմնական գործունեության
թվայնացումը՝ շեշտը դնելով այն բանի վրա, թե ինչն է շահավետ թվայնացված
ծառայությունների օգտագործողների համար, այլ ոչ թե առաջնորդվում բացառապես
տեխնոլոգիական իրագործելիությամբ: Հետագայում Անդերսենի և Հենրիքսենի
մշակած մոդելը կատարելագործվել և ներկայացվել է Կոպենհագենի բիզնես դպրոցի
հետ համատեղ գիտական հոդվածներում՝ հիմնվելով «Հանրային հատվածի
գործընթացի վերակառուցման մոդելի» (ՀԳՎ) վրա (Andersen, Henriksen, and Medaglia
2012)։
Հասունության մոդելների հիմնական սահմանափակումներից մեկն այն է, որ
սովորաբար դրանք հակադրության մեջ են դնում «հասունություն» ու
«անհասություն» կատեգորիաները որպես դիսկրետ փոփոխականներ, մինչդեռ
պարդատիր չէ, որ դրանք միայն որոշակի արժեքներ ընդունող և իրար ուղղակիորեն
հակասող դիխոտոմիա լինեն։ Անդերսենն ու Հենրիքսենը ռազմավարական
մտածողության տեսանկյունից ավելի կառուցվածքային մոտեցում են համարում
իրենց իսկ առաջարկած ՀԳՎ մոդելը, որը փորձում է ոչ թե պարզապես «հասուն» կամ
«անհաս» համարել կառավարման որևէ միավոր, այլ թույլ է տալիս կենտրոնանալ
սպառողների կամ օգտատերերի աչքերով դիտվող գործողությունների բազմության
վրա (Andersen, Henriksen, and Medaglia 2012)։ ՀԳՎ մոդելը փոխում է էլեկտրոնային
կառավարման հասունության չափելիությունը՝ մի քայլ առաջ տանելով Լայնի և Լիի
տեխնիկական ինտեգրման հասունության խնդրից։ ՀԳՎ մոդելը հիմնականում
կենտրոնանում է օգտատերերին տրվող ծառայությունների լավարկման վրա։ Այն նաև
կենտրոնանում է հիմնաքարային գործողությունների թվայնացման վրա, ոչ թե այն
տեսանկյունից, թե ինչն է տեխնոլոգիապես իրատեսական, այլ այն հարցը, թե որն է
օգտատերերի համար օգտակար: Այսպիսով՝ ՀԳՎ մոդելը տեխնոլոգիական
դետերմինիստական մոդելից անցում է կատարում օգտատիրակենտրոն մոտեցմանը։
Ըստ էության, ՀԳՎ մոդելը դիտարկում է օգտատիրոջը, այլ ոչ թե մարդուն, որը
սահմանափակում է էլեկտրոնային կառավարման հասունության չափման և
զարգացման հեռանկարները։ Այս մոդելով ի սկզբանե սահմանափակում է դրվում
մարդու մասնակցության վրա՝ հռչակելով, որ լռելյայն տարբերակով յուրաքանչյուր
մարդ էլեկտրոնային կառավարման համակարգի օգտատեր է։ Չնայած թվային
հասարակության հայեցակարգում այս թեզն արդիական և կիրառելի է, սակայն
«մարդ-օգտատեր» հավասարեցումը հասունության մոդելից դուրս է թողնում այն
կարևորագույն չափումը, թե որքանով են մարդիկ պատրաստակամ և ադապտացված
ինտեգրվելու թվային հասարակության սկզբունքներին, որքանով են նրանք օգտվում
այս կամ այն թվային համակարգից՝ այդպիսով իսկ հանդես գալով կամ չգալով որպես
74
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ
SCIENTIFIC ARTSAKH
НАУЧНЫЙ АРЦАХ
№ 3 (22), 2024
«օգտատեր», ըստ այդմ, ինչպիսի միջոցառումներ է պետք կիրառել բոլոր մարդկանց
որպես օգտատերեր ներառականության և մասնակցության ապահովման համար։
Վերոնշյալ մոդելները չնայած իրար հակասական չեն, սակայն առանձին
դիտարկելիս կարող են հանգեցնել այնպիսի սահմանափակումների, որի արդյունքում
չդիտարկվի
տեխնոլոգիական
ժամանակակից
ներուժը,
կամ
էլ
այն
չհամապատասխանի օգտատերերի կարիքներին և ծառայությունների լավարկման
միտումներին։ Ըստ այդմ, անհրաժեշտ է ձևավորել էլեկտրոնային կառավարման
հասունության
չափման
համապարփակ
անձակենտրոն
մոտեցում,
որն
առաջնահերթություն կտա տեխնոլոգիական նորարարությանը` միաժամանակ
մարդուն՝ որպես պոտենցիալ օգտատիրոջ, դնելով քաղաքականությունների մշակման
և ծառայությունների մատուցման կենտրոնում: Այս ինտեգրված մոտեցման
կարևորագույն դրույթները հետևյալն են․
• Թվային փոխակերպում․ այն ենթադրում է պետական ծառայությունների ու
գործառնությունների
արդիականացման
համար
այնպիսի
զարգացող
տեխնոլոգիաների կիրառում, ինչպիսիք են արհեստական բանականությունը,
մեքենայական ուսուցումը, բլոկչեյնը և իրերի համացանցը (World Bank 2024)։
• Տվյալների վրա հիմնված կառավարում․ ենթադրում է մեծ տվյալների
վերլուծության և տվյալների վրա հիմնված որոշումների կայացման կիրառում՝
ռեսուրսների բաշխումը, քաղաքականության մշակումը և ծառայությունների
մատուցումն օպտիմալացնելու համար (Bousdekis, Lepenioti and Apostolou 2021)։
• Փոխգործունակություն և ինտեգրում․ կառավարական համակարգերի և
տվյալների
բազաների
փոխգործունակության
խթանում՝
բարելավելու
քաղաքացիներին տրվող ծառայությունների հասանելիությունն ու մատչելիությունը և
հնարավորություն տալով տեղեկատվության ու տվյալների անխափան փոխանակումը
(Pardo, Nam and Burke 2012)։
• Կիբերանվտանգություն և գաղտնիություն. կիբերանվտանգության ամուր
միջոցառումների կիրառում և գաղտնիության ապահովում՝ քաղաքացիների զգայուն
տվյալները պաշտպանելու և էլեկտրոնային կառավարման համակարգերի նկատմամբ
վստահությունն ամրապնդելու համար (Jha and Jha 2024)։
• Ունիվերսալ և ներառական մարդակենտրոն դիզայն. էլեկտրոնային
կառավարման հարթակների համար մարդակենտրոն սկզբունքների կիրառում՝
հասանելի, մատչելի, ներառական, օգտագործողի համար հարմար ինտերֆեյսներ
նախագծելու համար (Sherman, Stiehl and Pratap 2024)։
• Քաղաքացիների
ներգրավվածություն.
քաղաքացիների
ակտիվ
մասնակցության խթանում որոշումների կայացման մասնակցային գործընթացների,
հետադարձ
կապի
մեխանիզմների
և
համագործակցային
կառավարման
նախաձեռնությունների միջոցով (Pislaru, Vlad and Ivascu 2024)։
• Անհատականացում. անհատականացված ծառայությունների մատուցում՝
հարմարեցված առանձին քաղաքացիների կարիքներին ու նախասիրություններին՝
օգտագործելով մեծ տվյալների վերլուծությունը և օգտատերերի պրոֆիլավորումը
(Ilieva, Yankova and Ruseva 2024)։
• Թափանցիկություն
և
հաշվետվողականություն.
կառավարության
գործունեության
թափանցիկության
ընդլայնում՝
քաղաքացիներին
իրական
ժամանակում տրամադրելով տեղեկատվության, արդյունավետ կառավարման
ցուցանիշներին ու տվյալներին հասանելիություն (Shakya and Kumar 2024)։
Հաշվի առնելով վերը նշված սկզբունքները և զարգացնելով էլեկտրոնային
կառավարման հասունության մոդելները տեխնոլոգիական նորարարությունների և
անձակենտրոն մոտեցման համակցման միջոցով՝ կառավարությունները կարող են
ստեղծել փոխակերպվող թվային էկոհամակարգեր, որոնք հզորացնում են
75
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ
SCIENTIFIC ARTSAKH
НАУЧНЫЙ АРЦАХ
№ 3 (22), 2024
քաղաքացիներին, բարձրացնում կառավարման արդյունավետությունը և խթանում
կայուն սոցիալ-տնտեսական զարգացումը:
Հարկ է նկատի ունենալ, որ տեխնոլոգիաներն, ըստ էության, չեն կարող
որակվել որպես լավ կամ վատ, նույնիսկ չեզոք (Kranzberg 1986), դրանք
ինքնուրույնաբար չեն զարգանում, և խոսքը այն որոշումների մասին է, թե ինչպես
զարգացնել տեխնոլոգիաները հասարակական, կազմակերպական և անհատական
մակարդակներում։ Տեխնոլոգիական համակարգերը կարող են մարմնավորել
քաղաքական արժեքներ և ունենալ հետևանքներ, որոնք դուրս են գալիս դրանց բուն
նպատակներից։ Դրանք ձևավորվում և ազդում են սոցիալական, քաղաքական և
էթիկական համատեքստերի վրա (Winner 1980): Տեխնոլոգիաները նաև ձևավորում
են մարդկային փոխհարաբերություններն ու ինքնությունը (Turkle 2011)։
Էլեկտրոնային կառավարման հասունության առաջարկվող մոդելի
օպերացիոնալացում
Առաջարկվող մոդելը հիմնված է չորս բալանոց Լիկերտի սանդղակի (Croasmun
and Ostrom 2011) վրա, որտեղ «մեկ» միավորը նշանակում է ցուցանիշի ամբողջովին
բացակայություն, որը հիմնելու կարիք ունի, «երկու» միավորը ենթադրում է
ցուցանիշի սահմանափակ առկայություն, որը դեռևս բավականաչափ զարգացման
կարիք ունի, «երեք» միավորը ցույց է տալիս ցուցանիշի առկայությունը, սակայն
հետագա զարգացման հեռանկարով, և «չորս» միավորն այն ցանկալի տեսլականն է,
որին պետք է ձգտի կառավարությունը՝ ապահովելու համար թվայնացման
բավականաչափ հասունությունը։ Սույն մոդելի կիրառումը պայմանական է և պետք է
հիմնված լինի բազմաբևեռ գնահատականների վրա՝ ներառելով ոչ միայն
կառավարության բոլոր ենթակառուցվածքները, այլև թվային տեխնոլոգիաներ
արտադրող և ծառայություններ մատուցող մասնավոր հատվածին, քաղաքացիական
հասարակությանը, փորձագիտական լսարանին, թվային օրակարգի առաջադար
միջազգային կազմակերպություններին։
Ստորև բերված Աղյուսակ 1-ում տրված է էլեկտրոնային կառավարման
հասունության առաջարկվող մոդելի օպերացիոնալ նկարագիրը հիմնական յոթ
կատեգորիաներով և դրանց ենթակատեգորիաներով։ Յուրաքանչյուրի համար
տրված է գնահատականի ստանդարտ հիմնավորում, որը, սակայն, վերլուծության
ժամանակ անհրաժեշտ է մանրամասնել և փաստարկել։ Յուրաքանչյուր առանձին
կատեգորիայի փաստարկումը կարող է իրականացվել մի շարք մեթոդներով, երբեմն
դրանց
համակցմամբ՝
փաստաթղթերի
վերլուծություն,
իրավիճակային
գնահատումներ, որակական հետազոտություններ՝ ֆոկուս խմբային քննարկումներ,
փորձագիտական հարցումներ, որոշ դեպքերում՝ առանձին կառուցվածքով
քանակական հարցումներ։ Սահմանափակ ռեսուրսների պարագայում հնարավոր է
ամբողջ օպերացիոնալ սխեման գնահատել ոլորտի պատասխանատուների հետ և
կոնսենսուսային քննարկումների արդյունքում ընտրել այն գնահատականը, որը
ռազմավարական զարգացման տեսանկյունից ամենաընդունելին կլինի։
76
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ
SCIENTIFIC ARTSAKH
НАУЧНЫЙ АРЦАХ
№ 3 (22), 2024
Աղյուսակ 1․ էլեկտրոնային կառավարման հասունության մոդելի օպերացիոնալ
նկարագիրը
ԷԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՀԱՍՈՒՆՈՒԹՅԱՆ ՄՈԴԵԼ
Օպերացիոնալացում
Միավորների հակիրճ բանալի
4
Ցանկալի տեսլականը, որին պետք է ձգտել
3
Բավականաչափ զարգացած է, սակայն
համապարփակ մոտեցման կարիք ունի
2
Սահմանափակ կամ հատվածային առկայություն,
հետագա զարգացման կարիք ունի
1
Բացակայություն կամ աննշան առկայություն,
հիմնականում հիմնելու կարիք ունի
Հիմնավորում
Մոդելն ապահովում է
ստանդարտ
նկարագրողական
բովանդակություն
յուրաքանչյուր
հասունության
մակարդակի համար:
1․ Առաջնորդություն և կառավարում
1.1. Օրենսդրություն, կանոնակարգում և տարվող քաղաքականություն
Մշակված օրենսդրության և պլանավորված քաղաքականության
բացակայություն, թերի և սակավ կանոնակարգում
Առկա կանոնակարգված օրենսդրություն, սակայն առանց պրակտիկ
կիրարկման հնարավության և տարվող հատվածային
քաղաքականությամբ
Հստակորեն սահմանված և կանոնակարգված օրենսդրության
առկայություն և տարվող պլանավորված քաղաքականություն
Համապարփակ կանոնակարգված օրենսդրական դաշտ և տարվող
հետևողական քաղաքականություն գործնական
1
☐
2
☐
3
☐
4
☐
1.2. Երկարաժամկետ ռազմավարական պլանավորում
Չկան պաշտոնական ռազմավարություն, հատվածային
նախաձեռնություններ
Ռազմավարություն գոյություն ունի, բայց չկա հստակություն կամ
ոլորտային համապատասխանեցում
Առկա է հստակորեն սահմանված և համապատասխանեցված
ռազմավարություն, կարիք կա հետագա զարգացման
Առկա է համապարփակ, լավ սահմանված ռազմավարություն, որը
77
1
☐
2
☐
3
☐
4
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ
SCIENTIFIC ARTSAKH
НАУЧНЫЙ АРЦАХ
№ 3 (22), 2024
☐
1.3. Կառավարության հանձնառություն, կոորդինացում և կոալիցիոն համաձայնություն
համահունչ է ընդհանուր նպատակներին
Հանձնառության և արդյունավետ կոորդինացիայի բացակայություն, և
կոալիցիոն համաձայությանը նվազագույն տեսանելի աջակցություն
Տեսանելի հանձնառություն, սակայն թերի կոորդինացիա, հատվածային
աջակցություն և կոալիցիոն համաձայնություն
Հետևողական և տեսանելի հանձնառություն, առավել համակարգված
կոորդինացիա և ձևավորված կոալիցիոն համաձայնություն
1
☐
2
☐
3
☐
4
☐
Թվայնացման նախաձեռնությունները ակտիվորեն խթանող
հանձնառություն, արդյունավետ կոորդինացիա և կոալիցիոն գործուն
համագործակցություն
1.4. Կառավարման թվայնացման գործընթացի իրագործելիության կարողունակություն
Թվայնացման գործընթացի նվազագույն կարողունակություն
Թվայնացման գործընթացի իրագործելիության համար անհրաժեշտ, բայց ոչ
բավարար կարողունակություն
Կարողունակության բավարար մակարդակ, սակայն անըդնմեջ
զարգացման միտումով
Կարողունակության առաջատար շրջանակ՝ ներուժով կիսվելու
հնարավորությամբ
1
☐
2
☐
3
☐
4
☐
1.5. Հաշվետվողականություն և թափանցիկություն
Նվազագույն հաշվետվողականություն և թափանցիկություն
Բավարար, բայց ոչ հետևողական և թերի հաշվետվողականություն
Արդյունավետ հաշվետվողականության համար առկա գործիքակազմ,
մշտադիտարկման ու գնահատման ներդրված ընթացակարգեր
Թափանցիկ ու հաշվետվողական գործուն համակարգ՝ մշտադիտարկման
ու գնահատման կիրառվող համակարգ
1
☐
2
☐
3
☐
4
☐
2․ Ֆինանսավորում
2.1. Թվայնացման օրակարգի ֆինանսավորման կայունություն և ծառայությունների
ֆինանսական ծածկույթ
Պետական ապարատի թվայնացման գործընթացի աննշան
ֆինանսավորում
Պետական ապարատի թվայնացման գործընթացի հատվածային և
սահմանափակ ֆինանսավորում
Պետական ապարատի թվայնացման գործընթացի նպատակային
ֆինանսավորում
Պետական ապարատի թվայնացման գործընթացի համապարփակ
ֆինանսավորում
78
1
☐
2
☐
3
☐
4
☐
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ
SCIENTIFIC ARTSAKH
НАУЧНЫЙ АРЦАХ
№ 3 (22), 2024
2.2. Պետական ֆինանսավորման մեջ ներառված թվայնացման շրջանակը
Պետական ինստիտուտների և ծրագրերի թվայնացման օրակարգերի
պետական ֆինանսավորման բացակայություն
Սահմանափակ քանակով պետական ինստիտուտների և ծրագրերի
ներգրավում պետական ֆինանսավորման մեխանիզմներում
Տեսանելի քանակով պետական ինստիտուտների և ծրագրերի ներգրավում
պետական ֆինանսավորման մեխանիզմներում
Բոլոր պետական ինստիտուտների և ծրագրերի ներգավում պետական
ֆինանսավորման մեխանիզմներում
2.3. Օգտատերերի ֆինանսական պաշտպանվածություն
Գրպանից կատարվող ծախսերի բարձր մակարդակ և թվային
ծառայություններին հասանելիության բարձր գին
Գրպանից կատարվող զգալի ծախսեր՝ թվային որակյալ ծառայություններին
հասանելիության համեմատ
Ծախս-որակ ներդաշնակեցում, ֆինանսական բեռի թեթևացման
մեխանիզմներ
Պետական ամբողջական հոգածություն և որակյալ թվային
ծառայություններ
1
☐
2
☐
3
☐
4
☐
1
☐
2
☐
3
☐
4
☐
3․ Ենթակառուցվածքներ և տեխնոլոգիաներ
3.1. Թվային ենթակառուցվածքների հասանելիություն և մատչելիություն
Սահմանափակ թվային ենթակառուցվածքներ, հասանելիության և
մատչելիության մարտահրավերներ
Թվային ենթակառուցվածքների համարժեք, բայց սահմանափակ
մատչելիություն և հասանելիություն
Թվային ենթակառուցվածքների լայնամասշտաբ հասանելիություն ու
մատչելիություն
Զարգացող թվային տեխնոլոգիաներին համահունչ անընդհատ թարմացվող
և արդիականացվող թվային ենթակառուցվածքներ
3.2. Թվայնացման համար անհրաժեշտ ֆիզիկական ենթակառուցվածքների
առկայություն
Նվազագույն ապարատային հագեցվածություն, օժանդակ սարքավորումներ
և լիցենզավորված օպերացիոն համակարգեր
Սահմանափակ թվով և ոչ բավարար որակի առկա ապարատային
հագեցվածություն, օժանդակ սարքավորումներ սակայն չլիցենզավորված
օպերացիոն համակարգեր
Բավարար թվով և որակի առկա ապարատային հագեցվածություն,
օժանդակ սարքավորումներ և լիցենզավորված օպերացիոն համակարգեր
Ապարատային հագեցվածության, օժանդակ սարքավորումների և
լիցենզավորված օպերացիոն համակարգերի ամբողջական ծածկույթ
3.3. Թվային ցանցերի և մեծ տվյալների կենտրոնների հագեցվածություն
Ֆիզիկական և թվային ցանցերի, մեծ տվյալների սերվերների
բացակայություն
Ֆիզիկական և թվային ցանցերի, մեծ տվյալների սերվերների հատվածային
ապահովում
79
1
☐
2
☐
3
☐
4
☐
1
☐
2
☐
3
☐
4
☐
1
☐
2
☐
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ
SCIENTIFIC ARTSAKH
НАУЧНЫЙ АРЦАХ
№ 3 (22), 2024
Ֆիզիկական և թվային ցանցերի, մեծ տվյալների սերվերների առկայություն
Ֆիզիկական և թվային ցանցերի, տվյալների սերվերների համապարփակ
ծածկույթ և անխափան աշխատանք
3
☐
4
☐
3.4. Բարձր տեխնոլոգիական ինտեգրում
Առաջադեմ և բարձր տեխնոլոգիաների նվազագույն օգտագործում և
սակավ ինտեգրում
1
☐
Առաջադեմ և բարձր տեխնոլոգիաների բավարար օգտագործում, բայց
պակաս ինտեգրում
2
☐
Առաջադեմ և բարձր տեխնոլոգիաների լայնածավալ օգտագործում և
ինտեգրում
3
☐
Առաջադեմ և բարձր տեխնոլոգիաների հետևողականորեն և
շարունակական տեղայնացում և հարմարում
4
☐
4. Ծառայությունների մատուցում
4.1. Մարդակենտրոն ծառայություններ
Ծառայությունների ոչ բավարար և սահմանափակ հասանելիություն
1
☐
Որոշակի հասանելի ծառայություններ՝ մատչելիության
սահմանափակումներով
2
☐
Բավականաչափ հասանելի և մատչելի ծառայություններ
3
☐
Մարդակենտրոն և հետևողականորեն բարելավվող ծառայություններ
4
☐
4.2. Որակյալ, մատչելի և հասանելի թվային ծառայություններ
Որակյալ թվային ծառայությունների բացակայություն կամ աննշան քանակ
1
☐
Որակյալ թվային ծառայությունների առկայություն, սակայն մատչելիության
և հասանելիության պակաս
2
☐
Բավարար չափով որակյալ, աստիճանաբար ավելացվող մատչելի և
հասանելի թվային ծառայություններ
3
☐
Որակյալ, մատչելի և հասանելի թվային ծառայությունների կայուն
համակարգ
4
☐
4.3. Թվային ծառայությունների հավասարաչափ և անկողմնակալ բաշխում
80
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ
SCIENTIFIC ARTSAKH
НАУЧНЫЙ АРЦАХ
№ 3 (22), 2024
Հասարակության լայն շերտերին անհասանելի և թանկարժեք թվային
ծառայություններ
1
☐
Հասարակության թիրախավորված շերտերին հասանելի և համեմատաբար
մատչելի թվային ծառայություններ
2
☐
Հասարակության լայն շերտերին հասանելի և համեմատաբար մատչելի
թվային ծառայություններ
3
☐
Համապարփակ հասանելի և բոլորի համար մատչելի թվային
ծառայություններ
4
☐
4.4. Էլեկտրոնային կառավարման ծառայություններ և գործիքակազմ
Սահմանափակ առցանց ծառայություններ, նվազագույն գործառնություն
1
☐
Բարելավումների կարիք ունեցող հիմնական առցանց ծառայություններ
2
☐
Համապարփակ և գործառնական առցանց ծառայություններ
3
☐
Լիարժեք փոխգործունակ առցանց ծառայություններ
4
☐
5. Մեծ տվյալների կառավարում և անվտանգություն
5.1. Մեծ տվյալների կառավարում և կայունություն
Մեծ տվյալների կառավարման թույլ և անգործունակ մեթոդներ
1
☐
Մեծ տվյալների համարժեք կառավարում՝ որոշ բացերով կամ
անհամապատասխանություններով
2
☐
Համապարփակ և լավ կայացած մեծ տվյալների կառավարում
3
☐
Մեծ տվյալների կառավարման ոլորտում առաջատար պրակտիկաների
կիրառում և պահանջների համապատասխանություն
4
☐
5.2. Կիբերանվտանգության միջոցառումներ և տվյալների պաշտպանություն
Կիբերանվտանգության նվազագույն միջոցառումներ և հակազդող
արձագանք
1
☐
Կիբերանվտանգության բավարար միջոցառումներ և հակազդող
արձագանք
2
☐
81
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ
SCIENTIFIC ARTSAKH
НАУЧНЫЙ АРЦАХ
№ 3 (22), 2024
Արդյունավետ կիբերանվտանգության միջոցառումներ և ակտիվ
արձագանք
3
☐
Կիբերանվտանգության առաջադեմ միջոցառումներ և նախաձեռնող
պրոակտիվ արձագանք
4
☐
6. Աշխատուժի կարողություններ
6.1. Թվային գրագիտություն
Սահմանափակ թվով և բովանդակությամբ առկա թվային գրագիտության
ծրագրեր աշխատուժի համար
1
☐
Թվային գրագիտության ոլորտում աշխատուժի կատարելագործման
հատվածային նախաձեռնություններ
2
☐
Թվային գրագիտության ծրագրերի բավականին կայուն շրջանակ
աշխատուժի կատարելագործման նպատակով
3
☐
Թվային գրագիտության անընդմեջ թարմացվող ծրագրերի համակարգված
ներդրում՝ աշխատուժի շարունակական մասնագիտական զարգացման
նպատակով
4
☐
6.2. Փոփոխությունների կառավարում
Փոփոխություններին ուժեղ դիմադրություն, փոփոխության սահմանափակ
նախաձեռնություններ
1
☐
Փոփոխությունների կառավարման որոշ ռազմավարություններ,
փոփոխությունների չափավոր ընդունում
2
☐
Զարգացող կարիքներին հարմարվող փոփոխությունների արագ
կառավարում
3
☐
Փոփոխությունների կառավարման ակտիվ պրակտիկա, ընդունման բարձր
մակարդակ
4
☐
7. Թվային օրակարգի տեղեկատվական համակարգեր և իրազեկվածություն
7.1. Թվային ծառայությունների մասին տեղեկատվություն
Թվային ծառայությունների հասանելիության, դրանց օգուտների և
օգտագործման մասին սահմանափակ տեղեկատվություն և դրա
անմատչելիություն
1
☐
Թվային ծառայությունների հասանելիության, դրանց օգուտների և
օգտագործման մասին հատվածային տեղեկատվություն և դրանց
վերաբերյալ հաղորդակցման պակաս արդյունավետ մեթոդներ
2
☐
Թվային ծառայությունների, հասանելիության, դրանց օգուտների և
3
82
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ
SCIENTIFIC ARTSAKH
НАУЧНЫЙ АРЦАХ
№ 3 (22), 2024
օգտագործման մասին բավարար հասանելի տեղեկատվություն և
հաղորդակցման համեմատաբար արդյունավետ մեթոդներ
☐
Թվային ծառայությունների, հասանելիության, դրանց օգուտների և
օգտագործման մասին շարունակաբար թարմացվող և համապարփակ
տեղեկատվություն, հաղորդակցման արդիական մեթոդներ
4
☐
7.2. Մեծ տվյալների հիմքով թվային տեղեկատվության կիրառումը որոշումների
կայացման գործընթացում
Որոշումների կայացման գործընթացում մեծ տվյալների հիմքով թվային
վերլուծությունների կիրառման և թվային համակարգերի
փոխգործունակության բացակայություն
1
☐
Որոշումների կայացման գործընթացում մեծ տվյալների հիմքով թվային
վերլուծությունների սահմանափակ և հատվածային կիրառում, թվային
համակարգերի թերի փոխգործունակություն
2
☐
Որոշումների կայացման գործընթացում մեծ տվյալների հիմքով թվային
վերլուծությունների վրա հիմնված պլանավորում, թվային համակարգերի
փոխգործունակության հնարավորությունների մեծացում
3
☐
Որոշումների կայացման գործընթացում մեծ տվյալների հիմքով թվային
վերլուծությունների վրա հիմնված պլանավորում և ամբողջական
փոխգործունակ համակարգ
4
☐
Եզրակացություն
Կառավարման թվայնացման հասունության սույն տեսական մոդելը նպատակ
ունի
օժանդակելու
պետական
կառավարման
համակարգի
ոլորտային
պատասխանատուներին՝ հասկանալու կառավարման թվայնացման գործընթացի
տվյալ ժամանակահատվածի իրավիճակը, վերհանելու գործընթացում առկա
սիստեմատիկ խնդիրները և թերությունները, արձանագրելու առկա ռեսուրսները և
պոտենցիալը, կատարելու իրատեսական նպատակադրումներ ռազմավարական
պլանավորման գործընթացում և հասնելու ցանկալի տեսլականին։ Մոդելի
կիրառմամբ գնահատումները կարող են իրականացվել որոշակի ժամանակային
ինտերվալներով՝ ռազմավարական գործողությունների պլանը չափելի դարձնելու
նպատակով։ Այս մոդելը կարող է նաև կիրառվել որպես կառավարման թվայնացման
գործընթացի մշտադիտարկման որակական գործիք։
ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
1. ՀՀ կառավարության։ «Հայաստանի թվայնացման ռազմավարություն 20212025, 2021 թվականի փետրվարի 11-ի N 183-Լ որոշման հավելված 1». 11 02,
2021, https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docID=149957։
2. ՀՀ կառավարություն. «Էլեկտրոնային կառավարման ռազմավարական
ծրագիր, Հավելված ՀՀ կառավարության 2014 թ. ապրիլի 10-ի նիստի N 14
83
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ
SCIENTIFIC ARTSAKH
НАУЧНЫЙ АРЦАХ
№ 3 (22), 2024
արձանագրային
որոշման».
Երևան,
2014,
https://www.egov.am/u_files/file/decrees/arc_voroshum/2104/04/14-44_1ardz.pdf:
3. Andersen , Kim Normann; Henriksen, Helle Zinner; Medaglia, Rony; Copenhagen
Business School. “Maturity models in the age of digital diversity: Beyond the
Layne & Lee legacy.” Public Administration in the Information Age: Revisited 19,
2012, pp. 205-219.
4. Andersen, Kim Normann and Helle Zinner Henriksen. “e-Government Maturity
Models: Extension of the Layne and Lee Model.” Government Information
Quarterly
(23)
23,
2006,
pp.
236-248.
https://www.researchgate.net/publication/222658012_eGovernment_Maturity_Models_Extension_of_the_Layne_and_Lee_Model
Accessed: 11 October 2024.
5. Bousdekis, Alexandros and others. “A Review of Data-Driven Decision-Making
Methods for Industry 4.0 Maintenance Applications.” Electronics, 10.7, 2021, pp.
828-847.
6. Cloete, F. “Transition from Paper-based Analogue Government to Sustainable
Digital Governance Outcomes in Africa.” Administratio Publica, 31, N 2, 2023, pp.
70-90.
7. Croasmun, James and Lee Ostrom. “Using Likert-Type Scales in the Social
Sciences.” Journal of Adult Education, 40.1, 2011, pp. 19-22.
8. Edelman Trust Institute. “2024 Edelman Trust Barometer, Global Report”, 88,
2024.
https://www.edelman.com/sites/g/files/aatuss191/files/202402/2024%20Edelman%20Trust%20Barometer%20Global%20Report_FINAL.pdf.
Accessed: 03 March, 2024.
9. Ilieva, Galina, et al. “Factors Influencing User Perception and Adoption of EGovernment Services.” Administrative Sciences, 14.3, 2024, pp. 54-84.
10. Internet Governance Forum. “IGF 2023 Summary, Eighteenth Meeting of Internet
Governance
Forum.”
IGF
2023
Summary,
Kyoto,
2023.
https://intgovforum.org/en/filedepot_download/300/27144. Accessed: 03 March
2024.
11. Jha, Rahul and Mona Jha. “Optimizing E-Government Cybersecurity through
Artificial Intelligence Integration.” Journal of Trends in Computer Science and
Smart Technology, 6.1, 2024, pp. 67-87.
12. Kranzberg, Melvin. “Technology and History: ‘Kranzberg’s Laws’.” Technology
and Culture, 27.3, 1986, pp. 544–560.
13. Kyeong, Kyuwoong and others. “How does the government interact with citizens
within an electronic governance system? Selective government responsiveness.”
International Review of Administrative Sciences, 89.4, 2023, pp. 1079-1096.
14. Larsson, Anthony and Robin Teigland, Digital Transformation and Public
Services. Abingdon, Oxon and NY: Routledge, 2020.
15. Layne, Karen and Jungwoo Lee. “Developing a Fully Functional E-government: A
Four Stage Model.” Government Information Quarterly, 18, 2001, pp. 122-136.
16. Lee-Geiller, Seulki. “Technology Married to Good Governance and Diversity:
Explaining E-participation Preparedness in Government.” Technological
Forecasting and Social Change, 201, 2024.
84
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ
SCIENTIFIC ARTSAKH
НАУЧНЫЙ АРЦАХ
№ 3 (22), 2024
17. Pardo, Theresa, Taewoo Nam and Brian Burke. “E-Government Interoperability:
Interaction of Policy, Management, and Technology Dimensions.” Social Science
Computer Review, 30.1, 2012, pp. 7-23.
18. Pislaru, Marius, et al. “Citizen-Centric Governance: Enhancing Citizen
Engagement through Artificial Intelligence Tools.” Sustainability, 16.7, 2024,
2686-2703.
19. Rusmiyati, Rusmiyati, et al. “Strategic Economic Paradigms in the Fourth
Industrial Revolution: A Multidimensional Analysis of Policy, Technology, and
Socio-Economic Dynamics.” International Journal of Economic Literature, 2.1,
2024, pp. 239-253.
20. Shakya, Abhinav Singh and Rajesh Kumar. “Empowering Governance through
Big Data: Unlocking Potential, Addressing Obstacles, andBest Practices.”
Idealistic Journal of Advanced Research in Progressive Spectrums, 3.3, 2024,
pp. 8-15.
21. Sherman, Bruce, Emily Stiehl and Preethi Lakshmi Pratap. “The Importance of
Human-centered Design in Equitable Health Promotion Initiatives.” American
Journal of Health Promotion, 38.3, 2024, pp. 443-447.
22. Turkle, Sherry. Alone Together: Why We Expect More from Technology and Less
from Each Other. New York: Basic Books, 2011.
23. United Nations General Assembly. Declaration on the Commemoration of the
Seventy-fifth Anniversary of the United Nations, A/RES/75/1. New York: United
Nations,
2020.
https://documents.un.org/doc/undoc/gen/n20/248/80/pdf/n2024880.pdf.
Accessed: 02 March 2024.
24. United Nations. Our Common Agenda – Report of the Secretary-General. New
York: United Nations, 2021. https://www.un.org/en/content/common-agendareport/assets/pdf/Common_Agenda_Report_English.pdf. Accessed: 2 March
2024.
25. Welby, Benjamin. The Impact of Digital Government on Citizen Well-being. 2019.
26. Winner, Langdon. “Do Artifacts Have Politics?”. Daedalus 109.1, 1980, pp.121–
136. https://www.jstor.org/stable/20024652?origin=JSTOR-pdf. Accessed: 27
April 2024.
27. World Bank. Digital Progress and Trends Report 2023. Washington, DC: World
Bank, 2024.
WORKS CITED
1. Hayastani t'vaynacman r'azmavarut'yun 2021-2025, HH kar'avarout'yan 2021
t'vakani p'etrvari 11-i N 183-L oroshman havelvac' 1. 11 02 2021. [Armenia's
Digitalization Strategy 2021-2025, Appendix 1 of the RA Government's Decision
N 183-L of February 11, 2021.] 2021. (in Armenian)
2. HH kar'avarut'yun. “E'lektronayin kar'avarman r'azmavarakan c'ragir, Havelvac'
HH kar'avarut'yan 2014 t'. aprili 10-i nisti N 14 ard'anagrayin voroshman.” Erevan,
2014. [RA Government. "Strategic Program of Electronic Management, Annex of
the RA Government Protocol Decision N 14 of the Session on April 10, 2014."]
2014. (in Armenian)
85
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ
SCIENTIFIC ARTSAKH
НАУЧНЫЙ АРЦАХ
№ 3 (22), 2024
THE E-GOVERNANCE MATURITY MODEL IN THE CONTEXT OF THE
DIGITAL TRANSFORMATION AGENDA
ZHANNA HARUTYUNYAN
National Academy of Science of the Republic of Armenia, Institute of Philosophy,
Sociology and Law, Department of Political Science,
Ph.D. Student,
Yerevan, the Republic of Armenia
This paper aims to develop a theoretical model of e-governance maturity as a core
operational framework for digital transformation, in order to evaluate the policy processes
occurring in Armenia during the transition to e-governance. Accordingly, the study
outlines the key distinctions and interconnections between e-governance and the
digitalization of governance in a step-by-step manner, analyzes various e-governance
maturity models, interprets the levels of e-governance maturity assessment, and
concludes with an operational analysis of the proposed maturity model.
The proposed model is structured around seven key components: leadership,
finance, infrastructure and technology, service delivery, big data management and
security, human resources assessment, and digital agenda information systems.
. The development of this theoretical model employed scientific literature reviews,
document analysis, and comparative evaluations.
As a result of the work done, it can be concluded that this model claims to assist in
assessing the current state of government digitalization in Armenia, establishing a vision
for e-governance development with key priorities, and formulating the necessary
indicators for monitoring and evaluating strategic planning efforts. This model is designed
for application in both specialized expert analyses and broader, multi-stakeholder
evaluations, utilizing diverse data collection and analysis methods. Importantly, the model
emphasizes a qualitative approach, providing a comprehensive description of egovernance and digitalization processes rather than a purely quantitative assessment
Keywords: e-government, digitalization, big data, maturity model, political process,
policymaking, decision making.
МОДЕЛЬ ЗРЕЛОСТИ ЭЛЕКТРОННОГО УПРАВЛЕНИЯ В КОНТЕКСТЕ
ПОВЕСТКИ ДНЯ ЦИФРОВОЙ ТРАНСФОРМАЦИИ
ЖАННА АРУТЮНЯН
соискатель кафедры политологии
Института философии, социологии и права
Национальной академии наук Республики Армения,
г. Ереван, Республика Армения
Целью данного исследования является выявление фундаментальных
различий и взаимосвязей между электронным управлением и цифровизацией
правительства. В исследовании последовательно анализируются различные
модели зрелости электронного управления для разработки теоретической основы
для оценки политических процессов в Армении, связанных с переходом к
электронному управлению. Предлагаемая модель структурирована вокруг семи
ключевых компонентов: лидерство, финансы, инфраструктура и технологии,
86
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ
SCIENTIFIC ARTSAKH
НАУЧНЫЙ АРЦАХ
№ 3 (22), 2024
предоставление услуг, управление большими данными и безопасность, оценка
человеческих ресурсов и информационные системы цифровой повестки дня.
При разработке данной теоретической модели использовались обзор научной
литературы, анализ документов и сравнительные оценки.
В результате проделанной работы можно сделать вывод о том, что данная
модель поможет в оценке текущего состояния цифровизации правительства в
Армении, создании видения развития электронного управления с ключевыми
приоритетами и в формулировании необходимых показателей для мониторинга и
оценки усилий по стратегическому планированию. Данная модель предназначена
для применения как в специализированных экспертных анализах, так и в более
широких многосторонних оценках с использованием разнообразных методов сбора
и анализа данных. Важно отметить, что данная модель подчеркивает качественный
подход, предоставляя всестороннее описание процессов электронного управления
и цифровизации, а не чисто количественную оценку.
Ключевые слова: электронное правительство, цифровизация, большие
данные, модель зрелости, политический процесс, разработка политики,
принятие решений.
87
