CC BY
53
10.02.22.ЗАБОНДОИ МАРДУМИ КИШВАРДОИ ХОРИ^ИИ АВРУПО,
ОСИЁ,АФРИ^О, БУМИЁНИ АМРИКО ВА АВСТРАЛИЯ 10.02.22.ЯЗЫКИ НАРОДОВ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН ЕВРОПЫ, АЗИИ,
АФРИКИ, АБОРИГЕНОВ АМЕРИКИ И АВСТРАЛИИ 10.02.22.LANGUAGES OF FOREIGN COUNTRIES OF EUROPE, ASIA, AFRICA, NATIVES OF AMERICA AND AUSTRALIA
УДК 4 Т Б.Б.АШУРОВ
ББК 81.2 Тон
МАТН ВА ДАСТХАТ: ИДОМА ВА ХДФЗИ ОСОРИ СУРЁНЙ ДАР МАТНХОИ СУГДИИ МАСЕХЙ
Максади ин макола баррасии масъалаи идома ва хифзи осори динии сурёнй дар осори сугдии масехй мебошад. Мавзуи мазкур дар асоси осори хаттии сугдй, ки дар аввали карни бистум дар нохияи Турфони Чумхурии Мардумии Чин кашф шуда буданд тахлил мешавад.
Макола дар ду кисмат тартиб дода шуда, кисми аввал ба муаррифии мухтасари осори сугдии масехй алокаманд буда, кисми дуюм бевосита мавзуи асосии маколаро инъикос менамояд.
Кариб хдма дастхатхои масехии сугдие, ки имруз ба ахли илм маълум аст, дар китъаи вайроншудаи дайри масехии Булайик (Shüi-pang, Bulayi'q) кашф шудаанд.1 Дастхатхои мазкур аз чониби донишмандони олмонй Алберт Грундвел (Albert Grünwedel) ва Алберт вон ле Кок (Alber von le Coq) дар чараёни чор экспедитсияи бостоншиносй, ки байни солхои 1902 ва 1914 ташкил шуда буд, пайдо гардидаанд2. Берун аз Булайик, теъдоди нихоят ками дастхатхо дар нохияхои гирду атрофи Дунхуанг, дар махаллахое, ки дар он таърихан сугдиён дар асрхои 6-7 зиндагй мекарданд низ кашф гардидааст.
Имруз хдма матнхои бозёфтшуда дар Олмон дар Академияи фанхои гуманитарй ва чаъмиятшиносии Бранденбурги Берлин, дар бунёди "Турфоншинос й" ва Осорхонаи фарханги Осиё (Museum für Asiatische Kunst) нигохдорй мешаванд. Теъдоди ками дастхатхо, ки аз тарафи кишваршиноси англис Сир Аурел Стейн (Sir Auvrel Stein) дастрас ва пайдо карда шуда буданд, дар китобхонаи Британияи Лондон (the British Library) ма хфуз мебошад.
Теъдоди умумии дастхатхои сугдии масехии дар бунёди Турфоншиносии Берлин дарчшуда 600 адад мебошад. Мачмуаи мазкур дар чахон калонтарин коллексияи дастхатхои масехии ба яке аз забонхои эронй навишташуда ба шумор мераванд. Аз лихози мазмун ва мундарича, дастхатхои мазкур жанрхои гуногуни адабиёти динй ва ахлокиро фаро мегиранд. Дастхатхои номбурда дар ду навъи хат - сугдй (хатти шикастаи оромиасос, курсив) ва сурёнии эстарангело (хатти расмии масехиёни сурёнизабони шаркй) навишта шудааст. Аз нигохи забон дастхатхои мавчуда хамчун якзабона (монолингвал), дузабона (билингавл) ва бисёрзабона (мултилингвал) тасниф мешаванд. Дар дастхатхо забонхои сугдй, сурёнй, юнонй ва уйгурй истифода шудаанд (1,53-70).
Фехристи дастхатхои эронизабони бо хатти сурёнй эчодшудаи коллексияи Турфон (Iranian manuscripts in Syriac script in the Berlin Turfan collection catalogue), дастхатхои мавчударо дар асоси жанрхояшон ба чунин гуруххо таксим мекунад (25,26):4
1 .Матнхои фарогирандаи кисматхои гуногуни Китоби Мукаддас (Библия). Ба ин гурух мутуни кироати мунтахаб аз Инчил ва Номахои Хдвориён, ки дар рузхои гуногуни хафта ва чашнхо кироат мешуданд, шомиланд. Бояд кайд намуд, ки дар осори то имруз маълуми масехии сугдй аз Ахди Кадими Китоби Мукаддас (Таврот) танхо Китоби Забур бокй мондааст, ки он бо хати шикастаи сугдй навишта шудааст.5 Аз китоби Инчил бошад, дар байни матнхои мавчуда ягон иктибос аз Инчили Маркус то имруз пайдо нашудааст.
2.Кутуби дар мачлисхои парастиш ва маросимхои динй кироъатшаванда (матнхои литургиявй),ниёишхо ва дуохо. Аксар адабиёти мансуб ба ин даста бо забони сурёнй дар чашнхо ва маросимхои алохида истифода мешуданд. Дар ин гурухи навиштачот танхо тафсир ва мушаххасоти алохидаи онхо дар хошияи дастхатхо ё дохили матн дар сугдй навишта шудаанд. Мисолхои ба ин гурухи дастхатхо мансуббуда дар кисми дуюми макола оварда шудааст.
3.3индагиномаи шахсиятхои рухонй (агиография),андарзхои ахлокй, дастурхои тарбиявию ахлокй ва адабиёти умумии масехй. Кисми калонтарини матнхои ин гурух сарнавиштхои шахсиятхои рухон й, бавижа хаётномаи шахидони масехии замони Сосониён ва салтанати Румро
фаро мегиранд. Масалан, дастхати С2 достони Яздин, Адурхормизд ва Анахдг, ки аз тарафи кохинони зардуштй бино бар кабул кардани масехият кушта мешаванд, яке аз намунахои калонтарини агиографияи дар сугдй мебошад (15,31-64).
4.Матнхои гуногунмавзуъ ва гайридинй. Дар ин даста яке аз мухимтарин дастхат ин порчахои фарогирандаи таквим ва баъзе номахои шахсй, ки аз тарафи масехиён навишта шудаанд, дохил мешаванд. Ахамияти умдатарини порчахои таквим дар истифодаи таквими хдм сурёнй ва хам сугдй мебошад, масалан дар порчахои SyrHT 70, n295 ва SyrHT 67 барои муайян намудани чашнхои масехй номхои руз, хафта ва мох аз рун таквими зардуштй муайян карда шудаанд (10,269-296).
Матнхои масехии сугдй куллан осори аз забони сурёнй тарчумашуда мебошанд. Бо вучуди ин, байни матнхои мавчуда чанд порча матнхои дузабонаи сугдй-юнонй пайдо шудаанд, ки онхо эхтимол аз Септуагинт (тарчумаи юнонии Библия) тарчума шуда бошанд (23,623-631). Харчанд ки дар бештари холатхо сарчашмахое,ки ин дастхатхо тарчума шудаанд, то имруз омада нарасидаанд, ё аслан маълум нестанд. Симс-Уиллямс танхо нисбат ба як дастхат, ки дар он бахси динй байни сугдии масехии мазхаб ва сугдии монавмазхаб дарч шудааст пешниход намуд, ки ин матн аслан дар Осиёи Миёна эчод шуда, тахмин намуна буд, ки ин шояд намунаи аслии забони адабии сугдй бошад. Аммо, дертар олим ин хулосаи худро инкор намуд (22,399).Новобаста аз тарчумавй будан ва ба адабиёти сурёнй пайваст буданашон, дар осори масехии сугдй ду хусусияти мухими матнро мушохида кардан мумкин аст. Ин ду холатро дар ин чо 'тобеият' ва 'мустакилй' аз матнхои аслии сурёнй меномем.
Тобеияти матнхоро, пеш аз хама, дар истифодаи калимахои иктибосии ифодакунандаи махфумхо ва истилохоти хоси динй, ба монанди кохин, хизматгори рухонй (диакон) ва гайра мушохида намудан мумкин аст. Калимахои иктибосии сурёнй дар сугдй дар транслитератсия ё созгории овой ифода меёбанд. Холати дуюм бошад, ин дар истифодаи тарзи чумлабандии сурёнй ва тарчумаи тахтуллафзй, ки шакли синтаксиси забони сугдиро дар матнхои масехй куллан тагйир додааст (синтаксиси сохта) мушохида карда мешавад (3, 1-10). Ин холат баръало равшан аст, вакте феъл дар аввали чумла истифода шудааст, хол он ки ин хоси забони сугдй нест. Мисоли зерин аз дастхати С5 намунаи ин холати морфологй буда метавонад: mn [dsb'']d[n](')t' btry nkpwr bnps(h) (Сурёнй)
Хар касе, ки мехохад маро пайравй намояд, бояд аз чони худ гузар намояд. (xwn)y 'dy [qt q](')mt(qt')yst mn'p(s)ys'pstw't [pr xypd y](r)yw (Сугдй)
Хар касе, ки мехохад маро пайравй намояд, бояд аз чони худ гузар намояд (3,4).
Дар мисоли боло, дар тарчумаи сугдй, сигаи шартии аввал q'mt (шахси 3 шумораи танхо) барои ифодаи ходиса ё амал истифода шуда, шакли перфекти сурёнии sb'-ро тарчума мекунад. Дуюм сигаи шартй, дар тарчумаи сугдй, 'yst бошад,шакли феълй буда, одатан барои тарчумаи максад ки дар аввали чунин чумлахо пешванди qt-ро талаб мекунад, бояд ифода менамуд. Аммо, дар мисоли боло qt бо хамон услубе,ки дар сурёнй пешванди d- бо шакли имперфекти n't' (шахси 3 шумораи танхо) истифода шудааст. Аз ин холати техникии забонй дида мешавад, ки синтасиси ин чумла пурра ба синтаксиси забони сурёнй мувофикат мекунад, яъне тобеъ аст.
Мустакилияти матнхои сугдй аз сурёнй дар истифодаи калимахои асили сугдй ва баъзан калимахои форсии миёна, ки барои тарчумаи хам истилохоти динй ва хам калимахои оддй истифода шудаанд, ба мушохида мерасад .Масалан, дар матнхои сугдй ба чои калимаи сурёнии alähä 'Худо' калимаи маъмулии сугдии by истифода шудааст. Симс-Уиллямс исбот намудааст, ки калимаи мазкур дар сугдй хамчун номи эзиди зардуштй Митра буд (19,177-186). Дуюм холати ифодакунандаи мустакилияти матнхо ин истифодаи ибора, хиссачахои нидой, ки дар матнхои сурёнии матнхои мазкур мавчуд нестанд, мебошанд. Холати мазкур дар мисоли зерин, ки аз дастхати С5 гирифта шудааст маълум мегардад: 'mr ysw ' [ltl](m)ydwhy (Сурёнй) Исо ба шогирдонаш гуфт.
w 'nw frm 'y xwt 'w yswy qw xypd [z]wxsqt ' ^'(Сугдй) Хамчунон Худованд Исо ба шогирдонаш гуфт (3,3).
Дар мисоли зерин w'nw - ибораи зарфй 'пас','дар он холат', 'он замон' кабл аз нутки гуянда, яъне Исо омадааст. Чунин тарзи истифодаи зарф ё иборахои зарфй дар матнхои аслии сурёнй мавчуд нест ва танхо дар матнхои сугдии масехй ба мушохида мерасанд, ки инро услуби хоси чунин матнхо хисобидан мумкин аст.
Мутаасифона, дастхатхои сугдй ба таври аник (лабораторй) солгузорй нашудаанд, яъне ба
воситаи санчиши С14 низ ташхис нашудаанд. Масъалаи солгузории матнхоро мавчуд набудани колофон ва матнхое, ки ба таърихи навишта шудани онхо ишора мекунанд, душвортар мегардонад. Илова бар ин, каринаи бостоншиносии дастхатхо низ аник; нест. Аммо аксарияти мухаккикон бар он акидаанд, ки ин дастхатхо байни асрхои 1Х ва Х111 омода шудаанд (нусхабардорй шудаанд, тарчума шудаанд ё шояд эчод шудаанд). Ин солгузорй, албатта ба худи дастхат (шакли моддй ё нусхае, ки имруз дастрас аст) муносибат дорад, вале матни дастхат (мундаричаи дастхат, он чизе ки дар он навишта шудааст) чанд аср кадимтар мебошад. Дар хамин чорчубаи бахсй, яъне муносибати матн ва дастхат, яъне кадимияти матн ва нусха имкон медихад, ки доир ба мавзуи "идома" ва "хифз" андеша намоем. Масалан, 'Тафсири литургияи таъмидгирй ва шоми худованд' (Commentary on Baptism and Eucharist Liturgy) матни (мундараичаи) ин дастхат ба асри 5 тааллук дорад, бо вучуди он ки нусхаи то имруз бокимонда чанд аср дертар нусхбардорй шудааст.7 Тафсири мазкур дар се нусхаи дигари ба асрхои Х-Х1 тааллукдошта, ки дар забони сурёнии гарбй иншо шудааст, бокй мондааст, ки аз ин се нусха танхо яктои онхо мукаммал мебошад. Мухаккики матни сурёнии ин дастхат Себастиан Брок (Sebastian Brock) аз чумла хулоса мекунад, ки (6,21) мавчудияти тафсири мазкур дар тамаддуни Малкой, Сурёнии шаркй ва Сурёнии православй (ортодоксй), аз он шаходат медихад, ки тафсири мазкур кдбл аз чудошавии ин тамаддунхо навишта шуда буд. Далели дуюм, ки ба кадимтар будани ин дастхат шаходат медихад, нишон дод нашудани тадхини баъд аз таъмид дар матн аст. Ин анъана дар суннати масехияти сурёнизабон дар навохии Антиох танхо дар охири асри IV маъмулй гардид ва то нимаи аввали асри V васеъ пахр нашуда буд (6,21). 8
Намунаи дигари матн, ки ба мавзуи идомат ва хифз далолат менамояд, матни Лакоми Хцвориён (Apostolic Canons) ва изофаи он дар бораи такдири хар яке аз дувоздах Хавориёни Исои Масех мебошад (E27-54/6).9 Матни мазкур дар осори забони сурёнй "хам ба хдйси матни мустакил ва хамчун илова дар матнхои осори дигар (дар шакли пурра ё интихобан) монанди Таълимоти Лдай (Doctrine of Addai) ва Таълимоти Хцвориён (Didascalia Apostolorum) маълум аст (15,101). Дастхати сугдии матни мазкур, чи тавре мукоисаи фехристи Виллиям Куёртон (William Cureton) собит намуд, дар асоси матни сурёнй тарчума шудааст (14). Аммо новобаста аз сарчашмаи сурёнй доштанаш "тарчумаи сугдй ягон нишонаи муносибати наздик доштанашро бо як ё якчанд дастхатхои бокимондаи сурёнй аён намесозад" (15,101)10 Баракс, "тарчумаи сугдии Лакоми Х,авориён ... дар баъзе холатхои чузъй ба шакли армании ин осор наздик буданашро ифода мекунад." (15,101)11 Ин холати монандии шаклй ва мундаричави матн гувох бар он аст, ки матни сугдй аз сарчашмае тарчума шудааст, ки аз тамоми сарчашмахои сурёнии то имруз бокимондаи ин матн кадимитар аст. Махз хамин сарчашмаи кадима ба тарчумаи арманй низ таъсир расонда буд. Мисоли дигари монанд ба боло, ин матни Машваратцои фоидаовари Шимъун аз Тайбута' (The Profitable Counsels of Sem'on d-Taibuteh) мебошад (12, 279-302).
Харчанд дастхати мазкур аник солгузорй нашуда бошад хам, онро тахминан осори асри нухи мелодй хисоб мекунанд. Ва ин солгузорй кидмати ин асарро аз "дигар дастхатхои сурёнии осори мазкур ба як хазорсола кафо мебарад (12,282-283)'. 12
Дар шакли сугдии ин асар маълумотхое мавчуданд ки муодили сурёнии худро надоранд, яъне дар ягон осори мавчудаи сурёнй дарч нашудаанд. Илова бар ин, чобачогузории бандхои асари мазкур дар забони сугдй аз нусхахои сурёнии то ба мо расида тафовути калон доранд, масалан § 5 баъд аз § 8 меояд (12,282-283).
Мукоисаи матнхои сугдй бо сурёнй нишон медихад, ки онхо бо мурури замон дар калисохои сурёнизабони Байнаннахрайн (Месопотамия) тагйиру тахрир дида, баъзан куллан навсозй шудаанд. Тагйироти матнй ин, албатта, инъикосгари тахавулоти суннат ва маросимхои калисо буд, яъне тарзи гузаронидани баъзе маросимхо кутох ё дароз мешуданд. Аммо, дар калисохои сугдизабони Осиёи Миёна матн ва маросимхои мазкур дар шакли аввалаашон хифз шуда, идома меёфтанд. Аз ин чо хулоса кардан мумкин аст, ки калисои сугдй аз "калисои модарй", яъне калисои сурёнизабони шарк, аз тарзи гузаронидани маросимхо ва инчунин хонишхои суннатиаш фарк мекард. Яъне, маросимхое буданд, ки дар калисои сугдизабон хониш ва гузарониданашон кутохтар буд, ё дар ин маросимхо чузъиёте чой доштанд, ки дар калисои сурёнизабони Месапотамия чой надоштанд.
Масалан, дастхати E12/1, 2, ки матни маросими гусли таъмидро (матни асосй дар забони сурёнй ва коидахои тачлилаш дар сугдй)13 дар бар мегирад (25,54). Аз нусхахои то имруз бокимондаи матни ин маросим, дар сурёнй аз чихати кутохии дуои такдискунии оби таъмид ва
равтани барои махси такдис истифодашаванда фарк мекунад. Ин холатро чунин фахмидан мумкин аст, ки гузаронидани маросими гусли таъмид дар сутдй кутох буд. Дар калисохои сурёнизабон матни ин маросим татйир ёфт, аммо дар сутдй дар шакли ибтидоиаш бокй монд. Мисолхои дигари ба хифзу идома-и осори сурёнй дар сутдй далолаткунандаро дар дастхати Е5, ки дар байни осори то имруз маълуми масехии сутдй ягона дастури хониши парастишии пурра дар забони сутдй навишташуда мебошад, мебинем.15 Дар дастхати мазкур фаркияти мухим дар боби хонишхои солонаи Таврот ва Инчил ва инчунин кайди маросимхои марбут ба ашхоси махсус мушохида мешаванд, ки дар адабиёти парастишии сурёнизабони хамасраш муодили худро надорад. Масалан дар ин дастхат хонишхои аз Инчил (Луко боби 13 оятхои 3-4 ва Матто боби 24 оятхои 24-26, 32-33) омадаанд, ки дар ягон осори сурёнии ин давра (асрхои 6-10) мавчуд нест (27,55-90(71-78). Илова бар ин, дар дастхати макур рузи ёдбуди сарускуф Бар-Шабба (Barsabba) ва мукаддасон Мар Шир ва Мар Зарвондухт дарч шудаанд, ки дар ягон осори сурёнй наомадааст (27,70-71-73).9Мисоли дастхати Е5 хамчунин ба як масъали дигари мухими фархангй, яъне решагирии лингвистй ва маданй (инкултуратсия) далолат медихад. Осори сутдии масехй харчанд ки дар асоси сарчашмахои сурёнй тарчума шуда буданд, аммо мантикан мутобик ба мухити динй ва рухонии сутдй мураттаб шудаанд. Дар ин матнхо таквими анъанавии сутдй ва инчунин дарчи номи шахсоне, ки ба мухити фархангии минтака робитаи наздик доштанд, мушохида мешаванд. Масалан дар матни дар боло зикршуда, номи Мар Ширин дарч шудааст, ки ёдбуди уро дар калисои сутдй хамасола кайд мекарданд. Шахси дар ин матн номбаршуда Маликаи Сосонй Ширин мебошад, ки мувофики маълумоти осори сутдй ва сурёнй масехймазхаб буд. Махсусан, дар сарчашмахо дарч шудааст, ки у хамрох бо сарускуф Бар-Шабба (Barsabba) барои рушди масехият дар Хуросон, ба хусус навохии Färs то Gorgän, Tüs, Abarsahr, Saraks, Marv al-Rüd, Balk, Herat, ва Sistän мусоидат намуда буд (5;16,823).
Хулоса. Мерои хаттии то имруз расидаи сутдии масехй инъикосгари вокеъиятхои забонй, фархангй ва ичтимоии замони худ мебошанд. Истифодаи забонхо ва алифбохои гуногун далолат ба гуногунии этникй ва забонии мухите, ки ин осор эчод ва тарчума шуда буданд, медиханд.
Тахлили муносибати байни дастхат (дастнавис) ва матн нишон медихад, ки агарчи дар шакли дастхат мо ин осорро ба асри 1Х мансуб донем, хам аммо аз чихати матн (мундарича) ин осор якчанд аср кадимитар буда метавонад. Дар ин кисми бахри мукоисавй масъалаи хифз ва идомаи осори сурёниро дар сутдй нишон дихад. Ба назар гирифтани масъалаи мазкур аз чанд чихат мухим аст:
1. Матнхои масехии сутдй аз сарчашмахои сурёнй мустакиланд
2. Хифзи мероси хаттии сурёнй ки дар Месопотамия аз байн рафт, ё тачдид шуд
3. Идомаи тахия ва тарчумаи жанрхои динии масехй бо назардошти мухити фархангии сутдзабон
4. Ифодаи решагирии фархангй ва лингвистии масехияти сурёнии шаркй.
Симс-Уиллямс кайд мекунад, ки "дар аксари холатхо нусхахои аслии сурёнии ин матнхо то имруз омада нарасидаанд" (24,266)17. Махз, дар хамин асос, яъне маълум ё мавчуд набудани матнхои аслии сурёнии ба сутдй тарчумашуда мо он матнхоеро ки имруз бокй мондаанд новобаста аз тарчума буданашон хамчун осори хаттии ахамияти матнхои 'аслй'-ро дошта кабул карда метавонем. Зеро танхо тавассути ин осори тарчумашуда, мо имруз имкон дорем ба он намунахои адабиёти кадими сурёнй, ки аз байн рафтааст шинос шавем. Аз ин лихоз, ба чунин натича расидан мумкин аст, ки осори масехии сутдй на танхо барои омузиши таърихи решагирии (инкультурация) масехият дар байни сутдихо, балки барои омузиши адабиёти сурёнизабоние, ки дар Осиёи Миёна пахн шуда буд, ахамияти калон дорад. Бахусус, барои омузиши он осоре, ки дар фарханги дастхатии сурёнй имруз бокй намондааст ва танхо тарчумаи сутдии он дастрас аст.
ТАВЗЕХ.ОТ:
1Булайик 10- км шимол аз нохияи Турфон, дар чануби Чумхурии Чин вокеъ мебошад.
2[Барои маълумоти мухтасар дар бораи фаъолияти кофтукови олимони олмонй дар Турфон ниг. ба 29,
13-37].
3(Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften, Turfanforschung), дар шуъбаи шаркшиносии китобхонаи давлатии Берлин (Staatsbibliothek Preussischer Kulturbesitz)
4Барои тахлили умумии адабиёти масехй дар форсии миёна ниг. ба: 24,266-287; Барои маълумоти умумй доир ба осори хатти масехии дар забон ва алифбохои гуногун, ки дар Турфон ва Дунхуанг ёфт шудаанд ниг. ба: 8, 22-42; 9, 92-120]:
5 На хамаи дастхатхои сугдй, ки дар хатти шикастаи сугдй навшта шудаанд, ба ин фехрист ворид карда шудаанд. Ин дастхатхо ба теъдоди 50 адад дар фехристи махсус аз чониби Кристиана Рек (Christiane Reck) дар силсилаи фехристхои Mitteliranische Handschriften, Teil 3 ба чоп хоханд расид. Ба истиснои 2
gacTxaTe, kh gap ^expucTH "Iranian manuscripts in Syriac script in the Berlin Turfan collection', atHe gacTxaTxpH E17 Ba E18 6a Bopug myga 6ygaaHg. Bo ca6a6u oh kh gap hh gy gacTxaT homh MaTH gap xaxru cypeHH HaBumTa mygaacT.
6[Bapou Taxgunu Baceu Mactanau Ma3Kyp Ba mhcohx,o Hur. 6a 2,3-17].
7[Bapou TaxgunH nyppau MaTHH cyFguu gacTxaTH Ma3Kyp Hur. 6a 15,110-120; Bapou Taxgun Ba naxyxumu capnamMaxpu cypeHuu ocopu Ma3Kyp Hur. 6a 6,20-61]. [Bapou Tap^yMa Ba Taxgunu MaTH Hur. 6a 15, 101-109; 21, 287-295].
8 "The fact that it was known to Melkite and East Syrian, as well as Syrian Orthodox, traditions would suggest that the text originated at a time prior to the separation of these three ecclesiastical traditions. A second indication of an early date is the absence of any reference to a post-baptismal anointing: as is well known, a post- baptismal anointing was only introduced in the Antiochene area at the very end of the fourth century and probably did not become widespread there until the second half of the fifth."
9 "[The text] is known in various forms, both as an indepe
10 "shows no evidence of a close relationship with any particular MS or group of MSS" in existing Syriac sources.'
n"the Sogdian version of the Apostolic Canons ... in few minor details ... appears to agree more closely with the Armenian version.'
12"about a millennium older than the surviving manuscript of the Syriac original.' 13[Bapou naxyx,um Ba Taxgunu MaTH Hur. 6a 7,81-92].
14 Sims-Williams, "Iranian manuscripts in Syriac script in the Berlin Turfan collection,' 54. 15flacTxaTH Ma3Kyp 3epu pa^aMH MIK III/45folios 7R-13R MatnyM acr.
16 "[The text] is known in various forms, both as an independent text and incorporated (in whole or in part) into works such as Doctrine of Addai, the Didascalia Apostolorum and other collections of legislative sources.'
17 "in some cases the originals are probably no longer extant.'
nAHHÁBHmT; REFRENCES:
1. Ashurov,B.íí Sogdian Christian texts: socio-cultural observations.'' In:Archiv Orientalni: Journal of African and Asian Studies 83.1 (2015): 53-70.
2. Ashurov, B. "Sogdian Christian text: manifestation of 'Sogdian Christianity'." In: ManuscriptaOrientalia: International Journal for Oriental Manuscript Research 21 no. 1 (2015): 3-17
3. Barbati, C. "Christian Sogdian Manuscript C5 as an Example of 'Translation Literature': Work in Progress.' In Ancient and Middle Iranian Studies: Proceedings of the 6th European Conference of Iranian Studies, Held in Vienna, 18-22 September 2007, edited by M. Macuch et al., 1-10. Iranica 19. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2010.
4. Barbati, C. "The Emergence of the Allographic Phenomenon within the Christian Sogdian Tradition.' In Scripts beyond Borders. A Survey of Allographic Traditions in the Euro-Mediterranean World. Publications de l'Institut Orientaliste de Louvain, Vol. 62, edited by Johannes den Heijer, Andrea B Schmidt, and Tamara Pataridze, 257-78. Louvain-la-Neuve: Université catholique de Louvain, Institut orientaliste; Leuven: Peeters, 2014.
5. Baum, Wilhelm. Shirin: Christian, Queen, Myth of Love, a Woman of Late Antiquity, Historical Reality and Literary Effect. Piscataway, NJ: Gorgias Press, 2004. Print.
6. Brock, S. "Some Early Syriac Baptismal Commentaries.' Orientalia Christiana Periodica 46 (1980): 20-61.
7. Brock, S., and N. Sims-Williams. "An early fragment from the East Syriac baptismal service from Turfan.' Orientalia Christiana Periodica 77 (2011): 81-92.
8. Dickens, M. "Multilingual Christian Manuscripts from Turfan.' JCSSS 9 (2009): 22-42.
9. Dickens, M. "The Syriac Bible in Central Asia.' In The Christian Heritage of Iraq, edited by Erica C. D. Hunter, 92-120. Gorgias Press, 2009.
10.Dickens, M & Sims-Williams, N. "Christian Calendrical Fragments from Turfan,' in Living the Lunar Calendar edited by Ben-Dov, Jonathan, Wayne Horowitz, and John M. Steele, 269-296. Oxford: Oxbow books, 2012.
11.Hage, W. "Das Christentum in der Turfan-Oase.' In Synkretismus in den Religionen Zentralasiens: Ergebnisse eines Kolloquiums vom 24.5. bis 26.5.1983 in St. Augustin bei Bonn (Studies in Oriental Religions), edited by Walther Heissig and Hans-Joachim Klimkeit, 46-57. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1987.
12.Kessel, G., and N. Sims-Williams. "The Profitable Counsels of Sem'on d-Taibute"h. The Syriac original and its Sogdian version.' Le Muséon 124, no. 3-4 (2011): 279-302.
13.Klein, W., and J. Tubach. "Ein Syrisch-Christliches Fragment aus Dunhuang/China.' Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 144 (1994): 1-13.
14.Schwartz, M. Studies in the texts of the Sogdian Christians. Unpublished Ph.D. dissertation, Berkeley, 1967.
15.Sims-Williams, N. The Christian Sogdian Manuscript C2 (BT XII). Berlin, 1985. 16.Schwartz, M. "Barsabba.' In Encyclopaedia Iranica III, edited by E. Yarshater, 823.Mazda, Costa Mesa, 1989.
17.Schwartz, M."Bulayïq." In Encyclopaedia Iranica IV, edited by E. Yarshater, 545. London:
Routledge & Kegan Paul, 1990. 18.Schwartz, M. and James Hamilton, J. Documents Turco-Sogdiens du IXe-Xe siècle de Touen-houang
(Corpus Inscriptorum Iranicarum, Part II, Vol. III). London: SOAS, 1990. 19.Sims-Williams, N. (1991), "Mithra the Baga", in: Bernard, P. & Grenet, F. (eds.), Histoire et cultes de l'Asie Centrale préislamique. Sources écrites et documents archéologiques, Paris: Éd. du CNRS, pp. 177—186
20.Sims-Williams, N."Christianity in Central Asia and Chinese Turkestan." In Encyclopaedia Iranica V,
edited by E. Yarshater, E, 530-34. Mazda, Costa Mesa, 1992. 21.Sims-Williams, N. "Traditions concerning the fates of the Apostles in Syriac and Sogdian." In Gnosisforschung und Religionsgeschichte, Festschrift für Kurt Rudolph zum 65. Geburtstag, edited by H. Preißler & H. Seiwert, 287-95. Marburg: Diagonal Verlag, 1994. 22.Sims-Williams, N."A Christian Sogdian Polemic against the Manichaeans." In Religious Themes and Texts of Pre-Islamic Iran and Central Asia. Studies in Honour of Professor G. Gnoli on the Occasion of His 65th Birthday on 6th December 2002, edited by C. Cereti et al., 399-408. Wiesbaden: Reichert, 2003.
23.Sims-Williams, N."A Greek-Sogdian bilingual from Bulayïq." La Persia e Bisanzio: convegno internazionale (Roma, 14-18 ottobre 2002). Edited by Antonio Carile, 623-31. Atti dei convegni Lincei, 201. Roma, [2004].
24.Sims-Williams, N. "Christian literature in Middle Iranian languages." In The Literature of Pre-Islamic Iran: Companion Volume I to A History of Persian Literature, edited by R. Emmerick et al., 266-87. A History of Persian Literature. London: I. B. Tauris, 2009. 25.Mitteliranische Handschriften, Teil 4. Iranian manuscripts in Syriac script in the Berlin Turfan collection. Verzeichnis Der Orientalischen Handschriften in Deutschland. Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 2012.
26.Sims-Williams, N. Biblical and other Christian Sogdian texts from the Turfan collection. Berliner
Turfantextete XXXII, Brepols, 2014. 27.Sundermann, W. "Nachlese zu F. W. K. Müllers Soghdischen Texten I." Altorientalische Forschungen 3 (1975): 55-90.
28.Von le Coq, A. Buried Treasures of Chinese Turkestan: An Account of the Activities and Adventures of the Second and Third German Turfan Expeditions, translated by Anna Barwell. London: George Allen and Unwin Ltd, 1928.
29.Zhang, G., and R. Xinjiang. "A Concise History of the Turfan Oasis and Its Exploration." Asia Major 11, no. 2 (1998): 13-37.
Матн ва дастхат: идома ва цифзи осори сурёнй дар матщои сугдии масецй
Вожацои калидй: матнцои сугдй, кодиология, эронишиноси, та^лил, МСН, адабиёти сурёнй, идома, щфз, инкултуратсияи лингвистй
Мацола ба таццици ду хусусияти муцими матнии дар матнцои сугдии масеци (МСМ), яъне яъне идома ва цифзи осори суриёнй бахшида шудааст. Ба вижа дар мацола падидауои лингвистй ба мисли сохтори филологй, жанр, вижагицои лингвистй ва кодикологй баррасй ва та^лил мешаванд. Дар мацола мафууми идома ва цифз дар асоси мисолцои мушахас та^лил мешавад. Муаллиф бо мисолцо цаб^от ва хусусиятцои матниро, ки ифодакунанадаи падидаи "идома " ва "цифз " мебошанд оварда нишон медщад, ки дар МСМ хусусиятцои архаистй, ки дар адабиёти суроёнй аз байн рафта аммо ба мо дар тарцумаи сугдй расидаанд. Дар пояи назарияи байиматнй ва та^лили байни-ифодигй мацола талцин менамояд, ки МСМ дар аксар цолат нацши сарчашмацои асосиро бозида барои пажуциши таърихи калисои сурёнии шарцй дар Осиёи Миёна муфид мебошанд.
Текст и рукопись: о преемственности и сохранении сирийской литературы в согдийских христианских текстах
Ключевые слова: Согдийские тексты, иранистика, кодикология, анализ, согдийские христианские тексты, сирийская литература, преемственность, сохранение, лингвистическая инкультурация, контекстная адаптация
В статье рассматриваются согдийские христианские тексты, которые являются одной из крупнейших, сохранившихся в иранском языке коллекций. Указывается, что эти рукописи были найдены в начале двадцатого века членами немецских экспедиций, возглавляемых Альбертом Грюнведелем и Альбером фон Ле Коком в турфанском оазисе между 1902 и 1914 гг., переведены с сирийского и включают в себя разнообразные литературные жанры. Отмечается, что, написанные между 6 и 9 веками членами согдийско -говорящих христианских общин Централной Азии, эти тексты показывают уникальные особенности языковой инкультурации и контекстной адаптации. В статье опеределяются две основные особенности, наблюдаемые в них, - преемственность и сохранение сирийской литературы в согдийских христианских тестах.
Text and Manuscript: on Succession and Preservation of Syrian Literature in Sughdian Christian Texts
Keywords: Sughdian texts, Iranistics, codicology, analysis, Sughdian Christian texts, Syrian literature, succession, preservation, linguistic inculturation of contextual adaptation
The article dwells on the consideration of two main peculiarities observed in Christian Sughdian texts (CSTs) - succession and preservation of the Syrian literature. The author of the article canvasses the following linguistic phenomena: general philological structures, textual genres, linguistic and codicological peculiarities. The author singles out and describes characteristic specifities of CSTs pointing to the succession of literary genres in Syrian originals and also to preservation of some archaic forms which disappeared in Syrian being extant in Sughdian translations. Proceeding from the assumption of inter-textual analysis, as well as attracting theoretical tenets the author asserts that CSTs in many respects can serve as utterly valuable originals for studying the history of the Eastern-Syrian Christianity in Central Asia.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Ашуров Баракатулло Бобомуродович,ходими калони илмии шуъбаи забони Институты забон, адабиёт, шаркщиносй ва мероси хаттии ба номи Рудакии АИ (Чумцурии Тоцикистон, шДушанбе), Email: barakatullo@gmail.com.
Сведения об авторе:
Ашуров Баракатулло Бобомуродович,старший научный сотрудник отдела языка Института языка, литературы, востоковедения и письменного наследия имени Рудаки АН (Республика Таджикистан, г.Душанбе),Email: barakatullo@gmail.com.
Information about the author:
Ashurov Barakatulo, senior scientific officer of the Institute of language, literature, Oriental studies and written heritage of Tajikistan Republic Academy of Sciences (Tajikistan,Dushanbe), Email: barakatullo@gmail. com
