CC BY
9
УДК 821 А.Д. ОХОНИЁЗОВ
ББК 83.3 (0) 8
МУЛОХ,ИЗАЕ ЧАНД ПИРОМУНИ НУСХА^ОИ ДЕВОНИ САИД ЧАЪФАР
Саид Ч,аъфар фарзанди Шохтемур та;рибан дар охири солхои 30-юм ва нимаи аввали солхои 40-уми асри XIX дар дехаи Поршиневи Шугнони Бадахшон таваллуд шуда, то охири солхои 70-ум дар ;айди хаёт будааст. Мувофи;и "Насабнома"-и мавчуда, ачдодони у шачараашонро ба Саид Мухаммади Исфахонй мерасонанд ва бо хамин омадани авлодонашонро аз ин мулки Эрон ба музофоти Бадахшон тасди; мекунанд (4, 45-46; 8, 7-11). Нахустин саводро Саид Ч,аъфар дар назди падараш гирифтааст ва пас аз он омузиши у аксар ба таври худомузй сурат гирифтааст. Аз тахлили эчодиёти у маълум мегардад, ки диди у бар осори шуарои ориф шакл гирифта, ашъораш асосан тахти таъсири Хоча Х^офиз эчод гардидаст. Аксари ашъорашро жанри газал ташкил дода, ичунин рубоихои зиёде низ ба ;алами у тааллу; доранд. Ашъори Саид Ч,аъфар, дар му;оиса бо ашъори дигар шоирони хавзаи адабии Бадахшон, аз чихати теъдод назаррас буда, аз у ду девоне чамъоварй гардидааст. Девони мазкур дорои ду нусха мебошад, ки яке бо дасти худи шоир ва дигаре бо дасти набераи у китобат шудаанд. Чун маълумоти муха;;и;ини адабиёти Бадахшон дар мавриди нусхахои девони Саид Ч,аъфар ба назар зидду на;из намуданд, тасмим гирифтем то ба таври мухтасар нисбати онхо афкори хулосавиро баён намоем.
Нахустин муха;;и;оне, ки ба яке аз он ду нусхаи девони шоир маълумот додаанд, мусташри;он А.Бертелс ва М.Ба;оев будаанд. Онхо дар "Алфавитный каталог..." дар хусуси ин девон чунин маълумотро пешниход намудаанд: "Диван содержит более двухсот газалей, расположенных в алфавитном порядке рифм, два мухаммаса, 49 руба'й и одно кит'а. Всего свыше 2000 бб. Рукопись является уникальной, автограф. Почерк - средний наста'лик, бумага восточная. 102 лл. (лл.5б-107а) 5 лл. до 4лл. поле дивана заполнены отдельными стихами самого Джа'фарй, одной газалью Насимй, одной газалью Калима и разными записями" (3, № 80, 1962/15).
Бинобар тасди;и муха;;и;он, дастхат пур;имат ва аслй буда, когази он истехсоли шар;й аст. Гумони голиб ин аст, ки онхо махз ба девони аслии ба дасти худи Саид Чдъфар навишташуда даст доштаанд ва фотокопияи хамонро гирифтаанд, ки имруз дар Хазинаи дастхатхои АИ Ч,Т махфуз мондааст. Ин фикри моро маълумоти пурратари мухак;и; М.Ба;оев дар бораи девони мазкур собит месозад.
Ба навиштаи ин адабиётшинос, шоир девони худро дар рузи чумъаи таърихи 5-уми мохи рамазони соли 1270 хичрй, мутоби; бо 1-уми июни соли 1854 мелодй ба поён расонидааст. Девон аз 110 сахифа иборат буда, ба хисоби миёна дар хар сафха дах байт чойгир аст. Бархе аз сафхахои алохидаи он фарсудаву пора шудаанд. Ашъори Чдъфарй аз вара;и 5б то вара;и 107б- ро дар бар мегирад. Дар вара;и 1 а то 5 як газали Насимй, ашъори худи Чдъфар ва ёддоштхои мухталиф дарч гардидаанд. Дар вара;хои аз 107б то 110б ба чуз аз ашъори Ч,аъфар як газали дигар аз шоир Калим низ оварда шудааст" (2, 236).
Масъалаи сифат ва теъдоди ашъори девони Саид Ч,аъфар аз тарафи адабиётшинос АДабибов низ мавриди баррасй ва тахлил ;арор гирифтааст, аммо пешакй бояд зикр кард, ки худи муха;;и; низ дар муайян намудани девони асл ё дастхати худи шоир саргум задааст. Аз чумла, АДабибов нусхаи дар дасти набераи шоирбударо "нусхаи ягонаи дасхати шоир», ки дастрас аст, ;аламдод намуда, онро аз "дар когази истехсоли русй бо хати настаъли;и норавшан навишташуда ва аз 109 вара;" иборат менигорад (1, 97). Му;оваи онро когази картонии хозира ;аламдод карда, вазъашро хеле бад гуфтааст. Дар сафхахои баъдина, муаллифи тах;и; аз галатхо ва тарзи чойгиршавии ашъор дар девон, теъдоди онхо ва гайра ёдовар шуда, дар ду чо маълум набудани котиби он ва ба нусхаи асл шубха карданашро низ зикр намудааст (1, 98-99).
Масъаларо маълумоти муха;;и; дар мачмуаи "Ганчи Бадахшон" печидатар намудааст, ки нусхаи хамин девонро дар захираи дастхатхои шар;шиносии АИ Ч,Т махфузбуда менигорад. Дар асоси му;оисаи ин ду маълумоти муха;;и; метавон ба чунин натича расид, ки у ё маълумоти пешинаашро истифода карда, ба нусхаи фотографии он ишора намудааст ва ё копияи девони рубардоркардаи Шохи Олам - набераи шоир хам то ин ва;т ба захираи дастхатхои АИ Ч,Т оварда шуда буд.
Лоло Давлатбеков - муха;;и;и муосири адабиёти Бадахшон интишор бошад, айнан дар бораи акси хамин нусха сухан гуфтааст, ки он дар Пажухишгохи улуми инсонй махфуз аст, чунончи: "Вале фотокопияи девони шоир, ки дар фонди Институи илмхои гуманитарии АИ Ч,Т махфуз аст, дар когази истехсолкардаи худи шоир дарч ёфтааст. Девони мазкур 200 газал, 2 мухаммас, 49 рубой ва як ;итъаро дар бар мегирад, ки дар мачмуъ аз 1585 байт иборат аст" (4, 49).
Ва нихоят, файласуфи точик А. Шохуморов, ки "Девони ашъор"-и Саид Ч,аъфар"-ро хануз соли 1997 ба чоп омода намуда буд ва он танхо соли 2016 нашр гардид, низ такя бар нусхаи асли девони шоир доштаашро таъкид кардааст. Мураттиб дар хусуси галатхои имлой, хатоихои ;офияву радиф ва баъзан вазни ашъори девон ба таври кутох ;айд намуда, аз чумла менигорад: "Барои рафъи ин гуна наво;иси имлой, шоир ба ;авли худаш, ба шахси форсизабоне мурочиъат карда будааст, вале вай, тавре ки аз холати нусхаи мавчудаи "Девон" бармеояд, ин хохиши Саид Чдъфарро ичро накардааст, зеро дар ин сурат, бояд нусхаи дуввуми китоб дар шакли тасхехшуда тадвин мегардид. Нусхаи мавчуди хозир ки ба чоп расидааст, аз руи дастнависи худи шоир омода гардидаст" (8, 3).
Дар давоми ин суханонаш, муаллифи сарсухан ва мураттиби ашъор ба шархи шакл ва вазъи дастхат ба ин тартиб пардохтааст: "Дастнависи мазкур хамагй аз 109 вара;, ё худ 218 сахифа иборат аст. Андозаи му;оваи он 18х25 см ва андозаи хар сахифааш 15,5х24 см мебошад. Дар хар сафха 10 байти газал ва дар баъзеи онхо 9 байт гунчонида шудаанд. Он газалхое, ки дар хошия омадаанд, низ ба тартиби алифбо дар ин китоб танзим ва чо дода шудаанд. Нусхаи ;аламй аз офоти рузгор осеби зиёде дидааст" (8, 4).
Хдмаи ин печидагихои гуфтор оид ба нусхахои девони шоир моро ба хулоса овард, то амале дар ин самт анчом дихем ва нусхаи девони Саид Чдъфар бо талошхои хеле зиёд баъд аз гузашти 60 сол дастрас ва ба сурати ра;амй аз он нусхабардорй шуд. Ин хамон нусхаи аслии девони шоир аст, баробар ба нусхаи соли 1962 аксбардорй шуда, ки дар захираи дастхатхои Академияи илмхои Точикистон махфуз аст. Аммо дар му;оиса бо фатокопияи ;аблй фотокопияи ра;амй, ки дар мохи марти соли 2017 бо кумаки хешовандони шоир анчом гардид, нисбатан шаффофтар ва хонотар аст, агарчи дар тули ан;ариб 60 сол баъди аксбардории аввал девон фарсудатар гардидааст.
Девони шоир дар бисёре аз чойхо бозсозй гардидааст ва асосан дар сахифахои аз 11 то 16 дар хошияхои он когази сафед часпонда шуда, болои он ашъори харобшуда бознависй шудаанд. Агарчи дар нусхаи аввали фотокопия низ дар баъзе чойхо чунин холат ба назар мерасад, аммо аз аксбардории ра;амии девон маълум мегардад, ки аксари ин корхо дар солхои баъди аксбардорй аз он дар соли 1962 анчом шудаанд. Масалан, аз сахифаи 17-и нусхаи ра;амии девон маълум мешавад, ки когази сафед дар поёни вара;и он баъди аксбардории аввал часпонида шудааст ва панч байти аввали як газали иборат аз 12 байт дар руи он когаз бознависй шудааст, дар холе ки панч байти ин газал дар нусхаи фотокопия бо хати худи шоир навишта шудааст. Ин газал бо чунин байт огоз мегардад:
Ч,игар пурхун, дил афгор, чон мачрух дар гавго,
Алам бисёр, тан бемор, дар ташвиш(у) хасратхо... (5, вара;аи 9 а-б)
Аз ин чо маълум мешавад, ки ин девон хатто баъди аксбардории аввал дар соли 1962 низ ба сурати матлуб нигахдорй нашудааст ва аз ин ру, барои хифзи он аз тарафи фарде бархе аз вара;хои он ва абёти он дигарбора бознависй шудаанд.
Чунин холат дар бисёре аз чойхои девон ба назар мерасад. Дар вара;и 19 (а-б) газале омадааст, ки 3 байти аввали он дар вара;и 19(а) ва 4 байти дигари он дар вара;и 19(б) навишта шудааст, ба хамин шакл бозсозй гардидааст. Яъне, 3 байти аввали газал дар когази сафед навишта шудааст ва дар болои абёти газал, ки ба дасти худи шоир нигошта шудаанд, часпонда шудаанд. Дар холе ки дар нусхаи фотокопия ин байтхо бо хамон хусни хати худи сохибдевон махфузанд. Fазал бо чунин матлаъ огоз мегардад:
Як "алиф лом" нахусти Куръон аст,
То "ахад" шарххои чандон аст... (5, вара;аи 19 а-б)
Чизи дигаре ки аз мутолиаи девон ба назар мерасад, навиштахо ё дар зери ин ё он сахифа ва ё дар хошияхои вара; мебошанд. Ин навиштахо, агарчи дар нусхаи фотокопияи аввал низ хастанд, лекин дар охирин аксхои ра;амии девон бештар ва шаффофтар ба назар мерасанд, ки албатта ин вобаста ба сифати хуби аксбардории ра;амй ва имкониятхои техникии замони муосир мебошад.
Дар хошияи вара;и 31(б) аз тарафи чап як шаклхое бо ра;амхои арабй навишта шудаанд, ки бештар ба шаклхое монанд хастанд, ки дар китобхои ;адимй аз онхо ба сифати навиштани дуохо барои беморон ё бо хадафхои дигар истифода мекарданд. Ба хар хол, ин шаклхо бо ра;ам
навишта шудаанд. Дар тарафи чапи вара; дар хошия пеш аз навиштахои шаклмонанд чунин байт навишта шудааст:
Дар дили ёр, агар вафо бошад, Мисли у дар чахон кучо бошад.
Дар поёнтари хошияи вара; ин байт омадааст, ки дар миёни мардуми Бадахшон бисёр маъмул аст:
Мушкиле дорам аз барои Худо, Ё Алй, мушкили маро бикушо.
Дар зери ин вара; бошад ин байтхои муаммомонанд навишта шудаанд: Ачоиб мушкиле дорам, ки соф аст, Миёни ахли маънй мушикоф аст. Миёни Амзаву Абдулмуталлиб, Ду "мим"-у чор "лом"-у хашт "коф" аст.
Ин навиштахое, ки дар хошияи вара;хои девон омадаанд, маълум нест, ки ба дасти худи шоир навишта шудаанд ё онхоро каси дигар навиштааст. Аз му;оисаи аксхои ра;амии девон бо фотокопияи ;аблй маълум мешавад, ки ин навиштахо дар хошияи вара;хои фотокопия ё аслан дида намешаванд ва ё но;ис (нопурра) аксбардорй шудаанд. Дар нусхаи дуввуми девон, ки ба дасти набераи шоир Шоиолам навишта шудааст, ин навиштахо, ки дар хошияи вара;хои девони шоир вучуд доранд, мавчуд нестанд.
Чизи дигаре, ки аз му;оисаи ин девонхо ба назар расид, ислохи баъзе аз мисраъхои газалхои шоир мебошад. Худи шоир ашъорашро бар асоси сабку усул ва фахму дониш ва андозаи забондонии хеш эчод намудааст ва дар бисёр маврид дар эчодиёташ ;онунхо ва сарфу нахви забон риоя нашудаанд. Гохо мубтадо бо хабар мутоби;ат намекунад. Шояд барои хамин бошад, ки гохо дар вара;хои девон ин ё он мисраи шоир ба нахве ислох гардидааст. Масалан, шоир дар вара;и 35 (а) газале дорад, ки бо мисраи "Корам хамагй ба носазо шуд" шуруъ мегардад ва байти панчуми ин газал чунин аст:
Умре, ки ба гафлаташ супурдем, Сарфе хама дар паи риё шуд.
Шахсе дар хошияи вара; мисраи аввали ин байтро ба ин шакл тагйир дода навиштааст: "Ин умр ба гофилй супурдем", Сарфе хама дар паи риё шуд (5, вара;и 35 а).
Чанд мисраи ашъор низ бадин минвол ислох шудаанд ва дар фотокопияи девон низ вучуд доранд, вале онхо гайри ;обили хондананд. Фа;ат маълум аст, ки дар он чо низ вучуд доштаанд, зеро паи ин навиштахо мушохида мешавад, аммо дар нусхаи ра;амии девон ба таври возех ;обили хондан мебошанд. Хднуз маълум нест, ки ин варианти иловагии мисраъхоро, кй ва кай дар хошияи вара;хои девон навиштааст. Фа;ат хамин чиз маълум аст, ки ин навиштахо хануз пеш аз аксбардории китоб дар соли 1962 вучуд доштаанд, зеро хамон тавре ки гуфта шуд, дар фотокопияи девон осор ва пайи ин навиштахо вучуд дорад. Дигар ин ки навиштахои мисраъхои тагйирдодашуда бо сиёхии даврони шуравй навишта шудаанд, зеро дар он замон навиштан бо ранги кабуд, ки ба он "чернила" мегуфтанд, роич буд.
Девони шоир Саид Чдъфар, маълум мешавад, ки дар 60 соли гузашта, яъне баъд аз аксбардорй аз он дар соли 1962, дар бисёре аз чойхо бознависй ва бар;арор гардидааст. Бахусус, аз вара;и 106 то вара;и 109-уми девон як мухаммаси нопурраи иборат аз 5 банд ва чанд газали дигар дар когази сафед навишта шудаанд ва дар вара;хои девон часпонда шудаанд. Албатта, он мухаммаси нопурра бо хати худи шоир вучуд дорад, ки танхо се мисраи охири банди панчуми он аз нав навишта шудаанд, аммо ин мухаммас якбори дигар хамрох бо чанд газале, ки дар вара;хои охири китоб вучуд доранд, дубора бознависй шудааст. Ин холат аз аксхои ра;амии девони шоир, ки мохи марти соли 2017 гирифта шудаанд ба рушанй маълум мегардад. Хдмоно анчомдихандаи чунин амал номаълум бо;й мемонад. Фа;ат маълум аст, ки ин дасткорй ва бознависй ва ислоххои девон баъд аз соли 1962 анчом гирифтааст, зеро дар фотокопияи соли 1962 ин чизхо дида намешаванд.
Дар вара;и 6 (а) дар тарафи рост дар хошияи газали "Ба хамди ;одири бечуну зоташ поки бехамто" когази сафеде часпонда шуда, дар он чунин навишта шудааст: "Шотемур Саид Чдъфар Саид Шохгузамфар писари он сохибгуфтори китоб Саид Чдъфар буд, бо бародари худ як байт хонд:
Ман ба(д)чаи Шотемурам, ту ба(д)чаи Шотемурй, Хдрчанд танхо мухурй, имрузу фардо мемурй".
Ва дар идома навишта шудааст: "шифобахши ранчурон".
Ин навиштахо дар нусхахои фотокопияи девон ва хамчунин, дар варианти девоне, ки ба дасти набераи шоир бознависй шудааст, вучуд надоранд. Аз ин бармеояд, ки ин навиштахо дар гузаштаи начандон дур дар хошияи вара;и девони шоир ба дасти шахси номаълуме навишта шудаанд.
Баъзе аз навиштахо ва порчахои шеърй, ки дар девони асл вучуд доранд дар девоне, ки ба дасти набераи шоир навишта шудааст, нестанд. Дар тарафи чапи вара;и 3-и девон ин мисраъхо навишта шудаанд:
Ч,они Мачнун фидои Лайлй буд, Дар дили у хавои Лайлй буд. Хотири дилшикастаи Мачнун, Мубталои балои Мачнун буд.
Аз фотокопияи девон маълум мегардад, ки чунин навиштахо дар хошияи вара; навишта шудаанд, аммо онхо дар акс но;ис афтодаанд. Чун аксбардор бештар ба асли ашъори шоир таваччух намуда, навиштахои гирду атрофи вара;хоро камтар ба инобат гирифтааст. Аз тарафи дигар, тачхизоти аксбардорй дар он давра низ ин имкониятхоро надошт, аммо дар аксхои ра;амй ин навиштахо то чое дархурди хондан ва фахмиш хастанд. Ин мисраъхое, ки дар боло зикр шудаанд, дар девони дувум наомадаанд ва нависанда хангоми бознависй онхоро илова намудааст. Мисраъхо аз девони Хаким Саноиянд.
Дар вара;и 5 аксар ;итъа ва мисраъхои шеърии пароканда навишта шудаанд. Дар ин вара; аз тарафи рост аз чумла чунин порчахои шеърй навишта шудаанд:
Эй ба хар дарде давой, ";ул хува-л-лоху ахад", В-эй маро дафъ аз бало, аз лутфи "Аллоху самад". "Лам йалид" мунис ва "Лам йулад" бувад хочатбарор, "Лам якун" донандаву фарёдрас "куфван ахад".
Ва ба хамин монанд як рубоии дигар дар поёнтари вара; омадааст, ки чунин аст: Эй ба хар коре рафи;ат "Кул хува-л-лоху ахад", В-эй нигахдори тану чони ту "Аллоху самад". "Лам йалид" ёру ва "Лам йулад" ба хар чо дастгир, "Лам якун" ёридеху мунис "лаху куфван ахад" (5, вара;аи 5 а).
Ё дар хамон чо ду байти як рубоии машхур ва маъмул дар миёни мардуми кухистони Бадахшон навишта шудааст ба ин тари;:
Дар зиндагиям ;адри маро нашнохтй, Баъд аз ман гиряи бефоида чист.
Ин ду мисраъ, хамон тавре ки гуфта шуд, аз як рубоии маъмули мардумй мебошад, ки шакли асосиаш ба ин зайл дар миёни мардум мавчуд аст.
Эй доиразан, бубин дар ин доира чист, Андешаи дуру фикри бефоида чист. Дар зиндагиям ;адри маро нашнохтй Баъд аз мурдан гиряи бефоида чист (7, 194).
Хдмчунин, дар тарафи чапи ин вара; як насихатнома низ навишта шудааст, ки азони шоир набуда, балки аз номи "машоихи асхоб" на;л шудааст. Ин насихатнома бештар хусусияти этикию ахло;й дошта, дар бораи одоби таом хурдан, эхтироми падару модарро ба чо овардан ва амсоли инхо мебошад. Насихатномаи мазкур ба наср навишта шуда, танхо аз чанд чумла иборат мебошад. Дар вара;и 5-б инчунин, порчахои шеърии пароканда навишта шудаанд, ки маълум нест онхоро шоир Ч,аъфар эчод кардааст, ё ин ки каси дигар. Масалан, баъзе аз ин абёт, ки дар зер оварда мешаванд, бештар ба эчодиёти мардумй шабохат доранд:
Хай бори Худо ба аршу курсй, Шаш чиз маро мадад фиристй. Имону атову тандурустй, Илму адабу фарохдастй (5, вара;аи 5 а).
Ё ин ки дар хамин вара;и девон як рубой омадааст, ки бештар ба рубоиёти хал;й монанд аст: Фарёд, ки ман аз ту чудо афтодам, Дар мехнату ранчу дар бало афтодам. Та;дири Худо кас намедонад чист, Бингар ту чои ман, кучо афтодам.
Ну;таи добили таваччух ин чо, тарзи навишти баъзе аз калимахо мебошад, ки аз нигохи имлои забони форсй ва алифбои арабй бо иштибох навишта шудаанд. Масалан, калимаи "эй", ки як нидо мебошад, бо харфи "х" ва ба шакли "хай" навишта шудааст. Калимаи "арш", ки дар форсй бо харфи "айн" навишта мешавад ва дар хати кириллии точикй бо харфи "а" навишта мешавад, дар ;итъаи шеърии боло бо "х" ба шакли "харш" навишта шудааст. Ин тарзи масъала ба забонхои эронии шар;й, аз он чумла, забони шугнонй бармегардад, ки маъмулан дар чое, ки лозим нест, харфи "х" талаффуз мешавад ва дар чое ки ин харф лозим аст, барои гуянда талаффуз кардани он душвор аст. Ба хар хол, ба назар мерасад, ки нависанда ин ;итъахои шеъриро аз мардум шунида, хифз карда, хамон тавре ки шунидааст ба хамон тарз онхоро навиштааст.
Лозим ба зикр аст, ки гайр аз дубайтии "Эй ба хар коре рафи;ат "Кул хува-л-лоху ахад" ва он насихатнома, ки аз он ёд кардем, дигар хеч кадом аз ин абёту порчахои шеърие, ки дар вара;и 5 девони шоир омадаанд, дар нусхаи девони дигар оварда нашудаанд. Шояд набераи шоир хангоми бознависй дар хондани ин порчахо бо мушкил ру ба ру шудааст, зеро онхо чандон хоно нестанд ва аз руи як назму низом хам навишта нашудаанд ва шояд хам иллати дигаре дошта бошад. Ба хар хол, чизе ки маълум аст: ин абёт ва рубоихо дар нусхаи дуввуми девон дарч нагардидаанд.
Дар бораи теъдоди сахифахои девони шоир ва вара;хои он низ метавон гуфт, ки дар фотокопияи Девон танхо вара;хои он шуморида шудаанд ва дар мачмуъ иборат аз 109 вара; мебошанд. Дар холе ки аз аксхои ра;амии девон маълум мегардад, хангоми бар;арор кардани навиштахои хирашуда ва вара;хои фарсудашуда, онро сахифагузорй хам кардаанд. Бар асоси ин сахифагузорй, ки дар поёни хар як сахифа бо ра;амхои арабй навишта шудааст, девон иборат аз 218 сахифа мебошад. Агар ин сахифагузориро бо фотокопияи девони махфуз дар Академияи илмхои Точикистон му;оиса намоем, айнан хамон теъдоди вара;, яъне 109 вара; ва 218 сахифа ба даст меояд.
Хдмин тари;, метавон хулоса кард, ки аз шоир Саид Ч,аъфар як девони ашъор бо дасти худаш китобат шудааст, ки онро экспедитсияи илмии тад;и;отии АИ Ч,ШСТ бо сардории А.Бертелс ва М.Ба;оев соли 1962 аксбардорй намудаанд. Ин нусхаи девон дар давоми солхои зиёд ну;сондор гардид ва касе онро ба ;авле "таъмир" намудааст. Ба ;авли А.Шохуморов "таъмир"-гари асосии он махз набераи шоир Шохолам (Шохи Олам) будааст (8, 4). Аксари мурочиатгарон ба ашъори шоир махз аз хамин нусха истифода намудаанд.
Нусхаи дигаре, ки аз Девони шоир ба мерос мондааст, нусхабардории набераи шоир Шохи Олам ё Шохалам будааст, ки акси он дар захираи дастхатхои Пажухишгохи илмхои инсонии АИ Ч,Т махфуз аст. Ин нусха, агарчи бо хати нисбатан хуб рубардорй шуда бошад хам, вале аз хато ва галатхои зиёде бархурдор мебошад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Абибов, А. Аз таърихи адабиёти точик дар Бадахшон/А.Абибов.- Душанбе:Дониш,1971.-196 с.
2. Бакоев,М. В поисках восточных рукописей/М.Ба;оев//Журнал Народы Азии и Африки, 1962.-№3
3. Бертельс, А. Алфавитний каталог рукописей, обнаруженных в ГБАО экспедицией 1959-1963 гг./А.Бертельс, М. Бакоев.- М.: Наука, 1967.
4. Давлатбеков, Л. Рузгор ва осори шоирони Бадахшон/Л.Давлатбеков.- Душанбе, 2014. - 179 с.
5. Нусхаи фотокопияи Девони Саид Ч,аъфар, Фонди дастхатхои Институти забон, адабиёт, шар;шиносй ва мероси хаттии ба н. Рудакии АИ Ч,Т, тахти шумораи 3336.
6. Нусхаи Девони Саид Ч,аъфар, Фонди забонхои бадахшонй ва дастнависхои Пажухишгохи илмхои инсонии ба н. Б.Искандарови АИ Ч,Т.
7. Охониёзов, В.Д. Рубой ва маросими мотам /В.Охониёзов// Масъалахои фолклори кишвархои форсизабон. - Душанбе, китоби аввал, 1998. - С. 190-198.
8. Шохуморов,А.Сарсухан /А.Шохуморов// Девони Саид Ч,аъфар, Хоруг: Хушкор, 2016. - С. 3-11.
REFERENCES:
1. Abibov, Amirbek. From the History of Tajik Literature in Badakhshon/ Amirbek Abibov. -Dushanbe: Knowledge. - 1971. - 196 pp.
2. Bakoev, Mamadvafo. In Quests of Oriental Manuscripts / Mamadvafo Bakoev //The Journal "Peoples of Asia and Africa" - Moscow, #3. - 1962.
3. Bertels, Andrey, Bakoev, Mamadvafo. Alphabetical Catalogue of Manuscripts Found out by the Expedtion of1959-1963 in Mountainous Badakshan Autonomous Oblast / Andrey Bertels, Mamadvafo Bakoev. - Moscow: Science. - 1967.
4. Davlatbekov,l.Life and Heritages of Badakhshon Poets/L. Davlatbekov. - Dushanbe. - 2014. - 179 p.
5. Photocopy of the Sample Belonging to Said Ja'far Divan / Said Ja'far. - Manuscripts Pool of the Institute of Language, Literature Oriental Studies and Written Heritage named after Rudaki of Tajikistan Academy of Sciences. Unit of storage № 3336.
6. Photocopy of the Sample Belonging to Said Ja'far Divan / Said Ja'far. - Materials Pool of the Institute of Pamirian Languages and Manuscripts of the Institute of Humanities named after B. Iskandarov under the Tajik Academy of Sciences.
7. Okhoniyozov, Varka. Ruboi and Funeral Tradition / V.Okhoniyozov. - Folk Issues of Persian Speaking Countries. - V.1. - Dusnabe, - 1998. - Р. 190-198.
8. Shokhumorov, A. Introduction/ A. Shokhumorov //Abusaid Shokhumorov. - Said Ja'far's Divan. -Khorugh: Khushkor. - 2016. - Р.3-11.
Муло^изае чанд пиромуни нусхахои девони Саид Цаъфар
Вожа^ои калидй: Саид Цаъфар, девон, аксбардори, барцарорсози, экспедитсияи тадцицоти
Мацола ба барраси нусхахои девони Саид Цаъфар бахшида шудааст. Гуфта мешавад, ки Саид Цаъфар намояндаи щвзаи адабиёти форсии тоцикии Бадахшон дар асри Х1Х буда, аз худ девони мукаммали ашъорро ба мерос гузоштааст. Таъкид меравад, ки аз ин девон ду нусха ба мерос монд, ки яке асл ва дигаре рубардоркардаи набераи шоир мебошад, ки аз щр дуи он дар солуои мухталиф аксбардори шудааст.
Муаллифи мацола зикр менамояд, ки мущццицони адабиёти тоцик дар хусуси ашъори шоир тащиц бурда, дар масъалаи муаррифи нусхахои девони мазкур фикруои гуногунро баён доштаанд. Нигоуи жарф ба ин масъала нишон дод, ки на щмаи мущццицон бо нусхаи асл сару кор дошта бештарашон аз фотокопияуо истифода намуда, дар муаррифии нусхацо ба иштибоу роц додаанд. Ба ин хотир, муцоисаи нусхахои Девони шоир щдафи асосии ин мацола царор дода шуд. Нахустин маротиба, баъди 60 соли фотокопия гардидани нусхаи асл, нусхаи рацамии он гирифта шуд ва дар муцоиса бо фотокопия нусхахои дигар гузошта шуд. Чунин муцоиса имкон дод, ки нусхаи асл бо теъдоди авроц, ашъор ва намуди жанри он муайян гардад ва нусхахои дигар аз он цудо карда шаванд.
Некоторые размышления о списков диванов Саида Джафара
Ключевые слова: Саид Джафар, диван, фотокопия, реставрация, научная экспедиция
Статья посвящена сопоставлению списков диванов Саида Джафара. Отмечается, что Саид Джафар является представителем персидско-таджикского литературного круга Бадахшана в Х1Х веке, который оставил в наследство целый диван. Указывается, что существует два списка дивана, один из которых принадлежит перу самого поэта, и другой - преписан его внуком.
Автор статьи подчёркивает, что в разные годы и разные времена были сделаны фотокопии обеих копий Дивана стихов. Упоминается, что исследователи таджикской литературы, которые занимались тем или иным вопросом творчества поэта, выразили разные точки зрения по поводу копий его Дивана. Выясняется что некоторые исследователи, не имея доступа к подлинным диванам Саида Джафара, использовали их фотокопии, что в отдельных случаях приводило к искажению вопроса представления копии подлинного Дивана. Исходя из этого, сопоставление копии Дивана Саида Джафара стало ключевым вопросом данной статьи. Впервые, после 60 лет с времён снятия первой фотокопии дивана, цифровой камерой снята копия и сопоставлена с другими предыдущими фотокопиями. Такое сопосталение содействовало уточнению копии подлинника дивана с учетом количества его страниц и стихотворений, а также видов и жанри творчества поэта.
Some Considerations Concerned with Said Ja'far^s Divan Copies
Keywords: Said Ja'far, collection of poems (Devon), photocopy, restoration, scientific expedition
The article dwells on the correlation of the copies included into the collection of poems (Divan) by Said Jafar. It is underscored that Said Jafar is considered to be a representative of the Persian-Tajik literary circle of Badakhshon referring to the XlX-th century who left his completed Divan (Collection of Poems) as a literary legacy for further generations.
According to the authors consideration it is clear that there are two copies of the Divan, one of which belongs to the pen of the poet himself and another one was rewritten by his grandson. The author of the article lays an emphasis upon the idea that the photocopies of these both Divan copies were made in different years and different times. It is mentioned that the researchers of the Tajik literature who were engaged into these or those issues dealing with the life and works of Said Ja'far expressed various points of view concerning the theme explored, in general. It is elicited that not all researchers had access to the original divan of Said Ja'far and used only the photocopies of both its copies and in certain cases it brought them to a distortion as to the genuine copy. Proceeding from this assumption, a comparison of the copies of the divan became a key issue of the article under consideration. After 60 years since the times of the first photocopy of the divan a digital copy of it was made and compared with other previous photocopies for the first time. Such comparison served to identify the exact copy of the real divan with its total number of pages and poems, types and genres being dealt with as well.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Охониёзов Абдура^мон Дустович, унвонцуйи шуъбаи фолклор ва адабиети Бадахшони Пажухишгохи улуми инсонии ба номи Б. Искандарови Академияи илмхои Цумуурии Тоцикистон (Ч,ущурии Тоцикистон, ш.Душанбе), E-mail: oabdurakhmon@gmail.com
Сведение об авторе:
Охониёзов Абдурахман Дустович, соискатель отдела фольклора и литературы Бадахшана Института гуманитарных наук им. Б.Искандарова, Академияи Наук Республики Таджикистан РТ(Республика Таджикистан, г.Душанбе), E-mail: oabdurakhmon@gmail.com
Information about the author:
Okhoniyozov Abdurakhmon Dustovich, claimant for candidate degree of the Folk and Literature of Badakhshan department under the Institute Humanities named after B.Iskandarov attached to the Academy of Sciences of Tajikistan (Republic of Tajikistan, Dushanbe), E-mail: oabdurakhmon@gmail.com
