TEXNIK SERVIS XIZMATI TEXNOLOGIK JARAYON YECHIMI Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN:2181-1784

educational, natural and social sciences www.oriens.uz

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(10), October, 2023

УДК 656.1

TEXNIK SERVIS XIZMATI TEXNOLOGIK JARAYON YECHIMI

prof. O.K.Adilov, A.B.Yusupov (JizPI)

ANNOTATSIYA

Ushbu maqolada ishlab chiqilgan tavsiyalar asosan avtotransport vositalarini turli iqlim sharoitlarida ekspluatatsiya qilish davrida me 'yoriy Ы 'rsatkichlarni va extiyot qismlarga bо'lgan talabini ta'minlashdagi faoliyatini oshirishga, shuningdek servis usulida xizmat Ы 'rsatish avtomobillarning ishlashga yaroqliligi, ishonchliligi, xavfsizligi, tejamkorligi va zaruriy tashqi Ы 'rinishini ta 'minlash davrida tashish samaradorligini, harakat jarayonini ta 'minlashdagi faoliyatini oshirishga xizmat qiladi.

Kalit so'zlar: avtomobil, xizmat ka'rsatish, iqlim, sifat,kafolat, kû'rsatkich, miqdor, ishonchililik, ta'minot,, ehtiyot qism, tashish, samaradorlik, jihoz.

АННОТАЦИЯ

В этой статье приведена разработка методических рекомендаций и применения их результатов в производство в целях усовершенствования во времия при эксплуатация и обеспечение безопасности дорожного движения автомобилного транспорта

Ключевые слова: автомобиль, технических обслужования, качество,гарантия,показатели, количество, эфективность.

KIRISH

Respublikamiz mustaqillikka erishgandan so'ng iqtisodiy islohotlar hayotga izchil joriy etila boshlandi. Chunonchi, avtomobil ishlab chiqarish sanoati yo'lga qo'yildi, yo'l qurilishi sohasi jadallashtirildi.

Bu borada shaxsan Respublika Prezidenti va shu soha mutaxassislari jonbozlik ko'rsatmoqdalar. Buning dalili etib shu kungacha ishlab chiqilgan hukumat qarorlarini, chop etilgan kitob va ilmiy maqolalarni aytish mumkin.[1] Avtotransport tarmog'i korxonalarida avtomobillarga texnik xizmat ko'rsatish (TXK) va joriy ta'mirlash (JT) texnologik jarayonini takomillashtirish va avtomobillarning foydalanishga tayyor holda ushlab turish uchun bajarilishi zarur bo'lgan ishlarni, ya'ni korxonaning ishlab chiqarish texnik bazasini takomillashtirish (yangi loyiha, kengaytirish, qayta qurish va qayta texnologik jihozlash) ning zamonaviy yo'llarini, hamda yuk va yo'lovchi tashuvchi, sayyohlarga xizmat ko'rsatuvchi hamda har xil avtomobillarga ega

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(10), October, 2023

avtoekspluatatsion korxonalarning bajarayotgan ishlarini bozor iqtisodiyotidan kelib chiqqan holda qayta ko'rib chiqish eng dolzarb hisoblanadi. .[3]

Muammo: hozirgi kunda korxonalarda ishlab chiqarish binolari bilan jihozlanish darajasi pastligi sabab xizmat ko'rsatish texnologik jarayonlarini amalga oshirishda muammolar yuzaga kelmoqda, shu sabab ularni texnlogik yechimini olish maqsadida ushbu ilmiy tadqiqot ishi bajarildi.

Mavjud ATK ni qayta qurish yoki kengaytirishni amalga oshirish bino va inshootlar bilan to'ldirilgan, mavjud qurilish konstruksiyalariga bog'lanish zaruriyati bo'lgan, keraksiz to'siqlarni oldirib tashlash, yangi binolarni barpo etish, yangi oraliqlarni ochish, tarmoq va kommunikatsiyalarni qaytadan o'tkazish kerak bo'lgan hududda muhandis-qurilish ishlarining murakkabligi bilan bog'liqdir.

Yuqorida keltirilgan takomillashtirish usullarini amalga oshirishdan avval har bir korxona bo'yicha texnologik hisoblash ishlarini amalga oshirish zarur. Hisoblashni bajarishdan maqsad avtotransport korxona(ATK)lari, avtoservis stansiya(ASS)lari yoki servis markaz(SM)larining TXK va JT mintaqalari hamda ustaxonalari, omborxonalari, avtomobillarni saqlash joylarining rejaviy yechimlarini bajarish uchun zaruriy ko'rsatkichlarni aniqlash hamda mintaqa, ustaxona, omborxona va saqlash joylari uchun zamonaviy va zaruriy jihozlarni tanlashdan iborat.

Muammo echimi: Albatta, Avtotranasport korxonasi (ma'suliyati cheklangan jamiyat)ning alohida qismlarini ishlab chiqarish mintaqalarini, ustaxonalarni, omborxonalarni loyixalashda mavjud korxonaning ekspluatatsion ko'rsatkichlaridan dastlabki ma'lumot sifatida foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bunda, harakat tarkibi turlari, yillik bosib o'tadigan masofasi - Ly, yillik mehnat hajmi - Tv va boshqa ko'rsatkichlardir. Agar korxonaning loyixalash jarayonida ushbu ma'lumotlar yetarli bo'lmasa u holda loyixalash tizimida Nizom tartibi bo'yicha amalga oshiriladi. .[3]

Loyixalash jarayonini amalga oshirishda quyidagi masofalar yechimi bajarilishi talab etiladi:

- mintaqa nomi bilan va undagi bajarilishi lozim bo'lgan ishlarning f tasnifi;

- ish rejimiming yil davomida ishlaydigan ish kunlar soni, almashinuvchilar soni;

- mintaqa bo'yicha dastur va mehnat hajmi;

- mavjud ishchilar soni va ularning smenalar bo'yicha taqsimoti;

- X.K mintaqasidagi postlar soni;

- asosiy yordamchi jixozlarni ilmiy tahlili jihatidan mehnatni tashkil etish bo'yicha tanlash;

- mintaqaning mo'ljaliy maydon hisobi ;

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN:2181-1784

educational, natural and social sciences www.oriens.uz

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(10), October, 2023

-mintaqaning binosi joylashuvi bo'yicha texnologik rejimi.

Keltirilgan tasnif xulosasini loyixalash, qabul qilishda texnik - iqtisodiy ko'rsatkichlariga asoslangan holda bajariladi. .[4]

Mintaqa nomi - xizmat ko'rsatish yoki ta'mir, ishlab chiqarish metodi va turiga qarab tanlanadi. Misol uchun KXK ( tozalash,yuvish va yuvish ishlari ), 1-TS, 2-TS yoki JT mintaqalari ( rostlash, qotirish moylash va kichik hajmdagi ta'mir ishlari ) bajariladigan ish turlariga qarab ekologik me'zon yuzalari hamda texnologik jixozlanishiga qarab tanlanadi. Shu o'rinda xizmat ishchilarini bajarish uchun dastlab diagnostik taxlil talab etilishi nazorat olinishi talab etiladi. Shu maqsadda XK mintaqasi bilan uzviy bog'liq ishlayotgan diagnostika post (harakat harakatlanishga ta'sir etuvchi omillarni chuqur taxlil qiluvchi va konstruktiv qismlarining barcha elementlari bo'yicha nuqsonlarni aniqlovchi) ini texnologik jixozlangan holda hisobiy yechimlari tavsiya etiladi.

Mintaqaning ish rejimi avtomobillarning liniyadagi ish rejimiga bog'liq holda ishlaydi. Shuningdek korxonaning funksional vazifasi ( yo'lovchi, yuk va maxsus )ga qarab ish rejimi aniqlanadi hamda shunga mos ishchi texnik xodimlar ish vaqti ham belgilanadi. .[5]

Ushbu xolatga asosan mintaqadagi smenalar bo'yicha ish texnik tayyorgarlik koeffitsiyenti hisobiga mos holda qabul qilinadi. KX va 1-TS uchun smenalar oraliq vaqtiga mos qabul qilinsa, 2-TS va JT ushbu mintaqaning ish rejimi esa o'z o'rnida Ksm yoki K2, KjT bo'yicha tanlab olinadi. Shu nuqtai nazardan aniq ish rejimiga ega bolgan korxonalar uchun texnologik hisob yechimini bajarish talab etiladi. Xizmat ko'rsatish mintaqasi - Mehnat hajmi va dastur korxonadagi ekspluatatsion ko'rsatkichi asosida hisoblanadi. Agar ma'lumotlar yetarli bo'lmasa Nizomga ko'ra mos tanlab olinadi:

bunda : V/Vrji _ xizmat turlarini aniqlash soni bo'yicha yillik dastur;

DMR - mintaqaning yillik ish kunlar soni.

O'z o'rnida manbalardan ma'lumki KX , 1-TXK va 2-TX mintaqalarida mehnat hajmi turlariga mos amalga oshiriladi. Bunda mehnat hajmi b ulushi hisobiga quyidagicha hisoblanadi

Mintaqa ish rejimiga asosan smenalar bo'yicha mavjud ishlar soni taqsimotiga bog'liq hisoblanadi. Shuningdek, mintaqaning yillik mehnat hajmiga bog'liq holda hamma shtatdagi ishchilar soni - Psht, shtatdagi ishchilar sonini hisobga olish

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

koeffitsiyenti - Ksht, miqdori hisoblanadi. Asosan,. JT mintaqasi uchun shtatdagi ishlar sonini aniqlash maqsadga muvofiqdir.

Shu maqsadda olib borilgan eksperiment tadqiqotda "Sangzor Trans" MCHJ da TS va JT mintaqasidagi texnologik jarayon bajarilishidagi shtatdagi ishchilar sonini mintaqadagi yillik mehnat hajmi T2 = 8200 mintaqaning yillik ish kuni Dmy = 253

kun. Smena davomiyligi a quyidagicha aniqlanadi:

8 soat boTgan holda shtatdagi ishchilar soni

Psh —

Hs?i

8200 1942

= 4,2 si 4 kishi

Shu o'rinda ishchilar sonini mavjud ishchilar soni :

Psh ~

8200

= 3,9 si 4 kishi

Fsh 2096

Shu o'rinda ishchilar sonini hisobga olish koeffitsiyenti Ksht= 0,93 miqdori bo'yicha hisoblasak :

Xizmat ko'rsatish tizmida 4 kishi dan iborat bo'lgan ishchi texnik hajmlarining texnologik jarayonni amalga oshirishi ishning sifatli bajarilishini taminlanadi. .[6]

Shunigdek, Joriy tamir mintaqasidagi texnologik jarayon hisobini amalga oshirish orqali ekspluatatsion korsatkichlarni baholash mumkin.bunda Tjt =25200

i.s, postdagi ishning ulushi b = 34%, mintaqaning yillik ish kuni Djt = 305 kun

bo'lgan bo'yicha baholasak:

Shtatdagi ishchilar soni :

D 8568 VI VI

PSh = = 4,4

1942

Mavjud ishchilar soni :

p _ 8568 - r r

2096

4 kishi

5 kishi

Shu o'rinda TX oqim liniya bo'lganligi sabab postlar sonini hisoblash talab

etiladi.

Dastlab ishlab chiqarish ritmini belgilangan ish rejimiga mos baholash talab

etiladi:

n FexCx60 . , . n

R = -^r.— ; min, yoki R =

Tsmxcx6 0

; min

ZNTX --------- ^ ÏN!£x

bu yerda: Fe - bir smena bo'yicha mintaqaning yillik vaqt fondi, C - smenalar soni,

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

Tsm - smena davomiyligi, soat,

Y*Ntx> - mintaqaning yillik va kunlik dasturi.

Shu o'rinda mintaqaning o'rtacha vaqt davomiyligini baholashda postning takti yoki avtomobillarning almashish oraliq vaqtini ham hisobga olish talab etiladi:

x : min

bu yerda: txk - bitta xizmat ko'rsatish mehnat hajmi, i.s ;

Pn - o'rtacha ishchilar soni ; tn - avtomobillarning almashishdagi vaqt (0,5 dan 1,5 min )

Shuningdek, mintaqada minimal postlar sonini hisoblashda ishchilar sonini e'tiborga olish talab etiladi. Ushbu hisobiy jarayon uchun xizmat ko'rsatish va ta'mirdagi bitta postda ishlaydigan o'rtacha ishchilar soni quyidagi jadvalda qayd etilgan.

1-jadval.

TXK va T mintaqadagi bitta postdagi o'rtacha ishchilar soni.

Xizmat va ta'mir usullari yoki turlari Avtomobillarga xizmat ko'rsatish o'rtacha ishchilar soni

Yuk Avtopoyezd Yengil Avtobus

KX tozalash,artish mex. yuvish mexanizatsiyalashgan yuvish 1- TX 2- TX 1-2 1 1 2-4 2-4 1-3 1-2 1 3-5 3-5 2-3 1 1 3-4 3-4 3-6 1-2 1 4-5 4-5

JT

nizom ma'lumotiga asosan 1-2 1-2 1-2 1-2

eksperiment tadqiqoti bo'yicha 1-1,2 1,2-1,4 1,2-1,5 1,2-1,4

Olib borilgan eksperiment tadqiqot natijalarinig me'yor ko'rsatkichlariga mos kelishi va hisobiy natijlarning monanadligi mavjud. Korxonaning ekspuatatsiya ko'rsatkichlariga bog'liqdir. .[7]

Mintaqadagi postlar soni takt uzunligining ishlab chiqarish ritmiga nisbati bo'yicha quyidagicha aniqlanadi :

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

Eksperiment tadqiq hisobi uchun smenlar davomiyligi Tsm = 8 soat: smenalar soni C = 1 ; kunlik dasturiV*^ = 20; yillik mehnat hajmi 7\ = 7470 i.s ; ishchilar soni Pj = 2 kishi ; solishtirma mehnat hajmi t± = 2,5 i.s ; avtomobillarning almashinish vaqti tn = 0,5 min. bo'lganda mintaqa ritmi :

Post takti:

Oqim liniya potlar soni :

r 75,5

m = - = -= 3,1

1 R 24

3 ta post

Shu o'rinda MCHJ TX mintaqasida haqiqatdan ham 3ta postga mo'ljallangan oqim liniya mavjudligiga tit=3 hisobiy natijamiz monand kelganligiga asoslanaadi.

MCHJ JT mintaqasini texnologik hisobi o'z o'rnida ekspluatatsion ko'rsatkichlari me'yor ko'rsatkichlariga mos olinishi maqsadga muvofiqdir. Shu maqsadda JT postlar soni quyidagicha hisoblanadi :

bu yerda : TJT - JT yilllik mehnat hajmi, i.s ; b - JT bo'yicha ish ulushi, % ;

Kn - avtomobillarning ta mirga kirishidagi notekisligini hisobga olish koeffitsiyenti (Kn = 1,2 1,5);

Fa- mintaqaning yillik vaqt foizi (Fa = 2096) soat; / - smenalar soni; Pn postdagi o'rtacha ishchilar soni vaqtida; î] - postdagi ish vaqtida foydalanish koeffîtsiyenti (q - 0,8 0,9);

- ish hajmi ko'rsatkichi (ysm < 1 ). MCHJning JT mintaqasi xususiyatidan kelib chiqib tamirning yillik mehnat hajmi TjT=47300 i.s, birinchi smenada asosan 75 % umumiy ish hajmi bajarilishini

e'tiborga olib ySm=0,75 ga teng deb olindi. Smenalar soni m 2, postdagi ishlarning foizi b1 = 45, Ka = 1,2 koeffîtsiyenti miqdori ish vaqt foizi Fn =2096 s, postdagi o'rtacha ishchilar soni P0>t=l,5 kishi, q=0,S - ish vaqtida postdan foydalanish koeffîtsiyenti miqdori tanlangan holda JT posti quyidagicha hisoblanadi :

47300 X 45 X 1,2

RjT ~ 2096 X 2 X 1,5 X 0,8 X 100

= 5 ta post;

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

Hisobiy natija mavjud MCHJdagi postlar soniga monand yechimi hosil bo'lgani, ekspluatatsiyadagi avtomobillar soniga bog'liqligi bilan asoslanadi. .[7]

Mintaqaning texnologik jihozlari mintaqadagi postlar va avtomobillar soniga bog'liq bo'yicha texnologik jihozlar tabeli bo'yicha tanlanadi. Buning uchun o'z o'rnida avtomobilning toTiq texnik tasnifiga asosan 2-jadvaldan tanlash maqsadga muvofiqdir.

Shu maqsadda texnologik jihozalr bilan jihozlangan holdagi mintaqaning maydonini quyidagi formula yordamida hisoblanadi.

bu yerda : favt - avtomobilning gorizontal proyeksiyasining maydoni, m2 (jadvalda keltirilgan ) ;

n71 - mintaqadagi hisobiy postlar soni ;

Fjix - postdagi jixozning egallagan maydon yig'indisi, m2 ;

Kn - postdagi jixozlarning zichlik koeffitsiyenti (Kn=4,5 ).

2-jadval

Avtomobillarning texnik tasnifi ( texnologik loyixalanayotgan MCHJ uchun )

Q

3

3

I ¡j

¿1

o M

2

Gabarit o'lchami

m s

N S

M

I

<D

M

Si

1 iS b

Avtomobil bazasi,m

Avtomobil ning eng pastki qismi

(npocBeT)

Burilish radiusi

Tashqi oldingi g'ildirak bo'yi

Gabarit

boyicha

tashqi

koleyasi

gi akr ni lid ild

O 'sa

gin air yi ild

(U --H

'ta

Gabarit o 'lchma bo'yicha maydon,

m2

Avtomobil

larning

yuklangan

holda

og'irligi,

T

b o

va

g

n

e

2550 3640 4482

149 5

159 7

166 2

1485 1522 1393

2,340 2,375 2520

0,433 0,435 0,55

3,50 3,55 4,45

4,0 4,0 4,75

1,250 1,255 1,4

1,280 1,285 1,406

3,75 3,80 6,64

1010 1050 1404

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

5,0 7,0 3,0 6670 6560 6370 250 0 250 0 2310 2630 2180 3,80 3,50 3,60 1,07 1,23 1,20 8,30 7,10 7,60 8,80 7,80 8,20 1,80 2,10 1,59 1,79 1,85 1,70 16,70 16,40 11,80 4030 7120 2075

'Й сз 40,0 5875 238 3615 4,20 1,78 9,50 2,50 2,54 30,07 26020

I 0 1 3S 0 250 0

Й

s х> о 3 CA 23 7,26 246 0 2800 3,60 1,20 7,40 8,80 1,60 1,66 11,80 4400

XULOSA

Olib borilgan eksperiment tadqiqiot natijalariga asoslanib, MCHJ mintaqa va ustaxonalarni zamonaviy innovatsion texnologik jihozlar bilan jihozlanish orqali MCHJning samaradorligini oshirish va transport vositalarining texnik ishchi qobiliyatini saqlab turish davriyligini oshirishga erishiladi. Jadval asosida avtomobillarning texik tasnif ko'rsatkichilari bo'yicha postlardagi umumiy maydon ko'rsatkichlari xisobiy echimi ishlab chiqiladi.Shuningdek, MCHJ ni texnologik hisobiga asoslanib, qayta loyihalanishni amalga oshirish orqali raqobatbardoshliligini ta'minlash yuzaga keladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI (REFERENCES)

1. SH.M.Mirziyoyev О'zbekiston Respublikasi avtomobil transporti agentligi xodimlari bilan Ьо'НЬ о'tgan ma'ruzasi. 2018 yil 28 avgust.

2. prof. Sidiknazarova K.M.Avtomobillar texnik ekspluatatsiyasi. darslik. -Tashkent: «VORIS-NASHRIYOT», 2008.-560 s.

3. Jizzax viloyat Transport boshqarmasi ma'lumotlari 2017-2018 yillar

4. Adilov O., Abauazizov T. Avtomobillarni boshqarishni о'rganish maydonchasida harakat xavfsizligini ta'minlash. // «Zamonaviy ilm-fan va texnologiyalarning eng muxim muammolari» Respublika ilmiy-amliy anjumani tо'plami. Jizzax 2004 y 212 b

5. Адилов, О. К., & Уролбоев, А. У. (2021). Оценка эффективности работ по техническому обслуживанию автотранспортных средств. Вестник науки, 2(10 (43)), 56-64.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

6. Адилов, О. К., Умиров, И. И., & Абдурахманов, М. М. (2021). Анализ существующих работ, посвященных проблемам экологии автомобильного транспорта. Вестник науки, 2(2 (35)), 74-82.