CC BY
97Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
TERMIN TARJIMANING O'ZIGA XOS XUSUSIYATI
Nozima Ikramovna G'ofurova
Muhammadjonova
Farg'ona davlat universiteti
Mohlaroy Dilmurod qizi Yulduzxon Adxamjon qizi
Ma'rufova
ANNOTATSIYA
Tarjima insoniyat tarafidan eng qadimgi davrdan boshlab foydalanib kelinayotgan faoliyatlardan biri hisoblanadi, qadimda qabilalar bir biridan ajralib chiqar ekan bu bevosita tilni ham o'zgarishiga olib kelgan bu jarayon esa o'z o'zidan tarjima faoliyatining vujudga kelishiga va rivojlanishiga olib kelgan desak mubolag'a bo'maydi. Uni xalqlararo aloqa vositasiga aylantirdi, undan doim samarali tarzda foydalandi.
Kalit so'z va iboralar: tarjima muammolari, tarjimon, tarjima usullari, izohli tarjima, matn, termin, til oilasi
Translation has been one of the activities used by mankind since ancient times, and in ancient times, as tribes separated from each other, this process also led to a change in language, which in itself led to the emergence and development of translation activities. Translation turned it into a means of international communication, always using it effectively.
Key words and expressions: Translation problems, translator, translation, methods, related translation, text, term, language family
Tarjima tarixiga e'tibor qaratadigan bo'lsak u juda qadim tarixga ega bo'lishiga qaramay Tarjimashunoslik faninig oltin davri deb XX asrni e'tirof qilsak bo'ladi.Ushbu asr nafaqat Tarjimashunoslik nazariyasi balki ilm -fan, texnologiya rivojining ham yuksak darajaga olib chiqdi desak mubolag'a bo'maydi.Aynan shu sohalarning rivoji,ishlab chiqarishning yuqori marralarga erishishi eksport va import salohiyatini yuqorilashi,diplomatik aloqalar mustahkamlanishi Tarjimashunoslikning sinxron va ketma -ket turlarini yanada ommalashuviga olib keldi.
Bu sohalarning rivojlanishi o'z o'zidan tilshunos olimlarni Tarjimashunoslik faniga e'tiborini qaratdi va ko'plab izlanishlar olib borilishini taqazo etdi.Ko'plab ilmiy
CHARACTERISTICS OF TERMIN TRANSLATION
ABSTRACT
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
ishlar qilinishiga qaramasdan Tarjimashunoslik nazariyasi hali to'liq o'rganilmagan sohalar qatoriga kiritilgan.
Zamonnning rivojlnishi Tarjimaning rivojlanishini taqazo etarkanturli olimlar tarafidan bir nechta tasniflashlar taklif qilindi. Tarjimashunoslar tarafidan berilgan tasniflardan biz ilmiy izlanishlarimiz jarayonida V.N Kommisarov tarafidan ishlab chiqarilgan klassifikatsiyasiga e'tiborimizga qaratamiz. 1
Ushbu izlanishlar jarayonida rus olimlari bergan quyigagi fikr o'zini hali hamon oqlamoqda ya'ni 'Ikki tilni mukammal egasi bo'lish bu mukammal Tajimon degani emas'(teoriya kitobi) darhaqiqat ikki tilni mukammal egasi bo'lish bu o'sha tilga oid bo'lgan barcha sohasdagi matn va nutqni to'liq tushunarli qilib tarjima qildi degani emas.Tarjimon nafaqat tilni mukammal egallay olgan balki o'sha xalqning yashash tarzi madaniyati va urf odatlarini mukaqmmal egallay olishi shart deb hisoblaymiz.Tarjima jarayoni nafaqat ikki tilni bir biriga duch kelib almashinuvi balki madaniyatning ham almashuvidir desak mubolag'a bo'lmaydi. Masalan quyida olingan so'z uchala tilda ya'ni o'zbek, rusva ingliz tillarida lug'atda berilgan tarjimasi bo'yichamutlaqo bir biriga zid tushunchalardir:
Mehrob (arab.harb joyi) bu yerda namoz paytida shayton bilan imom o'rtasidagi urush joyi ma'nosida) - masjidning Makka (Kaba)ga qarata yo'naltirib devor ichiga ishlangan ravoq shaklli joy, sajdagoh.
л
(Manba: https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Mehrob (ma%CA%BCnolari))
An altar is a structure with an upper surface for the presentation of religious offerings, for sacrifices, or for other ritualistic purposes. Altars are found at shrines, temples, churches, and other places of worship. They are used particularlyin Paganism, Christianity, Buddhism, Hinduism, Judaism and Modern Paganism. Many historical faiths also made use of them, including the Roman, Greek and Norse religions.
"5
(Manba: https: //en.m. wikipedia.org/wiki/Altar)
Алтарь (лат. altarium) жертвенник (от altaria н авершиежертвенника,приспос обление для сжигания жертвы; от altus высокий). Первоначально сооружение длясовершенияритуальных жертвоприношений.В православной традиции главн ая , обычно восточная, часть храм а, как правило, отделённая от общего помещения иконостасом.
(Manba: https://ru.m. wikipedia. org/wiki/%D0%90%D0%BB%D 1 %82%D0%B0 %D 1 %80%D 1 %8C)4
1 Комиссаров В.Н.Теория перевода
2 https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Mehrob_(ma%CA%BCnolari
3 https://eam.wikipedia.org/wiki/Altar
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
Tarjima haqida gap ketar ekan tarjima va uning turlari haqida to'xtalishni ma'qul deb topamiz.Terminni bir tildan ikkinchi bir tilga tarjima qilar ekanmiz quyidagi qiyinchüiklarga duch kelishimiz mumkin;
a) Tarjima qilinalayotgan tilda aynan o'sha terminning ma'nosini bildiradigan so'zning mavjud emasligi.
b) Tarjima qilinilayotgan termin bir ma'noga ega emasligi.Bu uchraydigan muammoni faqatgina kontekstdan kelib chiqib tarjima qilish usuli bilangina yechish mumkin.
Ushbu muammolarni bartaraf etish va temin tarjima jarayonini yengilroq qilish uchun quyidagi tarjima uslullarini taklif qilamiz:
1) Transleteratsiya ushbu usulda termin asliyat tilida qanday bo'lsa grafik ya'ni harfma har qanday bo'lsa shunday tarjima qilinadi .Masalan
Интерфейс - Interface- Interfeys
Интерьер - Interior- Interyer
2) Transkripsiya tovush formalari orqali tarjima qilish usuli yani tarjim qilinilayotgan tilda qanday aytilsa huddi shunday talaffuz qilib.
Интерьер - Interior- Interyer
3) Kalka usulida tarjima qilish.Ushbu tarjima turi tarjimon uchun eng qulay usullardan biri hisoblanib aynan bir tilda bor terminning ikkinchi bir tildag semantikasini to'liq saqlab qolgan tarzda so'zma so'z tarjima to'g'ridan to'g'ri tarjima qilish.Masalan :
Tom-Roof-Крыш a
Brick-G'isht-Кирпич
4) Izohli tarjima usuli. Izohli tarjima usuli bir tilda mavjud bo'lgan termin boshqa bir tilga tarjima qilish jarayonida muqobil varianti toipilmgan taqdirda aynan o'sha terminga izoh berish orqali tarjima qilish .Masalan:
Ilmiy ishimiz bevosita termin va uning tarjimasi bilan bog'liq ekan terminnig tarjimasi
quyigda berilga usullardan foydalanilsa maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz;
Tarjima haqida gapirar ekanmiz tarjimon va muallif o'rtasidagi til topish muammosiga ham alohida e'tibor qaratishimiz lozim. Ikki til xususiyatlarini bilish zamirida asarni har tomonlamao'rganish, uning lug'ati va realiylari ustida ishlash tarjimon uchunjuda muhim va bu uni ma'lum darajada olim va tadqiqotchi bo'lishini ham taqozo etadi.O'zbek tilida "til topish" degan ko'p ma'noli ibora bor. Bi rovning
Интерфейс - Interface- Interfeys
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
qulf-kaliti ochilmagan yuragiga yo'l topishni aytishadi. Ikki odamning hayotda biror ish, muammo ustida bir-birini yaxshitushunishi, bilishi va shunga ko'ra ish ko'rishi ham shu ibora bilan ifodalanadi. U o'zaro kelishish, ahd-paymon ma'nolarini ham ifodalaydi.Tarjima qilinadigan muallif va uning asari bilan tarjimon o'rtasida ham shunday til topishish bo'lishi zarur. Bunda til topish deganda muallifning o'ziga xosliklarini va muayyan asarning badiiy xususiyatlarini terananglash va shunga yarasha jarayonni tashkil etishni tushunamiz. Tarjima qilinadigan muallif va uning asarini tarjimon sevgandagina, uning o'z o'quvchisiga katta ma'naviy foyda keltirishini bilgandagina til topish juda katta ijodiy foyda keltiradi.
Biz bilamizki, tarjimon har doim so'z bilan ishlaydi.U bir necha tillarning o'rtasida ham ijodkor, ham lingivist, ham stilist sifatida ish olib boradi. Shuning uchun ham faqat tarjimon mehnati va talantining qudrati bilan tarjima asliyatga harjihatdan hamohang jaranglashi mumkin. Tarjimon jumla va gapni tashkil etuvchi alohida so'zlarning ma'nolarini faqat va faqat kontekstga va uning oqimiga qarabgina chiqaradi, so'zning ma'nosini jumlaga, jumlaning ma'nosini gapga, gapning ma'nosini alohida tugallangan parchaga va parchaning ma'nosini asarning butun mundarijasi, shakli hamda uslubga moslaydi. Zero, so'zning, jumlaning maqsadi, vazifasi, undan muallif kuzatgan mazmun faqat kontekstda to'la ochiladi.Tilda har bir so'z bir nechalab ma'nolarni ifodalashga xizmat qiladi.Muallif, aytaylik, "bor" yoki "ko'z" so'zlarining o'nlarcha ma'nolaridan ayni parchada qaysi ma'nosini ifoda etayapti, so'zning ustiga qanday vazifalarni yuklayapti- bularni tarjimon tarjima jarayonida "chaqib", "yechib","ochib" boradi. Bunda uning tillarni keng bilishi va interpretatsiya salohiyati kuchga kiradi.
Shular bilan bir qatorda biz tarjima jaroyonida yuzaga keladigan muammolarga ham alohida to'xtalib o'tishimiz lozim. Tarjima qilish muammolaridan biri bu butun matnning ma'nosi shuning unsurlari ma'nosining yig'indisi bilan cheklanmasligidir. Matnda berilgan ma'no so'zlarning denotativ, konnotativ, stilistik, gaplarning sintaktik, gaplardan kattaroq birliklarning sintaktik ma'nolari, so'z va so'z birikmalarinng suprasegment hamda leksik-semantik ma'nolari o'rtasidagi bevosita aloqalarga asoslanadi. Har bir leksik-grammatik maydon o'zining alohida strukturasiga ega va shu bilan birga u o'zining leksik, morfologik hamda sintaktik tizimiga ham ega hisoblanadi. Shuning uchun ham ikki til ya'ni xorijiy va ona tili xususiyatlarini bilish yaxshi amaliy bilim hisoblanadi ammo shunisi ma'lumki bu tarjima uchun yetarli emas. Tilning xususiyatlarini bilishdan tashqari tarjimon ishonchli malakaga ham ega bo'lishi zarurdir. Misol uchun tarjimon ingliz tilidan o'zbek tiliga tarjima qilayotganida ingliz tilini german tillari oilasiga mansubligi, undagi so'z tartibi, birikmalarning xususiyatlari, zamonning qo'llanishi, ko'p ma'noli so'zlarning ishlatilishi, so'zlarning sinonimik
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
qatorda stilistik jihatdan farq qilishi va shu kabilarga alohida e'tibor berishi va o'zbek tiliga tarjima qilish jarayonida o'zbek tilining turkiy tillar oilasiga mansubligini, so'z tartibi ingliz tiliga nisbatan farq qilishini, ingliz tilidagi zamonlar soni o'zbek tiliga nisbatan kam sonni tashkil qilishini, o'zbek tili leksik qatlamida arab, fors, mog'ul so'zlarining mavjudligi kabi holatlarni hisobga olishi zarur bo'ladi. Shuning uchun ham tadqiqotchi Muattar Jo'rayeva bejizga "Tarjimon chizmakash emas, rassom!" degan shior-sarlavha ostida maqola e'lon qilmgan.// ",2009,X/.
Фойдаланилган адабиётлар руйхати
1. Абдур ахм анов а А.З.Лингвистическое моделиров ание строительной терминологии//Дисс.фил.фан.номзоди.М., 2016. - 220с.
2. Авербух К.Я. 1986. Терминологическая вариантность: теоретический и прикладной аспекты, Вопросы языкознания, № 6, с. 38-49.
3. Даниленко В.П. Лексико-сем антические и грамм атические особенности слов-терминов. Исследов ания по русской терминологии. М.1971.- С.11-12
4. Лейчик В.М. П офессион н я и неп офессион н я ексик в профессиональных и непрофессиональных LSP. Вестник Челябинского госуд арственного униве рситет а.2011, № 24 (239), 29-32.
5. Реформаторский А. А. Что такое терминология? - М. ,1961. - С.49-51
6. Madaliyevna, I. S., & Khasanovna, G. D. (2021). Comparative study of "assessment system" in the semantic field of "education". ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(5), 969-973.
7. Khasanovna, G. D. (2020). "Educational process participants" and its lexical-semantic analysis in the uzbek and english languages. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 10(9), 427-431.
8. Khoshimova, N. A. (2021). ASSOCIATIVE FIELDS OF THE COLLECTIVE AND INDIVIDUAL CONSCIOUS. Theoretical & Applied Science, (5), 436-439.
9. Ismoilova, G. (2021). FRAZEOLOGIK BIRLIKLAR KLASSIFIKATSIYASI. Журнал иностранных языков и лингвистики, 2(2).
