Научная статья на тему '“TERBENBES” ROMANÍNDA ‘MUHABBAT’ TÚSINIGI'

“TERBENBES” ROMANÍNDA ‘MUHABBAT’ TÚSINIGI Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
278
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
koncept ‘Muhabbat’ / leksiko-semantikalɪq / frazeologiyalɪq birlikler / leksema / sóz dizbegi / metafora / troplar / giperbola / epitet / leksiko-semantikalɪq maydan / dúniyanɪń til súwretleniwi. / the concept of "Love" / lexical-semantic / phraseological combinations / lexeme / phrase / metaphor / tropes / hyperbole / epithet / lexical-semantic field / language picture of the world.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — A. Sadullaeva

Bul maqalada jazɪwshɪsɪ Qɪpshaqbay Mátmuratovtɪń “Terbenbes” romanɪndaǵɪ bas qaharman Lepes baydɪń ómir jolɪ, muhabbatɪ, kewil keshirmeleri leksemalar, stilistikalɪq qurallar hám frazeologiyalɪq birlikler menen sáwlelengen.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE CONCEPT OF "LOVE" IN THE NOVEL "TERBENBES"

In this article, with the help of lexemes, stylistic devices and phraseological units, the life path, love and experiences of the protagonist Lepesha Boy in the novel "Terbenbes" by the writer Kypshakbai Matmuratov are highlighted.

Текст научной работы на тему «“TERBENBES” ROMANÍNDA ‘MUHABBAT’ TÚSINIGI»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

"TERBENBES" ROMANiNDA 'MUHABBAT' TUSINIGI Sadullaeva Alfiya Nizamaddinovna

Inglis tili ham adebiyati kafedrasi assistenti, Qaraqalpaq mamleketlik universiteti

https://doi.org/10.5281/zenodo.7441974 Annotaciya. Bul maqalada jaziwshisi Qipshaqbay Matmuratovtin "Terbenbes" romanindagi bas qaharman Lepes baydm omir joli, muhabbati, kewil keshirmeleri leksemalar, stilistikaliq qurallar ham frazeologiyaliq birlikler menen sawlelengen.

Tayanish sozler: koncept Muhabbat', leksiko-semantikaliq, frazeologiyaliq birlikler, leksema, soz dizbegi, metafora, troplar, giperbola, epitet, leksiko-semantikaliq maydan, duniyanm til suwretleniwi.

"TERBENBES" ROMANIDA "MUHABBAT" TUSHUNCHASI Annotatsiya. Bu maqolada yozuvchi Qipshaqbay Matmuratovning "Terbenbes" romanidagi bosh qahramon Lepes boyning umir yo'li, muhabbati, ko'rgan kechinmalari leksemalar, stilistik vositalar va frazeologik birliklar yordamida yoritilgan.

Kalit so'zlar: "Muhabbat" tushunchasi, leksik-semantik, frazeologik birliklar, leksema, so'z jilosi, metafora, troplar, giperbola, epitet, leksik-semantik maydon, dunyoning til surati.

ПОНЯТИЕ «ЛЮБВИ» В РОМАНЕ «ТЕРБЕНБЕС» Аннотация. В данной статье с помощью лексем, стилистических приемов и фразеологизмов освещаются жизненный путь, любовь и переживания главного героя Лепеша Бой в романе «Тербенбес» писателя Кыпшакбая Матмуратова.

Ключевые слова: концепт «Любви», лексико-семантические, фразеологические сочетания, лексема, словосочетание, метафора, тропы, гипербола, эпитет, лексико-семантическое поле, языковая картина мира.

THE CONCEPT OF "LOVE" IN THE NOVEL "TERBENBES" Abstract. In this article, with the help of lexemes, stylistic devices and phraseological units, the life path, love and experiences of the protagonist Lepesha Boy in the novel "Terbenbes" by the writer Kypshakbai Matmuratov are highlighted.

Keywords: the concept of "Love ", lexical-semantic, phraseological combinations, lexeme, phrase, metaphor, tropes, hyperbole, epithet, lexical-semantic field, language picture of the world.

Kirisiw

Duniya juzinde 'muhabbat' sezimi har tilde har qiyli aktualizaciya usillarina iye bolip, Muhabbat - bul biybaha kewil sezimleri bolganliginan oni asrap abaylaw ham qorgaw kerek. Muhabbat - bul tuwilatugin, rawajlanatugin ham waqit otiwi menen sonetugin sezim. Muhabbat -bul tajiriybe bolip, denedin iskerligindegi ozgerislerdi talap etedi, jurek ham bas muhabbatti sawlelendiredi [1; b. 95].

Inglis tilinde soylewshilerdin sanasinda muhabbat racionalizm ham iqtiyatliliqtan ajiralgan sezim bolip, ol salamat emes, awriwli jagday menen baylanisli bolip, saw oylawga ilayiq bolmagan adamnin sezimi sipatinda sawlelenedi. Al, qaraqalpaq tilinde bolsa, suyiw / muhabbat - bul muhabbat ob'ektine gamxorliq qiliw, qadirlew, hurmet qiliw ham jaqsiliq tilew, usinin menen birge sanali oylawga mumkinshilik beretugin jagdayda qaliw bolip tabiladi.

Bizin izertlew ob'ektimiz belgili dramaturg ham jurnalist jaziwshi, korkem oner gayratkeri Qipshaqbay Matmuratovtin "Terbenbes" romanindagi 'Muhabbat' tusinigi bolip

1957

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

tabiladi. Q.Mátmuratov bul shigarmasinda XXI ásir baslarinda óziniñ isbilermenlik uqibi arqali xalqinm baxti-igbali ushin kúyip-janip xizmet etken tariyxiy tulga, jerlesimiz Lepes baydm ómir joli haqqinda sóz etiledi. Metodlar

"Terbenbes" romaninda 'Muhabbat' túsinigi hár qiyli stilistikaliq qurallar menen kórsetilgen bolip - bular metafora, salistiriw, personifikaciya, sinonimler, antiteza, giperbola, epitet.

'Muhabbat' túsinigi sóz formalari, frazeologiyaliq birlikleri, gápler siyaqli semantikaliq birlikler arqali jetkiziledi.

Romanda 'Muhabbat' túsinigi tómendegi tiykargi qurallar menen añlatilgan:

1. Metafora (Jiraw tap jin urganday birden julqindi. "Buni óshirmew kerek, sóndirmew

kerek!).

2. Salistiriw (jigittin láblerinen súliktey sordi.).

3. Personifikaciya (qiz jigit qushaginda talday mayisip).

4. Giperbola (Biri-birin aymalasip, biri-birin sorisip, biri-birine talday esilip, ólip baratir, emeshesi qurip baratir!).

5. Anafora (Biri-birin aymalasip, biri-birin sorisip, biri-birine talday esilip).

6. Gradaciya (Bul ushqin tutansin, jansin, lawlasin, jalini pútkil álemge jilliliq bersin!) Sonday etip, stilistikaliq qurallar avtorlar tárepinen 'Muhabbat' túsinigin jetkizip beriwde

anlatpa hám sezimdi kúsheytiw, qaharmanlardm psixikaliq jagdayin atap ótiw ushin qollaniladi. Izertlewler

"Terbenbes" romaninda 'Muhabbat' túsiniginin til qurallarinm semantikaliq birliklerin tómendegishe klassifikaciyalaymiz (1-súwret).

1-suwret- "Terbenbes" romaninda 'Muhabbat' tusinigin anlatrnshi semantikaliq birlikler Tekstlerdi uyreniwde 'Muhabbat' tusinigin anlatiwdin turli usillari - semantikaliq birliktin 3 turi belgilengen. Soz formalari yamasa bolek leksemalar korkem adebiyatqa baylanisli soylew usilina munasabeti menen xarakterlenedi. Leksemalar romannin leksikaliq qurami ushin juwapker bolip tabilip, olar tomendegishe:

Ushqin - flash, jalin - light, quwatim - sweety, shiragim - My dear, intigiw - to wait, mehir-muhabbat - love, quwanish - gladness, qalbi - soul, jurek - heart, payandoz - sacrifice,

1958

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

paqir - poor, aynalayin - My love, qanatim - darling, gamxorim - My hero, intizarliq - necessity, emirenisti - affection [3].

Frazeologiyaliq birlikler (soz dizbekleri) toliq maniske iye bolgan soz dizbekleri bolip tabiladi:

perzentlik mehir-muhabbat penen - with child's love;

manlayinan shorpildatip suyip atir, suyip atir - kissed his forehead;

suyisip salemlesti - greeted kissing each other;

liqqa tolgan koz jaslarin - eyes full of tears ...

qushagin ashti - opened his arms;

talday mayisip - fell like a willow;

qalbi sigilip ketti - his heart sank;

suliktey sordi - sucked on;

olip baratir, emeshesi qurip baratir - he is dying, his body is drying up; Kozler jaslanip, emirenisti - the eyes teared up and cried; shoq salip - set on fire; jurek hamiri - dough of the heart [3].

Gapler pikir yamasa tezisti xarakterleydi: — Jaqsi koriw basqa, suyiw basqa. Yaq, endi ol gaptin qajeti joq. - Love is one thing, to love is another. Yes, now there is no need to talk.

Jigittin kewli algaw-dalgaw, qizdin ozin sonsha suyetuginina tanlanip, juregi sigilip ketti. -

The boy's heart sank because of the girl's love for him.

Biri-birin aymalasip, biri-birin sorisip, biri-birine talday esilip, olip baratir, emeshesi qurip baratir! - They caressing each other, they kiss each other, they hear each other like willows, they die, and the other one dries up!

jigittin lablerinen suliktey sordi - sucked on the young man's lips;

jureklerine shoq salip kuydirer edi, orter edi - burn their hearts and set them on fire;

Muhabbat bul jurek hamiri - Love is the dough of the heart;

Lepes ozine intigip-aq turgan suliw qizdin, barliq suliw jerlerinen kozi menen suyip. - Lepes kissed the beautiful body of a beautiful girl with his eyes who was waiting for him. Uzaq suyispek ham bir-birewge intizarliq aymalaspaqlardan keyin, qiz burimin tislep, katte ishkinip jatti... - After a long kiss and love, the girl fell to bed waiting...

Qiz ashiwli qushaqqa endi de, jigitke lablerin tosti. Labler obilip, tiller sorilip, qiz jigit qushaginda talday mayisip atirganda - The girl fell into a fierce embrace and kissed the boy's lips. When lips are kissed, tongues are sucked, and the girl falls like willow in the boy's arms Jigit ozin basalmay, qaltiraqlap birazga deyin katte otirip qaldi - The young man could not suppress himself and sat on the bed for a while, trembling

"Usi aq bilekler meniki bolsa eken" dep jurgen jigitlerdin jureklerine shoq salip kuydirer edi, orter edi! - Those young men who walked around saying "I wish these white wrists were mine" would set fire to their hearts and die! [3].

Koncept lingvomadeniyattaniw ham kognitivlik lingvistikada tez-tez ham tabisli qollanilatugin tiykargi tusinik, tiykargi termin bolip tabiladi. Koncept oz ishine tusinikti qamtip, biraq tek onin menen gana sheklenbeydi, balki sozdin putkil mazmunin oz ishine aladi: denotativ ham konnotativ, soz arqasindagi hadiyse haqqindagi malim madeniyat ideyalarin onin barliq turme-tur associativlik baylanislarinda sawlelendiredi. Ol koplegen leksikaliq birliklerdin

1959

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

mánislerin óz ishine aladi. Túsiniklerde hár bir til shaxsinin materialliq dárejesi jiynalip, túsiniktin ózi tek gana sózde emes, bálki sóz birikpesinde, gápte, awizeki sóylewde, tekstte de ámelge asiriladi [10].

Koncepciya bul jámiettin átiraptagi haqiyqatliqti ózlestiriwi, arnawli bir milliy-materialliq jámáát mádeniyatina muwapiq leksikaliq birlikke qanday mazmun kiritilgenin sáwlelendiredi.

Kórsetilgen túsinikler insannin hár qiyli jagdaydagi iskerligin belgileytugin ayriqsha belgige aylanadi. 'Muhabbat' túsinigi tiykargi túsinik bolip, hár bir tilde de bar túsinik.

Muhabbat - unamli hám unamsiz kewil-sezimleri menen anlatiliwi múmkin bolgan hám hár qiyli leksikaliq anlatpaga iye bolgan sezimlilik jagdayi bolip, semantikaliq tarawdda tilshiler ushin úlken qizigiwshiliq oyatadi. Til hádiyselerin xarakteristikalawda jantasiwi júdá nátiyjeli, sebebi ol tildin sistemali shólkemin ashiwga járdem beredi. Tarawdin túsinigi túrli izertlewshiler tárepinen túrlishe táriyplenedi. Biraq, bul tildin kóplegen hádiyselerin túrli tarawdin teoriyalari tiykarinda analiz etiwimizge tosqinliq etpeydi [8].

Juwmaq

Usi ilimiy jumisimiz shenberinde qaraqalpaq tilindegi 'Muhabbat' túsiniginin leksiko-semantikaliq tarawi úyrenilip, kórkem sóylewdin qásiyetleri aniqlandi, leksiko-semantikaliq analizlendi. Bul jumisimizda "Terbenbes" romaninin stilistikaliq analizi, hám 'Muhabbat' túsinigin mánisin jetkerip beriwdin til qurallarinin klassifikaciyasi islep shigildi.

Sonday etip, alip barilgan izertlewler arqali 'koncept' bul oyimizdin intellektual yamasa intellektual resurslari birliklerin hámde insan bilimi hám tájiriybesin sáwlelendiriwshi informaciya strukturasin túsindiriwge xizmet etiwshi termin degen juwmaqqa keldik.

"Terbenbes" romanindagi 'Muhabbat' túsiniginin til qurallari temasindagi shigarmalardi úyreniw arqali magliwmatlarin uliwmalastirip, biz tómendegi juwmaqqa keldik:

1. Qaraqalpaq jaziwshisi Q. Mátmuratovtin "Terbenbes" romaninda orayliq orindi bas qaharman Lepes baydin jasliq dáwirindegi kewil keshirmeleri, muhabbat sezimleri iyelegen.

2. 'Muhabbat' túsinigi kóp mánili sezimlilik mazmundi óz ishine aladi, yagniy: qaygi, quwanish, baxit hám basqalar.

3. Túsiniktin leksikaliq komponentleri "Muhabbat joqari sezim", "Ana/ataliq muhabbat", "Muhabbat-júrekhámiri" siyaqli temali gruppalarga bólingen.

4. 'Muhabbat' túsinigi quramali semantikaliq mániske iye bolip, ol túrli semantikaliq birlikler arqali jetkiziledi: "Lábler súyisiwi", "Jaqsi kóriw", "Júregi sigiliw", "Bir-birin aymalaw ", "Talday esiliw ", "Emeshesi quriw ", "Júreklerine shoq saliw, órtew", "Muhabbat -júrek hámiri ", "Ómirlik qostar", "Júrekler sháwkildep quwandi" h.t.b.

REFERENCES

1. Концептуальная структура фразеологизмов, выражающих чувства любви/ненависти // Сборник трудов молодых ученых. Вып. 1. M. - 2GG5. - с. 91 - 96.

2. Лексикографическая интерпретация лексем «Любовь» и «Love» в словарях русского и английского языков // Языкознание и литературоведение в синхронии и диахронии: Межвуз. сб. статей. Вып.1. Тамбов: ТОГУП «Тамбовполиграфиздат», 2006. - с.281 -2S4.

3. Mátmuratov Q. Terbenbes, Bilim baspasi, Nókis, 2004, 336 b.

I96G

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

4. Прозоров В. Г., Основы теории и практики перевода с английского языка на русский. -М., 2004.

5. Учебный словарь стилистических терминов

6. Nizamaddinovna S.A. VERBALISATION OF THE CONCEPT "MUHABBAT" (LOVE) IN THE WORKS OF KARAKALPAK POET AJINIYAZ QOSIBAY ULY (ЙШ^Ш). - 2022. - Т. 49. - №. 07.

7. Садуллаева A. (2022). The problem of the interdependence between language and culture. Ренессанс в парадигме новаций образования и технологий в XXI веке, (1), 5456. https://doi.org/10.47689/innovations-in-edu-vol-iss1-pp54-56

8. Sadullaeva A. Qaraqalpaq korkem shigarmalar kontekstinde muhabbat koncepti //Globallashuv davrida tilshunoslik va adabiyotshunoslik taraqqiyoti hamda ta'lim texnologiyalari. - 2022. - Т. 1. - №. 1. - С. 200-201.

9. Sadullaeva A. Til va madaniyatning lingvomadaniy aloqalari //Globallashuv davrida tilshunoslik va adabiyotshunoslik taraqqiyoti hamda ta'lim texnologiyalari. - 2022. - Т. 1. -№. 1. - С. 62-64.

10. Садуллаева . A. (2022). Concept —muhabbat in Karakalpak proverbs. Zamonaviy Innovatsion Tadqiqotlarning Dolzarb Muammolari Va Rivojlanish Tendensiyalari: Yechimlar Va Istiqbollar, 1(1), 616-617. Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5377

11. Садуллаева А., Сейтжанов Ж. Differences of application of the concept "Muhabbat/Love" in poetry genre //Ренессанс в Парадигме Инноваций Образования и Технологий в XXI Веке. - 2022. - №. 1. - С. 89-91.

12. Шаниязов, Б., & Садуллаева, А. (2021). ГЛАГОЛЬНЫЕ ФРАЗЕОЛОГИЗМЫ С МОРФОЛОГИЧЕСКИМ ОКРУЖЕНИЕМ В КАРАКАЛПАКСКОМ И АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКАХ. Нукусский государственный педагогический институт имени Аджинияза журнал «Фан ва жамият», 2 (2015-2), 32-34. извлечено от https://science.ndpi.uz/index.php/science/article/view/67

13. https:// superinf.ru/view_helpstud.php?id=416

1961

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.