Научная статья на тему 'Ташқи савдо балансининг самарадорлик кўрсаткичлари'

Ташқи савдо балансининг самарадорлик кўрсаткичлари Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

CC BY
565
70
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ташқи савдо баланси / актив баланс / пассив баланс / экспорт / экспорт квотаси / очиқ иқтисодиёт / ёпиқ иқтисодиёт. / the foreign trade balance / active balance / passive balance / export / export quota / open economy / closed economy.

Аннотация научной статьи по ветеринарным наукам, автор научной работы — Соатов Санжар Сарварович

Мақолада жаҳон давлатларидаги ташқи савдо баланси ҳолатидан келиб чиқиб, унинг самарадор­ лик кўрсаткичлари тизимлаштирилди, ташқи савдо балансида салбий сальдо ҳолатини баҳолашнинг чегаравий қиймати белгиланди ва ушбу баҳолаш мезонлари орқали Ўзбекистондаги мавжуд ҳолат таҳлил қилинди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE FOREIGN TRADE BALANCE EFFICIENCY INDICATORS

There are systematizes the indicators of foreign trade balance efficiency, based on the state of the foreign trade balance in the countries of the world. In the foreign trade balance, the marginal cost of estimating the negative balance condition was determined and the existing situation in Uzbekistan was analyzed using these evaluation criteria.

Текст научной работы на тему «Ташқи савдо балансининг самарадорлик кўрсаткичлари»

Соатов Санжар Сарварович,

Давлат божхона кумитасининг Божхона институти катта укитувчиси, божхона хизмати капитани

ТАШКИ САВДО БАЛАНСИНИНГ САМАРАДОРЛИК КУРСАТКИЧЛАРИ

УУК: 339.5.053.7

СОАТОВ С.С. ТАШЦИ САВДО БАЛАНСИНИНГ САМАРАДОРЛИК КУРСАТКИЧЛАРИ

Мак,олада жах,он давлатларидаги ташки савдо баланси х,олатидан келиб чикиб, унинг самарадор-лик курсаткичлари тизимлаштирилди, ташки савдо балансида салбий сальдо х,олатини бах,олашнинг чегаравий киймати белгиланди ва ушбу бах,олаш мезонлари оркали Узбекистондаги мавжуд х,олат тах,лил килинди.

Таянч сузлар: ташки савдо баланси, актив баланс, пассив баланс, экспорт, экспорт квотаси, очик иктисодиёт, ёпик иктисодиёт.

СОАТОВ С.С. ПОКАЗАТЕЛИ ЭФФЕКТИВНОСТИ ВНЕШНЕТОРГОВОГО БАЛАНСА

В статье систематизированы показатели эффективности внешнеторгового баланса, исходя из состояния внешнеторгового баланса в странах мира. Во внешнеторговом балансе была определена предельная стоимость оценки отрицательного сальдо-состояния и посредством этих критериев оценки проанализирована существующая ситуация в Узбекистане.

Ключевые слова: внешнеторговый баланс, актив баланс, пассив баланс, экспорт, экспортная квота, открытая экономика, закрытая экономика.

SOATOV S.S. THE FOREIGN TRADE BALANCE EFFICIENCY INDICATORS

There are systematizes the indicators of foreign trade balance efficiency, based on the state of the foreign trade balance in the countries of the world. In the foreign trade balance, the marginal cost of estimating the negative balance condition was determined and the existing situation in Uzbekistan was analyzed using these evaluation criteria.

Keywords: the foreign trade balance, active balance, passive balance, export, export quota, open economy, closed economy.

Кириш.

Бугунги жахон мамлакатларининг узаро инте-грацияси ривожланиб бораётган глобаллашув даврида, Узбекистон ташки савдо балансини иктисодий хавфсизлик нуктаи назаридан бахолаш ва шу оркали мамлакат иктисодиётига таъсир этувчи тахдидларни олдиндан аниклаш хамда унга карши зарур чора-тадбирларни ишлаб чикиш бугунги кунда долзарб хисобланади.

Шунингдек, купчилик халкаро рейтинг ташки-лотлари мамлакатнинг жахон бозорида тутган урнини белгилашда ташки савдо балансини бахолаш индикаторларидан фойдаланишади. Бу индикаторлар эса инвесторларни кизиктирувчи энг мухим курсаткичлардан бири хисобланади. Яъни мамлакатнинг актив баланси канчалик куп булса, киритилган инвестицияларнинг кафолати хам шунча юкори булади.

Шунга кура, ташки савдо балансини бахо-лаганда, унинг самарадорлиги актив ёки пассив сальдо эканлиги билан белгиланади. Актив ва пассив баланс эса экспорт хамда импорт уртасидаги фарк билан ифодаланади. Шундай экан ташки савдо балансини бахолаганда, ТИФ операциялари билан боFлик барча холатлар ва омиллар ино-батга олинади.

Тадцицот мавзусининг долзарблиги.

Бугунги кунда мамлакатимизда олиб борила-ётган иктисодий ислохотлар импортни оптимал-лаштириш ва экспортни х,ар томонлама куллаб-кувватлашга каратилмокда. Чунончи, мухтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёев 2018 йил 28 декабрдаги Узбекистон Республикаси Олий Мажлисига Мурожаатномасида таъкидлаганидек, «... ицтисодиётимизни жа^он бозорига интеграция цилиш ва экспортни цуллаб-цувватлаш устувор вазифадир. Келгуси йили экспорт ^ажмини 30 фоизга ошириб, 18 миллиард дол-ларга етказишни мацсад цилиб цуймоцдамиз. Биз экспортга йуналтирилган ицтисодиётга утишимиз, ички бозорда рацобат му^итини шакллантиришимиз зарур» [1].

Юкоридаги устувор максадларга эришишда экспорт квотаси курсаткичини ташки савдо балан-сига боFлаган холда бахолаш ва доимий тахлил килиш методологиясини урганиш бугунги кунда долзарб ахамиятга эга.

Муаммони цуйилиши.

Ташк,и савдо балансида ижобий сальдога эри-шиш муаммолари куп йиллар давомида олим ва сиёсатчиларни к,изик,тириб келадиган масалалар-дан бири хисобланади. Сабаби, ижобий сальдо мамлакат тулов балансининг асосий таркибий кисми булиши билан бир каторда, ЯИМда хам хисобга олинадиган курсаткичлардан биридир. Бирок Узбекистон ташки савдо балансида 2009 йилдан шу даврга кадар ташки савдо балансида фак,ат салбий сальдо холати кузатилган. Хусусан, 2018 йил Узбекистон ташки савдо балансида салбий сальдо 6,9 млрд АК.Ш долларни, 2019 йил I чоракда эса 1,4 млрд долларни ташкил этган [3]. Узбекистон ташки савдо балансида салбий сальдо курсаткичининг бу каби мунтазам кузатилиши иктисодий хавфсизлик учун бир катор тахдидларни юзага келтириши мумкин.

Шунга кура, ташки савдо балансидаги сальдо курсаткичи мамлакат иктисодий хавфсизлиги таъ-сиридан келиб чикиб бахоланади. Иктисодий назарияга кура ташки савдо балансида ижобий сальдо булиши мамлакатнинг хар жихатдан баркарорлигини таъминлайди. Бирок, АКШ, Буюк Британия, Франция каби капитал сиFими юкори булган ривожланган мамлакатларда мунтазам салбий сальдо холати кузатилади. Шунга кура айрим иктисодчилар томонидан салбий сальдо мамлакат ик,тисодиётига ижобий таъсир курсатади, деган назария илгари сурилади ва бунга асос сифатида куйидагилар келтирилади:

- ички ишлаб чикарилган ва импорт товар-лари уртасида эркин рак,обат мухити шаклланади. Бу эса ишлаб чик,аришнинг янада ривожланиши, янги инновациялар жорий этилишига хизмат килади;

- бозор хилма-хил товарларга туйинади ва инфляция даражаси усишининг олди олинади;

- канча импорт куп булса, бу миллий валюта кадри пасайишига олиб келади, натижада экспорт хажми ошади;

- мамлакат узининг валюта захиралари оркали хорижий мамлакатларга инвестиция киритган холда, арзон иш кучи ва хом ашё оркали нисба-тан киммат булмаган товарларни жуда куп микдорда импорт килади. Бу холатда, юкоридаги давлатларнинг ташки савдо балансида салбий сальдо холати кузатилиши мумкин, бирок нисба-тан арзон кийматга эга булган купрок товарлар билан узининг зарур эхтиёжини таъминлашга эри-шади.

ШУ билaн биpгa, мoнeтapизм нaзapияcининг acocчиcи Фpeдpик Бaтcиaт (1801-1850) УЗИНИНГ кapaшлapидa «^шки caвдoдaги caлбий caльдo мaмлaкaт учун acлидa йу^тиш эмac, бaлки дapo-мaднинг нaмoëн булиши», дeб тaъкидлaди. У ушбу кapaшини кyйидaгичa изoхлaди. Бaтcиaт Фpaн-циядaн жyдa куп микдopдa винoни 50 фpaнкдaн coтиб oлиб, Англиягa уни 70 фpaнкдaн экcпopт килгaнлигини вa Англиядaн 50 фpaнкдaн кyмиp co™6 oлиб Фpaнциядa 90 фpaнкдaн ^^лишни билдиpaди. Maзкyp хoлaтдa Фpaнциянинг тaшки caвдo хиcoбoтлapидa импopтнинг кyпaйгaнлиги ai<c этaди, acлидa эca экcпopт килин^н шapoбнинг Англиядa coтилгaн фoйдacи хи^бига импopт кyпaйгaн булиб, нaтижaдa 40 фpaнк фoйдa ^p-гaнлигини мaълyм килaди. Бaтcиaт кУшимчa ^a-дики, экcпopт тoвapлapидaн oлингaн дapoмaдлap хигеби^ импopт <yпaяди, бу эca ^лбий caльдoни юзaгa кeлтиpaди. Аммo мaмлaкaт иктиcoдиëти учун зapapли хиcoблaнмaйди, дeгaн Foяни илгapи cypaди [4].

Mepкaнтилизм тapaфдopлapи тaшки caвдo бaлaнcидaги ижoбий caльдoни мaмлaкaт иктиш-дий pивoжлaнишининг мухим кypcaткичи cифa-тидa эътиpoф этишaди вa aктив caвдo бaлaнcигa эpишиш учун кaтop тaвcиялapни ил^и cypи-шaди [5]:

- тaшки бoзopлapни ниcбaтaн apзoн тoвapлap тотиш йули билaн эгaллaш хaмдa биp мaмлaкaт тoвapини oлиб, бoшкaлapигa уни киммaтгa coтиш;

- мaмлaкaтдa фaкaт aктив caвдo бaлaнcини caклaб тypгaн хoлдa, тoвapлap импopтигa pyxcaт этиш (зeб-зийнaт бyюмлapидaн тaшкapи);

- ку^й caвдo ишлapини aмaлгa oшиpиш учун oлтин вa кумушни чeтгa чи^иш, пиpoвapд нaти-жaдa мaмлaкaтдa yлapнинг мaccacини кyпaй-тиpиш.

Mepкaнтилиcтлapни тaнкид килгaн acocий иктиcoдчилapдaн биpи Адaм Смитдиp (1723-1790). У мaмлaкaтнинг тaшки caвдoдa ижoбий caльдoгa эpишиши, у эга бyлгaн <элтин микдopи билaн эмac, бaлки ишлaб чикapиш имкoниятлapидaн caмa-paли фoйдaлaниш билaн бeлгилaнaди.

А.Смит нyктaи нaзapигa мyвoфик [6]:

• дaвлaт тaшки caвдoгa apaлaшиши <epa< эмac вa мaмлaкaт эpкин caвдo peжимигa pиoя килиши лoзим;

• мaмлaкaтлap ишлaб чикapишдa aфзaлликкa эгa бyлгaн тoвapлapни ишлaб чи^ишга иxти-cocлaшишлapи кepaк вa бу тoвapлapни ишлaб

чикapишдa aфзaлликкa эга бул^н бoшкa мaмлa-кaтлap билaн aйиpбoшлaши лoзим;

• тaшки caвдo миллий бoзopлapни бoшкa мaмлaкaтлap хишбига кeнгaйтиpиш opкaли мeх-нaт yнyмдopлигининг ycишини тaъминлaйди;

• э<cпopт, мaмлaкaт иктиcoдиëти учун ижйбий oмил хиcoблaнaди, чунки у ички бoзopдa гатил-мaгaн opтикчa мaхcyлoтлapни xopижгa тотиш имкoнини бepaди.

Юкopидa нс>ми зиф этилгaн oлимлapнинг мaз-кyp coхaни ypгaнишгa кушган хиccaлapини эъти-poф этгaн хoлдa шуни тaъкидлaш лoзимки, ушбу илмий тaдкикoтлapдa aктив ëw пaccив бaлaнc мaмлaкaт иктиcoдиëти учун ^й дapaжaдa тaхдид экaнлиги бишн ïam^ caвдo бaлaнcини бaхoлaнгaн вa тaшки caвдo бaлaнcигa тaъcиp этувчи aлoхидa йyнaлишлap ypгaнилгaн. Тaшки caвдo бaлaнcини бaхoлaшдa экcпopт квoтacи acocидa бaхoлaш мeзoнлapи тaдкик этилмaгaн.

Тадк,ик,от мак,сади.

Жaхoн дaвлaтлapидaги тaшки caвдo бaлaнcи Xoлaти вa э<cпopт квoтacи <ypcaт<ичлapини yзapo киëcлaш вa crai^c™! тaхлил килиш acocидa тaшки caвдo бaлaнcини бaхoлaш мeтoдoлoгияcини ишлaб чикиш вa Узбe<иcтoн тaшки caвдo бaлaнcи билaн бoFлик мaвжyд хoлaтни бaхoлaшдaн ибo-paт.

Тадцицот методлари.

Тaдкикoт дaвoмидa тизимли тaхлил acocидa тaшки caвдo бaлaнcи caмapaдopлиги бaхoлaнди вa тизимлaштиpилди. Шyнингдeк, cтaтиcтик aнa-лиз вa cинтeз ycyли acocидa дaвлaтлapнинг экc-пopт квoтacини тaшки caвдo бaлaнcи кypcaткич-лapигa бoFлaгaн хoлдa бaхoлaшнинг чeгapaвий киймaти бeлгилaнди. Тaшки caвдo бaлaнcини бaхoлaшнинг мaзкyp чeгapaвий киймaти acocидa Узбeкиcтoндaги мaвжyд хoлaт йиллap кecимидa киëcий тaхлил килинди

Aсосий натижалар, хулосалар.

Тaшки caвдo бaлaнcи caмapaдopлигини бaхoлaгaндa мaмлaкaтдaги бapчa coхa вa тap-мoклapдaги мaвжyд кypcaткичлap инoбaтгa oли-нaди. Шун^ <ypa, тaшки caвдo бaлaнcининг caмa-paдopлиги кyйидaги кypcaткичлapнинг хoлaтигa бoFлик бyлaди (мyaллиф тoмoнидaн тизимлaш-тиpилгaн):

- ташк,и савдо курсаткичи. Бун^ тaшки caвдo aйлaнмacи вa тaшки caвдo бaлaнcининг ЯИMдaги улуши, экcпopт квoтacи, импopт квoтacи, тaшки бoзopдa миллий мaхcyлoтлapнинг paкoбaтбap-дoшлик дapaжacи кaбилap;

ИКIИCОД BA МОЛИЯ I ЭКОНОМИИ И ФИHAHCЫ 2019, 7(127)

1.1-жадвал. Жах,он мамлакатларининг ташк,и савдо балансидаги курсаткичи буйича экспорт

квотасини бах,олашнинг чегаравий к,иймати\

№ Индикаторлар Улчов Аъло даражада Яхши даражада Меъёр Инкироз олди холати Инкироз холати

1 Экспортнинг ЯИМдаги улуши (ЭКкв) % ЭК кв > 60 35 < ЭКкв < 60 35 10 < ЭКкв < 35 Эккв < 10

Жахондаги мавжуд холат Индикатор буйича давлатлар сони (2017 йил) дона 12 37 110 46

Индикатор буйича салбий сальдо холати кузатилган мамлакатлар сони (2017 йил) дона 1 16 81 46

Салбий сальдо кузатилган давлатлар сонининг индикатор буйича мамлакатлар сонидаги улуши % 8,3 43,2 73,6 100,0

- ижтимоий-иктисодий курсаткич. Ахолининг минимал эхтиёжларини таъминлаш даражаси, истеъмол нархлари индекси, импортнинг жами истеъмолдаги улуши кабилар;

- иктисодий ишлаб чикариш курсаткичлари. Корхоналар ташки савдосидан тушган фойда, рен-табеллик, экспорт хажми, махсулот ишлаб чикариш куввати, корхонанинг ташки савдодаги баркарор фаолияти кабилар;

- экологик курсаткичлар. Махсулот сифат даражаси, махсулот ишлаб чикариш ва саклашнинг экологик хавфсизлиги, экспорт ва импортнинг мавсумий узгариш даражаси кабилар.

Бугунги кунда жахон иктисодиётида ташки савдо балансини бахолашда очик ва ёпик иктисодиёт деб номланувчи усулдан фойдаланил-мокда. Ушбу услуб миллий иктисодиётнинг жахон бозорига кай даражада ботликлигини курсатувчи индикатор хисобланади. Ёпик иктисодиёт билан боFлик ташки иктисодий фаолиятда экспортнинг ЯИМдаги улуши 10%дан кам булади. Очик икти-содиётда эса экспортнинг ЯИМдаги улуши 35%дан ортик булади [7].

Ушбу мезонга кура, 2017 йил очик иктисодиёт буйича энг юкори курсаткичга - Гонконг (157%), Сингапур (96,3%), Вьетнам (90,5%), Словакия (84,2%), БАА каби давлатлар кирса, ёпик иктисодиёт буйича эса энг паст курсаткич Яман

1 Изох,: Муаллиф томонидан БМТнинг савдо ва тараккиёт кенгаши (UNCTAD)нинг расмий сай-тидан олинган статистик маълумотлар асосида ишлаб чикилган. https://unctadstat.unctad.org/wds/ TaЫeViewer/taЫeView.aspx

(1,3 %), Непал (3,37 %), Судан (3,37 %) каби дав-латларда кузатилди [8].

Бундан ташкари, жахон давлатларининг очик иктисодиёт асосида ташки савдо сиёсатини олиб бориши мамлакат савдо балансига боFланган холда тахлил этилди. Унга кура, 49 мамлакат ташки савдосида очик иктисодиёт олиб бориши ва улар-дан 17 таси (36,9 %)да салбий сальдо холати куза-тилган.

Шунингдек, ЯИМда экспорт улуши 10 ва 35 фоиз оралиFида булган, комбинациялашган очик ва ёпик иктисодиёт билан боFлик ташки савдо сиёсати 110 та давлатда кузатилган булиб, улар-нинг 81 таси (73,6 %)да салбий сальдо холати кайд этилган. Шу билан бирга, экспортнинг ЯИМдаги улуши 10%дан кам булган мамлакатлар сони 46 та экани ва уларнинг х,еч бирида ижобий сальдо холати кузатилмаганлиги аникланди [8].

Юкоридаги натижалардан келиб чиккан холда, ташки савдо балансидаги салбий сальдо холатини бах,олашда куйидагича чегаравий киймат белги-лаш мумкин (1.1-жадвал).

Юкоридаги курсаткичлардан мамлакат ташки савдо сиёсатининг таснифи бевосита экспорт кво-таси, яъни экспортнинг ЯИМдаги улушига боFлик эканлигини куриш мумкин. Шунга кура, Узбекистан ташки савдо сиёсати таснифи урганилганида 1.2-жадвалдаги каби х,олатлар аникланди.

Ушбу жадвалдан куриш мумкинки, 2018 йил ЯИМ 2001 йилга нисбатан 5,3 баробарга, экспорт эса 4,2 марта купайган. Шунингдек, экспорт кво-тасининг курсаткичларидан якин 20 йил давомида Узбекистонда асосан комбинациялашган очик ва ёпик иктисодиёт билан боFлик ташки савдо сиё-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 7(127)

ч

о ч

3

<

4 ^

да

и (б а

Ч 3

Р

п (О

о ч

ш

(б и

(б и

и (б I-О и а

а

0 с

и а т

(б Ч

1

О I-

и

а

<и (О т

(б ш Ч

*

2018 49,7 9,669 19,5 -7,540

2017 49,7 8,719 17,6 -3,333

2016 67,4 7,627 ,3 -2,187

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2015 66,9 6,450 9'6 -4,220

2014 63,1 7,205 11,4 -6,481

2013 57,7 8,634 15,0 -4,341

2012 52,1 6,598 12,7 -4,454

2011 46,2 6,948 ио -2,818

2010 39,5 6,714 17,0 -1,581

2009 33,8 5,821 17,2 -2,345

2008 29,7 8,680 29,3 -0,521

2007 22,4 6,622 29,6 0,182

2006 17,4 5,536 31,9 1,422

2005 14,4 3,944 27,4 0,646

2004 гч 3,629 30,0 0,791

2003 10,2 2,669 26,3 0,408

2002 б'б 2,339 23,7 0,425

2001 т 2,325 24,9 0,216

ЯИМ Экспорт Экспорт квотаси Ташки савдо балансида сальдо

а!

3

^

1—

го

и

^

5

и

го

1_

X

^

X

^

п

го

^

ГО

5

О

со

го

и

X

О

X

го

X

го

со

от

О

тз

го

и

с

го

тз

го

и

с

¿Л

а!

3

а

<с _

и

^

3

го

1_

X

1—

ГО

ГО

1—

ГО

со

О

со

го

и

1_

X

^

X _

от

ш

о

(б !±

ю ГО

X (б Е си тз

го

сати олиб борилганлигини курит мумкин. Бундан ташк,ари, экспорт квотасини ташк,и савдо балан-сига боFлаган холда бахоланган чегаравий кий-мати буйича инкирозолди холатда эканлиги аникланди.

Шунга кура, экспорт квотаси 2001 йилдан 2008 йилгача 23%дан 30%гача усиш холати кузатилган булиб, унга мос равишда савдо баланси хам 220 млн доллардан 1,42 млрд долларгача усган холда ижобий сальдога эришилган. 2009 йилдан бошлаб эса экспорт квотаси 17%дан 9%гача кескин тушиш динамикасини куриш мумкин ва савдо баланси хам шунга мос равишда 520 млн доллардан 2014 йилда 6,46 млрд долларгача, 2018 йилга келиб эса 7,54 млрд долларгача салбий сальдо холатининг усиши кузатилган. Демак, бундан мамлакатдаги экспорт квотаси ва савдо балан-сининг узгариш динамикаси бир-бирига боFлик эканлиги маълум булади.

Шундай экан, ижобий сальдога эришиш учун мамлакатда экспорт самарадорлиги юкори булиши керак. Экспорт самарадорлиги эса куйидаги бахолаш мезонлари тизими оркали бел-гиланади (муаллиф томонидан тизимлаштирил-ган):

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1. Экспорт хажмининг узгариш динамикаси:

- экспортнинг даврий узгариши (динамикаси) ва унинг ЯИМдаги улуши;

- экспорт хажмининг сохалар ва товар гурухлари буйича узгариши (кандайдир реал вакт оралиFида).

2. Экспорт товарларининг ракобатбардошлиги ва инновацион янгилиги:

- жахон бозоридаги экспорт улушининг дина-микаси;

- экспорт махсулотлари ишлаб чикарадиган корхоналарнинг савдо брендига хорижий талаб-нинг урни ва даражаси;

- экспорт махсулотининг инновацион янги-лиги.

3. Хом ашё экспорти ва импортига карамлилик даражаси:

- жами экспорт таркибида хом ашё улуши;

- жами импортда хом ашё улуши;

- мамлакатнинг узини-узи хом ашё билан таъ-минлаганлик даражаси;

- мамлакатда ишлаб чик,ариладиган хом ашё турлари импортининг жами хом ашё импортидаги улуши;

- экспорт ва импорт хом ашё нархларининг узгариш динамикаси.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 7(127)

4. Экcпopтнинг мaмлaкaтлap кecимидa уз^иш динaмикacи:

- кушни дaвлaтлap билaн aмaлгa oшиpилгaн экcпopт киймaтини мaмлaкaтнинг жaми экcпop-тидaги улуши;

- экcпopт мaмлaкaтлapининг дивepcификa-циялaшгaнлик дapaжacи.

Хyлoca вa тaклифлap.

Шу ypиндa, юкopидa кypcaтилгaн индикaтop-лapни x1иcoблaб чикишнинг тaшки caвдo бaлaн-^ни бax1oлaшдaги ax1aмиятини эътиpoф этгaн x1oлдa, oлингaн кypcaткичлapни ижoбий ëки ^л-бий экaнлигини aниклaшдa x,ap биp мeзoн бyйичa чeгapaвий киймaтни ypнaтиш мух,им x1иcoблaнaди.

Юкopидaги индикaтopлap вa чeгapaвий киймaлapдaн шуни xyлoca килиш мумкинки, эк^

пopтнинг ЯИMдaги улуши кaнчaлик куп бyлca, мaмлaкaтнинг тaшки caвдo бaлaнcидa ижoбий caльдoгa эpишиш эx1тимoли шyнчa юкopи бyлaди.

Шунга кypa, Узбeкиcтoндa экcпopтнинг ЯИM-дaги улуши cyнгги 10 йил дaвoмидa 20 %дaн oшмaгaн. Нaтижaдa, Узбeкиcтoн тaшки caвдo бaлaнcидa мyнтaзaм paвишдa caлбий caльдo x^a™ кyзaтилгaн. Ma3^p x^aï эca мaмлaкaтнинг ижтимoий-иктиcoдий x,aë^a биp кaтop тax1дидлapни юзaгa кeлтиpaди. Шyндaй экaн, бугунги кyндa Узбeкиcтoннинг oчик иктиcoдиëтгa acocлaнгaн тaшки caвдo cиëcaтини oлиб бopиш opкaли экcпopтнинг ЯИMдaги улушини oшиpиш ycтyвop вaзифa x1иcoблaнaди.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Пpeзидeнти Шaвкaт Mиpзиëeвнинг Олий Maжлиcгa Mypo-жaaтнoмacи. 28 дeкaбpь 2018 йил.

2. Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Mapкaзий бaнки. 2018 йил учун Узбeкиcтoн Рecпyбликacи-нинг тyлoв бaлaнcи, xaлкapo инвecтициoн пoзицияcи вa тaшки ^зи^ - T., 2019. -49-б.

3. Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Mapкaзий бaнки. 2019 йил I чopaги учун Узбeкиcтoн Рecпyб-ликacининг тyлoв бaлaнcи, xaлкapo инвecтициoн пoзицияcи вa тaшки кapзи. - T., 2019. -16-б.

4. www.en.wikipedia.org|wiki|Balance_of_trade caйт мaтepиaллapи бyйичa.

5. Ядгapoв Я.С. Иcтopия экoнoмичecкиx yчeний: Учeбник. 4-e изд., пepepaб. и дoп.- M.: «ИНФРА-M», 2006. -С. 480.

6. Джyмoнoв Д.С., Maмaдиëpoв О.У. Хaлкapo caвдo (мaъpyзaлap мaтни). - T.: TMИ, 2013. -28-29-б.

7. Caмopoдoвa E.M., Macлoвa О.Л. Эвoлюция coциaльнo-экoнoмичecкиx cиcтeм: oт aвтap-кии к oткpытoй экoнoмикe. || Вecтник Opeл ГИЭT, 2011, №1 (15). -С. 81.

8. БMTнинг caвдo вa тapaккиëт кeнгaши (UNCTAD^^ pacмий caйтидaн oлингaн cтaтиc-тик мaълyмoтлap. https:IIunctadstat.unctad.org.

9. Узбeкиcтoннинг йиллap кecимидa ЯИM кypcaткичлapи тyFpиcидa мaълyмoт. БMTнинг caвдo вa тapaккиëт ^н^ши (UNCTAD)нинг pacмий caйти. https:||unctadstat.unctad.org|wds| TableViewer|tableView.aspx

10. Экcпopт вa тaшки caвдo бaлaнcидaги caльдo кypcaткичлapининг йиллap кecимидa yзгapиш динaмикacи. Жax1oн caвдo мapкaзининг pacмий caйти. https:||trademap.org|Country_ SelProductCountry_TS.aspx?nvpm= 1%7c860%7c%7c%7c%7cT0TAL%7c%7c%7c2%7c1%7c2%7c2% 7c2%7c1%7c2%7c1%7c1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.