Tartibga solinadigan yo‘l tarmog‘ining ko‘cha segmentida aloqa tezligini baholash (Namangan shahri misolida) Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

УДК 711.7

TARTIBGA SOLINADIGAN YO'L TARMOG'INING KO'CHA SEGMENTIDA ALOQA TEZLIGINI BAHOLASH (Namangan shahri misolida).

Mamirov Ulug'bek Xabibulaevich Namangan viloyat transport boshqarmasi tenderlarni o'tkazish bo'lim boshlig'i, ulugbekmamirov3555@gmail.com. tel.: +998945044333,

Saidyusupov Ma'rufxon Bahodirxon o'g'li NamMQI. marufsaidov525@gmail.com. tel.: +998999194242.

Annotatsiya: Namangan shahrida shahar yo'lovchi transportini tashkil etish va faoliyatining alohida jihati ko'rib chiqiladi. Yo'l harakati xavfsizligi, qulayligi. ishonchliligi va boshqa ko'rsatkichlar bo'yicha shahar avtobus transporti ishining sifat ko'rsatkichlarini hisoblash amalga oshirildi. Mahalliy o'zini o'zi boshqarish organlari tomonidan shahar yo'lovchi transporti xizmatlari sifatini oshirish bo'yicha ba'zi tavsiyalar berildi.

Aннoтация: В Намангане будет рассмотрен особый аспект организации и деятельности городского пассажирского транспорта. Была рассчитана цель безопасности дорожного движения, удобства, надежност и других показателей, и были выполнены качественные показатели транспортных работ городских автобусов. Meстныe органы saсамоуправления были сделаны путемтулучшения качества городских пассажирских транспортных услуг.

Annotation: In Namangan. a special aspect of the organization and operation of urban passenger transport will be considered. The goal of road safety. convenience. reliability and other indicators was calculated. and the quality indicators of city bus transport performance were met. Local governments were made by improving the quality of urban passenger transport services.

Kalit so'zlar: yo'nalish, transport, segment, tugun (bog'lam), koridor. transport hajmi. sig'imi, harakat intervali, shahar, oraliq to'xtash, bekat, yo'lovchi oqimi, tezlik, harakat muntazamligi

Елючевые слова: маршрут. трафик. участок. узел (звено). коридор. интенсивност движения. пропускная способност. интервал движения. город. промежуточная остановка. станция. пассажиропоток. скорост. регулярност движения.

Key words: route. traffic. section. node (link). corridor. traffic intensity. capacity. traffic interval. city. intermediate stop. station. passenger flow. speed. traffic regularity.

Kirish. Transport jahon moddiy ishlab chiqarish tarmoqlarining uchinchi muhim tarmog'idir. U sanoat va qishloq xo'jaligi tarmoqlaridan farqli ravishda biron-bir xil mahsulot ishlab chiqarmasa-da. ishlab chiqarishning rivojlanishida juda katta o'rin tutadi.

O'zbekiston Respublikasida 2021 yil davomida ichki yo'nalishlarda avtomobil transportida jami 5,6 mlrd. yo'lovchi tashilib, bu esa barcha transportlarda yo'lovchi tashish hajmining 99,1% ulushiga to'g'ri keladi. 2021 yil davomida avtomobil transportida jami 28,5 trln. so'mlik xizmatlar bajarilgan bo'lib, transportning barcha turlarida jami bajarilgan ishlarning 53 foiziga to'g'ri keladi. Shuningdek, avtomobil transportida ko'rsatilgan xizmatlar hajmi YalM ning 4,9%, jami ko'rsatilgan xizmatlarning esa 12,9 foizini tashkil etadi.[1. 14-19]

Shahar iqtisodiyoti tarmoqlari tarkibida yetakchi o'rinlardan biri shahar yo'lovchi transporti bo'lib, uning sifati va barqaror ishlashiga shahar hayotining ko'p jihatlari, xususan, aholining ishbilarmonlik faolligi. uning sifati va barqaror ishlashiga bog'liq. Shahar

iqtisodiyotini har tomonlama rivojlantirish, hududning qishloqlarida yashash uchun qulay ijtimoiy sharoitlarni shakllantirish. Shahar yo'lovchi transportini boshqarishni amalga oshirish va iste'molchilarni qanoatlantiradigan shahar yo'lovchi transporti xizmatlari sifatini oshirish chora-tadbirlarini ishlab chiqish aholiga yo'lovchilarga xizmat ko'rsatish darajasini xolisona baholashni taqozo etadi [2, 3, 4, 5, 14-20].

Tarmoqlarni loyihalashda ishonchlilik, barqarorlik, quvvat, tarmoqning o'tkazish qobiliyati va yuklanishidagi cheklovlar, iqtisodiy cheklovlar kabi omillarni hisobga olish tavsiya etiladi.

Hozirgi vaqtda yo'l tarmog'ining ishlashini tahlil qilish va transport infratuzilmasi sifatini baholashda transport infratuzilmasini ikkita asosiy sinfga ajratiladi [6, 7, 8, 9]. transport oqimi infratuzilmasi to'xtatilgan transport infratuzilmasi

Сегмент 1

Сегмент?

Сегмент 3

1-rasm. Shahar ko'chalari segmentlarining turlari va ko'chalar tarmog'ining

chiziqli qismi [10]

Yopiladigan kesishish turidan qat'i nazar, segment yo'l tarmog'i yoki uning bo'limlarini umumlashtirilgan tasvirlashning asosiy elementi hisoblanadi (1-rasm) [10, 11], chunki yo'l tarmog'i tahlilining uchta darajasi (bo'lim va ob'ekt, koridor, ariawide tahlili).

Marshrut tarmoqlarini isloh qilish muammosini hal qilishda diskret hodisalarni modellashtirish usuli taklif qilingan, bu avtobus yo'nalishlarining dinamik xususiyatini hisobga olish va mavjud marshrut tarmog'iga o'zgartirishlar kiritish imkonini beradi [3-6]. Shunday qilib, xalqaro tajriba shuni ko'rsatadiki, marshrut tarmoqlarini loyihalash va optimallashtirish muammolarini hal qilish analitik, matematik, ehtimollik va dasturiy ta'minot usullari majmuasidan foydalangan holda amalga oshirilishi mumkin. Bu mavzu rus tadqiqotchilarining ham e'tiborini tortdi. Bir qator ishlar mavjud bo'lib, ularning asosiy qoidalari shahar yo'lovchi transportining marshrut tizimlarini loyihalash va isloh qilish sohasidagi muammolarni hal qilishda qo'llanilishi mumkin.

2-rasmda belgilangan segmentlarni ko'rib chiqish asosida amalga oshirilishi mumkin.

Yo'l tarmog'ining holatini baholash yangi yo'nalishlarni ochishda ham, mavjudlarini sozlashda ham jamoat transportining ishonchli ishlashini ta'minlash uchun zarur. Yo'l tarmog'ini segmentatsiyalash - bu yo'l uchastkasini bir necha segmentlarga bo'lish jarayoni. Segmentatsiyadan maqsad soddalashtirishdir [11].

Segmentatsiya jamoat transporti yo'nalishlarini tahlil qilish uchun keng qo'llaniladi. Bular. Yo'l tarmog'ining "tor bo'g'imlari" va harakatlanuvchi tarkibda kechikishlarni yuzaga keltiruvchi omil aniqlandi. Tahlilning maqsadi boshqaruv qarorlarini qabul qilish yoki shahar jamoat transporti yo'nalishini sozlashdir [12].

Tugun, bog'lam (Node)

Ulanish (Line) - Ikki cho'qqi orasi, peregon

Segment (Segment) - ulanish va uning cho'qqilari

Bo'lim (Section) - bir nechta bir xil segmentlarning kombinatsiyasi_

Chiziqli qism (Facility)

segmentlarning kombinatsiyasi

bir nechta turli

Karidor (Corridor) - Parallel chiziqli qismlarning kombinatsiyasi

Yo'l tarmog'i (Ariawide Analysis) - ma'lum bir hududda joylashgan segmentlar, bo'limlar, chiziqli bo'limlar, koridorlar to'plami

2-rasm. MAC strukturasining umumlashtirilgan tasviri - Sifat / darajasi

xizmat qo'llanma - 2013 y.

Yo'l harakati tartibga solinadigan ko'cha segmenti (2-3-rasm) ko'chalar va uni yopadigan tartibga solinadigan chorrahalarni o'z ichiga oladi, shuning uchun mazkur ko'chadagi transport oqimini taxlil qilishda quyidagilarni hisobga olish maqsadga muvofiq [5].

- harakat intensivligi, ruxsat etilgan tezlik, qatorlar soni ajratuvchi chiziqning mavjudligi, yo'l qismiga kirish nuqtalarini joylashtirish zichligi, yo'nalishdagi oqim;

- kesishish xususiyatlari, nazorat qilish siklining davomiyligi va tuzilishi;

- chorrahaning yopilish segmentida chapga burilish oxirida amalga oshiriladi, NSM qo'llanmasining so'nggi yigirma yildagi nashrlarida [13, 11, 12] tartibga

solinadigan ko'chalar segmentlari bo'yicha transport oqimlariga xizmat ko'rsatish darajasini baholash mezoni aloqa tezligi yoki uning harakat tezligiga nisbati edi. (1-3-jadvallar).

NSM 2000 qo'llanmasida boshqariladigan transport ko'chalari Sf erkin sharoitlarida kuzatilgan harakat tezligi qiymatlariga muvofiq to'rtta sinfga bo'lingan (1-jadval).

1-jadval

«Highway Capacity Manual 2000» qo'llanmasida shahar ko'chasi segmentida transport

LOS xizmat darajasi ko'cha sinfi

I II III IV

Erkin tezlik diapazoni Sf, km/soat

55-45 45-35 35-30 35-25

Odatda erkin tezlik qiymati Sf, Km/soat

50 40 35 30

Xabar tezligi St , km/soat

A 42 35 30 25

B 34-42 28-35 24-30 19-25

C 27-34 22-28 18-24 13-19

D 21-27 17-22 14-18 9-13

E 16-21 13-17 10-14 7-9

F 16 13 10 7

2-jadval

«Highway Capacity Manual 2010» qo'llanmasida shahar ko'chalari segmentida transport oqimining xizmat ko'rsatish darajalari gradatsiyasi [12]

Xabar tezligi nisbati ST erkin oqimning asosiy tezligiga Sf, % Xizmat ko'rsatish darajasi (LOS) transport hajmi V ga C sig'imga nisbati bo'yicha

V/C< 1,0 V/C > 1,0

>85 A F

>67-85 B

>50-67 C

>40-50 D

>30-40 E

<30 F

3-jadval

HCM 6-nashrida shahar ko'chalari segmentlarida transport oqimining xizmat ko'rsatish

darajalari [13]

LOS xizmat darajalari S xabar tezligi uchun chegara qiymatlari St tezlikda erkin sharoitda o'sish Sf Munosabat V/C

Sf= 55 Sf=50 Sf=45 Sf=40 Sf=35 Sf=30 Sf=25

A >44 >40 >36 >32 >28 >24 >20

B >37 >34 >30 >27 >23 >20 >17

C >28 >25 >23 >20 >18 >15 >13 V/C< 1,0

D >22 >20 >18 >16 >14 >12 >10

E >17 >15 >14 >12 >11 >9 >8

F <17 <15 <14 <12 <11 <9 <8

F Har qanday xabar tezligi qiymati V/C> 1.0

Yuqorida muhokama qilingan materiallarga asoslanib, ushbu maqolada, boshqariladigan transportga ega shahar ko'chalarining segmentlari bo'yicha transport oqimlariga xizmat ko'rsatish darajasini baholash mezoni St xabarining tezligi hisoblanadi. St indikatorini tanlash u quyidagilarga qodirligi bilan izohlanadi:

- hisoblash tartiblari yordamida analitik tarzda aniqlanadi [11, 12];

- transport vositalarining bort jihozlaridan (GLONASS yoki GPS treklari), shu jumladan real vaqt rejimida olingan ma'lumotlardan foydalangan holda erda o'lchanadi.

- bajarishda mikrosimulyatsiyadan foydalanish asosida aniqlanadi dizayn echimlarini baholash.

ST xabar tezligi ko'rsatkichi (ya'ni, 3-jadvalda keltirilganga o'xshash) asosida xizmat ko'rsatish darajalarining taxminiy gradatsiyasini ishlab chiqish uchun quyidagilar zarur:

- tartibga solinadigan segmentdagi aloqa tezligini baholash uchun matematik model shahar ko'chasining mentegi;

- tartibga solinadigan bo'yicha erkin sharoitlarda tezlikni baholash uchun matematik

model shahar ko'chasining bir qismi;

- olingan qiymatlarga asoslangan tartibga solinadigan segmentlar tipologiyasi yaqin orada erkin sharoitlarda harakatlanish.

Tadqiqot davomida tekshirilayotgan marshrutning yo'l tarmog'i segmentlarga bo'lingan va 5 ta segment va 1 ta uchastkaga bo'lingan.

3-rasm. Namangan shahri A.Navoiy ko'chasini umumiy ko'rinishi

4-rasm. Namangan shahri A.Navoiy ko'chasini segmentlarga ajratish.

HCM qo'llanmalarida va ular asosidagi ishlarda [11, 12, 13] tezlik sozlanishi (ST) segmentidagi xabarlar (mph) nisbat sifatida qabul qilinadi (5 va 6-rasm)

3600 ■

5r =

SBQ

5280 ■ (tR + d~)

bu erda LSeg - segment uzunligi, shu jumladan kesishish (4-rasmga qarang), oyoqlar; t« -segmentning o'tishi paytida harakatning davomiyligi (ya'ni harakatda bo'lgan avtomobilning davomiyligi), s; d - segmentni yopadigan chorrahada kechikishning davomiyligi, s

chorrahaning ta'sir zonasi

55

50

45

-Й 40

8 35

Ü 30

«o 25

= 20 n

£ 15 10 5

100 200 300 400 500 600 700 BOO Masofa L, m.

J L

n r

Ll

, W

l

seg

5-rasm Namangan shahridagi A.Navoiy ko'chasi segmentdagi "masofa - tezlik" ni

sxemasi:

Bu yerda Ll - tashish uzunligi, W - kesishish uzunligi, Lseg - segment uzunligi

Shunga ko'ra, segmentning o'tishiga sarflangan umumiy vaqt (Tt) quyidagi formula bilan aniqlanadi.

Tr = ts + d

m o

</>

1=

C/Î £

Tj

55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5

Tt

H /

<—► St

1

/

/

/

/

/

20 40

60 80 100 Vaqt T, s

120 140 160

6-rasm. A.Navoiy ko'chasidagi transport vositasi boshqariladigan harakatga ega shahar ko'chasi segmentida harakatlanayotganda tezlikning o'zgarishi grafigi.

Bu yerda: Tt - segment bo'ylab sayohat qilish uchun sarflangan umumiy vaqt, d -boshqariladigan chorrahadagi kechikish, St - xabar tezligi.

Barcha ta'sir etuvchi omillarni hisobga olgan holda aloqa tezligini hisoblash va shahar ko'chasi segmentida xizmat ko'rsatish darajasini baholash usuli juda mashaqqatli. Shunday qilib, xabar tezligi va xizmat ko'rsatish darajasini baholashning murakkabligini kamaytirishning mumkin bo'lgan echimlaridan biri hisoblanadi [15-21];.

Vt xabar tezligi olingan ma'lumotlar asosida aniqlanadi. Transport vositalarining ilg'or jihozlari - GLONASS yoki GPS yo'l nuqtalarining koordinatalari va transport vositasining ushbu nuqtalardan o'tish vaqti.

bu yerda Lseg - segment uzunligi (km), geoaxborot pozitsiyalari bilan aniqlanishi mumkin. https://www.google.ru, https://open street map.ru; https://yandex.ru/maps; ti va t2 - "segment boshlanishi" va "segment oxiri" trek nuqtalaridan o'tish momentlari.

Tadqiqotlar davomida olingan natijalar asosida xulosa qildigan bo'lsak, Yo'lovchi, chiziqli joy yoki bo'limni tahlil qilishda, ular segmentlar kombinatsiyasi sifatida tasvirlanishi mumkin. Shu asosda shahar ko'chasidagi yoki yo'lning segmenti shaharga sozlanadigan tarzda baholashning asosiy elementi sifatida tanlanadi.

Xabar tezligini analitik hisoblashda tajriba segmentini o'tish vaqtida harakatga sarflangan vaqt taxminan aniqlanadi Shu sababli, xabar tezligining analitik bahosining aniqligi ma'lumotlar va GLONASS treklari, shuningdek mikromodellash usullari yordamida amalga oshirilgan baholashning to'g'riligidan sezilarli darajada oshmasligi kerak.

ADABIYOTLAR

1. To'xtaboyev, M., and X. Xakimov R. Ataxanov. "Chorrahalardagi tirbandlikni oldini olish. Транспорт и логистика: Цифровые технологии в развитии транспортно-транзитного потенциала республики: Сборник материалов Республиканской научно-технической конференции." (2021): 1065-1069.

2. Xiao Shi a, Anne Vernez Moudon, Philip M. Hurvitz. Transportation Research Interdisciplinary Perspectives 10 (2021) 100323 "Does improving stop amenities help increase Bus Rapid Transit ridership? Findings based on a quasi-experiment".

3. Konstantinos Kepaptsoglou, Christina Milioti, Dimitra Spyropoulou. journal oft raffic and transportation engineering (English edition) 2020; 7(3): 384-393 Comparing traveler preferences for BRT and LRT systems in developing countries: Evidence from Multan, Pakistan.

4. NCHRP Report 825 Planning and Preliminary Engineering Applications Guide to the Highway Capacity Manual //TRB, National Research Council, Washington, D.C., 2016. - 259 p.

5. J.T.Pirov "Otsenka kachestva organizatsii dorojnogo dvijeniya na reguliruembix segmentax ulichno-dorojnbix setey". Irkutsk - 2020

6. Akcelik, R. Speed-Flow Models for Uninterrupted Traffic Facilities / R. Akcelik, P. L. Associates //Technical report, 2003. - 34 p.

7. Sharma, H.K. Speed-flow analysis for interrupted oversaturated traffic flow with heterogeneous structure for urban roads / H.K. Sharma, M. Swami, B.L. Swami // International Journal for Traffic and Transport Engineering. - 2012. - Vol. 2, No 2. - P. 142-152.

8. Highway Capacity Manual 2010 // TRB, National Research Council, Washington, DC, 2010. - 1475 p.

9. Quality/Level of Service Handbook 2013 // State of Florida, Department of Transportation, 2013. - 212 p.

10. Poltavskaya Yu. O. "Otsenka nadejnosti funksionirovaniya gorodskogo obщestvennogo passajirskogo transporta s ispolzovaniem geoinformatsionnbix texnologiy" Irkutsk - 2017

11. Highway Capacity Manual 2000 // TRB, National Research Council, Washington, D C., 2000. - 1134 p.

12. NCHRP Report 825 Planning and Preliminary Engineering Applications Guide to the Highway Capacity Manual // TRB, National Research Council, Washington, D.C., 2016. - 259 p.

13. HCM - Sixth Edition [Электронный ресурс]. - Режим доступа: http://www.trafficconf.com/presentations/2016/Highway%20Capacity%20Manual%20Update %202016.pdf (Дата обращения 01.02.2018).

14. Мамиров У., Тухтабаев М., Рахмонов Б. Важность развития проекта велодорожки в Намангане. //Естественнонаучный журнал «Точная наука». - Кемерово, 2022. Выпуск 129, - С. 12-17.

15. Нормирзаев А., Мамиров У., Тургунов З. Узбекистан транспорт тизмини х,озирги кундаги х,олати тах,лили // Механика и технология. - 2022. - С. 513-517.

16. Нормирзаев А.Р., Тухтабаев М.А., Мамиров У.Х. Implementation of innovative ideas in digitization of the transport sector in Namangan region //Scientific and technical journal of NamlET / НамМТИ илмий-техника журнали. - Наманган: НамМТИ, 2021. - 6 (3), - Б. 127132.

17. To'xtaboеv M. A., Mamirov U. X. Shaharda avtomobilda tashishda harakat muntazamligini oshirish (namangan shahri misolida) //Механика и технология. - 2022. - №. Спецвыпуск 1. - С. 101-108.

18. Тухтабаев М. А., Мамиров У. Х., Тургунов З. Х. Жамоат транспортида йуловчи ташиш самарадорлиги //Механика и технология. - 2022. - №. Спецвыпуск 2. - С. 62-67.

19. Солиев Х. и др. Организация скоростных пассажирских маршрутов //Естественнонаучный журнал «Точная наука. - 2022. - №. 129. - С. 9-11.

20. Bahodirxon o'g S. M. et al. Shahar Jamoat Transportidan Foydalanish Sifati Va Ishonchliligini Baholashda Xorijiy Tajriba //ILM-FAN TARAQQIYOTIDA ZAMONAVIY QARASHLAR: MUAMMO VA YECHIMLAR. - 2022. - С. 255-258.

21. Marufkhon S. STATE OF URBAN TRANSPORT SYSTEMS AT THE PRESENT STAGE //Archive of Conferences. - 2022. - С. 14-19.