Научная статья на тему 'ТАРИХ ДАРСЛАРИДА САНЪАТ АСАРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ УСУЛЛАРИ'

ТАРИХ ДАРСЛАРИДА САНЪАТ АСАРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
43
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
санъат асарлари / технологиялар / дарс / ўқувчи / метод / самарадорлик. / works of art / technology / lesson / student / method / efficiency.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ҳайдаров, Сулаймон Амирқулович

Ушбу мақолада тарих дарсларида ўқувчиларнинг фаоллигини ошириш, дарс жараёнида санъат асарлари ва педагогик технологиялардан фойдаланишнинг муҳим жиҳатлари ҳамда билимларнинг ўқувчилар томонидан мақсадли ва самарали ўзлаштирилишига хизмат қилувчи методлар ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

METHODS OF USING WORKS OF ART IN HISTORY LESSONS

This article emphasizes the importance of increasing the activity of students in history lessons, using works of art and pedagogical technologies during the lesson, methods that serve to purposeful and effective assimilation of knowledge by students.

Текст научной работы на тему «ТАРИХ ДАРСЛАРИДА САНЪАТ АСАРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ УСУЛЛАРИ»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

ТАРИХ ДАРСЛАРИДА САНЪАТ АСАРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ УСУЛЛАРИ

Гайдаров Сулаймон Амиркулович

Тошкент давлат узбек тили ва адабиёти университети, PhD, доцент, +998977704437 E-mail: haydarov_sulaymon82@mail. ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада тарих дарсларида уцувчиларнинг фаоллигини ошириш, дарс жараёнида санъат асарлари ва педагогик технологиялардан фойдаланишнинг мууим жщатлари уамда билимларнинг уцувчилар томонидан мацсадли ва самарали узлаштирилишига хизмат цилувчи методлар ёритиб берилган.

Калит сузлар: санъат асарлари, технологиялар, дарс, уцувчи, метод, самарадорлик.

ABSTRACT

This article emphasizes the importance of increasing the activity of students in history lessons, using works of art and pedagogical technologies during the lesson, methods that serve to purposeful and effective assimilation of knowledge by students.

Key words: works of art, technology, lesson, student, method, efficiency.

КИРИШ

Мамлакатимиз мустакилликка эришганлиги туфайли аждодларимизнинг кадимий тарихий меросини, маънавий кадриятларини тадкик ва таргиб килишга кенг имконият яратилди. Бу имконият, айникса таълим мазмунининг миллий асосларини мустахкамлаш, дарсларни мазмун жихатидан бойитишга кулай методологик асос булди. Шу боис Республикамиз умумий урта таълим мактабларида Узбекистон тарихини укитишда тарихий манбалар, хусусан тасвирий санъат асарларида акс эттирилган тарихий вокеа ва ходисалардаги тарихий фактларнинг талкини сифатида фойдаланиш укувчиларда тарихий билимларни самарали узлаштиришга узига хос педагогик кулайлик яратиши маълум булди.

Зеро, Шаркда тасвирий санъат жамият тараккиётига мос равишда даврнинг тасвирий талкини сифатида ривожланган. Х,ар бир укувчи онгида тарихий даврнинг тасвирий асарларидан урганиши шу даврга оид тарихий билимларни бойитиш имконини беради. Шу боис хам тарихий тасвирлар,

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1/2), Jan., 2023

деворий суратлар, миниатюра асарлари, шунингдек замонавий рассомларнинг тарихий мавзудаги асарларини урганиш, укувчиларнинг тарихий билимларини ошириш жараёнида мухим омил сифатида тадкик этилиши лозим булган долзарб муаммолардан бири хисобланади.

Шуниниг учун хам Республикамизнинг тарихчи педагог ва методистлари томонидан хозиргача тарих укитиш методикасининг турли масалалари урганилган булсада, унинг фанлараро алокадорлик тамойиллари, хусусусан тарих таълимида тасвирий санъат асарларидан фойдаланишга оид жихатлари махсус илмий муаммо тарзида тадкик этилмаган. Республикамиз олимларидан санъат тарихи сохасида С. Мурзаев, Р. Фатхуллаев. Х.Каримов томонидан кисман урганганлар. Санъатнинг тарихий аспектларини Г.Пугаченкова, Л.Ремпель, А.Хдкимов, Д.Фахрединова, Л.Аведова, С.Махкамова, К.Окиловаларнинг тадкикотларида атрофлича урганилган. Хусусан, Узбекистон тасвирий санъатини пайдо булиш тарихи Г.Пугаченкова, Л.Ремпелларнинг тадкикотларида етарли даражади уз аксини топган. А.Хдкимовнинг "1У-ХШ аср Мовароуннахр амалий саънати мазмуни ва мотивларига оид" мавзусидаги, тарихчи-педагоглар Н.Ремеев, С.Махкамов, Т.Тургуновларнинг тадкикотларида, шунингдек бадиий педагогика йуналишини урганган Н.Абдуллаев, Н.Ойдинов, С.Булатов, А.Сулаймоновларнинг тадкикотларида бу борада муайян ишлар амалга оширилган. Бирок, шу пайтгача умумий урта таълим мактабларида тарих укув фанини тасвирий санъат укув предмети билан алокадорликда укитиш масаласи махсус илмий мавзу сифатида тадкик этилмаган. Бу муаммони хал этилиши тарих таълими самарадорлигини оширишни муайян даражада кафолатлайди.

Мустакилликнинг дастлабки йилларида республикамизнинг бир гурух етакчи олимлари А.Аскаров, [1.12]А.Мухаммаджонов, [2.17] Р.Мукминова, [3.13.] Х,.Бобобеков томонидан умумий урта таълим тизимида тарих фанини укитиш ва урганишни такомиллаштириш максадида бир катор дарслик ва кулланмалар чоп этилди.

Бинобарин тарих фанида мустакиллик йилларининг дастлабки боскичидаги методологик парокандаликка, журъатсизликка, хато ва чалгишларга бархам бериш хаётий зарурат эди. Шундан келиб чикиб, Узбекистон худудида илк давлатчилик асослариини юзага келтирган тарихий шарт-шароитлар, буюк алломаларимиз бу билан боглик тасвирий санъат асарларини урганишдан иборатдир.

Тасвирий санъат манбалари умумий урта таълим мактабларида фойдаланишни амалга оширилиши тарихий ходисаларнинг бир ёклама

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1/2), Jan., 2023

талкинда кутилиб, хилма-хил фикрлаш, тафаккур юритишга, шунингдек тарих фанида шаклланган бир томонлама карашлардан халос булишда ижобий таъсир килувчи самарали воситага айланади.

Утмишнинг ибратомуз томонларини, машхур тарихий шахслар хаётини бадиий тадкик этиш бевосита тарихий тараккиётнинг талаб ва эхтиёжлари билан амалга ошириладиган гоявий эстетик жараён булиб, бу хол истиклолга эришган мамлакатимиз ва халкимиз учун алохида ахамият касб этади. Юртбошимиз И.А.Каримовнинг уз нуткларида Туркистон тарихида комусий олимлар, машхур саркардадлар, давлат арбоблари, боскинчиларга карши курашган халк кахрамонлари куп булганлигини таъкидлаб, уларинг фаолиятини урганишга хамда элимизга ибрат килиб курсатишга даъват этиб келиши хам бежиз эмас. Зеро, аждодлар туплаган тажрибани бизга етказиш бугунни теранрок англашимизга, келажак сари собит кадам ташлашишимизга тарихни билиш асосида эришилади. Шунинг учун булса керак барча халклар адабиётида утмиш ва машхур тарихий шахслар хакида куплаб бадиий асарлар битилган.

Яратилган укув адабиётлари урта таълим тизимида укувчилар учун ватанимиз тарихини урганишда мухим ахамиятга эга булиб Узбекистон тарихи фанининг урта таълимдаги мазмуни даврлари, тарихий вокеаларни талкини буйича янгича ёндошувнинг мавжуд булганлиги билан характерланади. Энг мухими, тарихий мавзудаги тасвирий санъат асарлари таълим тимзимида фаолият курсатаётган тарих таълими мутахассисларига зарур манба сифатида мухим рол уйнайди.

Тарих фанини холисона, урганишга киришилаётган бир пайтда И.Турсинов, Ш.Каримиов, М.Содиков, ^Усмоновлар томонидан "Узбекистон тарихини укитиш ва урганишнинг ягона концепсияси» ишлаб чикилди. Ушбу концепсияда "Узбекистон тарихи"ни укитиш ва урганишнинг зарурияти ва ахамияти, укитиш вазифалари, методологик асослари ва тамойиллари хамда мазкур фаннинг асосий мазмуни ва унинг ёритилиши масалалрига эътибор каратилди.

Тарих таълимини тарихий мавзудаги тасвирий санъат асарлари воситасида ташкил этиш укувчиларда тарихий тафаккурни устиришнинг мухим омилларидан биридир. Зеро, тарихий мавзудаги тасвирий санъат асарларда мазмун ва шаклнинг мавзу, ва гоянинг бирлигини узида ифадоловчи асосий воситадир. Масалан Шарафиддин Али Яздийнинг "Зафарнома" асарида Амир Темурнинг харбий юришлари ва унинг курдирган иншоотлари, Темурнинг жасорати ва мардлиги, уша даврдаги халкнинг турмуш-тарзи ва

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

хоказолар хусусида хикоя килинади. [4.2]Тарихий фактлар хеч вакт ёзувчининг узига тобе килиб куймайди. Балки унга шу фактдан туртки олишга, унинг мохиятини очишга давр рухини бадиий инкишоф этишга олиб келади. Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки тарихий мавзудаги тасвирий санъат асарлари вакт ва мухитнинг бадиий талкини тарихнинг турли кирраларини бадиий буёклар ёрдамида укувчилар куз унгида янада ёркинрок чизилишига, тарихий вокеалар мазмунини тулалигича эсда саклаб колишга ва укувчиларга утмишнинг ибратомуз вокеалар асосида тарбия беришга хизмат килади.

REFERENCES

1. Мухаммаджонов А. Узбекситон тарихи. 6-синф укитувчилар учун кулланма.-Т.: Укитувчи, 1994.-320 б.;

2. Мукимова Р ва бошкалар. Узбекистон тарихи. 7-синф учун кулланма.-Т.: Укитувчи, 1994. -251б.;

3. Бобобеков X, ва бошкалар. Узбекистон тарихи. 8-синф учун дарслик.-Т.: Укитувчи, 1994. 254 б.

4. С.А. Гайдаров. (2020). Узбекистон тарихини укитишда "Зафарнома"дан фойдаланишни имкониятлари. Science and Education. 1(7). 192-198

5. Сулаймон Амиркулович Гайдаров. (2020). Тарих дарсларида интеграциялашган технологиялардан фойдаланиш. Science and Education. 1(8). 666-671

6. Гайдаров С. (2020). Узбекистон тарихи дарсларида педагогик технологияларни уйгунлашган холда куллашнинг методик талаблари. Academic Research in Educational Sciences. 1 (3). 1313-1321.

7. Гайдаров Сулаймон Амиркулович. (2020). Тарих фанини укитишга оид экологик муаммолар масаласи «Scientific Progress» Scientific journal 1(1). 12-17.

8. С.А. Гайдаров. (2020). Тарих дарсларида тасвирий санъат асарларидан фойдаланиш. Science and Education. 1(9). 458-461.

9. Раматов, Ж.С., Баратов, Р.У., Кушаков, Файзулла Абдуллаевич, Валиев, Л.А., & Хасанов, М.Н. (2022). ТРАНСПОРТ ТИЗИМИ ТАРАВДИЁТ БОС^ИЧЛАРИ (УЗБЕКИСТОН ТЕМИР ЙУЛ ТРАНСПОРТИ МИСОЛИДА). Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (9), 606612.

10. Ramatov, J., Umarova, R., Baratov, R., Jurabayev, N., & Artikova, B. (2022, June). Constructive and optimal solutions for the formation of a stable ecological situation in the Aral Sea region of Uzbekistan. In AIP Conference Proceedings (Vol. 2432, No. 1, p. 030113). AIP Publishing LLC.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

11. Baratov, R. (2021). Prospects of Higher Education System (on the Example of Uzbekistan). International Journal on Orange Technologies, 3(3), 128-131.

12. Баратов, Р. У. (2022). ТРАНСПОРТ ТИЗИМИДА ТАЪЛИМ ИСЛОХОТЛАРИ ВА ИСТЩБОЛЛАРИ. Academic research in educational sciences, 3(TSTU Conference 1), 90-95.

13. Baratov, R. U. (2019). INTEGRATION OF A SCIENCE, FORMATION, AND MANUFACTURE IN THE COURSE OF PROFESSIONAL TRAINING. In ОБЩЕСТВЕННЫЕ НАУКИ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ: ПОЛИТОЛОГИЯ, СОЦИОЛОГИЯ, ФИЛОСОФИЯ, ИСТОРИЯ (pp. 51-54).

14. Baratov, R., & Uzbekova, S. (2022). INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRODUCTION IN THE PROCESS OF TRAINING. World scientific research journal, 4(2), 7-11.

15. Абдурашидова, Н. А., & Хасанов, М. (2022). ЁШЛАР ДУНЁКАРАШИДА ДИН ВА АХЛОКДИНГ УЗАРО МУТАНОСИБЛИГИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10), 1226-1235.

16. Ramatov, J.S., Valiev, L.A., Xasanov, M.N. XIX ASRDA HINDISTONDAGI IZHTIMOII - FALSAFIY JARAYONLAR // ORIENSS. 2022. №6. URL: https://cyberleninka.ru/article/n7hih-asrda-indistondagi-izhtimoiy-falsafiy-zharayonlar (kirish 12/11/2022).

17. Кушаков, Ф. А., Хасанов, М. Н., Баратов, Р. У., Раматов, Ж. С., & Султанов, С. X. (2022). ЯНГИ УЗБЕКИСТОНДА ИНСОН ХУКУКЛАРИ ВА СУЗ ЭРКИНЛИГИ. Academic research in educational sciences, 3(10), 803-810.

18. Раматов, Ж. С., Муратова, Д., Султанов, С. X,., Тухтабоев, Э., Кушаков, Ф., & Хасанов, М. Н. (2022). ИЖТИМОИЙ AДOЛAТ ВA КAДРИЯТЛAР ПЛЮРAЛИЗМИ. World scientific research journal, 8(1), 102-108.

19. Раматов, Ж.С., Баратов, Р.У., Султанов, С.Х., Муратова, Д.А., Хасанов, М.Н., & Эрниёзов, У.К. (2022). ЁШЛAP ЗAМOНAВИЙ МAДAНИЙ КИЁФACИ ВA УМУМИНСОНИЙ K^PHflTOAP ТУШУНЧACИНИНГ МAЗМУН-МОХДЯТИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (10), 376-386.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.