Научная статья на тему 'ТАНОСИЛ ЁКИ ОИВ КАСАЛЛИГИ/ОИТСНИ ТАРҚАТИШ БИЛАН БОҒЛИҚ ЖИНОЯТ ИШЛАРИ БЎЙИЧА ГУВОҲЛАРНИ СЎРОҚ ҚИЛИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ТАНОСИЛ ЁКИ ОИВ КАСАЛЛИГИ/ОИТСНИ ТАРҚАТИШ БИЛАН БОҒЛИҚ ЖИНОЯТ ИШЛАРИ БЎЙИЧА ГУВОҲЛАРНИ СЎРОҚ ҚИЛИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Медицинские науки и общественное здравоохранение»

CC BY
279
43
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таносил / ОИВ / ОИТС / жинсий / вирус / иммунитет танқислиги / синдром / гувоҳ / сўроқ қилиш / жиноят иши / тергов қилиш

Аннотация научной статьи по медицинским наукам и общественному здравоохранению, автор научной работы — Курамбаев Тохир Хосинбаевич

таносил ёки ОИВ касаллиги/ОИТСни тарқатиш билан боғлиқ жиноят ишлари бўйича гувоҳларни сўроқ қилишнинг тактик хусусиятлари, ушбу бўйича тергов амалиётида йўл қўйилаётган хато ва камчиликлар, уларни бартараф этиш юзасидан асослантирилган таклифлар ҳамда ушбу турдаги жиноятларни тергов қилиш фаолиятига оид ўзига хосликлар кўрсатилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАНОСИЛ ЁКИ ОИВ КАСАЛЛИГИ/ОИТСНИ ТАРҚАТИШ БИЛАН БОҒЛИҚ ЖИНОЯТ ИШЛАРИ БЎЙИЧА ГУВОҲЛАРНИ СЎРОҚ ҚИЛИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

ТАНОСИЛ ЁКИ ОИВ КАСАЛЛИГИ/ОИТСНИ ТАРКАТИШ БИЛАН БОГЛИК ЖИНОЯТ ИШЛАРИ БУЙИЧА ГУВОХДАРНИ СУРОК

КИЛИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ 1 )> ]>#:

Курамбаев Тохир Хосинбаевич

Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси Тергов фаолияти кафедраси укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7296232

1 I

Аннотация: таносил ёки ОИВ касаллиги/ОИТСни таркатиш билан боглик

жиноят ишлари буйича гувохларни сурок килишнинг тактик хусусиятлари,

ушбу буйича тергов амалиётида йул куйилаётган хато ва камчиликлар, уларни

бартараф этиш юзасидан асослантирилган таклифлар хамда ушбу турдаги

жиноятларни тергов килиш фаолиятига оид узига хосликлар курсатилган.

Калит сузлар: таносил, ОИВ, ОИТС, жинсий, вирус, иммунитет

танкислиги, синдром, гувох, сурок килиш, жиноят иши, тергов килиш.

*

Жахон согликни саклаш ташкилоти (ЖССТ) маълумотларига кура, ОИВ инфекцияси глобал согликни саклашнинг устувор муаммоси булиб колмокда. Вирус хозирги кунгача 33 миллиондан ортик одамнинг хаётига зомин булди. [1] Хрзирги кунда XXI асрнинг долзарб муаммоларидан бири булган Таносил ёки ОИВ касалликлари хамда ОИТС дан беморлар сони кундан кунга тобора купайиб бораётганлиги сабабли бундай турдаги касалликларни узга шахсларга юктириш ёки юктириш хавфи остида колдириш билан боглик жиноят ишларининг сони хам ошиб бормокда.

Таносил ёки ОИВ касаллиги хамда ОИТСни таркатиш билан боглик жиноят ишлари буйича гувохларни сурок килиш жабрланувчини сурок килиш каби тактик усуллардан фойдаланган холда амалга оширилади. Факат бунда терговчига маълум булган фактик маълумотлар, шунингдек жиноят содир этилишидан олдинги ёки унга хамрох булган холатлар тугрисидаги маълумотлар сурок предмети булиши мумкин; текширилаётган факт билан сабабий богликликдаги фактик маълумотлар, шунингдек, янги далилларни олиш, мавжудларини текшириш ва бахолаш учун ишлатилиши мумкин булган маълумотлар хам булиши мумкин.

Гувохни сурок килишда терговчи олдида таносил касаллиги ва ОИВ инфекцияси билан касалланиш манбасини, ишнинг бошка холатларини хамда тергов йуналишини аниклашга ёрдам берадиган имкон кадар купрок маълумот олиш вазифаси куйилади. Шу боис зарур тергов харакатларини белгилаш ва

Ы> 3 ]>£>

уларни амалга ошириш тактикасини уйлаб куриш лозим. Сурокдан олдин терговчи ушбу тергов харакатининг тактикасини тугри аниклаш учун сурок пайтида гувохнинг мумкин булган хатти-харакатларини таклид килиши тавсия этилади. Мазкур турдаги жиноят ишлари тоифасини тергов килиш тажрибаси шуни курсатадики, гувохлар, айникса, агар улар гумон килинувчининг якинлари, кариндошлари, хамкасблари ва танишлари булса, содир этилган жиноят холатлари тугрисида хар доим хам объектив маълумот бермаслиги холатлари куп холларда юзага келади. Шунинг учун сурокдан олдин терговчи

ушбу тергов харакатининг тактикасини тугри аниклаш учун сурок пайтида гувохнинг мумкин булган хатти-харакатини таклид килиши максадга мувофикдир. [2]

Гувох сифатида сурок килинаётган шахслар доираси бошкача булиши мумкин. Гувох сифатида сурок килинаётган шахслар дастлабки ёки тезкор текшириш натижалари буйича терговга маълум булиши мумкин ва улар тергов харакатлари давомида аникланади. Гумонланувчи билан дустона, оилавий, хизмат муносабатлари билан боглик булмаган, ёлгон курсатма беришдан ёки ишончли маълумотларни яширишдан манфаатдор булмаган шахсларни дастлаб сурок килиш тактик жихатдан асослидир. Уларнинг курсатмаларини текшириб, олинган ишончли маълумотлардан фойдаланган холда, жиноят содир этган шахс билан у ёки бу тарзда боглик булган ва у ёки бу даражада иш натижаларидан манфаатдор булган шахсларни сурок килишга утиш керак.

Рус олимлари А.А.Протасевич, В.А.Образтсовнинг фикрича, гумон

килинувчи ёки айбланувчининг якин кариндошлари, шунингдек танишлари,

хамкасблари гувох сифатида мажбурий сурок килиниши лозим. Ушбу шахсларни сурок килишда шуни хисобга олиш керакки, уларнинг курсатмаларининг аксарияти жиноятчиларни реабилитатция килишга каратилган ёки купинча терговчининг саволларига мумкин булган жавоблар терговни чалгитиш учун илгари сурилган ёлгон версиялар билан олдиндан келишиб олинган булади.

Юкоридаги олимларнинг дастлабки фикрлари конунчилигимизда нотугри хисобланади, чунки Узбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодексининг 116-моддасига кура, гумон килинувчи, айбланувчи ва судланувчининг якин кариндошлари гумон килинувчига, айбланувчига тааллукли холатлар хакида гувох ёки жабрланувчи тарикасида факат узларининг розиликлари билан сурок килиниши мумкин, деб кайд этилган. [3]

Шу боис, гумон килинувчи, айбланувчининг якин кариндошларини гувох

ёки жабрланувчи тарикасида факатгина улар розилик билдирган такдирдагина сурок килиш лозим. Шунингдек А.А.Протасевич, В.А.Образтсовнинг кейинги фикрларига кушилиш мумкин, хакикатан ушбу шахсларни сурок килишда

ей >

Ж ^ *\2>.

уларнинг курсатмаларининг аксарияти жиноятчиларни реабилитатция килишга каратилганлиги ёки терговчининг саволларига мумкин булган жавоблар терговни чалгитиш учун илгари сурилган ёлгон версиялар билан олдиндан келишиб олинган булиши мумкин, шу боис уларни сурок килишдан олдин сурок жараёнига алохида эътибор билан тайёргарлик куриш талаб килинади.

Бошка рус олимлари А.А.Протасевич, В.А. Образтсов сурок пайтида нафакат гувохлар берган маълумотларнинг мазмунига эътибор беришни, балки сурок килинаётган шахснинг хатти-харакатларини кузатишни, гувохдан

келадиган огзаки булмаган маълумотларни тахлил килишни тавсия килади. Масалан, жонланиш, тез сузлаш купинча темпераментли, кучайганлигини курсатади; шошкалок, тухтовсиз нутк коммуникаторнинг бекарорлиги ва назоратсизлигини курсатади; кийимнинг тури, модели, бичими, унинг таннарх курсаткичи хам шахс хусусиятларини тавсифлайди. [4]

Купинча гувохлар хукукни мухофаза килиш органларига тез-тез чакирилишидан куркишади ва шунинг учун сурокка келиш билан боглик харажатлардан кочишга харакат килишади. Агар терговчи сурок килинаётган шахснинг муайян холатлардан хабардор эканлигини билса-ю, лекин улар хакида хабар бермаса, бунинг сабабини аниклаш керак. Агар гувох маълум холатларни унутган булса, унга аникловчи саволлар бериш оркали унутилганларни тиклашга ёрдам бериш керак.

Гувох томонидан такдим этилган маълумотларнинг сифати ва туликлиги сурок килинаётган шахснинг у сурок килинаётган вокеаларни идрок этиш хусусиятларига боглик. Терговчининг таъсири шахсга йуналтирилганлик турларидан бирининг этакчи мотивларини янгилашга каратилган булиши керак, таъсирнинг самарадорлиги, биринчи навбатда, шахс фаолиятининг доминант манбаларидан фойдаланишни уз ичига олади. Сурок пайтида турли хил тактикалардан фойдаланиш мумкин.

Аксарият холларда тиббий муассасалар ходимларини сурок килиш керак, чунки улар орасида, хусусан, врачлар, тери-таносил диспанцерлари, ОИТСга карши кураш марказлари ва бошка тиббиёт муассасаларининг урта ва кичик тиббиёт ходимлари бор. Савол тугилади: бу шахслар хар доим гувох сифатида сурок килиниши керакми? Терговчи курсатилган шифокорлар томонидан тузилган тулик ва сифатли хужжатларни олиб, суд-тиббиёт экспертлари ихтиёрига топширган холлардагина бундай зарурат йук. Коида тарикасида, у ташхис буйича аник ва мутлако этарли маълумотларни уз ичига олади -касаллик, унинг динамикаси, беморнинг шикоятларининг табиати, шифокорга ташриф буюриш частотаси, ишлатиладиган тиббий воситалар ва бошкалар.

Таносил касаллиги ва ОИВ инфекцияси билан касалланганлиги тугрисидаги жиноят ишлари буйича гувохларни сурок килишда аникланиши

I*

Ж ^ *\2>.

^ J

керак булган масалалар доираси терговчи томонидан гувохнинг шахси ва холатига, унинг содир этилган жиноят хакидаги билимига, шунингдек бошка холатларга караб белгиланади. Терговчига маълум булган фактик маълумотлар, шунингдек, жиноят содир этилишидан олдинги, унга хамрох булган ёки тергов килинаётган факт билан сабабий алокада булган холатлар тугрисидаги маълумотлар, шунингдек янги жиноятни олиш учун ишлатилиши мумкин булган маълумотлар сурок предмети хисобланади. Шу билан бирга, барча

\

сурок килинаётган гувохлар учун умумий булган саволларнинг тахминий типик

I >

руйхатини белгилаш мумкин: у жабрланувчини, гумон килинувчини биладими; у улар билан кандай муносабатда, улар кандай турмуш тарзини олиб борадилар,

j vt

Ж гумон килинувчининг таносил касаллиги, ОИВ инфекцияси борлиги маълумми, жабрланувчи ушбу касалликларни юктириш усули хакида нима айтган, инфекция манбалари ва жиноятга алокадор шахслар хакида ва бошкалар.

Урганилаётган жиноятлар гурухи тугрисидаги ишлар буйича жиноят субъектини ушлаш буйича тактик операцияни тайёрлаган, утказган хукукни мухофаза килувчи органларнинг мансабдор шахслари гувох сифатида сурок килиниши мумкин. Ушбу тоифадаги гувохлар гумон килинувчи, унинг алокалари ва иш учун ахамиятли булган бошка холатлар хакида мухим маълумотларни такдим этиши мумкин. [5]

Хрзирги кунда тергов амалиётида айрим худудларда жиноят ишлари •j" юкламаси куплиги туфайли иш учун энг ахамиятли маълумотлар олиш имконини берадиган сурок килиш тергов харакатини утказишга тайёргарлик курилмасдан амалга оширилмокда. Бу эса кейинчалик дастлабки тергов ва суриштирувни олиб бораётган терговчи ёки суриштирувчи томонидан

>

щ

ижтимоий хавфли килмиш содир этган шахснинг айбли ёки айбсизлигини етарлича далиллар билан исбот килишни, кейинги тергов харакатларини режалаштириш ва уларни амалга оширишни кийинлаштирмокда.

Шу боис, юкорида кайд этиб утилган таносил ёки ОИВ касаллиги/ОИТСни ■ч таркатиш билан боглик жиноят ишлари буйича имкон кадар жуда киска фурсатлар ичида гувохларни сурок килиш ва ундан олдин эса бунга хар томонлама тайёргарлик куриш лозим. Шу билан бир каторда, иш учун ахамиятли маълумотларга эга булган гувохлар доирасини аниклаб, уларни сурок килишимиз зарур. Шунингдек, купчилик холатларда гумон килинувчи, айбланувчининг якин кариндошлари Узбекистон Республикаси ЖПКнинг 116-моддаси талаби асосида уларнинг розиликлари олинмасдан сурок килиш холатлари хам учраб турибди, бу эса жиноят-процессуал кодексининг жиддий бузилиши деб бахоланиши ва натижада эса Узбекистон Республикаси Олий Суди Пленумининг 2018 йил 24 июль кунги 24-сонли карори талабларига зид булиб, сурок килинувчининг курсатмалари номакбул далил деб топилишига

и~ Ййй ч

m ** » ij>

г

* : >

Ьй* *ф:

>>

#ф>

^ >3> 1

Я>

>3» Ы у! Й> #ф>

Ж"

>

эй*

ы>

i >5 '

щь

1 > >)>

3*4 >

щ »

ш

-иф

эй*

ЭЙ* *ф>

>€>

î )й<> Ы >

i >j>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №10

асос булади. [6] Шу боис сурок жараёнида ушбу тергов харакатини утказиш жараёнида кулланиладиган тактик усуллар билан бир каторда конунчилик нормаларига хам албатта тула амал килиш талаб этилади, чунки гарчи сурок килинувчидан иш учун ахамиятга эга зарур маълумотлар аникланса-да, сурок натижаларини Жиноят-процессуал конунчилик нормаларига амал килинмасдан кайд этилган булса, ушбу маълумотлар номакбул далил хисобланади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. http://61.rospotrebmdzor.ru/mdex.php?option=com_content&view=artide&i d=10977:1 -&catid=80:2009- 12-25-16-26-24&Itemid=79

2. Подшибякин, А.С. Сурок алоканинг бир тури сифатида, \\ Суд-тиббиёт ва суд экспертизаси назарияси ва амалиёти: Университетлараро илмий туплам. - Саратов, 1982.

3. Узбекистон Республикасининг Жиноят-процессуал кодекси. 1994 йил 22 сентябрь. 116-модда.

4. Протасевич, А.А. ^отилликларни ошкор килиш: ноанъанавий усуллар, усуллар, тавсиялар. Тергов иши назарияси ва амалиёти буйича иншолар // А.А. Протасевич, В. А. Образцов. - Иркуцк; ИГЕА нашриёти, 1998.

5. Порубов, Н.И. Совет жиноий процессида сурок килиш Мн.: "Урта мактаб", 1973.

6. 2018 йил 24 июль кунги УЗбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг "Далиллар макбуллигига оид жиноят-процессуал конуни нормаларини куллашнинг айрим масалалари тугрисида" ги 24-сонли карори 9-банди.

J

ж*

î ш

>

)й*

i )й* щ>

Ч >i* *ф>

¡й* з*4>

Qj^f^S). *,—

73

щ >

)Й*

m > *

ц >> g > >

q ]й№

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

q >>

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.