Научная статья на тему 'ТАНГЛИКДАН ТЕНГЛИККАЧА'

ТАНГЛИКДАН ТЕНГЛИККАЧА Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
27
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Тарихий воқелик / шахс тарбияси / маиший турмуш / оилавий муҳит / ижтимоий ҳаёт / маънавий-ахлоқий етуклик / оила ва жамият. / Historical reality / personal education / domestic life / family environment / social life / spiritual and moral maturity / family and society.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — I. Jo'Rayev

Мақолада жамият тараққиётининг турли босқичлари асосида аёлнинг оила ва жамиятдаги ўрни, мавқеи ҳамда унга нисбатан муносабатларнинг тадрижий тараққиёти таҳлилга тортилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FROM HARDSHIP TO EQUALITY

The article analyzes the role and status of women in the family and society, as well as the gradual development of relations with them, based on various stages of the development of society.

Текст научной работы на тему «ТАНГЛИКДАН ТЕНГЛИККАЧА»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ТАНГЛИКДАН ТЕНГЛИККАЧА И. Жураев

ФарДУ инглиз тили кафедраси укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7423842

Аннотация. Мацолада жамият тарацциётининг турли босцичлари асосида аёлнинг оила ва жамиятдаги урни, мавцеи уамда унга нисбатан муносабатларнинг тадрижий тарацциёти та^лилга тортилган.

Калит сузлар: Тарихий воцелик, шахс тарбияси, маиший турмуш,оилавий мущт, ижтимоий уаёт, маънавий-ахлоций етуклик, оила ва жамият.

ОТ ТРУДНОСТЕЙ К РАВЕНСТВУ

Аннотация. В статье анализируются роль и положение женщин в семье и обществе, а также постепенное развитие отношений с ними, исходя из различных этапов развития общества.

Ключевые слова: Историческая действительность, воспитание личности, семейная жизнь, семейное окружение, общественная жизнь, духовно-нравственная зрелость, семья и общество.

FROM HARDSHIP TO EQUALITY

Abstract. The article analyzes the role and status of women in the family and society, as well as the gradual development of relations with them, based on various stages of the development of society.

Keywords: Historical reality, personal education, domestic life, family environment, social life, spiritual and moral maturity, family and society.

^адимги дунё тарихини куз олдимизга келтирсак, файласуфлар-у нотиклар, шоирлар-у драматурглар, театр актёрлари, саркардалар-у сиёсий етакчиларнинг аксарияти эркаклар эканига гувох буламиз. Бир замонлар энг ривож топган, маданийлашган ва илк демократик гоялар куртак чикарган шахар ва давлатларда ижтимоий-сиёсий фаолият билан шугулланган аёллар булмаганми, умуман, аёлнинг маиший хамда ижтимоий хаётда урни кандай эди?

Албатта, кадим даврлардан аёл уз такдирида руй берадиган эврилиш ва узгаришларни асрлар давомида интиклик билан кутган. Инсоний сифат, ижодий кобилиятларини юзага чикариш у ёкда турсин, узлигини намоён килиш учун хам хеч кандай имкон берилмаган. Жамиятда аёлнинг урни йуклиги ва унга нисбатан шафкатсиз чекловларнинг мавжудлиги сабабли кадим тарихда аёл арбобларни деярли учратмаймиз. Мазкур масалани холис урганиш учун кадимги тарихга, уша даврларда эътиборли саналган ижтимоий-сиёсий тузумларнинг холатига киёсий куз ташласак, фойдадан холи булмайди.

^адимги римликлар одатига кура, отада угил-киз фарзандни оилага кабул килиш мажбурияти йук эди. Гудак тугилгач, ота оёги остига куйилар, агар уни кучогига олса, демак бола колдирилар, йукса, кабул килинмагани тушунилар эди. Инкор этилган чакалок умумий жамоат жойларига ёки бут-санамлар ёнига ташлаб кетиларди. Бола угил булса, уни кимдир олиб кетарди, киз бола очлик ва сувсизликдан бутлар пойида халок буларди. Оилада онанинг урни йук, ота эса болаларидан хохлаганини сотар, хохлаганини уйдан хайдар эди. ^адимги Римда факат эркак киши мамлакат фукароси саналарди.

БС12ЖЕ ЖНТ) ЖЖОУАТЮЖ

ШТЕтЛТЮМАЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШКЛЬ УОШЫЕ 1 188иЕ 8 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

^адимги Х,индистонда хам аёл эрксиз чури эди. Эри улган хотин хам майит билан биргаликда тириклайин ёкиларди. Бу одат XVII асрларгача давом этди. Х,индлар "тангри"ларни хушнуд этиш, ёмгир ва ризк сураш учун аёлларни курбон килишарди. Машхур хинд хукукшуноси Монре Рой бундай ёзган эди: "Аёл асло мустакил булмаслиги керак. Хох бева, хох ёш, хох кари булсин, уйида эркин харакат килмасин. Хотинларнинг курбонлик аталиши, руза тутиши гунохдир. Унинг вазифаси факат эри улса, иккинчи эр килмаслик, у билан бирга гулханда ёнишдир".

Буддизм динига асос солган Будда хам илк даврларда аёлни динига кабул килмаган. Аммо кейинрок амакисининг угли Ананданинг кайта-кайта илтимосига кура аёлларни динига кабул кила бошлаган ва "Агар аёлларни динимга кабул килмасайдим, буддизим куп узок замонлар бузилмай давом этарди. Бугун бу диннинг узок яшашига кузим етмайди. Чунки бу динга аёл хам кирган", деган эди.

^адимги Мисрда эса Фиръавнлар даврида сингил билан оила куриш урф эди. Фиръавнлар бошкалар билан тахт талашмаслик учун купинча сингилларига уйланишарди. Миср халки хам фиръавнларга таклидан, мерос узгаларга утиб колмасин, деб сингилларини жуфтликка оларди.

^адимги Бобилда кирол Х,амурапи томонидан тузилган ва "Х,амурапи конунлари" дея машхур булган конунда аёл уй хайвони каторига куйилган. ^атто биров бир одамнинг кизини улдирса, у хам кизини бошкага топширар эди. ^абул килган киши уни уз моли каби ишлатар, хохласа, улдирар эди.

^адимги Эронда хам мажусий зардуштлар даврида сингил билан она кон-кариндошлигининг эътибори, хурмати йук эди. Йигитлар сингилларига уйланаверишар, боз устига, бу ишни таргиб-ташвик килишар эди.

^адимги хитойликларнинг карашлари яна хам аянчлирок, дейиш мумкин. Улар аёлни тулаконли инсон хисоблашмасди. ^из тугилса, унга хатто исм куйишмас, ракамлашар ва шу сонлар билан "бир", "икки", "уч" деб чакиришар эди.

Яхудийликда эса аёл давомли гунох килишга мойил жонзот деб каралади. Аёл йулдан урадиган бутдир, деган караш устувор булган. Бунинг исботи тарикасида Одам Ато билан Момо Х,авво хакидаги ривоятни дастак килишар эди. Яъни Одам Тангрига итоат этгани учун жаннатда маъсуд холда яшарди, факат хотини Х,авво такикланган мевани ейишга ундади, кундирди ва жаннатдан чикарди. Шундан келиб чикиб, улар аёлни лаънатланган деб карашар эди.

^адимги яхудий жамоаларида киз хизматкор саналган. Отаси уни сотиш хукукига эга эди. Меросхурлик хукукидан махрум, факат оилада угил булмасагина кизга мерос тегарди. Яхудийлар хар бир тонгги дуосида бундай дерди: "Азалий илохимиз, коинотнинг подшохи, мени аёл килиб яратмаганинг учун Сенга хамд-у санолар булсин!

Юнон олим ва ижодкорларининг фикрларига назар ташлаймиз. Антик даврда аёлларнинг жуда оз кисми укиш ва ёзишни билгани боис улар хакидаги маълумотларни асосан эркаклар берган маълумотлардан билишимиз мумкин. Таъкидлаш уринлики, ушбу маълумотларни холис деб булмайди.

Аристотелнинг фикрига кура "Табиатан эркак аёлдан устундир, демак эркаклар бошкариши, аёллар эса уларга буйсунишлари лозим".

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Бу борада Демосфен куйидагича хулосага келади: "Биз гетераларни лаззат олиш учун, чуриларни кундалик юмушларни бажариш учун, хотинларимизни эса бизга конуний фарзанд тугиб беришлари ва уйимизнинг бекаси булишлари учун саклаймиз". "Аёлга ёзишни ургатган эркак шуни билиб куйсинки, у илон захрини янада уткирлаштирибди".

Юнон драмасининг афсонаси Эврипиднинг фикрлари эса бизни янада хайратлантиради дейиш мумкин: У аёлни "Дунё нафратланадиган жонзот, унинг захри эса илонлар захридан-да ёмонрок ва бедаводир", дейди.

Гиперид ёзади "Аёл уз уйидан ташкарига чика олиши учун шу кадар кекса булиши керакки, токи одамлар бу кимнинг онаси? деб сурасинлар, "бу кимнинг хотини?" деб эмас".

Бу борада Платоннинг фикрлари гоятда кимматли. Унинг ёзганлари худди бугун айтилаётгандек янграйди : "Фукароларимиз орасида аёллар ва болалар яхшилик манбаидир".

"Эркаклар ва аёллар муштарак хаёт тарзига эга булишлари, яъни бир хилда таълим олишлари ва фарзандли булишлари керак. Улар биргаликда ким шахарда яшаётгани-ю ким урушга кетаётганидан хабардор булишлари, овчи итлардек биргаликда ов килишлари зарур. Ахир аёлларнинг кобилиятлари доимо ва барча нарсада эркакларники билан баробар эмасми? Агар шундай килсалар, улар энг яхши ишни бажарган буладилар ва жинслар уртасидаги табиий мутаносибликни саклайдилар".

Яхудийлик, насронийлик ва кейинчалик ислом диний таьлимотида аёлнинг вужудга келиши иккиламчи уринга туширилса, яъни унинг эркакнинг чап ковургасидан яралгани назарда тутилса, биринчи икки динда аёл одамнинг жаннатдан кувилишига сабаб булган (яъни, Момо Х,аво Одам Атони такикланган дарахт мевасидан татиб куришга ундаган ) деб айтилса, юнонлар буни бошкачарок тасаввур килганлар. "Юнон ривоятларига кура одамлар Прометей ёрдамида олов хосил килишни урганиб олгач, биринчи аёл уларни жазолаш учун яратилган. Эркакларнинг кандай ва нимадан яратилгани эсланмайди, бирок Зевснинг буйруги ва бир канча илох ва илохаларнинг хиссаси (уларни аёлнинг у ёки бу хусусиятини пайдо килади) билан тупрок ва сувдан Гефестни бунёд килади. Унинг ташки куриниши эркакни аклдан оздирар даражада гузал, бирок ички олами, яъни, унинг хакикий шахсияти эркакларга азоб беришгагина ярайди. Унинг сехрли кутисида барча ёмонликларнинг уруглари жамланган".

Юкоридаги фикрлар ва мифологик карашлар шуни курсатадики, кадимги диний-мифологик карашларга суянган холда эркаклар аёлларни жамиятдан узокда тутишга харакат киладилар ва уларга фавкулодда назоратга мухтож мавжудот сифатида карайдилар. Бу эса уз навбатида фан, адабиёт ва бошка сохаларда аёл ижодкорлар тарихида кам учрашининг асосий сабаби дейиш мумкин. Бирок бу караш нисбий булиб юнон аёллари орасида машхур гетераларнинг булгани ва улар узларининг шеър, кушик, ва раксга булган кобилиятлари билан бир неча эркакларга хизмат килгани хам рост. Гап шундаки, бизнинг фикримизча, бир гурух юнон ижодкор аёллари уз ижодий намуналари билан шоир ёки ёзувчиликка даъвогарлик килар даражада хак-хукукка эга булмагани учун хам бу кобилиятларини факат эркакларнинг кунглини овлаш ва уларга илхом бериш учунгина йуналтирганлар ва бунинг эвазига маълум даражада хак хам олганлар. Чунки

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

кадимги юнонлар кул фохишалардан фаркли равишда гетера хилидаги аслзода аёлларни мустакил ва шарафли касб эгалари деб хисоблашса-да, гетералар фукаро саналмас эди.

Куринадики, кадимги жамиятларда аёлнинг нафакат ижтимоий-сиёсий хаётда, балки оилада хам мустахкам урни, хак-хукуки булмаган. Бугун гендер тенглик гояси дунё буйлаб кулоч ёзаётган кунларга етиб келиш учун минг йилликлар керак булган.

REFERENCES

1. Мифы народов мира. 2 томах. Т.2. - М.: 1988.

2. Кунн Н.А. ^адимги юнон афсона ва ривоятлари. - Т.: 2014.

3. Брагинский И.С. Из истории таджикской народной поэзии. М.: Издательство Академии наук, 1956.

4. Саримсоков Б. Узбек маросим фольклори. - Т.: Фан, 1986.

5. Рабгузий. ^исаси Рабгузий. Биринчи китоб. - Т.: Ёзувчи, 1990.

6. Jurayev, I.M. (2022). Social and living factors of personal crisis. European Multidisciplinary Journal Of Modern Science, Special Issue: Use of Modern Innovation on Integrated Research

7. Jurayev, I.M. (2022). Old views of family and social relations.

8. European Journal of Humanities and Educational Advancements, (Vol. 3 No. 03,pp.276-278).

9. Juraev, I.M. (2022). Expression of neighborliness and social relations in folk proverbs. Scientific Bullettin of NamSU, (5), 640-643.

10. Jurayev, I.M. (2020). Ferdowsi And Uzbek Literature: Household And Social Issues. ACADEMICIA An International Multidisciplinary Research Journal, (Vol. 10, Issue 11, pp. 1345-1349.

11. Жураев, И. (2022). Маиший муаммолар ибтидоси. "Issues Of Philological Education: Problem Issues And Their Innovative Solutions" Collection Of Materials Of The International Conference,(1), 282-284.

12. Жураев, И., Жураев, X,. (2022). Оила кисмати ва жамият такдири. "Issues Of Philological Education: Problem Issues And Their Innovative Solutions" Collection Of Materials Of The International Conference,(1), 163-165.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.