Научная статья на тему 'Таълимнинг узлуксизлиги ва муаммолар ечимига айрим ёндашувлар'

Таълимнинг узлуксизлиги ва муаммолар ечимига айрим ёндашувлар Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
390
85
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
узлуксиз таълим / шахснинг менталитети / педагогика ва психология / давр методикаси / Кейс-стади методи / касбий талабнома (профессиограмма) / миллий педагогик технологияни яратиш / «Ноанъанавий усул» / «Педагогик технология» / « Ўқитиш технологияси». / непрерывное образование / менталитет личности / педагогика и психология / методика периода / метод Кейс-стади / профессиональные требования (профессиограмма) / создание национальной педагогической технологии / «Нетрадиционный метод» / «Педагогическая технология» / «Технология обучения».

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ҳамдамова Венера Анваровна

Бугунги кунда таълим соҳасида миллий ва жаҳон тажрибасидан кенг қўлланиб келинаётганлигини кўриш мумкин. Шахс камолотисиз жамият ва давлат тараққиётини тасаввур қилиб бўлмайди. Мақолада таълим-тарбия инсоният цивилизациясининг асоси эканлиги, фан ва техниканинг тараққиёти сезиларли даражада ўсиб ривожланиб бориши ҳамда дарснинг ташкилий, методик, педагогик, психологик, маънавий, ахлоқий жиҳатларига хос бўлган бошқа хусусиятлари кўрсатиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

НЕПРЕРЫВНОСТЬ ОБРАЗОВАНИЯ И НЕКОТОРЫЕ ПОДХОДЫ К РАССМОТРЕНИЮ ПРОБЛЕМ

В настоящее время можно наблюдать тенденцию широкого использования мирового и национального опыта в образовании. Развитие общества и государства нельзя представить без развития личности. В статье процессы воспитания и обучения характеризуются как основа цивилизации, реального развития науки и техники. Автором высказаны мнения о неразрывности процесса урока и его организационных, методических, педагогических, психологических, духовных и нравственных свойства.

Текст научной работы на тему «Таълимнинг узлуксизлиги ва муаммолар ечимига айрим ёндашувлар»

Хамдамова Венера Анваровна,

Кукон давлат педагогика институти «Мех,нат таълими» кафедраси катта укитувчиси

ТАЪЛИМНИНГ УЗЛУКСИЗЛИГИ ВА МУАММОЛАР ЕЧИМИГА АЙРИМ ЁНДАШУВЛАР

ЦАМДАМОВА В.А. ТАЪЛИМНИНГ УЗЛУКСИЗЛИГИ ВА МУАММОЛАР ЕЧИМИГА АЙРИМ ЁНДАШУВЛАР

Бугунги кунда таълим сох,асида миллий ва жах,он тажрибасидан кенг кулланиб келинаёт-ганлигини куриш мумкин. Шахс камолотисиз жамият ва давлат тараккиётини тасаввур килиб булмайди. Маколада таълим-тарбия инсоният цивилизациясининг асоси эканлиги, фан ва тех-никанинг тараккиёти сезиларли даражада усиб ривожланиб бориши х,амда дарснинг ташки-лий, методик, педагогик, психологик, маънавий, ахлокий жих,атларига хос булган бошка хусу-сиятлари курсатиб утилган.

Таянч суз ва тушунчалар: узлуксиз таълим, шахснинг менталитети, педагогика ва психология, давр методикаси, Кейс-стади методи, касбий талабнома (профессиограмма), миллий педагогик технологияни яратиш, «Ноанъанавий усул», «Педагогик технология», « Укитиш технологияси».

ХАМДАМОВА В.А. НЕПРЕРЫВНОСТЬ ОБРАЗОВАНИЯ И НЕКОТОРЫЕ ПОДХОДЫ К РАССМОТРЕНИЮ ПРОБЛЕМ

В настоящее время можно наблюдать тенденцию широкого использования мирового и национального опыта в образовании. Развитие общества и государства нельзя представить без развития личности. В статье процессы воспитания и обучения характеризуются как основа цивилизации, реального развития науки и техники. Автором высказаны мнения о неразрывности процесса урока и его организационных, методических, педагогических, психологических, духовных и нравственных свойства.

Ключевые слова и понятия: непрерывное образование, менталитет личности, педагогика и психология, методика периода, метод Кейс-стади, профессиональные требования (профессиограмма), создание национальной педагогической технологии, «Нетрадиционный метод», «Педагогическая технология», «Технология обучения».

HAMDAMOVA V..А. CONTINUITY EDUCATION AND SOME APPROACHES TO THE ISSUES CONSIDERARION

The wide range of national and international experience implementation of education sphere successes could be observed nowadays. It is impossible thinking about future of society without improving human behavior. In thie article is argued that education is the basement of human civilization. The author, besides this, tried to show the importance of methodical, pedagogical, psychological and ethical features of establishing classes.

Keywords: continuous education, mentality of personality, pedagogics and psychology, methodology of period, method of case-stady, professional requirements (professiogram), creation of national pedagogical technology, «Unconventional method», «Pedagogical technology», «Technology education».

Цозирги кундаги фан ва техниканинг тарацциёти сези-ларли даражада усиб ривожланиб бориши цамда кенг куламда цулланилиши ижтимоий масалалардан бири булган таълим жараёнида цам цулланишни тацозо этмоцда.

Шу сабабли узлуксиз таълим тизимида таълим сифати ва унинг самарадорлигини ошириш йулларини ишлаб чикиш ва амалий фаолиятда куллаш х,амда тах,лил этиш ишлари амалга оширилиб келинмокда.

Узлуксиз деганда, таълим жараёнида бос-кичлараро, фанлараро ва мавзулараро боF-ликлик тушунилиб, бунда укув мазмуни аввалги таълим-тарбия жараёни такрорла-ниши ёки фанлар орасида илгари сурилаётган фикрнинг мазмун жих,атдан боFлаган х,олда тулдирилиши инобатга олинади. Узлуксизлик эса таълим-тарбия тизимида боскичма-боскич амалга оширилади.

Ватанимиз тараккиёти, унинг ривожлан-ган демократик давлатлар каторидан урин олиши, аввало, униб-усиб келаётган ёшлар-нинг салох,ияти, билимга чанкоклиги ва илм-фан чуккиларини эгаллаган х,олда, баркамол авлод булиб вояга етишига боFлик.

Шахс камолотисиз жамият ва давлат тараккиётини тасаввур килиб булмайди. Таълим-тарбия инсоният цивилизациясининг асоси х,исобланади.

Узбекистон мустакилликка эришган илк кунларданок мамлакатимизнинг буюк кела-жагини таъминлайдиган мух,им омил сифа-тида таълим-тарбия, кадрлар тайёрлаш сох,асини мутлако янги асосда ташкил этишга давлат сиёсати даражасида жиддий ах,амият каратилди. «Таълим туFрисида«ги конун х,амда Кадрлар тайёрлаш миллий дастурининг кабул килиниши бу борадаги ах,амияти асрларга татийдиган жиддий кадам булди.

Мамлакатимиз таълим сох,асидаги туб ислох,отларда инсон манфаатлари, яъни унинг уз ижтимоий мох,ияти, узлигини англаши, мун-тазам ривожланиб бориши, имкониятларини тулик ишга солишига устувор ах,амият берил-ган. Мунтазам давом этадиган ушбу жараёнга х,амох,анг тарзда мактабгача таълим, умумий урта таълим, урта махсус, касб-х,унар таълими, олий таълим, олий укув юртидан кейинги таълим, кадрлар малакасини ошириш ва уларни кайта тайёрлаш, мактабдан ташкари таълим-

дан иборат узлуксиз таълим тизими жорий этилди1.

Маълумки, х,ар кандай жамиятда ёшлар катлами мух,им урин тутади. Шунга кура, х,ар бир жамиятнинг ривожланиб бориши объектив жараён булиб, уни давом этти-риш у уз навбатида янги авлодга заруриятни пайдо килади. Янги авлод эса мавжуд ишлаб чикарувчи кучнинг таркибий кисми ва муайян ишлаб чикариш муносабатларини давом эттира олишга лаёкатли булиши лозим. Зеро, ёшлар муаммосининг яна бир мух,им томони шундаки, жамият ва ёшлар тизимининг мар-казий элементи алох,ида олинган инсон х,исобланади.

Ёшлар уз имкониятларини х,ар доим х,ам туFри бах,олай олмайдилар. Бу эса уларда маъ-навий билим ва одоб меъёрлари етишмас-лигидандир. Укувчиларда миллий-маънавий кадриятларни шаклантириш хусусида фикр юритганда, асосий эътиборни узбек халкининг менталитети билан боFлик жих,атларга каратиш зарур. Маълумки, жамият миллат ва шахснинг менталитети, уларнинг узига хос тарихий анъаналари, диний эътикодлари, урф-одатлари х,исобланади. Хар бир халкнинг менталитети узининг тарихи, яшаш шароити, ижтимоий фаоллиги ва бошка бир канча омиллар билан боFланган булади.

Хар кандай дарс билим беришнинг асосий шакли х,исобланади. Унда ташкилий, методик, педагогик, психологик, маънавий, ахлокий ва адабиётга хос булган бошка хусусиятлар жам-ланади. Дарсга таёргарлик дарснинг йуналиши ва турига боFлик булади. Хозирги давр мето-дикаси ва амалиёти адабиёт дарсларининг хилма-хил турлари ва йуналишларини белги-лайди. Адабий билимлар мазмуни, урганиш боскичлари, урганиш методикасига кура булинади.

Хозирги замон дарсларининг мазмуни ва курилиши узгарди. Укитишнинг анъанавий шаклларини узгартириш масаласи х,акида

1 Интеллектуал ёшлар - Ватанимиз келажаги. - Т.: «Таълим нашриёти», 2014. -4-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

мeтoдиcт oлимлap уз кypcaтaмaлapини 6ep-мoкдa. Улap мaълyм ^липга coлинмaгaн, ^тъий кoмпoзициягa эгa бyлмaгaн, уки-тувчининг дyнёкapaши вa фaнтaзияcи билaн бoFлик.

Лeкин УКИТУВЧИ тoмoнидaн яpaтилгaн ижo-дий жapaён дapc ^илишини yзгapтиpиш билaн чeклaнмaди. Бaлки Укувчининг билим oлиши вa билимлapни бepиш мeтoдикacидaги aниклик Укитиш мaкcaди билaн узвий бoFлик бyлaди.

Билим oлyвчилapнинг дapcлapгa кизикиш-лapи cycaя бoшлaди. Сиp эмac, бугунги кyндa х^м бу жapaёндa кийинчиликлap кyзaтилмoкдa. Myaммoлapни хaл килишдa Укитyвчилap пeдaгoгикaнинг xap хил ycyллa-pидaн фoйдaлaнишмoкдa.

Укув мaшFyлoтлapигa Укyвчилap кизи-Кишини opттиpиш мaкcaдидa нoaнъaнaвий дapcлapнинг хилмa-хил тypлapи Укитyвчилap тoмoнидaн ишлaб чикилмoкдa. Нoaнъaнaвий дapc oлдиндaн yйлaнмaгaн шaкллap opкaли билим бepиш, янги кypилмaлap яpaтишдиp.

Нoaнъaнaвий дapcлap хaкидaги Укитyвчилap Кapaшлapи биp-биpидaн фapк килaди. Бaъзи-лap пeдaгoгик фикpлapдaги илFop кapaшлapгa acocлaниш мycтaкил фикpлaшнинг зaминидиp дeб кapacaлap, бoшкaлap уни пeдaгoгик фик-pлapнинг бyзилишигa oлиб кeлaди, дeб yйлaб, пeдaгoгик жapaёнгa мacъyлият билaн ёндaш-мaйдилap.

Укув жapaёнлapининг зaмoн тaлaблapигa Xaмoхaнглигини янaдa тaкoмиллaштиpиш учун aнъaнaвий ycyллap, зaмoнaвий пeдaгoгик вa aхбopoт-кoммyникaция тeхнoлoгиялapи-дaн фoйдaлaнишгa утиш caмapaли нaтижaлap бepaди.

Зaмoнaвий пeдaгoгикaни жopий килиш acocaн иннoвaциoн ёндaшyв opкaли aмaлгa oшиpилaди. Уз нaвбaтидa иннoвaциoн ёндa-шув yзидa янгиликни мyжaccaмлaштиpгaн Xoлдa тypли acocлapгa кypa гypyхлaнaди. Улapдaн энг acocийлapи пeдaгoгик жapaёнлap тeхнoлoгияcи, ycлyбиёти, вocитaлapидa хaмдa мaъмypият, пeдaгoглap вa yкyвчилap фaoлия-тидaги янгиликлapдaн ибopaт.

Meтoдик aдaбиётлapдa1 нoaнъaнaвий дapc тypлapи кypcaтиб yтилгaн. Биз yлapдaн aйpим-лapини caнaб yтaмиз:

«Юклaш» дapcи;

«Тaдбиpкopлик» дapcи;

«Пpecc-кoнфepeнция» дapcи;

«Mycoбaкa» дapcи;

«Сaхнa» дapcлapи;

«Жaмoa булиб ишлaш» дapcи;

«^apo фикp aлмaшинyв» дapcи;

«Koмпьютep уйини» дapcи;

«Ижoд жapaёни» дapcи;

«Koнcyльтaция» дapcи;

«Аyкциoн» дapcи;

«Укyвчилap тoмoнидaн oлиб бopилaдигaн» дapc;

«Синoв» дapcлapи;

«Ижoдий хиcoбoт» дapcлapи;

«Фopмyлaлap» дapcи;

«Koнкypc» дapcи;

«Бинap» дapcи;

«Умyмлaштиpиш» дapcи;

«Фaнтaзия» дapcи;

«Уйин» дapcи;

«Суд» дapcи;

«Xaкикaтни излaш» дapcи;

«Maъpyзa» дapcи;

«Тepгoвни aълoчилap oлиб бopaди» дapcи;

«Рoллapгa булиб yйнaш» дapcи;

«Сeминap» дapcи;

«Интeгpaл» дapc;

«Пpeдмeтлapapo» дapc;

«Айлaнмa мaшклap» дapcи;

«Экcкypcия» дapcи кaбилap.

Янги пeдaгoгик тeхнoлoгия acocидa oлиб бopилaдигaн укитиш шaклининг cхeмacи 1-жaдвaлдaгидeк бyлaди.

Xoзиpги кyнгa кeлиб, жaмиятимиз жaдaл-лик билaн тapaккий этиб, иктиcoдий вa cиёcий мaвкeи кyндaн-кyнгa opтиб бopмoкдa. Биpoк ижтимoий coхaдa вa, aйникca, тaълим-тapбия жapaёнидa умумий тapaккиётдaн биpoз opкaдa кoлиш ceзилмoкдa. Бyндaй нoхyш вaзиятдaн чикиб кeтиш йyллapидaн биpи тaълим-тapбия жapaёнини кaбyл килингaн дaвлaт cтaндapтлapи acocидa тeхнoлoгиялaш-тиpишдиp. Ривoжлaнгaн биp кaтop мaмлa-

1 Дaвлaтoв K.Д. Meхнaт к8еб тaълим-тapбияcидaн aivia-лий ишлap. - Т.: «Укитувчи», 1995; Дaвлaтoв K.Д. Meхнaт вa тaълим тapбияcи xan^a кacб тaнлaш нaзapияcи вa мeтoдикacи. - Т.: «Укитувчи», 1992.

ЗAMOHAВИЙ TAЪЛИM / COБPEMEHHOE OБPAЗOБAHИE 2018, 1

24 ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ ч_/

1-жадвал. Янги педагогик технология асосида олиб бориладиган мех,нат таълими ук,итишнинг шакли

Билим беришниг асосий максади Ук,итишнинг анъанавий шакллари У^итишнинг ноанъанавий шакллари

Мехнат таълим йуналиши маърузаларини урганиш, укув устахоналарида ишлаш Кириш дарслари. Янги материални урганиш дарси Маъруза дарси. Тадк,ик,от дарси. Билимларни оFзаки бериш дарси. Пресс-конференция дарси

Матолар ва материаллар тахлили ва уларнинг тарихи Тахлил килишнинг турли йуллари оркали умумий дидактик типдаги дарслар Ишчи уйин дарси. Саёхат дарси. Жамоа булиб ишлаш дарси. Конкурс дарси. Суд дарси

Укувчиларнинг техник малакасини ошириш, билимларни назорат килиш Тилни бойитиш дарси. Назорат ва билимларни бахолаш дарси Синов дарси. Семинар дарси. Ижодий хисобот дарси

катларда муваффакият билан кулланиб кели-наётган илFор педагогик технологияларни урганиб, халкимизнинг миллий педагогика анъаналаридан хамда таълим сохасининг шу кундаги холатидан келиб чиккан холда республикамизнинг миллий педагогик техно-логиясини яратиш бугунги куннинг талабидир.

Бугунги кунда таълим жараёнида кулланиб, яхши самара бераётган илFор инновацион таълим методларидан куйидагиларни келти-рамиз:

1. Кейс-стади таълим технологиялари.

2. Модулли таълим технологиялари.

3. Чизмали органайзерлар.

4. Укув лойихаси услуби.

Етакчи хорижий мамлакатларнинг респуб-ликамиз узлуксиз таълим тизими амалиётига самарали татбик этилаётган таълим сифати ва самарадорлигини таъминлашга доир тажри-балари орасида кейс-стади методи алохида урин тутади.

Кейс-стади илк маротаба Гарвард уни-верситетининг хукук мактабида 1870 йилда кулланилган. 1924 йилда эса Гарвард бизнес-мактаби укитувчилари юристларни укитиш тажрибасига таяниб, иктисодий амалиётдаги аник вазиятларни тахлил этиш ва мухокама килишни таълимнинг асосий усули этиб тан-лашганидан кейин мазкур укитиш услуби кенг татбик этила бошлади.

Кейс-стади (ингл. «case» - вазият, ахвол; «stady» - изланиш, урганиш) баён килинган ва талабаларни муаммоли вазият мохиятини ёритиш, унинг максадга мувофик ечимини излашга йуналтирадиган аник, реал, шунинг-дек, сунъий равишда яратилган вазиятнинг

муаммоли-вазиятли тахлил этилишига асосла-надиган таълим усули саналади.

Мазкур метод муаммоли вазиятни хал килиш таълим максадини амалга ошириш, укув натижаларига кафолатли етишишни таъ-минловчи усул ва воситалар тупламидан ибо-рат таълим технологияси хисобланади.

Кейсда тавсифланган аник вазият урга-нишни вокеликка боFлаб куяди. Яъни, тала-бага муаммоли вазиятни хал этишга доир тах-минларни шакллантириш ва аниклаштириш, уларни тахлил килиш, муаммонинг ечимини топишга хизмат киладиган кушимча маълумотни йиFиш, ечимни топиш йулида бажариладиган харакат (боскич)ларни лойихалаштириш имконини беради.

Уз мохиятига кура, кейс ишлаб чикаришда содир буладиган аник муаммоли вазиятнинг тафсилоти саналади. Кейс усули ишлаб чикариш масалаларини машFулотларда тахлил килиш ва хал килиш буйича талабаларга хакикий хаётий вазият буйича фикр юритишни таклиф этиш имкониятига эга. Колаверса, муаммоли вазият баёнида амалий масала-гина эмас, балки муаммони ечиш жараёнида узлаштирилиши зарур булган укув материали хам ифодаланади.

Муаммоларни бартараф этиш йулларини ишлаб чикиш «Кейс стади»га асосланган укитиш технологиясининг асосий максади хисобланади. Технология амалий вазиятларни хал этиш жараёнида урганилган укув мавзуси буйича билимларни мустахкамлаш, муаммоларни тахлил килиш ва унинг ечимини якка тартибда ёки гурухларда еча олиш куникмаларини эгаллаш, ижодий ва мантикий фикрлаш кобилиятини ривожлантириш,

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

Kapopлapни мycтaкил кaбyл килиш хaмдa уз-узини нaзopaт килишгa ёpдaм бepaди.

Kyйидa мeхнaт тaълими фaнини иннoвa-циoн тaълим мyхитидa, яъни ^c мeтoди aco-cидa Укитишгa дoиp нaмyнa кeлтиpaмиз.

Кейс-стади мавзуси: «Газламани сама-рали сотиб олиш».

Keйc-cтaди мaкcaди: тaлaбaлapгa хaётдa дуч кeлиши мумкин бyлгaн мyaммoлapни ^a-лий мacaлaлapни) элeктpoн жaдвaл ёpдaмидa хaл килишни ypгaтиш. Macaлaнинг eчимини мycтaкил paвишдa aниклaш feapyp хoллapдa укитувчи билaн мacлaхaтлaшиш).

Keйc-cтaди бaжapилaдигaн жoй: Keйc «^з-лaмaни caмapaли coтиб oлиш» мaвзycидaги aмaлий мaшFyлoтдa кУллaнилиб, yндa бepил-^н aмaлий тoпшиpиклap ижoдий гypyхдa бaжapилaди.

Keйc билaн ишлaшдa Укyвчилap э^ бyлгaн нaзapий мaтepиaллapгa тaянaди. Keйc мeтo-дидaн кyзлaнгaн мaкcaд, Укyвчилapдa билим-лapини aмaлиётгa тaтбик килиш мaлaкa вa кyникмaлapини шaкллaнтиpиш хиcoблaнaди.

Keйcдa бeлгилaнгaн мyaммoлapни хaл Kилишдa жaмoa булиб ишлaшдa Укyвчилap кичик гypyхлapгa бyлинaди вa кeйc билaн биpгaликдa ишлaшaди. Гypyх aъзoлapининг вaзият, acocий мyaммo вa уни хaл этиш йул-лapи хaкидaги тypли тacaввypлapни мyвo-фиклaштиpишaди. Ечимнинг тaклиф этил-гaн вapиaнтлapини мyхoкaмa килaдилap вa бaхoлaйдилap, кУйилгaн мyaммo ну^и нaзa-pидaн ушбу вaзият учун энг мaкбyл вapиaнтни тaнлaшaди. Myaммoли вaзият eчимигa oлиб кeлaдигaн тaнлaнгaн хapaкaтлap йулини aмaлгa oшиpишнинг aник кaдaммa-кaдaм лoйихacини (дacтypини) бaтaфcил ишлaб чикaдилap. Тaк-димoтгa тaйёpлaнaдилap вa нaмoйиш этилa-дигaн мaтepиaлни pacмийлaштиpaдилap.

Ушбу кeйc тoпшиpиклapини бaжapишдa дapc ишбилapмoнлик yйинидaн фoйдaлaнгaн Xoлдa тaшкил этилиши мaкcaдгa мyвoфик.

Keйc-cтaди peжacи.

1. Keйc тoпшиpиклapи билaн тaнишиш.

2. Аcocий мyaммoни aниклaш.

3. Myкoбил eчимлapни кypиб чикиш.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Гypyхдa вaзифaлapни тaкcимлaш.

5. Жaмoaдa мyхoкaмa килиш вa Kapop ^бул килиш.

6. Ечимлapни aмaлгa oшиpиш.

7. Xиcoбoт бepиш.

Кейс-стадидаги асосий муаммо. Шaхapдa гaзлaмa coтyвчи иккитa paкoбaтдoш фиpмa фaoлият юpитaди. Фиpмaдa кyйидaги хoдим-лap ишлaйди: диpeктop, хиcoбчи, caвдo ишлapи мeнeжepи, бaнк вaкили. Xapидop Kyйидaги хapaктepиcтикaгa эга бyлгaн газ-лaмaни coтиб oлишни иcтaйди: мaтo paнги -Кизил, мaтo тypи - кaлин, фoйдaлaниш муд-дaти - кaмидa 1 йил, хaжми - 150 ypa! (pyлoн). Xapидopнинг 20 миллиoн cyми 6OP. Хapидop шaхapдaги y ёки бу гaзлaмa coтyвчи фиpмaлapдaн биpини тaнлaши кepaк.

Macaлaнинг куйилиши.

1. Xapидopнинг тaлaбигa мoc гaзлaмaни тaнлaш.

2. Гaзлaмa coтиб oлиш учун бyюpтмa бepиш apизacини тyлдиpиш.

3. Хapидopгa кpeдит тaклиф килиш вa ^e-дит бyйичa oйлик тyлoв мaблaFлapи, шунинг-дeк кpeдит учун бoшлaнFич тyлoвни хиcoблaб чикиш.

4. Фиpмa хиcoбчиcи тoмoнидaн фиpмaдa ишлaйдигaн хoдимлapнинг oйлик мaoшлa-pини хиcoблaб чикиш.

5. Macaлaни aниклaштиpиш.

6. Хapидopнинг тaлaбини кaнoaтлaнти-pyвчи гaзлaмa тypлapини инoбaтгa oлиш.

7. Хapидopгa гaзлaмa coтиб oлиш учун Kyлaй бyлгaн кpeдит шapтнoмacини тaклиф Килиш.

Кейс-стадини жамоавий тарзда ечиш учун топширицлар.

Фиpмa диpeктopи учун тoпшиpиклap:

• Жaмoa aъзoлapи билaн биpгaликдa caвдo pacтacи ёки мapкaзи тaшкил килиш (фиpмa хoдимлapи вa yлapнинг вaзифaлapини бeлги-лaш) вa yнгa нoм бepиш.

• Бaхoлaш вapaкacигa кypa, хoдимлapнинг иш фaoлиятини бaхoлaш.

• Maхaллий тapмoк opкaли oлингaн мaъ-лyмoтлapгa acocлaниб хoдимлapнинг иш фao-лиятигa дoиp хиcoбoтни чoп этиш.

Caвдo ишлapи мeнeжepи учун топши-pиклap:

• MS EXCEL дacтypи ёpдaмидa гaзлaмa штиб oлиш учун бyюpтмa блaнкacини pac-мийлaштиpиш;

• мaхaллий тapмoк opкaли oлингaн мaъ-лyмoтлapни диpeктopгa хиcoбoт кypинишидa тaкдим этиш.

Бaнк вaкили учун тoпшиpиклap:

ЗAMOHAБИЙ TAЪЛИM / ^PEMEHHOE OБPAЗOБAHИE 2018, 1

• Маълумки, харидор газлама кредити учун 20 миллион сум микдордаги бошланFич туловни кирита олади. Газлама сотиб олишга етмаган тулов суммаси учун харидор банкдан канча кредит олиши зарур?

МS EXСEL дастурида хисоблаб чикиш:

• Харидор хар ойда банкка канча пул тулаши керак?

• Харидор ортикча канча пул тулайди?

• Кредит бериш шарти. Кредит муддати -12 ой. Йиллик фоиз ставкаси - 24%, 22 ва 18 % (энг афзалини танлаш зарур).

• Жадвал куринишида бажарилган иш хисоботини такдим этиш.

Хисобчи учун топшириклар:

• EСXEL дастурида фирма ходимлари ойлик маошини хисоблаш;

• жадвал куринишида бажарилган иш хисоботини такдим этиш;

Кейс-стади натижаларини расмийлашти-ришга куйилган талаблар (кейс тахлил):

• sуйилган масалани хал килиш учун опти-мал йулни танлаш;

• туFри ва аник хисобот тузиш;

• хисоблашда хатоликка йул куймаслик;

• бажарилган топширикни хатосиз, туFри такдим этиш.

Аудиторияда бажарилган иш учун бахолаш мезонлари ва курсаткичлари куйидагича булади: 8-10 балл - «аъло», 6-8 балл -«яхши», 4-6 балл - «коникарли», 0-4 балл -«коникарсиз».

Укитувчи ва укувчи муносабатларидаги мажбурий итоаткорлик урнини онгли интизом эгаллаши жуда кийин кечади. Укитувчининг бош вазифаси укувчиларда мустакил фикр юритиш куникмаларини хосил килишдан ибо-ратлигини купинча яхши тушунамиз, лекин афсуски, амалда, тажрибамизда унга риоя килмаймиз.

Укувчининг кобилияти ривожланишида педагогларнинг урни бекиёс. Бунинг учун педагоглар махорат сирларини эгаллаши ва уни туFри куллай олиши лозим. Масалан, купгина педагоглар болалар жамоаси билан ишлашда нималарга купрок эътибор бериш борасида уз фикрлари ва тажрибаларини асарларида очиб берганлар. Буюк педагог-лардан бири В.А.Сухомлинскийнинг фикрича, укитувчи тарбияни яхшилаш, самарали нати-жага эришиш ва муносиб фукароларни тар-

биялашда хар бир боланинг калбини билиши лозим1.

Юкорида кайд этилган фикрлардан бугунги кун укитувчиси шахсига нисбатан куйилаётган талаблар мазмуни англанилади. Замонавий укитувчи кандай булиши лозим?

Укитувчи махсус педагогик, психологик ва мутахассислик маълумоти ва методик тайёр-гарлик, шунингдек, юксак ахлокий фазилат-ларга эга шахс саналади.

Узбекистон Республикасининг «Таълим туF-рисида»ги конунининг 5-моддасига мувофик, педагогик фаолият билан шуFулланиш суд хукмига асосан ман этилган шахсларнинг таълим муассасаларида бу фаолият билан шуFулланишига йул куйилмайди.

Замонавий укитувчи шахсида куйидаги фазилатлар намоён була олиши керак:

1. Укитувчи жамият ижтимоий хаётида руй бераётган узгаришлар, олиб борилаётган ижтимоий ислохотлар мохиятини чукур англаб етиши хамда бу борада укувчиларга туFри, асосли маълумотларни бериб бориши лозим.

2. Замонавий укитувчи илм-фан, техника ва технология янгиликлари ва ютукларидан хабардор булиши талаб этилади.

3. Укитувчи уз мутахассислиги буйича чукур ва пухта билимга эга булиши, уз устида тинимсиз ишлаши ва изланиши лозим.

4. Укитувчи педагогика ва психология фан-лари асосларини пухта билиши, таълим-тар-бия жараёнида укувчиларнинг ёш ва психологик хусусиятларини инобатга олган холда фаолият ташкил этиши керак.

5. Укитувчи таълим-тарбия жараёнида энг самарали шакл, метод ва бошкалардан унумли фойдалана олиш имкониятига эга булмоFи даркор.

6. Укитувчи ижодкор, ташаббускор ва таш-килотчилик кобилиятларига эга булиши шарт.

7. Укитувчи юксак даражадаги педагогик махорат, чунончи, коммуникативлик лаёкатига эга булиши, педагогик техника, нутк, юз, кул-оёк ва гавда харакатлари (мимика, жест, пантомимика) конуниятларини чукур узлаштириб олишга эришиши лозим.

1 Илм, фан интеграцияси. Илмий-услубий туплам. - Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2014. -29-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

8. Укитувчи юксак нутк маданиятига эга булиши ва унинг нутки бир катор сифат ва хусусиятларга эга булиши керак.

9. Укитувчи кийиниш маданиятига (содда, озода ва бежирим кийиниш, таълим-тарбия жараёнида укувчиларнинг диккатини куп жалб этувчи турли хил безаклар (кимматбах,о такинчоклар ва ёркин рангли пардоз-андоз воситалари)дан ортикча ва уринсиз фойда-ланмаслик, фасл, ёш, гавда тузилиши, юз киёфаси, х,атто соч ранги ва турмагига мувофик равишда кийинишга одатланиш кабиларга) эга булиши лозим.

10. Укитувчи шахсий х,аётда пок, атрофда-гиларга урнак була олиши лозим.

Укитувчи шахсининг мазкур талабларни узида акс эттира олган ички ва ташки киёфаси унинг укувчилар ва х,амкасблари х,амда ота-оналар уртасида обру-эътибор козонишини таъминлайди.

Узлуксиз таълим тизимида амалга ошири-лаётган ислох,отларнинг икки мух,им кур-саткичи - сифат ва самарадорлик айнан укитувчининг салох,ияти ва касбий мах,оратига узвий алокадордир. Унинг касбий талабно-маси (профессиограммаси) кун сайин кучай-мокда.

Айни дамда шиддат билан ривожаланиб бораётган давлатимизни х,амда уз билими ва кобилияти билан жамиятда уз урнини топган, дунё микёсида х,ам обру-эътибор козонаётган мамлакатимиз ёшларини куриб кунглимиз фахру-ифтихорга тулади, калбимизни шукро-налик камраб олади1.

Мазкур сох,ада амалга оширилаётган айрим ишлар республикамизнинг купгина таълим муассасаларида утказиб келинаётган илмий-амалий анжуманларда2 х,ам мух,окама этилиб, педагогик технологиялардан фойдаланишнинг назарий ва амалий масалаларига эътибор каратилмокда. Шунингдек, республикамизда таълим сох,асида фаолият курсатаётган журнал, газеталарда («Халк таълими» журнали,

1 Турдиева А. Глобаллашув жараёнида узбек миллий таълим тизимининг тарак,к,иёти. - «ФарFона» нашриёти. 2016. -5-б.

2 «Юк,ори малакали кадрлар тайёрлашнинг долзарб масалалари» мавзусида Бухоро давлат университетида 2016 йил 11 мартда, «Педагогика-психология фанлари-нинг таълим тизимини ривожлантиришдаги урни» мавзусида К,ук,он давлат педагогика институтида 2015 йил 20 майда Республика илмий-амалий анжуманлари.

«Маърифат» газетаси) х,ам бу сох,ада олиб борилаётган ишлар кенг ёритиб келинмокда. Педагогик технологиялардан фойдаланиш буйича республикамизда бир катор ижобий ишлар амалга оширилган, муайян тажрибалар тупланаган булса-да, сох,ада айрим муаммо-лар х,ам мавжуд. Энг аввало шуни таъкидлаш зарурки, педагогик технология тушунчаси ва ундан фойдаланиш Fояси х,али билим ва таълим берувчиларнинг маънавий мулкига айла-ниб улгургани йук. Шундан келиб чикиб, хусу-сий фанларни укитиш ишлари жараёнида педагогик технологиялардан суст фойдала-нилмокда, педагогик технологиялардан фойдаланиш буйича тупланган умумий тажрибалар хусусий фанлар иш жараёнига секинлик билан жорий этилмокда.

Хозирги таълим жараёнида компьютер тех-никасидан фойдаланиб, дарсларда слайдлар, виртуал маърузалар, мультимедиалар намойиш этилмокда. Бу эса уз навбатида бун-дай экран кулланмаларини яратиш ва улардан фойдаланишга куйиладиган услубий, ташки-лий, санитария-гигиена коидалари, талабла-рини ишлаб чикишни х,амда амалга жорий этишни талаб килмокда. Бундан ташкари, х,озирда укитиш ишларида «Замонавий технология», «Янги педагогик технология», «Педагогик технология», «Укитиш технологияси», «Таълим технологияси», «Ноанъанавий усул» каби атамалар кенг кулланилмокда. Хусусий х,олларда бу атамалар узига хос айрим маъно-ларни билдиради. Масалан, «Педагогик технология» умумий номни билдирса, «Таълим технологияси» унинг илмий йуналишини, «Укитувчи технологияси» эса амалий йуналишини ифодалайди, колганлари эса х,оси-лавий атамалардир. Мазкур атамаларни умум-лаштириб, таълим (укитиш)нинг фаол (ёки фаоллаштирилган) усуллари деб айтиш мум-кин. Чунки мазкур атама ва номлар кандай айтилишидан катъий назар, уларнинг зами-рида укувчиларга билим бериш, уларни тар-биялаш ишларини фаоллаштириш масаласи ётади.

Мех,нат таълими фани бошка укув фанла-ридан узининг катор хусусиятлари билан туб-дан фарк килишини инобатга олиб:

• фанни укитишда амалий мазмун устувор-лиги;

• ишлаб чикариш билан бевосита узвий ва чамбарчас боFликлиги;

• мужассам фан эканлиги, яъни уни уки-тишда ундан зиёд укув фанлари билан алока-дорлиги хамда бир неча мустакил фанларни камраб олганлиги;

• укитишда уFил ва киз болалар мехнати-нинг узига хослиги;

• шахар ва кишлок мактабларининг моддий-техник жихатдан таъминланганлик даражасига боFликлиги;

• мехнат таълимида ва касбга йуналтириш укитувчи ва усталар касбий махоратининг шаклланиши билим, куникма ва малакалари-нинг узига хослиги;

• укувчиларни илк мактаб ёшиданок касб-хунарга йуналтириш ишлари амалга ошири-лиши;

• касб танлашга йуллаш ишлари мехнат таълими дарсларининг 1-9-синфларида олиб борилишини катъий амалга ошириш ва назо-рат килиш зарур.

Кузатишларимиздан шу нарса маълум булдики, укитувчиларнинг дарс, машFулот олиб бориш усулларидаги бир хиллик - тала-балар ва укувчиларнинг мехнат таълимига булган кизикишларини сусайтиради. Бунинг олдини олиш максадида дарсда укитувчилар фаолиятининг хилма-хиллигини таъминлаш куп укув предметлари катори мехнат таъли-мининг хам диккат марказидаги асосий вази-фалардан булиб, хозирги пайтда талабалар ва укувчиларнинг мехнат таълими дарсларига кизикиши ортишида таълимнинг фаол, ноанъанавий усулларидан кенг фойдаланиш жуда хам зарур булиб колди.

Уйлаймизки, мазкур муаммоларни ижобий хал килиш таълим-тарбия ишларининг келгу-сидаги самарадорлигини ошириш, демакки, баркамол авлод ва етук мутахассисларни тар-биялашдаги мухим омиллардан булиб хисоб-ланади.

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И. Мехнат таълими укитиш технологияси. Укув-услубий кулланма. - Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2013.

2. Интеллектуал ёшлар - Ватанимиз келажаги. - Т.: «Таълим», 2014.

3. Турдиева А. Глобаллашув жараёнида узбек миллий таълим тизимининг тараккиёти. - «ФарFона», 2016.

4. Илм, фан интеграцияси. Илмий-услубий туплам. - Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2014.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.