Научная статья на тему 'ТАЪЛИМНИ ТАШКИЛ ЭТИШДА ТАДБИРКОРЛИКНИНГ ШАКЛЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ МЕТОДЛАРИ'

ТАЪЛИМНИ ТАШКИЛ ЭТИШДА ТАДБИРКОРЛИКНИНГ ШАКЛЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ МЕТОДЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
таълимни ташкил этиш / илмий-маърифий ва илмий-техникавий салоҳият / инновациялар / кичик тадбиркорлик / миллий хунармандчилик.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Абдурашидов Адҳамжон Абдуҳамитович

Ушбу маколада таълимни ташкил этишда тадбиркорликнинг шаклларидан фойдаланиш методлари, инновацияларни иқтисодиётга кенг тадбиқ этиш орқали мамлакатнинг барча соҳаларини ривожлантириш уларда тадбиркорлик кўникмаларини ривожлантиришга алоҳида эътибор қаратилаётгани хакида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Абдурашидов Адҳамжон Абдуҳамитович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМНИ ТАШКИЛ ЭТИШДА ТАДБИРКОРЛИКНИНГ ШАКЛЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ МЕТОДЛАРИ»

ТАЪЛИМНИ ТАШКИЛ ЭТИШДА ТАДБИРКОРЛИКНИНГ ШАКЛЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ МЕТОДЛАРИ

Абдурашидов Адх,амжон Абдух,амитович

^укон давлат педагогика институти доценти,Фалсафа фанлари буйича педагогика доктори

(PhD)

https://doi.org/10.5281/zenodo.11199970

Аннотация. Ушбу маколада таълимни ташкил этишда тадбиркорликнинг шаклларидан фойдаланиш методлари, инновацияларни ицтисодиётга кенг тадбиц этиш орцали мамлакатнинг барча со^аларини ривожлантириш уларда тадбиркорлик куникмаларини ривожлантиришга алощда эътибор царатилаётгани хакида фикр юритилган.

Калит сузлар: таълимни ташкил этиш, илмий-маърифий ва илмий-техникавий салощят, инновациялар, кичик тадбиркорлик, миллий хунармандчилик.

Аннотация. В данной статье рассматриваются методы использования форм предпринимательства в организации образования, развития всех отраслей страны через широкое применение инноваций в экономике, а также особое внимание уделяется развитию в них предпринимательских навыков.

Ключевые слова: научно-образовательный и научно-технический потенциал, инновации, малое предпринимательство, народное мастерство.

Abstract. This article discusses methods of using forms of entrepreneurship in the organization of education, the development of all sectors of the country through the widespread use of innovations in the economy, and also pays special attention to the development of entrepreneurial skills in them.

Keywords: competitiveness of the state, scientific and educational and scientific and technical potential, innovations, small business, folk craftsmanship.

Юртимизда оилада миллий хунармандчилик оркали тадбиркорликни ривожлантириш учун барча шароитлар яратилмокда. Хусусан, мамлакатимизда тадбиркорлик фаолияти ривожига каратилаётган эътибор ички бозорни ракобатбардош ва сифатли махсулотлар билан таъминлаш, давлат экспорт салохиятини ошириш, янги иш Уринлари яратиш, ахоли даромадларини хамда турмуш фаровонлигини оширишда мухим омил булмокда.

Тадбиркорлик бу - оила аъзолари томонидан таваккал килиб ва уз мулкий жавобгарлиги остида даромад (фойда) олиш максадида амалга ошириладиган ташаббускорлик фаолиятидир. Бугунги кунда Президентимиз Ш.Мирзиёев томонидан ташаббускорлик фаолиятлари куллаб-кувватланмокда. Улар: —Бизнинг яна бир мухим вазифамиз - кичик бизнес ва тадбиркорлик сохасини куллаб-кувватлаш ва рагбатлантириш, мамлакатимиз иктисодий кудратини, юртимизда тинчлик ва баркарорлик, ижтимоий тотувликни мустахкамлашдан, бу соха улушини янада ошириш учун кулай шарт-шароитлар яратиб беришдан иборат. Нега деганда, тадбиркор нафакат узини ва оиласини, балки халкни хам, давлатни хам бокади. Мен такрор булса хам, айтишдан хеч качон чарчамайман, яъни «Халк бой булса, давлат хам бой ва кудратли булади». Шунинг учун бундан кейин тадбиркорликни ривожлантиришга тускинлик килиш - давлат сиёсатига, Президент сиёсатига тускинлик килиш, деб бахоланади. Принципиал жихатдан гоят мухим

булган бу позитсиямизни яна бир бор алохида таъкидлаб утишни мухим ва зарур деб хисоблайман, -деб айтиб утганлар.[14].

Янги иш уринлари ташкил этиш, бандликни таъминлаш ва ахоли даромадларини ошириш масалалари доимо эътиборимиз марказида булиб колмокда.

Иш уринларини ташкил этиш ва ахоли бандлигини таъминлаш буйича минтакавий дастурларнинг амалга оширилиши натижасида 2018 -йилда карийб 970 минг киши иш билан таъминланди. Бу иш уринларининг 60,3 фоиздан ортиги кишлок жойларда яратилди. Бу борада кичик корхоналар, микрофирмалар ва якка тартибдаги тадбиркорликни ривожлантириш эвазига 480 мингдан ортик, касаначиликни кенгайтириш хисобидан эса 210 мингдан зиёд иш урни ташкил этилди.

Бозор муносабатлари шароитида мамлакат иктисодиётини тараккий этишининг асосий омилларидан бири кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришдан иборат. Бозор ва тадбиркорлик узаро бир-бири билан боглик тушунчалар хисобланади.

Хуш, "тадбиркор", "тадбиркорлик" тушунчалари кандай мазмунга эга ва нимани англатади? Бу тушунчаларни биринчи булиб XVII аср охири ва XVIII аср бошларида инглиз иктисодчиси Ричард Кантилон куллаган. Унинг фикрича, тадбиркор - таваккалчилик шароитида фаолият курсатувчи кишидир. Шу боисдан у ер ва мехнат омилини иктисодий фаровонликни белгилаб берувчи бойлик манбаи деб билган.

Тадбиркорлик (инглизча - enterprise, enterprising, русча - предпринимательство) -фойда олиш максадида фукаролар ва юридик шахсларнинг уз ташаббуси асосида мустакил фаолиятидир. Р.Хакимов эса "тадбикорлик куникмаси" тушунчасини куйидагича шархлайди: иктисодий билим асосларини пухта узлаштириш, хужалик юритиш ёки бошкарув сохасида маълум тажрибаларга эга булиш, юзага келувчи муаммоларни уз вактида ва ижобий хал этиш, хужасизлик, сусткашлик ва моддий маблагдан окилона ойдалана билмаслик каби холатларга йул куймаслик, аксинча, мавжуд имкониятлардан тулаконли фойдаланиш, истикболни кура олиш, бозорда устувор урин тутувчи талаб хусусида етарли даражада маълумот туплай олиш борасида орттирилган муайян тажриба. Муалллифнинг фикрича, тадбиркорлик куникмасини шакллантириш мураккаб ва куп боскичли жараён булиб, мазкур жараён "шахсга иктисодий билим асослари хусусидаги маълумотларни бериш, уларни хужаликни юритиш ёки муайян ишлаб чикариш жараёнини окилона бошкариш, бу борада юзага келувчи муаммоларни уз вактида ва ижобий хал этиш, мавжуд имкониятлардан тулаконли фойдаланиш, истикболни кура олиш, бозорда устувор урин тутувчи талаб хусусида етарли даражада маълумот туплай олиш тажрибаларини хосил килишга йуналтирилган педагогик фаолият мазмуни"ни ифодалайди.

Узбекистон Республикасининг — Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тугрисидаИги ^онунда тадбиркорлик тушунчасига куйидагича таъриф берилади: "Тадбиркорлик фаолияти (тадбиркорлик) - тадбиркорлик фаолияти томонидан конун хужжатларига мувофик амалга ошириладиган, таваккал килиб ва уз мулкий жавобгарлиги остида даромад (фойда) олишга каратилган ташаббускор фаолиятдир". Бу сохада фикр юритган олимларимиз тадбиркорга нисбатан "уддабурон, ишнинг кузини билувчи, ташаббускор инсон" - деган таърифни куллашган.

Иктисодчи олим В .Шепелевнинг фикрича, "тадбиркорлик - яратувчанлик фаолияти булиб, у ахолининг тулов кобилиятига эга булган талабини кондиришнинг янги имконияларини ишга солишга каратилган фаолиятдир".

Демак, юкоридаги фикрлардан хулоса килган холда, тадбиркорлик тушунчасига куйидагича таъриф беришимиз мумкин:

"Тадбиркорлик шахсий манфаатини кондиришга асосланган, уз мулкий жавобгарлиги остида даромад (фойда) олишга каратилган хамда таваккалчилик ва ташаббускорлик фаолиятини амалга оширадиган, бошка ижтимоий субъектлар топшириги билан амалга ошириладиган фаолиятдан фаркли уларок, янгиликка интиладиган шахсларнинг ташаббускор фаолиятидир".

Бошка хар кандай сохада булгани каби тадбиркорлик билан шугулланмокчи булган хар кандай шахс муайян билим ва куникмаларга эга булиш лозим. Албатта, даставвал шу соха учун керакли булган назарий билимларни бойитишга харакат килиш керак.

Сохибкирон Амир Темур тадбиркорлик фаолиятини куллаб-кувватлаб ва тадбиркорларни улуглаб, уларнинг нафакат узи балки жамият учун хам катта нафи тегишини, инсон доимо фаол булишини таъкидлаб, уз тузукларида "Ишбилармон, мардлик ва шижоат сохиби, азми катъий, тадбиркор ва хушёр бир киши, минг-минглаб, тадбирсиз, локайд кишилардан яхшидир", деб курсатади.

Австриялик олимлар Л.Мизес ва Ф.Хайек уз тадкикотларида тадбиркорнинг шахсий кобилиятлари вахусусиятлари, яъни унинг узгарувчан иктисоди-ижтимоий ходисаларга муносабати, карор кабул килишдаги мустакиллиги, бошкариш кобилиятига, шунингдек. Тадбиркорликнинг иктисодий тизимни мувозанатлаштиришдаги ва тартибга солишдаги ролини тахлил килишга жиддий эътибор каратганлар.

Америкалик иктисодчи олимлар Р.Хизрич ва М.Питерслар тадбиркорликни кийматга эга булган бирон бир янги нарса, ашёни яратиш жараёни, тадбиркорни эса бунинг учун зарурий куч ва вакт сарфлаб, уз зиммасига молиявий, психологик ва социал рискларни олувчи хамда буларнинг эвазига мукофот сифатида пул ва ютуклардан коникиш олувчи шахс, деб таърифлаган.

Америкалик олим, Нобель мукофоти лауреати Р.Коузнинг фикрича, тадбиркор ишлаб чикариш харажатларини кискартиришга каратилган фаолиятни бошкариш ва мувофиклаштиришнинг мукобил йуллари ва воситаларини излайди.Фирма эса иктисодий фаолиятни ташкил этиш. Ресурсларнинг йуналишлари тадбиркорга боглик булган шароитда итисодий, хукукий муносабатлар йигиндисидан иборат.

Америкалик олимлар К.Макконнелл ва С.Брю тадбиркорни ишлаб чикариш омилларини бирлаштирувчи, катализатор вазифасини бажарувчи, бизнес юритишда карорлар кабул килувчи, янги технологияларни жорий этувчи, янги махсулотлар ишлаб чикаришга интилувчи, риск килишга мойил шахс сифатида изохлайдилар.Жумладан, "Тадбиркорлик ва тадбиркорлар фаолиятининг кафолатлари тугрисида"ги Узбекистон Республикаси конунида таърифланишича тадбиркорлик - юридик ва жисмоний шахслар томонидан мулкий маъсулият остида, мавжуд конунлар доирасида, даромад (фойда) олиш максадида, тахлика билан амалга ошириладиган иктисодий фаолиятдир. Ушбу конунида тадбиркорлик шакллари хакида хам фикр юритилган булиб улар куйидагилардан иборат:

- якка тартибдаги фаолият;

- ёлланма мехнатни жалб этиш асосида амалга ошириладиган тадбиркорлик;

- бир гурух фукаролар ва юридик шахслар томонидан амалга ошириладиган жамоа тадбиркорлиги ёки хамкорликдаги тадбиркорлик;

^онун тадбиркорлик фаолиятини субъектларига кенг имкониятлар яратиш максадида фукаролар ва юридик шахсларнинг узларича макбул булган шаклларда

тадбиркорлик бyйича фаолиятни амалга оширишларини назарда тутади. Тадбиркорликни якка тартибдаги фаолият асосида амалга ошириш деганда, мулкчилик субъектининг Узи мустакил тарзда ктисодий фаолиятнинг y ёки бу тури буйича тадбиркорлик билан шyFyлланиши тушунилади. Бу шаклда тадбиркорликни амалга оширишда субъект сифатида факат фукаролар катнашади. Фукароларнинг якка тартибдаги мехнатига асосланган тадбиркорлик шакли хам куп кулланилиши учун уларга хар томонлама ёрдам курсатиш айникса мухимдир.

Тадбиркорлик фаолияти билан шyFyлланишда мулкка эгалик хукуки мухим ахамият касб этади. Тадбиркор уз фаолияти давомида мулкий муносабатлар субъектига айланади. Фаолият курсатаётган тадбиркорларга бозорни харидоргир махсулотга тулдира оладиган, ишлаб чикариш жараёнига янгиликларни жорий эта оладиган, ракобатбардош, халол, узига хос ташкилотчилик кобилиятига эга булган, жамиятнинг иктисодий ривошланиши хамда халк фаровонлигига муносиб хисса куша оладиган сифатларга эга булиши зарур. Узбекистон Республикасида тадбиркорлик фаолиятига ва уни давлат томонидан куллаб-кувватлашга катта эътибор берилмокда. Ш.Шодмонов тадбиркорлик фаолиятининг ривожланиш шарт-шароитлари хакида куйидагича фикр билдирган: ".. .тадбиркор хужалик юритишда унинг бирон турини танлаш, ишлаб чикариш жараёнини амалга ошириш, уни узгаришларга мослаштириш, манбаларни танлаш, ресурс топиш, махсулот сотиш, уларга бахо белгилаш, фойдани тасарруф килиш ва шу кабилар буйича маълум хукук ва эркинликлар мавжуд булишини такозо этади". Муаллифларнинг кайд этишича, бугунги Узбекистон Республикаси конунчилик асосларига кура тадбиркорлик фаолияти куйидаги шаклларда ташкил этилади.

Таъкидлаш жоизки, утган тарихий даврда ушбу йуналишда анчагина салмокли ишлар амалга оширилди. Хусусан, тадбиркорликнинг хукукий асослари яратилиб, ривожлантирилди. Инсонда изланиш, интилиш ва ташаббус yЙFOтиш манбаига айланиб улгурган хусусий мулкни химоя килиш ва унинг дахлсизлигини таъминлашнинг самарали механизмлари яратилди. Фукароларда тадбиркорлик фаолиятини конуний асосда юритиш маданияти шаклланди, давлат органларида улар ишига асоссиз аралашувлар кескин камайди, чет эллик инвесторлар билан юртимизда хамкорликда бизнес юритиш учун кушимча шарт-шароитлар мухайё килинди. Пировард натижада бу саъй-харакатлар Узбекистонида тадбиркорликнинг равнак топишига мухим омил булмокда.

REFERENCES

1. Худойбердиев З. Тадбиркорлик ва бизнес асослари: Касб-хунар коллежларива академик лицейлар учун укув кулланма. 6-нашр умумий тахрири остида;-Т.:, "ИЛМ ЗИЁ", 2014-342б.

2. Schnepp, Gerald J. and Howard R. Bowen. 2007. "Social Responsibilities of the Businessman." The American Catholic Sociological Review 15(1):42.

3. Katherine M. B. 2006. "Knowledge as a Marketing Strategy: Cultural Information and Ethnic Crafts in the Retail Environment" A thesis submitted in partial satisfaction of the requirements for the degree Master of Arts i n Latin American Studies. University of California, San Diego 200в. P103

4. Courtney Lee Weida. "Crafting Creativity & Creating Craft" Adelphi University, New York, USA. 2014 Sense Publishers.p-82

5. "The EFA movement". United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. Retrieved 11 Sep 2010.

6. United Nations Millennium Development Goals website, retrieved 21 September 2013

7. UNESCO. "Word Education Form Press Kid" (PDF). Retrieved 3 March 2013.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.