CC BY
0TA'LIM XIZMATLARI UCHUN MARKETING ARALASHMASINING MOHIYATI
Saxobiddinova Nilufarxon Kamoliddin qizi
QDPI, Maktab menejmenti yo'nalishi talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.11182343
Annotatsiya. Hozirgi kunda eng muhim va dolzarb masalalardan biri bu ta'lim xizmatlari marketinggi bo'lib kelmoqda. Ushbu maqolada ham aynan ta'lim xizmatlari marketinggida marketingaralashmasi borasidafikrlar berib o'tilgan.
Kalit so'zlar: ta'lim marketinggi, marketing kompleksi, marketing aralashmasi, ta'lim xizmatlari.
Аннотация. В настоящее время одним из наиболее важных и актуальных вопросов является маркетинг образовательных услуг. В этой статье также даются мысли о комплексном маркетинге именно в сфере маркетинга образовательных услуг.
Ключевые слова: образовательный маркетинг, маркетинговый комплекс, комплекс маркетинга, образовательные услуги.
Abstract. Currently, one of the most important and urgent issues is the marketing of educational services. This article also gives thoughts on integrated marketing specifically in the field of marketing educational services.
Keywords: educational marketing, marketing complex, marketing complex, educational services.
Mahsulot bozori uchun "to'rtta klassik marketing kompleksi" - 4P formulasi ishlab chiqilgan bo'lib,ushbu kontseptsiyani taklif qilgan Garvard universiteti professori Nil Bordain uni shirinlik retsepti bilan taqqosladi: bu ma'lum raqamli qiymatlar yoki nisbatlarning formulasi emas, balki noyob pazandachilikni yaratishi kerak bo'lgan ingredientlarning noyob kombinatsiyasi yani birlashmasi ekanligini aytib o'tgan.[1] Ushbu formulaning elementlari bozordagi korxona faoliyatining ichki omillari bo'lib, uning muvaffaqiyatini ta'minlashda asosiy o'rin tutadi.
Marketing aralashmasining asosiy elementlari (marketing miks yoki "marketing aralashmasi") mahsulot, narx, sotish joyi va mahsulot kabilarni ilgari surish hisoblanadi. Lekin xizmatlar ko'rsatishda yana uchta omil muhim ahamiyatga ega, ekanligi ham namoyon bo'ldi. Ular quyidagilar: iste'molchiga ko'rinmaydigan ichki tizimi bilan tashkilotning o'zi, mijoz o'zaro aloqada bo'lgan xodimlar (tashkilotning ko'rinadigan qismi) va xizmat ko'rsatadigan moddiy muhit. P. Eiglie va E. Leangard tomonidan xizmat ko'rsatish modelida qayd etilgan ushbu uchta qo'shimchalar, nihoyat, "yetti P" nazariyasi mualliflari B. Booms va M. Bitner tomonidan nazariy jihatdan asoslab berildi [3]. Bugungi kunda xizmatlarning mahsulot sifatidagi o'ziga xosligi xizmatlar marketingi kompleksining quyidagi elementlarida ko'rinadi:
- Mahsulot sifati, ko'rsatilayotgan xizmatning mohiyati, qoniqarli va maqsadli iste'molchining ehtiyojlari;
- Narxlar tizimi;
- Joy - sotish joyi va savdo amalga oshiriladigan muhit;
- Rag'batlantirish yoki sotish bo'yicha yordam berish;
- Xizmat ko'rsatish jarayoni bilan bog'liq bo'lgan jarayon protseduralari;
- Xizmat ko'rsatuvchi tashkilotning muhiti, potentsial mijoz bilan aloqada bo'lgan belgilar va jismoniy ob'ektlar va xizmatlarning o'zi haqida jismoniy dalillar;
Tashkilot xodimlari (ishtirokchilari), shuningdek xizmatlar ko'rsatish jarayonida ishtirok etuvchi mijozlar ham xizmat sifatiga ta'sir qiladi va xizmat ko'rsatuvchi tashkilotning targ'ibotchilari bo'lishi mumkin yoki aksincha, buning uchun "aksi-reklama" qilishlari mumkin ham bo'ladi.
Agar korxona yoki xizmat ko'rsatish tashkiloti diversifikatsiyalangan bo'lsa, unda har bir xizmat yoki mahsulot turi uchun o'z marketing aralashmasi o'zi uchun ishlab chiqqan bo'ladi.[4] Marketing faoliyati uchun mas'ul bo'lgan tashkilot menejerlari va mutaxassislarining vazifasi marketing aralashmasi elementlarining to'g'ri nisbatini topish, buning uchun moddiy xarajatlar, xodimlar va vaqt potentsialini to'g'ri taqsimlashdan iborat bo'ladi.
Ta'lim xizmatlari marketing kompleksi elementlarini quyidagicha ko'rishimiz mumkin:
1) Ta'lim xizmatini mahsulot sifatida tushunish mumkin, chunki u maqsadli iste'molchining bilim, shaxsiy takomillashtirish va kasbiy ko'nikmalarga bo'lgan ehtiyojlarini qondirib boradi. Ta'limni tovar bilan solishtirish ma'lum bir darajada qiyin hisoblanadi.Shunigdek, bu xususda bizning fikrimizcha, T.I. Chernousenkoning qo'shimcha ta'lim tizimiga bag'ishlangan asarida ham berib o'tilgan. Ta'lim muassasasi faoliyati natijasini "ta'lim mahsuloti" deb atash to'g'ri bo'ladi [5]. Ushbu nom bilan bog'liq holda, ta'lim xizmatlarini ko'rsatish natijalarining sifati, ularning bozordagi raqobatbardoshligi, bunday mahsulotlarni ishlab chiqarishda mehnatning tijorat maqsadga muvofiqligi va samaradorligi haqida gapirish mumkin. Ta'lim muassasasi uchun bunday mahsulotlar, birinchi navbatda, o'quvchilarning bilim va ko'nikmalaridir. Ammo T.I.Chernousenkoning o'quv mahsulotlariga tadqiqotlar, insholar, badiiy asarlar, texnik ishlar, uslubiy mahsulotlar va ko'ngilochar tadbirlar kiradi. Tor tijorat ma'nosida ushbu turdagi mahsulotlar tovar ayirboshlash uchun mo'ljallangan real tovarlarga mos keladi. Garchi ta'lim muassasasi faoliyati natijasida ular dastlab tijorat sotish uchun yaratilmagan. Turli xil ta'lim turlari bo'yicha o'quv mahsulotlari ro'yxati muassasalar o'zlariga tegishli bo'lishi mumkin.
2) Ta'lim xizmatlariga narxlar tizimi ta'riflar tushunchasi bilan bog'liq. Ta'lim xizmatlari uchun ta'riflar odatda yiliga bir marta belgilanadi. Ta'lim tariflarini belgilashning o'ziga xosligi ularning "vaqt smenasida".[2] Oliy o'quv yurtlari, maktablar va o'rta-maxsus ta'lim muassasalarining ta'lim xizmatlari narxlarining o'zgarishi o'quv yili boshlanishi bilan bog'liq. Ammo barcha moliyaviy hisobot hujjatlarida kalendar yil oxirida daromad va zararlarni ko'rsatish odatiy hol sanaladi.
Ta'lim xizmatlarining narxi ularning sifati, ta'lim muassasasining moliyaviy imkoniyatlari, shuningdek, ma'lum bir mintaqa yoki hududdagi ta'lim bozori sharoitlari bilan bog'liq. Narxlarni narxga nisbatan ko'rish ham mumkin bo'ladi. O'sish xizmatlar va ta'lim tashkilotining imidji va xizmatlarining nufuzini hisobga olgan holda amalga oshiriladi.
3) Xizmat ko'rsatish joyi va o'quv muhiti, ikkalasi ham tashkilotning ijobiy imidji va o'qituvchilar va talabalar o'rtasidagi o'zaro munosabatlar jarayoni uchun muhim hisoblanadi. Ta'lim xizmatlarini ko'rsatishning o'ziga xos xususiyati shundaki, ularning iste'molchisi mustaqil ravishda ijodiy bo'lishi kerak (yagona istisno, ehtimol, maktabgacha ta'lim xizmatlaridir). Talaba, maktab o'quvchisi yoki malaka oshirish bo'yicha mutaxassisning o'quv jarayoniga uning natijalariga shaxsiy qiziqishi o'qitish muvaffaqiyatining zaruriy sharti bo'lib xizmat qiladi.
4) Savdoga yordam berish yoki marketing tili bilan aytganda, mamlakatimiz ta'lim tizimida xizmatlarni ilgari surish boshlang'ich bosqichda bo'lib, hozirda rivojlanib kelmoqda. Asosan, ta'lim tashkilotlari kirish imtihonlari arafasida o'zlarining potentsial talabalari bilan aloqa qilish haqida bosh qotirishadi. Shu maqsadda bosma materiallar tarqatilada, tashkilot haqida plakatlar, ommaviy axborot vositalarida reklama roliklari tayyorlanib kelinmoqda.
5) Eng muhimi narsa bu - ta'lim muhiti, ta'lim tashkilotining muhiti marketing nuqtai nazaridan har doim ham bir xil bo'lavermaydi. Atrof-muhit haqida gapirganda, marketologlar tashkilot
falsafasini, uning tamoyillarini - mahsulot yoki xizmatga o'ziga xos xususiyatni, "savdo belgisini" beradigan barcha narsalarni aks ettiruvchi maxsus ishlab chiqilgan ob'ektlar, belgilar, rang sxemalarini anglatadigan ko'plab narsalar mavjud.
Xulosa o'rnida shuni aytish mumkinki, ta'limda marketing kompleksi tarkibiy qismlarining o'ziga xos xususiyatlarini umumlashtirgan holda, nazariya yana bir bor amaliyotga ergashishini ta'kidlay olamiz. Ta'lim muassasasining ichki muhitini shakllantirishning ko'plab uslublari va vositalari iqtisodiy va marketing tadqiqotlarida umuman tasvirlanmagan, ammo o'quv amaliyotida uzoq vaqtdan beri qo'llanililib kelinmoqda. Ularning klassik marketing kontseptsiyalari bilan to'liqroq tushunilishi va taqqoslanishi ushbu foydalanishni yanada mazmunli va samaraliroq qiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Маркетинг образовательных услуг/ И. В. Захарова. - Ульяновск: УлГТУ, 2008. - 170 с.
2. Анурин, В. Ф. Маркетинговые исследования потребительского рынка: учебное пособие /В. Ф. Анурин, Е. В. Евтушенко, И. И. Муромкина. - СПб : Питер, 2006. - 270 с.
3. Bitner, M.J., Booms, B.H., Tetreault, M.S. The Service Encounter: Diagnosing Favorable and Unfavorable Incidents. - Jornal of Marketing, January 1990.
4. Umarovna, Rajabova Gavkhar. "IMPROVING THE PERFORMANCE MANAGEMENT OF THE HIGHER EDUCATION SYSTEM IN THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN." Open Access Repository 8.11 (2022): 81-86.
5. Черноусенко, Т.И. Моделирование системы дополнительного образования (на примере инновационного образовательного учреждения). Автореф. дис. к.п.н. / Т.И.Черноусенко. - Саратов, 2003. - 23 с.
