CC BY
0TA'LIM SOHASIDA DAVLAT-XUSUSIY SHERIKLIK
1Radjabova Gavxar Umarovna, 2Komilov Azizxon Ravshanbek o'g'li, 3Gayratjonov Xumoyunmirzo Gayratjon o'g'li
1Qo'qon davlat pedagogika instituti, Ta'lim menejmenti kafedrasi dotsenti
2'3Qo'qon davlat pedagogika instituti, Maktab menejmenti ta'lim yo'nalishi talabalari https://doi.org/10.5281/zenodo.11182066
Annotatsiya. Maqolada hozirgi zamonaviy iqtisodiyotda asosan davlat-xususiy sherikligining rivojlantirish muammolari va istiqbollari va ularning iqtisodiyot tarmoqlari bo'yicha o'ziga xos xususiyatlari bayon etilgan. Shuningdek, yaqin kelajakda davlat-xususiy sheriklikmexanizmini qo'llashni rag'batlantirish uchun bir qator zarur bosqichlarni izchilamalga oshirishyo'nalishlari ilmiy jihatdan asoslanib berilgan.
Kalit so'zlar: davlat-xususiy sheriklik, davlat-xususiy sheriklik loyihasi, me'yoriy hujjatlar, xususiy moliyaviy tashabbus modeli, maxsus moliyaviy kompaniyalar, hayotiylik tsikli.
Abstract. The article describes the problems and prospects for the development of a public-private partnership, mainly in the current modern economy, and their peculiarities in the branches of the economy. Also, in the near future, the directions for the consistent implementation of a number of necessary stages to promote the use of the mechanism of Public-Private Partnership are given scientifically based.
Key words: public-private partnership, public-private partnership project, regulatory documents, private financial initiative model, special financial companies, life cycle.
Ta'lim sohasidagi davlat-xususiy sheriklik (DXSH) umumiy maqsadlarga erishish uchun davlat ta'lim muassasalari va biznes tuzilmalarining o'zaro manfaatlarga asoslangan o'zaro hamkorligi sifatida ifodalanishi mumkin. Bu hamkorlikni qonunchilik va maxsus kelishuvlar asosida ta'limga oid loyihalarni amalga oshirish maqsadida davlat va biznes o'rtasidagi ittifoq ekanligini ham aytish mumkin.
DXSH sohasidagi, shu jumladan ta'lim sohasidagi qonunchilik, shu jumladan, ushbu faoliyatni tartibga solishning moliyaviy mexanizmlari tahlili uning nomukammalligi va o'z samaradorligini isbotlagan umume'tirof etilgan xorijiy hujjatlarga mos kelmasligini ko'rsatadi. Ushbu qonunning asosiy muammolari:
* qonun hujjatlarining ommaviyligi;
* formulalar va asosiy tushunchalarning noaniqligi;
* ayrim qonun hujjatlarining bir-biriga mos kelmasligi;
* qonunlar va boshqa qonun hujjatlarini amalga oshirish mexanizmlarining yo'qligi.
DXSH loyihasida ishtirok etuvchi xususiy kompaniyalar va xayriya tashkilotlarining soliqqa
tortilishini optimallashtirish va amalga oshirish uchun katta miqdorlarni kafolatlash muammosi anchadan buyon kechikmoqda.
Bugungi DXSH loyihasi ta'lim va ilmiy muassasalar hamda boshqa muassasa va tashkilotlarni birlashtirgan universitet majmualarini yaratish va rivojlantirishda katta rol o'ynashga chaqirilgan. Bunday innovatsion tuzilma o'quv jarayonining samaradorligi va sifatini oshirish, tegishli yo'nalishni rivojlantirish, mutaxassislar tayyorlash, ilmiy tadqiqotlarni amalga oshirish, innovatsion ishlanmalarni ishlab chiqish uchun intellektual, moddiy, axborot va inson resurslaridan maksimal darajada foydalanish imkonini beradi. loyihalar.
Bugungi kunda biznes talab qilinmoqda va ta'lim sohasidagi ijtimoiy investitsiyalarni rivojlantirishga faol hissa qo'shmoqda. Bizning zamonamizda kompaniyaning ijtimoiy
mas'uliyatining asosiy mazmuni ta'lim muassasalari, tarkibiy bo'linmalar, o'quv va ilmiy jamoalar bilan o'zaro hamkorlik, kompaniyaning mavjudligini kengaytirish, shuningdek, ta'lim jarayonining o'zida, shu jumladan boshqaruv organi, shu jumladan nazorat, monitoring va boshqa turdagi kengashlar. Shu bilan birga, asosiy xususiy sektor xayriya yordami, homiylik yoki oddiy ehsonlar bilan cheklanib, bugungi kungacha faol ishtirok etish va o'z-o'zini tarbiyalashga, o'z-o'zini rivojlantirishga, moddiy bazani yaxshilashga, noyob mutaxassislar va tizimlarni jalb qilishga qaratilgan; kadrlar tayyorlash, shuningdek, ta'lim tizimini modernizatsiya qilish jarayoni va uning mavjud hududi, boshqa xayriya tashkilotlarining mablag'larini jalb qilish, shuningdek, zamonaviy ta'lim loyihalari va tuzilmalarini amalga oshirish uchun shaxsiy byudjetlar va DXH asosida. Bir kompaniya ichida ham, oliy ta'lim doirasida ham korporativ universitetlarning tashkil etilishi odatiy misoldir.
Ta'limga ijtimoiy investitsiyalarning asosiy turlari quyidagilar bo'lishi mumkin:
* ta'lim muassasasini rivojlantirish uchun mo'ljallangan fondlar, rivojlanish jamg'armalari va boshqa fondlarga, grant ta'lim dasturlariga xayriya ko'rinishidagi moliyaviy investitsiyalar;
* butun yoki uning mavjud bo'lgan hududida mehnat bozorini yaxshilash yoki o'zgartirishga qaratilgan to'g'ridan-to'g'ri ijtimoiy investitsiyalar;
* birgalikda moliyalashtirish va o'zaro manfaatdorlikka asoslangan qo'shma loyihalarni ishlab chiqish;
* ta'lim muassasasi manfaatlarini himoya qilish, birgalikda aksiya va tadbirlar o'tkazish;
* ta'lim muassasasiga tovarlar va xizmatlarni bepul taqdim etish.
Ta'lim sohasida DXSHni amalga oshirish mexanizmi sifatida jamoatchilik ishtiroki institutlarini yaratish va rivojlantirish muhim yo'nalish hisoblanadi. Bunday muassasalarga ta'lim muassasalarida tuziladigan nazorat, vasiy, jamoat, boshqaruv va boshqa turdagi kengashlar kiradi. Ushbu muassasalar ta'lim muassasasining ta'lim tizimini, moddiy, intellektual va ilmiy bazasini rivojlantirishga ta'lim muassasasining o'zi vakillarini ham, davlat, xususiy tadbirkorlik, fan, keng jamoatchilik vakillarini, talabalarni va boshqalarni jalb qilish imkonini beradi. Ularning ishtiroki orqali har bir vakil ta'lim muassasasi rivojiga hissa qo'shishga chaqiriladi. Bunga moliyalashtirishni jalb qilish, strategiyani ishlab chiqish, kadrlar tayyorlash uchun grantlar ajratish, bitiruvchilarni ishga joylashtirishda yordam berish, hokimiyatni lobbi qilish, ta'lim muassasasi haqidagi ma'lumotlarni jamoatchilik va ommaviy axborot vositalariga yetkazish va ishtirok etishning boshqa shakllari kiradi.
Qoida tariqasida, bunday muassasalarga (kengashlarga) keng vakolatlar beriladi. Bu ularning tarkibi masalasiga katta ahamiyat beradi. Ishtirokchilar soniga hukumat a'zolari, turli darajadagi deputatlar, mahalliy hokimiyat organlari rahbarlari, O'zbekiston Respublikasining ta'sis sub'ektlarining ma'muriyat rahbarlari, ishbilarmon doiralar vakillari, jamoat arboblari, korxonalar rahbarlari (shu jumladan davlat kompaniyalari va korporatsiyalari), xayriya jamg'armalari rahbarlari kiradi (yoki o'z ichiga olishi mumkin).
Ta'lim sohasidagi DXSHning yana bir muhim yo'nalishi - ta'lim dasturlari, standartlari mazmunini ishlab chiqish va takomillashtirish, malaka oshirish dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirishda davlat, tadbirkorlik, jamoat tashkilotlari, o'qituvchilar va kompaniya xodimlari va ta'lim muassasalarining o'zaro hamkorligini rivojlantirishdir.
O'zaro hamkorlikning istiqbolli yo'nalishi bu davlat yoki xususiy sektorning potentsial ish beruvchilari orasidan aniq mijozlarga e'tibor qaratgan holda kurs va diplom loyihalari mavzularini birgalikda shakllantirishdir.
DXSHning zamonaviy va istiqbolli yo'nalishi - bu faoliyatning aniq yo'nalishlarini bepul moliyalashtirish ko'rinishidagi grantlar va grant dasturlari: akademik kurslar va dasturlar, tadbirlar va tadqiqotlar, ilmiy faoliyatlar, loyihalar, stipendiya dasturlari va boshqalar. Bu borada xayriya jamg'armalari yo'nalishi juda faol. Bu ta'limning qulayligini oshiradi, uni modernizatsiya qilishga hissa qo'shadi va ish izlovchilar uchun yangi imkoniyatlar yaratadi.
DXSHning tobora rivojlanib borayotgan yana bir yo'nalishi - ixtiyoriy jamoat o'zini o'zi boshqarish tashkilotlari bo'lgan bitiruvchilar uyushmalari (bitiruvchilar) - jamoat tashkilotlarini yaratish. Bunday tashkilotlar doirasida bitiruvchilar ishbilarmonlik va kasbiy aloqalarni o'rnatishga ko'maklashadilar, qo'shma loyihalarni amalga oshiradilar, ta'lim muassasasi ma'muriyati va talabalari bilan hamkorlikni tashkil qiladilar, qo'shma tadbirlar o'tkazadilar, bandlikka ko'maklashadilar va ish topishda bir-birlariga yordam berishadi. Bitiruvchilar uyushmalari a'zolari o'quv jarayoni mazmunini takomillashtirishda faol ishtirok etmoqda. Ta'kidlash joizki, bu yo'nalish tobora ommalashib, keng tarqalmoqda. Hatto abituriyentlar ham ta'lim muassasasini tanlashda bitiruvchilar uyushmasining mavjudligiga e'tibor berishadi va o'qishni tugatgandan so'ng ishga joylashish masalalariga qiziqishadi. Ko'pincha bu uyushmalar vasiylik kengashlarini tuzish tashabbusi bilan chiqadilar va keyinchalik ularning faoliyatida faol ishtirok etadilar.
Bitiruvchilar uyushmalari DXSH mexanizmi sifatida davlat, ta'lim muassasasi, davlat va xususiy tuzilmalar o'rtasidagi o'zaro hamkorlikning eng istiqbolli yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. Biroq, bu mexanizm mamlakatimizda hali to'g'ri taqsimlanmagan, garchi u katta imkoniyatlarga ega.
O'zbekiston Respublikasida DXSHga yirik miqdorda tashqi investisiyalarni jalb etishga to'sqinlik qiladigan bunday loyihalarni "sekuritizatsiya" qilish, ya'ni ular uchun savdoga qo'yilgan moliyaviy vositalarni chiqarish qiyinchiliklari yuzaga kelishi mumkin. Milliy moliyaviy bozorlar rivojlanishning dastlabki bosqichida turibdi va yaqin kelajakda infratuzilmaga moliyaviy mablag'larni jalb qilish muammosini hal qila olmaydi, xalqaro investorlar esa investisiyalarni qaytarishning ishonchli kafolatlarini olishlari kerak. O'zbekiston Respublikasida Dxshning istiqbollari xususiy investorlarning mamlakat infratuzilmasi tarmog'iga investisiya kiritish imkoniyati va tayyorligiga bog' liq.
Bundan tashqari, O'zbekiston Respublikasi fuqarolik kodeksiga muvofiq, xalqaro amaliyot asosida DXSH belgilariga ega bo'lgan ishonch boshqaruviga o'tkazish va davlat mulkini ijaraga berish bo'yicha shartnoma munosabatlari belgilandi.
Ushbu shartnoma munosabatlari DXSH shartnomalariga to'liq taalluqli emas, buning sababi ularda davlat va xususiy tomon o'rtasida xavflarni taqsimlash bilan uzoq muddatli shartnomalar tuzishda hamda xususiy sherikni tanlash uchun raqobat tartib-qoidalarini bajarish majburiyati yo'qligidir.
Shu munosabat bilan, O'zbekiston Respublikasi fuqarolik qonunchiligi doirasida bitimlarni DXSH mexanizmi bo'yicha bitimlar sifatida tan olish uchun loyihani rejalashtirish jarayonini tartibga soluvchi normativ-huquqiy hujjatlarga muayyan tuzatishlar kiritish, DXSH shartnomasini tuzish va loyihalarni amalga oshirishni boshqarish uchun tanlov o'tkazish talab etiladi.
Yaqin kelajakda DXSH mexanizmini qo'llashni rag'batlantirish uchun quyidagi bosqichlarni izchil amalga oshirish tavsiya etiladi va zarur hisoblanadi:
1. DXSH mexanizmlarini qo'llash sohalarini yanada kengaytirish, DXSH sohasida Qonunchilik bazasini yaratish, imtiyoz va preferensiyalar taqdim etish va ayrim loyihalarni amalga
oshirish bo'yicha kompleks chora-tadbirlarni nazarda tutuvchi Dxshni rivojlantirish davlat dasturini ishlab chiqish.
2. "Konsessiya to'g'risida"gi qonunga o'zgartirish va qo'shimchalar kiritish. Konsessiya qonunchiligi doirasida konsessiya loyihalarini rejalashtirish va amalga oshirishni huquqiy tartibga solishga ta'sir qiluvchi bir qator normativ-huquqiy hujjatlar ishlab chiqilishi kerak.
3. "Sekyuritizasiya to'g'risida" qonun qabul qilish. Bu o'z navbatida DXSH loyihalarini ekspluatasiya davrida sotish va sotib olish bilan bog'liq huquqlarni belgilashda hamda ushbu davr bilan bog'liq kelishmovchiliklarni hal etishda yordam beradi.
4. Hayotiylik tsikli shartnomasini amalga oshirish.
5. Xususiy moliyaviy tashabbus modelini (XMT).
Shu munosabat bilan, konsessiya masalalari bo'yicha amaldagi qonunchilikda ushbu turdagi shartnomani joriy etish imkoniyatini ko'rib chiqish kerak.
6. Maxsus moliyaviy kompaniyalar (SPV - Special Purpose Vehicle) tashkil etish amaliyotini rag'batlantirish.
Konsessiya mexanizmidan foydalangan holda keng miqyosli investisiya loyihalarini amalga oshirish uchun qo'shimcha investisiyalarni jalb qilish uchun moliyaviy yordam talab qilinishi mumkin.
Ushbu masalaning mumkin bo'lgan echimi loyiha moliyalashtirish vositasidan foydalanishning ijobiy xalqaro amaliyoti bo'lishi mumkin, unda konsessioner shaxsida DXSH mexanizmidan foydalangan holda muayyan loyihani amalga oshirish uchun loyiha homiysi tomonidan yaratilgan maxsus moliyaviy kompaniya bo'lishi mumkin.
Uning moslashuvchanligi tufayli ushbu shakl beqaror iqtisodiyot sharoitida mablag'to'plashning samarali vositasidir.
Loyihani moliyalashtirish vositasining o'ziga xos xususiyati loyihaning joriy va kelajakdagi pul oqimlarini barqaror ishlab chiqarish qobiliyatini baholashdan iborat bo'lib, bu oqimlarga xizmat ko'rsatish va qarzni qaytarish va loyihaga sarmoya kiritgan kapital daromadlarini to'lash uchun mablag'manbayi bo'lib xizmat qiladi.
7. Davlat xizmatchilari va xususiy sektor vakillarini tayyorlash va malakasini oshirishni ta'minlash. DXSH investisiya loyihalarini amalga oshirish uchun vosita sifatida rivojlanish bosqichida turibdi, shuning uchun ham davlat xizmatchilari va xususiy sektor vakillarining malakasini oshirish masalasini o'rganish zarur.
Shu munosabat bilan, davlat xizmatchilarini tayyorlash va malakasini oshirish dasturlarida DXSH sohasidagi seminarlar va treninglarni o'tkazilishini ko'rib chiqish va tashkil etish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O'zbekiston Respublikasining "Davlat-xususiy sheriklik to'g'risida"gi 2019 yil 10 may O'RQ-537-son Qonuni. https://lex.uz/docs/4329270
2. O'zbekiston Respublikasining "Davlat-xususiy sheriklik to'g'risidagi Qonunchilik takomillashtirilishi munosabati bilan O'zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o'zgartish va qo'shimchalar kiritish, shuningdek ayrim qonun hujjatlarini o'z kuchini yo'qotgan deb topish haqida"gi 2021 yil 22 yanvar O'RQ-669-son Qonuni. https://lex.uz/pdfs/5235535
3. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "tadbirkorlik muhitini yaxshilash va xususiy sektorni rivojlantirish orqali barqaror iqtisodiy o'sish uchun shart-sharoitlarni yaratish
borasidagi navbatdagi islohotlar to'g'risi"gi 2022 yil 08 apreldagi PF-101-sonli Farmoni. https://lex.uz/docs/5947775
4. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Davlat-xususiy sheriklikni rivojlantirishning huquqiy va institusional bazasini yaratish bo'yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to'g'risida"gi 2018 yil 20 oktyabrda PQ-3980-sonli qarori. https://lex.uz/ru/docs/4007891
5. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi davlat-xususiy sherikchilikni rivojlantirish agentligi faoliyatini tashkil etish to'g'risida"gi 2018 yil 13 dekabrdagi 1009-sonli qarori. https://lex.uz/docs/4104705
6. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Davlat-xususiy sheriklik loyihalarini amalga oshirish tartibini takomillashtirish to'g'risida"gi 2020 yil 26 apreldagi 259-son qarori. https://lex.uz/docs/4798603
7. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Davlat-xususiy sheriklik asosida hududlarda zamonaviy issiqxona xo'jaliklarini tashkil qilish chora-tadbirlari to'g'risida"gi 2021 yil 7 iyundagi qarori. https://lex.uz/docs/5446729
8. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "O'zbekiston Respublikasi oliy ta'lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish kontsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida"gi 2019 yil 8 oktyabrda PF-5138-sonli farmoni. https://lex.uz/docs/4545884
9. O'zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va moliya vazirligi huzuridagi Davlat-xususiy sheriklikni rivojlantirish agentligi sayti. https://www.pppda.uz/5684
10. Radjabova, Gavxar Umarovna. "OLIY TA'LIM MUASSASALARINING TA'LIM XIZMATLARINI RIVOJLANTIRISH BOSHQARUVINI TAKOMILLASHTIRISH." Oriental Art and Culture 4.3 (2023): 725-731.
11. Umarovna, Radjabova Gavxar. "ESSENCE AND FEATURES OF THE MARKET FOR EDUCATIONAL SERVICES." Galaxy International Interdisciplinary Research Journal 11.11 (2023): 408-413.
12. Umarovna, Radjabova Gavxar. "HOZIRGI ZAMON IQTISODIY TARAQQIYOTIDA TASHKILOTNING INNOVATSIYON FAOLIYATINING AHAMIYATI." Oriental Art and Culture 7 (2021): 185-189.
13. Umarovna, Rajabova Gavkhar. "IMPROVING THE PERFORMANCE MANAGEMENT OF THE HIGHER EDUCATION SYSTEM IN THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN." Open Access Repository 8.11 (2022): 81-86.
14. Ustadjalilova, X. A., & Ostonov, S. M. (2021). IMPROVING THE MECHANISMS OF CURRICULUM DEVELOPMENT IN EDUCATIONAL INSTITUTIONS. Актуальные научные исследования в современном мире, (5-10), 10-14.
15. Ustadjalilova, K. (2022). IMPROVING THE MECHANISMS OF THE SYSTEM OF ADVANCED TRAINING OF UNIVERSITY TEACHERS USING ALTERNATIVE METHODS. International Journal of Early Childhood Special Education, 14(8).
16. Ustadjalilova, X. (2023). PEDAGOGIK TADQIQOTLAR METODLARI VA STATISTIK GIPOTEZALARNING NAZARIY JIHATLARI. Scientific journal of the Fergana State University, (6), 21-21.
17. Saidova Xilolaxon Rashidjon Qizi,. "Vaziyatli yondoshuv va uning boshqaruv nazariyasi rivojlanishidagi ahamiyati." Oriental Art and Culture 7 (2021): 254-259.
18. Saidova, Hilolaxon Rashidjon Qizi. "Quality of school education and factors of its modernization." Current Research Journal of Pedagogics 2.06 (2021): 43-50.
19. Xusnida, Madaminova. "SPECIFIC ASPECTS OF THE DEVELOPMENT OF TEACHERS'PROFESSIONAL DEVELOPMENT IN EDUCATIONAL INSTITUTIONS." Open Access Repository 9.12 (2023): 176-181.
20. Rashidovna, Madaminova Khusnida. "DEVELOPMENT OF INDEPENDENT THINKING SKILLS OF CHILDREN IN A PRESCHOOL EDUCATIONAL ORGANIZATION." Galaxy International Interdisciplinary Research Journal 11.11 (2023): 44-47.
21. Rahmonova, Manzura. "Inson Kapitali Indeksi Tushunchasi Va O'zbekistonda Uni Holati Tahlili." Interpretation and researches 1.1 (2023).
22. Rahmonova, Manzura. "Inson Kapitali Indeksi Tushunchasi Va O'zbekistonda Uni Holati Tahlili." Interpretation and researches 1.1 (2023).
23. HypMaTOBa, М. И. "ТЕОРЕТИЧЕСКОЕ ОПИСАНИЕ ПОНЯТИЯ "ЭКОНОМИЧЕСКАЯ КОМПЕНСАЦИЯ"." СОВРЕМЕННАЯ НАУКА: АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ, ДОСТИЖЕНИЯ И ИННОВАЦИИ. 2022.
24. Nurmatova, M. (2021). Family economy: Sources of incomeand types of costs.Asian Journal of Research in Business Economics and Management,11(11), 69-73.
