Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА КОМПЬЮТЕРЛИ ЎҚИТИШ ВОСИТАЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ АСОСЛАРИ'

ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА КОМПЬЮТЕРЛИ ЎҚИТИШ ВОСИТАЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

93
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Компьютерли ўқитиш воситалари / электрон ўқув қўлланма / электрон дарслик / виртуал тажриба / электрон ўқув-услубий нашрлар / computer teaching aids / electron manuals / electron textbook / virtual practice / electron educational and methodological editions

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Рахмон Рустамович Эшимов

Мақолада таълим муассасаларида компьютерли ўқитиш воситаларидан фойдаланиш асослари, электрон ўқув қўлланма ва дарсликларга ўрганилаѐтган фан мазмунини очиб бериши ва ўқув-услубий мақсадларга эришиши учун қўйиладиган асосий талабалар ҳамда ундаги материалларнинг тавсифи ва ҳажми ўқувчиларнинг қобилиятлари ва имкониятларига мувофиқ келиши ҳақидаги фикрлар қаламга олинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article discusses the basics of using computer-assisted teaching aids in educational institutions, e-learning manuals and textbooks to reveal the content of the studied subject and the main students set to achieve educational goals, as well as the description and volume of materials appropriate to the abilities and capabilities of students.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА КОМПЬЮТЕРЛИ ЎҚИТИШ ВОСИТАЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ АСОСЛАРИ»

ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА КОМПЬЮТЕРЛИ УЦИТИШ ВОСИТАЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ АСОСЛАРИ

Рахмон Рустамович Эшимов

Самарканд давлат архитектура ва курилиш институти укитучиси

АННОТАЦИЯ

Маколада таълим муассасаларида компьютерли укитиш воситаларидан фойдаланиш асослари, электрон укув кулланма ва дарсликларга урганилаётган фан мазмунини очиб бериши ва укув-услубий максадларга эришиши учун куйиладиган асосий талабалар хамда ундаги материалларнинг тавсифи ва хажми укувчиларнинг кобилиятлари ва имкониятларига мувофик келиши хдкидаги фикрлар каламга олинган.

Калит сузлар. Компьютерли укитиш воситалари, электрон укув кулланма, электрон дарслик, виртуал тажриба,электрон укув-услубий нашрлар.

ABSTRACT

The article discusses the basics of using computer-assisted teaching aids in educational institutions, e-learning manuals and textbooks to reveal the content of the studied subject and the main students set to achieve educational goals, as well as the description and volume of materials appropriate to the abilities and capabilities of students.

Keywords: computer teaching aids, electron manuals, electron textbook, virtual practice, electron educational and methodological editions.

КИРИШ

Таълим муассасалари укувчиларининг мустакил ишлаш фаоллигини ошириш, уларнинг ижодий кобилиятларини ривожлантириш илгор педагогик технологияларидан фойдаланишни талаб этади.Бугунги кунда ахборот ва коммуникация технологияларининг жамиятимизда изчил урнини эгаллаши билим узатилишининг янги шакллари ва воситаларини ишлаб чикишини таказо этади. Бундай шакллардан бири компьютерли укитиш технологиялари асосида укитишдир.

Электрон таълим захиралари воситасида таълим бериш педагогик адабиётларда компьютерли уцитиш технологияси деб юритилади.

April, 2022

496

Компьютерли укитиш технологиясининг асосий хусусиятлари ва афзаллик жихатлари куйидагилардан иборат:

• укитиш жараёнида ахборот воситалари ва захиралари фаол интеграцияси таъминланади;

• укувчиларнинг укишга кизикиши ортади;

• таълим олишнинг кулайлиги ва натижавийлигини таъминланади;

• компьютерли технология таълим олувчининг мустакил фикрлаши ва ижодий кобилиятларини ривожлантиришга йуналтирилади;

• укитувчи таълим жараёнида маслахатчи сифатида катнашади;

• таълим олувчининг мустакил ишлаш ва изланиш малакалари шаклланади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Айрим хорижий мамлакат тадкикотчилари компьютерли укитиш технологиясининг куйидаги салбий жихатларини хам кайд этиб утган. Хусусан, япон педагоги С.Судзуки «Компьютерли укитиш, бир томондан, таълим олувчилар аклий тараккиётини ривожлантиришга ёрдам берса, иккинчи томондан эса билимни мустахкам эгаллашни таъминлай олмайди»,- деган фикрни билдирган.

Француз педагоги Л.Легрен «Компьютерли машгулотлар таълим олувчиларнинг асаби бузилишига ва куриш кобилиятининг пасайишига олиб келади»,- дейди.

И.Г.Захарова фикрича, компьютерли укитишда хар бир таълим олувчи маълум бир вактда «виртуал укувчи» шароитида булади. Демак укувчи виртуал мухитга куникиб бориши керак.

Умуман хорижий тадкикотчилар замонавий укитиш воситаларини куллашда тизимли ёндашувни, яъни бу тизимда укитувчиларни сифатли тайёрлаш ва кайта тайёрлаш лозимлигини, олимлар, педагоглар ва мутахассислар билан хамкорликни ривожлантиришни тавсия этадилар.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Компьютерли укитиш технологиясини жорий этишда асосан электрон укув услубий мажмуалар, электрон укув кулланма ва дарсликлардан фойланилади.

Электрон укув кулланма ва дарсликлар (ЭУКД) куйидагиларни уз ичига олади[1-4]:

April, 2022

497

назарий материаллар;

масала ва машкларни ечиш учун практикум;

курсни урганиш буйича услубий курсатмалар;

изошли лугат.

Х,ар бир модул (булим)да тасвир, жадвал, графика эга булган гиперматн мавжуд. Автоматлаштирилган лаборатория практикуми дастурий ва услубий воситалар мажмуасини узидажамлайди. Бувоситалар лаборатория ишларини реал физик объектлар ёки математик моделлар ёрдамида утказишни таъминлайди.

ЭУ^Длар фаннинг мазмуни ва мохиятига диккатни жалб этган холда куп сондаги маълумотларни караб чикиш ва купрок амалий машгулотларни бажаришга имкон яратади. Таълим олувчиларни мураккаб хисоблашлар ва алмаштиришлардан халос этади. Урганишнинг барча боскичларида уз-узини тест оркали текшириб куриш учун кенг имкониятлар яратади. ЭУ^Д тажрибали укитувчи вазифасини, чекланмаган тушунтиришларни, саноксиз такрорлашларни, эслатишларни такдим этган холда билимлар такдим этади.

ЭУ^Д билан укитишда ташкилий шарт-шароитларни таъминлаш зарур булади. Куйида биз умумий урта таълим мактабларида аник фанларни ЭУ^Длар воситасида укитишнинг баъзи бир ташкилий жихатларини ёритиш буйича уз мулохазаларимизни келтирамиз. Амалиётдаги ахвол билан танишиш ва тадкикот натижаларини тахлил килиш асосида компьютерли ккитиш сохасида куйидаги муаммолар мавжуд:

• бугунги кунда умумий урта таълим мактабларида бутун укув йили давомида компьютер синфларида машгулотлар утказиб булмайди, лекин хамма синфларда таълим олувчилар компьютер синфларида дарс жадвалига биноан машгулотда катнаша олишда тенг имкониятларга эга булиши керак;

• хар бир машгулот давлат стандарти талабларига хамдааник фан дастурларига мос холда услубий ишланмалар билан компьютер синфида ёки оддий аудиторияда утказилишига боглик булмаган холда таъминланган булиши лозим.

ЭУ^Д услубий таъминотни ишлаб чикишда куйидаги асосий элементларни инобатга олишни назарда тутади:

фанлар буйича машгулотларнинг компьютерли куллаб кувватланишини хисобга олган холда ишлаб чикилган янги иш режалари;

хар бир машгулот буйича тулик тавсиялардан иборат

булган услубий кулланмалар;

April, 2022

таълим олишга мулжалланган компьютерли дастурларнинг мавжудлиги, таркиби ва имкониятлари тугрисида улардан укув синфларида фойдаланиш буйича ёзилган услубий тавсиялари билан биргаликдаги тулик эга булиши керак.

Бундай типдаги ЭУКД виртуал тажрибалар яратадиган, масалан кимё фанини урганишда тезлаштирилган ва секинлаштирилган вакт хажмида турли жараёнларни урганиш имконини берувчи моделлаштирувчи компонентларга эга булиши керак.

ЭУКДда таълим олувчиларнинг билим ва куникмаларини бахолаш хамда назорат килиш учун тузилган автоматлаштириш дастурлари мавжуд булиши зарур.

ЭУКД укувчиларда реал борликнинг ривожланиши конунларини тушуниш, укувчиларни ватанпарварлик рухида тарбиялаш, мамлакатимиз мустакиллигини мустахкамлаш, бойликлардан фахрланиш, уз Ватанини куз корачигидек асраш, бир суз билан айтганда укувчиларни хукукий маданиятини шакллантирувчи хис-туйгусини камол топтириш учун хизмат килиши ва шу билан бир каторда ЭУКДда жамият тараккиётида, инсон камолотида мехнатнинг тутган урнини курсатишга алохида ахамият берилиши лозим.

ЭУКДмазмуни укув дастурига мувофик равишда ёритилиши, айни пайтда хар бир мавзуни баён этишда ундан маълум даражада четга чикиши, меъёрланган билимларнинг пухта узлашувини таъминлаши лозим. Шунинг билан бир каторда фан асосларининг мухим томонлари, укувчиларнинг амалий фаолиятида эгаллаган билимлардан муваффакиятли ЭУКДда теран баён этилиши зарур.

Юкоридагилар билан бир каторда ЭУКД:

• таълим олувчига машгулот мавзуси, максади ва утказилиш тартиби хакида маълумот етказиши;

• жавобнинг тугрилиги ёки нотугрилиги хакида ахборот бериши;

• хар бир таълим олувчининг билимини назорат килиши;

• топширикларнинг зарурий назарий материали ва бажариш услубини курсатиши; «педагог-дарслик-таълим олувчи» тартиботида тескари алокани амалга ошириши керак;

• машгулотларни утказиш учун компьютор хоналарининг тайёргарлик холати текширилиши лозим[1, 2];

• таълим олувчиларнинг компьютер саводхонлиги ва уларда ишлаш куникмалари аникланиши керак;

April, 2022

499

• ЭУ^Длар воситасида укитиш жараёнини ташкил этиш буйича таркатма

материаллар, фанни узлаштириш буйича таълим олувчилар билимларини бахолаш тестлари ишлаб чикилиши лозим.

• компьютерли куллаб-кувватлашлардан фойдаланган холда, таълим олувчилар катта микдордаги топширикларни бажаришга улгурадилар, ечимлар ва уларнинг график талкинини тахлил килиш учун сарфланадиган вактни тежайдилар;

• компьютер олдида мустакил иш шаклида машгулот утказиш имконига эга буладилар;

• таълим олувчилар билими тез ва самарали назоратдан утказилади. Укитувчига назарий ва амалий машгулотларда узининг хохиши буйича

хажм жихатидан кичик, аммо таркиби буйича ута мухим булган материалларни етказишга, таълим олувчиларнинг аудитория машгулотлари доирасидан ташкари урганиш мумкин булган масалаларни ечишда мустакил шугулланишларига шароит яратилади;

укитувчини уй топшириклари, турли хисоблашлар ва назорат ишларини текширишдек машаккатли мехнатдан озод этади;

таълим олувчи билан, айникса, уй топшириклари ва назорат ишлари кисмига оид ишлашни индивидуаллаштириш мумкин.

ЭУ^Длар воситасида укитиш асосан таълим олувчиларнинг компьютер билан ишлаш буйича тайёргарлик даражасига ва аклий имкониятига мослаштирилиши керак.

ЭУ^Длар воситасида укитишни такомиллаштириш учун куйидагиларга эътиборни каратиш керак:

кушимча электрон захираларни, маълумотлар ва кутубхоналарни яратиш, тармокдан ахборотни излашни таъминловчи махсус дастурий таъминотни ишлаб чикиш керак;

укитувчиларнинг укув-услубий ишларини такомиллаштириш, интернетдан фойдаланиш, ахборот технологиялари ва психология сохалари буйича мутахассислар билан хамкорликни урнатиш;

ЭУ^Дни фан-техника ва технологияларнинг сунгги ютуклари буйича маълумотлар билан мунтазам тулдириб бориш;

ЭУКДлар воситасида укитишда илгор педагогик технологиялар ва фаол методларни куллаш.

ЭУ^Д воситасида укитишда куйидаги кулай имкониятлар яратилади:

April, 2022

Таълим мазмунининг замонавий фан-техника ва маданият янгиликларига

дастуридаги материалларни илмий баён этиш, энг аввало, далиллар ва уларнинг мавжуд алокаларини хакконий акс эттириш вокеаларни уларнинг содир булиш ва тараккий этиши холида олиб урганиш, асосий тушунчалар, конунлар ва назарияларни хозирги замон илм-фанига мувофик тарзда далиллар ёрдамида асослаш демакдир.

ЭУКДда укув дастури асосига куйилган барча илмий гоялар тизимли ва изчил суратда аник баён этилиши керак. Мазкур гояларни акс эттирувчи илмий назариялар ва умумий конунлар далиллар ёрдамида баён этилибгина колмай, турли вокеа-ходисалар ва уларнинг конуниятларини кенг очиб бериши хам зарур, бунда асосий эътиборни материалларни анимация оркали очиб беришга эътибор каратилиши лозим.

ЭУКДда уз ифодасини топадиган материалларнинг тавсифи ва хажми укувчиларнинг кобилиятлари ва имкониятларига мувофик келиши лозим. ЭУКДда укув материалларининг мураккаблик даражаси табиий равишда ошиб бориши, укув фани мазмунини очишда ички алока, давомийлик булиши лозим.

Танланган далиллар микдори куп булмаслиги, лекин зарур хулоса ва умумлашмалар чикариш учун етарли булиши зарур.

ЭУКДлар иккиламчи ахамиятга эга булган хар хил материаллар, турли деталлар ва кисмлардан холи булиши керак. Электрон матнлар хаддан ташкари кенгайиб кетмаслиги, ЭУКД материалидаги асосий фикрни очишга халакит берадиган нарсалар, хаётда ишлатилмайдиган далиллардан имкон даражасида фойдаланилмаслик керак.

ЭУКД яратишда дастурда белгиланган асосий тушунчалардан ташкари ЭУКДни шакллантириш жараёнида жараёнида киритиладиган купгина хусусий тушунчалар хам булишни назарда тутиш лозим.

ЭУКДда баён этилаётган материалнинг умумий хажми укув курсини урганиш учун ажратилган соатга мувофик келиши зарур.

ЭУКД материалини баён этишда мантикий фикрлашнинг турлича шаклларидан - таккослаш ва карама-карши куйиш, индукция ва дедукция, мавзу буйича хулоса чикариш, исботлашнинг турли усулларидан кенг фойдаланиш лозим. Материални баён этишда индуктив ва дедуктив ёндашишлар уртасидаги мутаносибликни вужудга келтириш айникса мухим хисобланади.

мувофик такомиллашиб боришини таъминлаши ЭУКДда ута мухимдир. Укув

April, 2022

ЭУКД укувчиларни турли замонавий ахборот технологиялари, ишлаб чикариш тармокларининг мухим техник курилмалари ва техник жараёнлари, энергетика, металлургия, машинасозлик, кимё саноати, кишлок хужалиги, транспорт, алока воситалари ва бошкалар билан таништиришни кузда тутмоги лозим. Давлатимизнинг ижтимоий курилишидаги муваффакиятларни ёритиб бориш, айрим техника, ишлаб чикариш тармокларини ривожлантиришга оид вазифаларни илгари суриши лозим.

ЭУКДда келтирилган назарий билимлар кейинги материални тушунтиришда хам, янги билимларни эгаллашда хам аскотиши, яъни билимларни узвий эгаллашда кулланиши лозим.

ХУЛОСА

ЭУКД укув дастури ва электрон укув-услубий нашрларга куйилган талабларга жавоб бериши, урганилаётган фан мазмунини очиб бериши ва укув-услубий максадларга эришиши учун етарли булган хажмга эга булиши, етарли иллюстратив элементларга эга булиши (яъни компьютернинг мультимедиали имкониятларидан имкон кадар купрок фойдаланиш), зарурат тугилганда ташки WEB-манбаларга ва ресурсларга мурожаат килиш имкони булиши, укувчининг материални узлаштириш даражасини мустакил бахолаши учун уз-узини текшириш имконини берувчи назорат саволларига эга булиши хамда укувчиларнинг хукукий маданиятини шакллантиришга хизмат килиши лозим.

REFERENCES

1. Тайлаков Н.И., Куланов И.Б. Электрон укув мажмуалар ва уларни яратишга куйиладиган талаблар. Узлуксиз таълим. -2008. -№3. -8-13 б.

2. Тайлаков Н.И., Алламбергенова М. Интерактив укув мажмуаларни яратиш боскичлари. Халк таълими. - Тошкент, 2010. - №2. - Б. 24-27.

3. Хдмдамов Р., Тайлаков Н.И., Бегимкулов У.Таълимда ахборот технологиялари. монография. УзМЭ давлат илмий нашриёти.-Т.: 2010, 120 б.

4. Хдмдамов Р., Тайлаков Н.И., Бегимкулов У. Электрон укув услубий мажмуалар. Монография.УзМЭ давлат илмий нашриёти. .-Т.: 2010, 144 б.

® о

April, 20221 Multidisciplinary Scientific Journal

©

О

502

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.