Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ИННОВАЦИОН ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ЙЎЛЛАРИ'

ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ИННОВАЦИОН ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ЙЎЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
78
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
инновацион таълим / инновацион муҳит / инновацион фаолият / акмеология / креативлик. / innovative education / innovative environment / innovative activity / acmeology / creativity.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Наргиза Гайбуллаевна Дилова

Мақолада таълим муассасаларида инновацион таълим жараёнини ташкил этиш йўллари ҳақида сўз боради. Инновацион фаолиятнинг асосий функциялари келтирилган. Ўқув фанларини паст ўзлаштираётган ва уларини ўрганишни зерикарли деб ҳисоблаётган талабалар эътиборларини фан асосларини ўзлаштиришга жалб этиш ва уларда креатив фикрлаш ва ижодий фаолият натижаларини рағбатлантиришга хизмат қиладиган стратегия ва воситаларни тавсия этиш орқали аудиторияда улардан самарали фойдаланишлари учун имконият яратиш каби масалалар ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

WAYS OF ORGANIZATION OF INNOVATIVE EDUCATIONAL PROCESS IN EDUCATIONAL INSTITUTIONS

The article discusses ways to organize the innovative educational process in educational institutions. The main functions of innovative activity are given. Issues such as drawing students' attention to the basics of science and recommending strategies and tools to encourage them to think creatively and creatively, and to enable them to use them effectively in the classroom.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ИННОВАЦИОН ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ЙЎЛЛАРИ»

ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ИННОВАЦИОН ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИНИ

ТАШКИЛ ЭТИШ ЙУЛЛАРИ

Наргиза Гайбуллаевна Дилова

Бухоро давлат университети Бошлангич таълим назирияси кафедраси доценти Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) Nargiza.dilova@mail .ru

АННОТАЦИЯ

Маколада таълим муассасаларида инновацион таълим жараёнини ташкил этиш йуллари хакида суз боради. Инновацион фаолиятнинг асосий функциялари келтирилган. Укув фанларини паст узлаштираётган ва уларини урганишни зерикарли деб хисоблаётган талабалар эътиборларини фан асосларини узлаштиришга жалб этиш ва уларда креатив фикрлаш ва ижодий фаолият натижаларини рагбатлантиришга хизмат киладиган стратегия ва воситаларни тавсия этиш оркали аудиторияда улардан самарали фойдаланишлари учун имконият яратиш каби масалалар ёритилган.

Калит сузлар: инновацион таълим, инновацион мухит, инновацион фаолият, акмеология, креативлик.

WAYS OF ORGANIZATION OF INNOVATIVE EDUCATIONAL PROCESS IN

EDUCATIONAL INSTITUTIONS

ABSTRACT

The article discusses ways to organize the innovative educational process in educational institutions. The main functions of innovative activity are given. Issues such as drawing students' attention to the basics of science and recommending strategies and tools to encourage them to think creatively and creatively, and to enable them to use them effectively in the classroom.

Keywords: innovative education, innovative environment, innovative activity, acmeology, creativity.

КИРИШ

Якин утмишда "Инновацион таълим", "Инновацион фаолият" ва "Инновацион жараёнлар" терминлари республикамизнинг педагогик адабиётларида жуда кам кузатилар эди. Инновацион таълим сузининг замирида янгиликни ташкил килиш, янгиликни узлаштириш, янгиликдан фойдаланиш, янгиликни намоён этиш каби комплекс фаолият ётади.

HHHOBa^OH TaKHHM - TatnuM onyBHHga aHru roa, Metep, KouganapHu aparam, y3ra maxcnap TOMOHHgaH aparanraH unrop roanap, Metep, KouganapHu Ta6HHH Ka6yn Kunumra oug cu^araap, ManaKanapHu maKnnamupHm HMKOHHaTHHH apaTaguraH TatnuM

"Hннoвaцнoн TatnuM" TymyHnaeu 6upuHHH 6op 1979 Munga "Phm Kny6u"ga KynnaHunraH.

Hннoвaцнoн TatnuM ^apaeHuga KynnaHunaguraH TexHonoruanap нннoвaцнoн TatnuM TexHonoruanapu eKu TatnuM нннoвaцнanapн ge6 HoMnaHagu.

Tat^HM iiHHOBamm.iapii - TatnuM coxacu eKu yкyE ^apaeHuga мaв^yg MyaMMoHu aHrana eнgamyв acocuga enum MaKcaguga KynnaHunu6, aввanrнgaн ama caMapanu Hara^aHu Ka^onaraaM

onaguraH maKn, MeTog вa TexHonoruanap

ACOCHH KHCM

TatnuM coxacuga нннoвaцнoн ®;apaeH - 6y TatnuM кoнцeпцнacнgarн, Укyв gacTypnapugaru, ycyn вa ycny6napgaru, Tap6ua вa y^urum ycynnapugaru aHrunuK вa ysrapumnapgup. TatnuM coxacuga нннoвaцнoн ^apaeHnap cysuHuHr Ty6 MatHocuga negaroruKaHuHr uKKura MyxuM - ypraHum, yMyMnamTupum вa unrop negaroruK Ta^pu6anapHu oMManamTupum MyaMMocu вa negaroruKa ^aHnapu WTyKnapuHu aManueTra Tag6uK этнm MyaMMocu eTagu. fflyHgaM экaн, нннoвaцнaнннг npegMeTu вa нннoвaцнoн ^apaeHnapHuHr TapKu6u, MexaHrou 6up - 6upura y3apo 6ornuK 6ynraH ^apaeHnap ^aMnaHMacu TapKu6uga 6ynumu KepaK. AMHaH, нннoвaцнoн ^aonuaT xu3Mar Kypcarum 6o3opuga onuM TatnuM Myaccacanapu ypTacugaru paKo6aT6apgomnuKHuHr acocuHu apara6ruHa KonMaM, npo^eccop - yкнтyвнннннr Kac6 MaxopaTuHuHr ycumuHu, u^ogufi ronaHumuHu, aManuM ^uxargaH onu6 6epagu. fflyHuHr ynyH xaM, нннoвaцнoн ^aonuaT yкнтyвннnapнннr нnмнM-ycny6нM ^aonuara вa Tana6anapHuHr Укyв ^apaeHura u^oguM ^aonuara 6unaH y3nyKcu3 6ornuK.

MHHOBauHOH ^ao^H^T - aHru u^tumoum Tana6napHuHr aHtaHasuM Metepnapra moc KenMacnuru eKu aHru maKnnaHaeTraH roanapHuHr Mas^yg roanapHu uHKop этнmн HaTu^acuga Ey^ygra KenaguraH Ma^Myanu MyaMMonapHu enumra KaparanraH AaonuaT

TatnuMgaru negarorauHr нннoвaцнoн ^aonuara тyзнnнmннн Taxnun Kunumga Typnu xun eнgamyвnap мaв^yg. MacanaH, A.HuKonbcKaaHuHr ^uKpuna, ^aonuarau aHrunam 3 6ocKunga, atHu maUepzapnuu, pewanawmupuw ea wopuu эmuw 6ocкннпapнga aManra omupunagu.

«Hннoвaцнoн ^aonuaT» TymyHnacuHu Taxnun Kunap экaнмнз: r.A.MKpTHaHHuHr 6y xaKgaru ^uKpu guKKaTra caзoвap: - «negaroruK Ta^pu6a-cннoв ^aonuaTuHuHr 3 Ta acocuM maKnuHu a^param MyMKuH: xycycuu mawpuda,

тажриба-синов иши, уцитувчининг инновацион фаолияти. Педагогик фаолиятда инновациялар канча куп булса, укитувчи хусусий экспериментни шунча яхши тушунади».

Инновацион фаолият бу амалиёт ва назариянинг мухим кисми булиб, ижтимоий-маданий объект сифатларини яхшилашга каратилган ижтимоий субъектларнинг харакат тизими булиб, у маълум доирадаги муаммоларни ечиш кобилиятигина эмас, балки хар кандай вазиятдаги муаммоларни ечиш учун мотивацион тайёргарликка эга булишдир. Укитувчи инновацион фаолиятининг марказий масаласи укув жараёнини самарали ташкил этишдан иборат. Инновацион фаолият куйидаги асосий функциялар билан изохланади:

• касбий фаолиятнинг онгли тахлили;

• меъёрларга нисбатан танкидий ёндашув;

• касбий янгиликларга нисбатан шайлик;

• дунёга ижодий яратувчилик муносабатида булиш;

• уз имкониятларини руёбга чикариш, уз турмуш тарзи ва интилишларини касбий фаолиятида мужассам килиш.

Таълим муассасасида педагогнинг инновацион фаолиятини ташкил этиш учун "Инновацион мухит" шаклланган булиши керак, яъний педагогик жамода умуман таълим муассасида ижодий, самимий дустона шароит, унда педагог-укитувчи узини эркин хис кила олиши ва жамода ички интилиш моддий-маънавий кизикиш юкори даражада булади. У мухитда педагог-укитувчи ижодий фикр юритишга, интилишга йуналтирилади. Натижада инновацион жараён-янгиликни киритилиши ва шарт-шароитлари, тизимини янги шароитларга курсаткичларга муваффакиятли утишини таъминловчи узгаришлар содир булади [1-30].

Педагогнинг инновацион фаолиятининг ёндашуви турларига кискача тухталиб утамиз.

t

Акмеология (akme- юнонча: " олий нукта", етук, энг яхши давр") - ривожланаётган инсоннинг ижодкорлик, кашфиётга интилиш, касбий фаолиятининг етуклик погонасини урганиш сохасидир.

Инновацион фаолият тузилмаси тахлилида акмеологик ёндашув педагогнинг касбий махорати чуккиларига эришувида унинг шахси ривожланиш конуниятларини очиши мконини беради.

Креативлик (лот., инг. "create" - яратиш, "creative" - яратувчи, ижодкор) - индивиднинг янги гояларни ишлаб чикаришга тайёрликни тавсифловчи ва мустакил омил сифатида иктидорлиликнинг

таркибига кирувчи ижодий кобилияти

Замонавий педагогикада "креатив педагогика" тушунчаси кулланила бошлаганига хали у кадар куп вакт булмади. Бирок, укитиш жараёнига инновацион хамда ижодкорлик ёндашувларини карор топтиришга булган эхтиёж "Креатив

negaroruKa"HHHr negaroruK TypKyM ^aHnap opacuga MycTaKHn npegMeT cu^araga maKnnaHHmHHH TatMHHnagu. Ymöy npegMeT acocnapHHH negarorHKa Tapuxu, yMyMHH Ba KacöuH negarorHKa xaMga ncuxonorua, xycycHH ^aHnapHH yKUTHm MeTogHKacu, TatnHM TexHonoruacu Ba KacöuH этнкa Kaöu ^aHnapHHHr MeTogonorHK Foanapu TamKun

этagн.

"KpeaTHB negarorHKa" KyHugaru hkkh xonaTHH Ka^onaraaö onumu 3apyp:

1) negaror-yKHTyBHHnap TOMOHHgaH yKyB ^aHnapuHH nacT y3namTHpaeTraH Ba ynapHHH ypraHHmHH 3epuKapnu geö xucoönaeTraH Tanaöanap эtтнöоpnapннн $aH acocnapHHH y3namTHpumra ®:anö этнm;

2) Tanaöanapga KpeaTHB ^HKpnam Ba H^ogufi ^aonuaT Harn^anapuHH parSaTnaHTHpumra xH3MaT KunaguraH cTpaTerua Ba BocHTanapHH TaBcua этнm opKanu ayguTopuaga ynapgaH caMapanu ^ofiganaHumnapu ynyH HMKOHHaT aparam. YKHTyBHHHHHr H^ogKopnuru эca y TOMOHHgaH TamKHn этнnagнraн KacÖHH ^aonuaTHH TamKHn этнmra H^ogufi (KpeaTHB) eHgamyBHga aKc этagн. CyHrru HHnnapga ymöy xonaT "negaroruK KpeaTHBnHK" Tymymacu öunaH H^oganaHMOKga.

negaroruK KpeaTHB.HK - negarorHHHr aHtaHaBHÖ negaroruK ^HKpnamgaH ^apKnu paBHmga TatnuM Ba Tapöua ^apaeHHHH caMapagopnuru TatMHHnamra xH3MaT KunyBHH aHru FoanapHH apaTHm, myHHHrgeK, MaB^yg negaroruK MyaMMonapHH h^oöhh xan Kunumra 6ynraH TaHeprapnuruHH

TaBcu^noBHH KoöunuaTH

"KpeaTHBnHK" TymyHnacu y3uga MagaHHH xunMa-xunnuKHH aKc эттнpagн. Fapö KHmunapu ynyH KpeaTHBnHK, yMyMaH onraHga, aHrunuK caHanagu. Ynap KpeaTHBnHK HerH3uga HoaHtaHaBHÖnHK, KH3HKyBnaHnuK, TacaBByp, xa3un- MyTOHHöa Tyfirycu Ba эpкннnнк MaB^yg öynumura эtтнöоpнн Kaparagunap, fflapKnuKnap эca, aKcuHna, KpeaTHBnHKHH эзrynнкнннr KaHTa TyFHnum ®;apaeHH, geö TymyHagunap.

Pe$.neKCHH - (noTHma reflixio- opTra KaHTum) $aKaT cyöteKTHHHr y3-y3HHH öunumu Ba TymyHHmu эмac, öanKH öomKanap yHHHr maxcuH xucnaTnapu, xuc Kunum TyHrycu Ba öunum (KorHHTHB) TacaBBypnapuHH öunum xaMga TymyHHmuHH aHHKnaö onumuHH xaM aHrnaTagu

Pe^neKcuB нннoвaцнoн aManueT yKHTyBHH H^ogufi HMKOHuaTnapuHH puBo^naHTupumra KapaTHnuö, öyHga negaroruK $aHga ^aKaTrHHa aHrunuK aparam KoöunuaTHrHHa эмac, öanKH y3-y3ura, y3 MexHarara, öonanapra, xap KaHgafi MyaMMonu Ba3uaTHH xan этнmra Ba yMyMaH xaeTra y3ura xoc H^ogufi MyHocaöaTga öynum TymyHHnagu.

Pe^neKcuB нннoвaцнoн aManueT unrapuru Ta^puöaHH gon3apönamrapum yHH KaHTa aHrnam öyna^aK TatnHM MyaccacacHHHHr aHru MyaMMo Ba MyHocaöaTnapuHH aHHKnam ynyH hmkoh öepagu.

^eMaK, negaror-yKHTyBHH aHru negaroruK TexHonoruanap, Ha3apuanap, концeпцнanapнннr Myannu^H, umnaö HHKapyBHHcu, Tag^HKOTHHcu, ^ofiganaHyBHucu Ba TapFHöoTHHcu cu^aTHga HaMoeH öynagu.

В.А. Сластенин тадкикотларида укитувчининг инновацион фаолиятига булган кобилиятларининг асосий хислатлари белгилаб берилган. Унга куйидаги хислатлар таълукли:

• Шахснинг ижодий-мотивацияга йуналганлиги. Бу- кизикувчанлик, ижодий кизикиш; ижодий ютукларга интилиш; пешкадамликка интилиш; уз камолотига интилиш ва бошкалар;

• Креативлик. Бу - хаёлот (фантастлик), фараз; колиплардан холи булиш, таваккал килиш, танкидий фикрлаш, бахо бера олиш кобилияти, узича мушохада юритиш, рефлексия;

• Касбий фаолиятни бахолаш. Бу-ижодий фаолият методологиясини эгаллаш кобилияти; педагогик тадкикот методларини эгаллаш кобилияти; муаллифлик концепцияси фаолият технологиясини яратиш кобилияти, зиддиятни ижодий бартараф килиш кобилияти; ижодий фаолиятда хамкорлик ва узаро ёрдам бериш кобилияти ва бошкалар;

• Уцитувчининг индивидуал крбилияти. Бу- ижодий фаолият суръати; шахснинг ижодий фаолиятдаги иш кобилияти; катъиятлик, узига ишонч; масъулиятлилик, халоллик, хакикатгуйлик, узини тута билиш ва бошкалар.

ХУЛОСА

Таълим олувчиларни креатив ёндашув асосида инновацион фаолиятга тайёрлаш, замонавий таълимда уларга тайёр билимларни бериш эмас, балки уларни билимларни мустакил узлаштиришга йуналтириш тобора мухим ахамият касб этади. Зеро, тайёр билимларни узлаштириш гарчи талабаларнинг борликни англашларии, ижтимоий муносабатлар мазмунини, у ёки бу куринишдаги кишилик фаолияти мохиятини тушунишларига ёрдам беради ва ижодий педагогик фаолият малакаларини самарали ривожлантириш имконини беради.

REFERENCES

1. Дилова Н.Г. (2018). Важность совместного обучения в повышении эффективности начального образования. International scientific review of the problems and prospects of modern science and education. С. 90-91.

2. Дилова Н.Г. (2012). Возможности организации учебного процесса на основе педагогического сотрудничества. Молодой ученый. T. 46, № 11, С. 409-411.

3. Дилова Н.Г. (2013). Требования к учителю по организации сотрудничества учащихся начальных классов в учебном процессе. Актуальные проблемы современной науки. № 4 (72). С. 55-57.

4. Dilova N.G., Saidova M.J. (2020). Formative assessment of students' knowledge as an innovative approach to education. The American Journal of Social Science and Education Innovations. 2:12, P. 190-196.

5. Dilova N.G., Saidova M.J. (2021). Innovative approach to education is a factor for developing new knowledge, competence and personal qualities. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR). 1:10, P. 148-153.

6. Дилова Н.Г. (2021). Вспользование интерактивных методов в школьном обучении. Вестник интегративной психологии. № 21, С. 51-54.

7. Dilova N.G. (2021). Formative assessment of students'knowledge-as a means of improving the quality of education. Scientific reports of Bukhara State University. 3:5, pp. 144-155.

8. Дилова Н.Г. (2019). Влияние технологии сотрудничества на успеваемость учащихся начальных классов. International scientific review of the problems and prospects of modern science and education. С. 63-64.

9. Дилова H.F. (2018). Буюк аждодларимизнинг таълимотларида мужассамлашган укитувчи билан укувчилар хамкорлигининг педагогик хусусиятлари. Замонавий таълим. №3, 63-68 б.

10. Dilova N.G. (2017). Opportunities of Pupils' Complex Development on the Bases of Modernization the Content of Primary Education. Eastern European Scientific Journal. No. 1, pp. 1-4.

11. Dilova N.G. (2017). Activity Areas of Primary School Teachers. Eastern European Scientific Journal. No. 6, pp. 1-6.

12. Дилова H.F. (2017). Укувчи шахсини ривожлантиришда хамкорлик педагогикасининг урни. Замонавий таълим. 1-сон.

13. Dilova N.G. (2015). Situation of cooperation and the problems solved in it.

Образование через всю жизнь: непрерывное образование в интересах устойчивого развития. 2: 13, pp. 102-103.

14. Дилова Н.Г. (2014). Значение процесса педагогического сотрудничества в формировании личности учащихся начальных классов. Сборники конференций НИЦ Социосфера. № 26, С. 190-193.

15. Dilova N.G. (2021). Sharq allomalarining ilmiy merosi - uchinchi renesans uchun katta imkoniyat. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 506-514 betlar.

16. Dilova N.G. (2021). Ajdodlarimiz merosi vositasida bo'lajak o'qituvchilarga ta'lim-tarbiya berishning ahamiyati. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 515-523 betlar.

17. Дилова Н.Г. (2021). Бошлангич таълимда укувчиларда шахслараро муносабатларга киришиш куникмаларини шакллантириш имкониятлар. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 524-533 бетлар.

18. Дилова Н.Г. (2021). Шахслараро муносабатларга асосланган таълим жараёнини моделлаштириш. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 534-546 бетлар.

19. Дилова Н.Г. (2021). Педагогик хамкорлик жараёнининг мазмуни ва уни ташкил этиш тамойиллари. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 547-557 бетлар.

20. Dilova N.G. (2021). O'quvchilarning shaxsiy sifatlari - pedagogik hamkorlikning dastlabki tamoyili. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 558-566 betlar.

21. Dilova N.G. (2021). O'qituvchi-o'quvchi hamkorligini vujudga keltirishning pedagogik ahamiyati. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 567-576 betlar.

22. Dilova N.G. (2021). Ajdodlar merosida ta'limdagi o'zaro hamkorlik munosabatlari. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 577-585 betlar.

23. PacynoBa 3. (2021). 3aMOHaBHH axöоpот-коммyннкaцнa TexHonoruanapu yKyB ^apaeHnapuHH pHBO^naHTHpHmHHHr MyxHM OMHnu cu^araga. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 349-359 öeTnap.

24. PacynoBa 3.^. (2021). KoMntWTep BocuTacuga TexHonorua gapcnapu caMapagopnurHHH omupum. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 387-397 öeTnap.

25. Rasulova Z.D. (2021). Texnologiya darslarini tashkil etishning didaktik tamoyillari. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 427-438 betlar.

26. Rasulova Z. (2021). Bo'lajak o'qituvchilarning kasbiy kompetentligini rivojlantirishning pedagogik shart-sharoitlari. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 338-348 betlar.

27. PacynoBa 3. (2021). Byna^aK TexHonorua $aHH yKHTyBHHcHHHHr öunuM, KyHHKMacuHH puBO^naHTupumga gacTypuH TatnHM BocHTanapHHHHr ypHH. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 370-379 öeTnap.

28. PacynoBa 3.^. (2021). Hнновaцнон negaroruK TexHonoruanap acocuga onHH TatnHM Myaccacacu yKyB ^apaeHnapuHH TaKOMunnamTupum Ma3MyHH. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 460-469 öeTnap.

29. PacynoBa 3. (2021). negarorHK gacTypuH BocuTanapgaH ^oöganaHuö öyna«;aK TexHonorua $aHH yKHTyBHHnapHHHHr KacöuH MaxopaTHHH omupum Hynnapu. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 416-426 öeTnap.

30. PacynoBa 3.^. (2021). TanaöanapHHHr KpeaTHBnuruHH puBO^naHTupumga Maco^aBHH TatnHMHHHr ypHH. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 439-448 öeTnap.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.