11g
TALABALARNING MUSTAQIL O'QUV FAOLIYATLARINI
TAKOMILLASHTIRISHDA MAXSUS TEXNOLOGIYALARDAN
FOYDALANISH
Sh. A. Rustamova
Chirchiq davlat pedagogika universiteti o'qituvchisi, Chirchiq, O'zbekiston
O'zbekiston Respublikasi Oliy ta'lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish Konseptsiyasining 3-bob 1-§ da "mustaqil ta'lim soatlari ulushini oshirish, talabalarda mustaqil ta'lim olish, tanqidiy va ijodiy fikrlash, tizimli tahlil qilish, tadbirkorlik ko'nikmalarini shakllantirish, o'quv jarayonida kompetensiyalarni kuchaytirishga qaratilgan metodika va texnologiyalarni joriy etish, o'quv jarayonini amaliy ko'nikmalarni shakllantirishga yo'naltirish, bu borada o'quv jarayoniga xalqaro ta'lim standartlariga asoslangan ilg'or pedagogik texnologiyalar, o'quv dasturlari va o'quv-uslubiy materiallarni keng joriy etish" masalalarida talabalaring mustaqil ta'lim olishlarini, mustaqil ishlash malakalarini uzluksiz rivojlantirish orqali bo'lajak mutaxassislarining zaruriy kompententsiyalarini, ijodiy yaratuvchanlik, tadqiqotchilik, mantiqiy tafakkurini rivojlantirishga qaratilgan [1].
Talabalarning mustaqil ishlarini tashkil etish ta'limning zamonaviy bosqichining eng dolzarb muammolaridan biridir. Bu o'qituvchining shaxsiyatini kasbiy shakllantirish uchun zarur bo'lgan kognitiv mustaqillikni shakllantirish uchun asos bo'lgan yangi bilimlarni muntazam ravishda olish bilan bog'liq. Ba'zi tadqiqotlar tahlili shuni ko'rsatadiki, talabalarning mustaqil ishlarini tashkil etish muammosini hal qilishga yetarlicha e'tibor berilmaydi. Uning murakkabligi va ko'p omilliligi shuni ko'rsatadiki, ushbu muammoni an'anaviy ta'lim shakllaridan foydalanish orqali hal qilish juda qiyin. Shunday qilib, yangi bilimlarni mustaqil ravishda olishni aktuallashtirish zamonaviy ta'lim tizimida qarama - qarshilik mavjudligi bilan bog'liq bo'lib, u bir tomondan bilimlarni tez sur'atlar bilan olish zarurligidan iborat bo'lib, o'quv sub'ekti tomonidan bilimlarni o'zlashtirish va an'anaviy o'qitish usullari bilan yangi bilimlarni olishning cheklangan imkoniyatlari bilan bog'liq.
Talabalarning o'qish paytida mustaqil ishlarining roliga e'tiborni kuchaytirish, shubhasiz, universitetda o'quv jarayonini tashkil etishni tubdan qayta ko'rib chiqishga olib keladi, uning maqsadi talabaning o'zini o'zi rivojlantirish qobiliyatini shakllantirish, bilimlarni ijodiy qo'llash va zamonaviy
dunyoda moslashishning turli usullarini o'zlashtirishdir. O'z-
October 20, 2023
g
o'zidan ma'lumot olish darajasining oshishi talabalarning bilim darajasiga bo'lgan talablarning oshishi, inson faoliyatining turli sohalariga zamonaviy tushunchalar va innovatsion texnologiyalarni joriy etish bilan bog'liq.
Bo'lajak o'qituvchilarni tayyorlash jarayonida mustaqil ishlarni samarali tashkil etish uchun ta'limning kasbiy va pedagogik yo'nalishiga rioya qilish, shu jumladan sinf va mustaqil ish hajmining mutanosib kombinatsiyasini ta'minlash, talabalarning auditoriyada va undan tashqarida mustaqil ishlarini uslubiy jihatdan to'g'ri tashkil etish, talabalarni zarur uslubiy va o'quv materiallari bilan ta'minlash va mustaqil ishlarning borishini nazorat qilish zarur.
Ta'limni axborotlashtirish jarayonining jadal rivojlanishi axborot texnologiyalarini qo'llash doirasini kengaytirishga, uning mazmuni, usullari va tashkiliy shakllarini o'zgartirishga olib keladi. Ta'lim jarayoniga zamonaviy axborot texnologiyalarini kiritish ta'lim sifatini oshirish uchun haqiqiy sharoitlarni yaratadi.Ta'limda zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish yo'nalishlaridan biri o'quv vositasi sifatida o'quv dasturlari mahsulotlarining imkoniyatlarini amalga oshirishdir. Zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalanishga asoslangan yangi ta'lim shakllarining rivojlanishi turli xil elektron darsliklar, o'quv qo'llanmalarining paydo bo'lishiga olib keldi, ular ma'ruza kontekstida ham, talabalarning mustaqil ishlashi uchun materiallar sifatida ham ishlatilishi mumkin. Zamonaviy ta'lim muassasalarida o'quv jarayonini qo'llab-quvvatlashga qaratilgan turli xil tizimlar va axborot muhitlari ishlab chiqilmoqda va foydalanilmoqda. Bunday tizimlardan foydalanish samaradorligi o'zaro bog'liq ikkita tarkibiy qismga bog'liq: ta'limning haqiqiy axborot tizimi va o'quv jarayoni sub'ektlari faoliyatini tashkil etishning tegishli metodologiyasi. Bundan tashqari, o'quv-uslubiy materiallarni elektron shaklda taqdim etishning tuzilishi va usuli nafaqat mumkin, balki ulardan foydalanishning o'ziga xos shakliga qarab osongina o'zgarishi kerak. Mumkin bo'lgan eng ko'p foydalanuvchilar uchun katta miqdordagi o'quv-uslubiy manbalarga kirishni ta'minlash, shuningdek individual yondashuv va faol o'qitish usullarini qo'llab-quvvatlash kerak.
Mustaqil ta'lim ko'pincha talabaning ehtiyojlariga moslashtiriladi va loyihalar kursning barcha asosiy mavzularini qamrab olishini ta'minlash o'qituvchining ma'suliyati hisoblanadi. Mustaqil ta'limni mohiyatan asosiy ikkita turga ajratish maqsadga muvofiq-o'qituvchi rahbarligidagi talabaning mustaqil ishi(O'RTMI) va talabaning mustaqil ishi (TMI). Hozirgi kunda vaqt me'yorlarida O'RTMI (masalan hisob-grafik ishiga, kurs ishiga, kurs loyiha
ishiga, malakaviy amaliyotga, malakaviy bitiruv ishiga, magistrlik
October 20, 2023
g
g
dessertatsiyasiga va talabaning ilmiy-tadqiqot ishiga, talabaning ilmiy-pedagogik faoliyati va ilmiy analiyotiga(stajirovkasiga) rahbarlik, doktarantga, mustaqil izlanuvchiga rahbarlik va h/k) uchun muayyan o'quv yuklamalari belgilab qo'yilgan
Mustaqil ish - talabalarning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda, sinfda ham, sinfdan tashqarida ham turli darajadagi murakkablikdagi o'quv vazifalarini mustaqil ravishda bajarishga qaratilgan maxsus tashkil etilgan faoliyati. Talabaning o'z ustida (o'qituvchi nazoratisiz) ishlashini tashkil qilish uchun ko'plab usullar mavjud. Masalan talaba mustaqil o'qib-o'rganishi uchun pedagoglar tomonidan unga quyidagi zamonaviy tarqatma o'quv materiallarini taqdim qilish mumkin.
• Fanga doir o'quv adabiyotlarining elektron variantlari-bu fanni ilmiy asoslangan ishonchli manbalardan elektron tarzda o'rganishi uchun zarur;
• Fanning sillabusi -bu fanning krediti, o'qish davri, maqsad va vazifalari, kurs siyosati, fan mavzulari, mashg'ulot turlari, mustaqil ish turlari, o'qitish usullari, baholash mezonlari, adabiyotlar, yakuniy nazorat savollari va boshqalar bilan tanishish uchun zarur;
• Fanga doir glossariy- fan atamalarini va mazmuni tez o'zlashtirib olish uchun zarur;
• Ma'ruzalar matni - fanni mavzularini o'qib o'rganishi uchun zarur;
• Ijtimoiy tarmoqlar va elektron platformalarda fanga doir forumlar tashkil qilsih - bu mavzular va topshiriqlar bo'yicha talabalarning o'zaro fikr almashishi, fanga aloqador yangiliklardan xabardor bo'lishi uchun zarur;
• Videoyozuvlar, vodkastlar, fanga doir internetdan olingan videolar - fan mavzularini videoyozuvlar orqali o'rganishlari uchun zarur;
• Fanga doir dayjestlar, ya'ni internet havolalari - talabalarning internet havolalaridan foydalanib, mavzuni o'rganishlari uchun zarur;
• Multimediali trenajorlar, o'rgatuvchi testlar, amaliy dasturlar, virtual laboratoriya stendlarimobil quriulmasi orqali mashq qilib amaliy ko'nikmalkarni egallash uchun;
• Fanga doir MOOC lar - bu fan kontentlarini talaba tomonidan onlayn o'rganish uchun; Fanga doir keyslar namunasi- bu muammoli vaziyatlarni yechish va ular bilan tanishish uchun;
• Ilmiy-izlanish mavzulari - mustaqil ravishda fan doirasida ilmiy izlanishlar olib borish, ilmiy maqolalar yozish
[2].
uchun.
October 20, 2023
g
g
Mustaqil ta'limni sifatli tashkil etish fan o'qituvchisining pedagogik mahoratiga bog'liq bo'lib, shaffof baholashni talab qiladi. Shu sababli talabalarni baholashda sub'yektiv omillarni kamaytirish va baholashning avtomatlashtirilgan, taqdimot, loyiha, test shakllarini joriy etish lozim.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "O'zbekiston Respublikasi oliy ta'lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi" to'g'risidagi PF-5847-son farmoni.
2. G.Turdiyeva. Oliy ta'lim tizimida talabalarning mustaqil ishlarini innovatsion ta'lim texnologiyalari orqali tashkil etish metodikasi.//Monografiya. Durdona nashriyoti -2020y
3. Rustamova, Sh. A. (2022). INTERFAOL METODLAR ORQALI TALABALAR FAOLLIGINI OSHIRISH. INTERNATIONAL CONFERENCES, 1(11), 41-46.
4. Rustamova, S. A. (2022). MATEMATIKANI O'QITISHDA YANGI PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNING O'RNI. Uzbek Scholar Journal, 10, 169173.
October 20, 2023
