CC BY
11INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL ISSUES OF PRIMARY EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT
PROSPECTS"
_April 26, 2024_
TALABALARNING MUSTAQIL ISHI - KASBIY KOMPETENSIYALARNI SHAKLLANTIRISH OMILI SIFATIDA Xasanova Gulnaza Raxatjanovna
Tayanch doktorant, Urganch innovatsion universiteti o'qituvchisi https://orcid.org/0009-0003-9595-6514 ORCID https://doi.org/10.5281/zenodo.11059250
Annotastiya. Ushbu maqolada mamlakatimizda zamonaviy ta'lim sharoitida ta'lim jarayonini kredit-modul tizimi asosida tashkil qilinganligi va talabalarning mustaqil ishi kasbiy kompetensiyalarni shakllantirish omili ekanligi bo'yicha to'xtalgan. Oliy ta'lim muassasalarida kredit-modul tizimi sharoitida talabalarning mustaqil ta'lim olish kompetentligini takomillahtirishning pedagogik xususiyatlarini ochib berishga harakat qilinadi va kredit-modulli ta'lim tizimi sharoitida talabalarning kompetentligini oshirish bo'yicha olib borilishi lozim bo'lgan ishlarning istiqbollari belgilanadi.
Kalit so'zlar: mustaqil ish, kasbiy kompetentsiya, mustaqillik, o'z-o'zini nazorat qilish, mustaqil ta'lim, o'z-o'zini tarbiyalash, mustaqil faoliyat, talabalarning ijodiy mustaqilligi.
Аннотация. В данной статье акцентируется внимание на том, что в условиях современного образования в нашей стране учебный процесс организован на основе кредитно-модульной системы и что самостоятельная работа студентов является фактором формирования профессиональных компетенций. В высших учебных заведениях предпринимаются попытки раскрыть педагогические особенности повышения компетентности самостоятельного обучения студентов в условиях кредитно-модульной системы, а также перспективы проведения работы по повышению компетентности студентов в условиях кредитно-модульной системы. определены кредитно-модульная система обучения.
Ключевые слова: самостоятельная работа, профессиональная компетентность, самостоятельность, самоконтроль, самостоятельное обучение, самообразование, самостоятельная деятельность, творческая самостоятельность студентов.
Abstract. This article focuses on the fact that in the conditions of modern education in our country, the educational process is organized on the basis of the credit-module system and that the independent work of students is a factor in the formation of professional competencies. In higher education institutions, efforts are made to reveal the pedagogical features of improving students' independent learning competence under the conditions of the credit-module system, and the prospects of work to be carried out to improve the competence of students under the conditions of the credit-module education system are determined.
Keywords: independent work, professional competence, independence, self-control, independent education, self-education, independent activity, creative independence of students.
Kirish. Bugungi kunda oliy ta'lim muassasalarida kasbiy ta'limni rivojlantirishning yetakchi tendentsiyalaridan biri kadrlarni kasbiy o'zini o'zi rivojlantirish va o'zini o'zi anglash qobiliyatiga ega qilib tayyorlash muammosiga katta e'tibor berilmoqda. O'z navbatida, kasbiy bilim va ko'nikmalarga ega bo'lgan, balki erkin, faol va ijodiy fikrlaydigan hamda o'z-o'zini takomillashtirishga qodir, yangi g'oyalar, texnologiyalarni mustaqil ishlab chiqadigan va hayotga tatbiq eta oladigan, mustaqil qarorlar qabul qilish va ularning bajarilishi uchun javobgarlik his qiladigan mutaxassislarni tayyorlashga qaratilgan ta'lim jarayonining asosiy parametrlarini tashkil etish - oliy ta'limda dolzarb vazifa hisoblanmoqda.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL ISSUES OF PRIMARY EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT
PROSPECTS"
_April 26, 2024_
Talabaning shaxsiy mustaqilligi bu bo'lajak mutaxassisni kasbga tayyorlash va kasbga moslashtirish samaradorligining yetakchi mezonlaridan biri hisoblanadi. Bunda talabaning muntazam ravishda o'z-o'zini nazorat qilish qobiliyati, tegishli qarorlar qabul qilish va amalga oshirish qobiliyati shakllanib boradi. Talabaning mustaqillik darajasi ko'p jihatdan ta'lim faoliyati qanchalik muvaffaqiyatli tashkil etilganligi bilan belgilanadi. Talabalarning mustaqil ishi asosan mehnatni ilmiy tashkil etish talablariga qay darajada javob berishi va bitiruvchilarning potentsial bandligi bilan bog'liq bo'ladi. ligi. Bu esa o'z navbatida pedagogikaning asosiy tamoyillari -talabalarning faolligi va ongini namoyon qilishning eng yuqori shakli sifatida talabalarning mustaqil ishiga e'tiborni kuchaytirishni talab qiladi.
Biroq, zamonaviy oliy ta'lim tizimida o'quv jarayonining qat'iy tartibga solinishi bilan bunga erishish juda qiyin. Oldingi tashkiliy sharoitlarda amalga oshirilgan o'qitishning an'anaviy shakllari va usullari endi ta'limning mavjud va paydo bo'layotgan didaktik vazifalarini bajara olmaydi. Jamiyat taraqqiyotining talablari va sur'atlari bilan zamonaviy ta'lim tizimining imkoniyatlari o'rtasidagi ziddiyatni bartaraf etishning yo'llaridan biri bu - cheksiz tashkiliy imkoniyatlarga ega bo'lgan talabalarning mustaqil ishi asosida ishlab chiqilgan metodlarni o'quv jarayoniga amaliy tatbiq etishdir[2].
Tadqiqot ob'ekti. Ma'lumki, talabaning mustaqil ishi oliy ta'limning asosi - o'z tarkibiga quyidagi tarkibiy qismlarni o'z ichiga olgan maxsus tashkil etilgan faoliyat:
maqsad va qo'yilgan o'quv vazifasini oydinlashtirish;
mustaqil ishlarni aniq va tizimli rejalashtirish;
zarur o'quv va ilmiy ma'lumotlarni qidirish;
axborot va uni mantiqiy qayta ishlashni o'zlashtirish;
topshirilgan muammolarni hal qilish uchun tadqiqot usullaridan foydalanish;
qilinadigan taqdimotni asoslash va olingan qarorni himoya qilish kabi faoliyatlardan iborat.
Odatda, mustaqil ishning ikki turi ajratiladi:
1. Asosiy auditoriya mashg'ulotlari (ma'ruza, seminar, laboratoriya ishi) davomida va rejali maslahatlar, ijodiy aloqalar, test va imtihonlar shaklida o'qituvchi rahbarligidagi mustaqil ish;
2. Talaba o'quv va ijodiy xarakterdagi uy vazifalarini bajarganida sinfdan tashqari mustaqil ish.
Ikkinchi turga quyidagilar kiradi:
• darsliklar, o'quv-uslubiy qo'llanmalar, ilmiy va ilmiy-ommabop adabiyotlar (hujjatlar, birlamchi manbalar, elektron ma'lumotlar) bilan ishlash;
• ma'ruza matnlarini to'ldirish va qayta ko'rib chiqish;
• test va semestr ishlari va topshiriqlarini bajarish;
• tezislar, referat taqrizlar, ma'ruzalar, tezislar, xususiy nazariy xabarlar, sharhlar, qo'shimcha va individual topshiriqlar yozish;
• seminar va konferensiyalarga, test va imtihonlarga tayyorgarlik, nazoratning oraliq shakllari;
• fani bo'yicha dars konspektlari, sinfdan tashqari ishlar, taqvim rejasi, fakultativ (klub yoki maxsus kurs) o'quv (va mehnat) dasturini ishlab chiqish;
• tadqiqot olib borish, kurs ishlari va yakuniy malakaviy ishlarni bajarish [7].
Talaba mustaqil ishlash natijasida ulardagi kompetentsiya bosqichma-bosqich kasbiy mahoratga aylanadi, bu esa yuksak mahorat ko'rsatkichi bo'lib, kasbni chuqur egallashni tavsiflaydi va o'quv jarayonida olingan ma'lumotlardan ijodiy foydalana olishda namoyon bo'ladi.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL ISSUES OF PRIMARY EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT
PROSPECTS"
_April 26, 2024_
Bu esa shaxsning o'z-o'zini rivojlantirish, o'z-o'zini tarbiyalash, o'z-o'zini harakatini ta'minlashi mumkin.
Bugungi fan-texnika shiddat bilan taraqqiy qilayotgan muhitda ta'lim muassasasining asosiy vazifasi - kasbiy kompetentsiyani rivojlantirish uchun asos bo'ladigan asosiy bilim va ko'nikmalarni shakllantirish, mustaqil ishlash ko'nikmalarini rivojlantirishdan iborat bo'ladi.
"Kompetensiyaga asoslangan yondashuv", "talabalarning kasbiy kompetensiyasi" tushunchalariga to'xtaladigan bo'lsak, oliy ta'lim muassasalarida kompetensiyaga asoslangan kadrlar tayyorlashning dolzarbligiga katta e'tibor qaratilayotganligiga guvoh bo'lishimiz mumkin.
"Kompetensiya ob'ektlar va jarayonlarning ma'lum doirasiga nisbatan belgilab berilgan va ularga nisbatan yuqori sifatli ishlab chiqarish faoliyati uchun zarur bo'lgan o'zaro bog'liq shaxs sifatlari (bilimlar, qobiliyatlar, malakalar, faoliyat usullari) majmuini o'z ichiga oladi.
Kompetentlik - bu shaxsning tegishli kompetentsiyaga ega bo'lishi, shu jumladan uning unga va faoliyat sub'ektiga shaxsiy munosabati hisoblanadi"[73, 11].
Kompitentlik - bu o'z mehnat funktsiyalarini mustaqil, mas'uliyatli va samarali bajarish uchun kasbiy faoliyatni amalga oshirishga tayyor bo'lishi kerak bo'lgan mutaxassisning eng muhim xususiyatidir.
Olingan natijalar va ularning tahlili. Mustaqil ishlash natijasida kompetentsiya bosqichma - bosqich kasbiy mahoratga aylanadi, bu esa yuksak mahorat ko'rsatkichi bo'lib, kasbni chuqur egallashni tavsiflaydi va o'quv jarayonida olingan ma'lumotlardan ijodiy foydalana olishda namoyon bo'ladi. Bu o'tishni faqat shaxsning o'z-o'zini rivojlantirish, o'z-o'zini tarbiyalash, o'z-o'zini harakatini ta'minlashi mumkin.
Ta'lim muassasasining asosiy vazifasi - kasbiy kompetentsiyani rivojlantirish uchun asos bo'ladigan asosiy bilim va ko'nikmalarni shakllantirish, mustaqil ishlash ko'nikmalarini rivojlantirish.
Mustaqil ta'limning mohiyati didaktikada shaxsning tashqi yordamisiz turli manbalardan ma'lumotlarni keyinchalik amaliy faoliyatda qo'llash orqali olish qobiliyati sifatida belgilanadi. Mustaqil ishning mohiyati talabalarning maxsus tashkil etilgan faoliyatining mavjudligidadir; faoliyat natijasining mavjudligi; o'quv jarayoni uchun texnologiya mavjudligi.
Talabalarning mustaqil ishining belgilari sifatida quyidagilar aniqlanadi: kognitiv yoki amaliy vazifaning mavjudligi, muammoli masala, ularni amalga oshirish uchun maxsus vaqt; muayyan harakatni to'g'ri va eng yaxshi bajarish uchun aqliy harakatning namoyon bo'lishi; topshirilgan muammolarni hal qilish jarayonida o'quvchilarning ongi, mustaqilligi va faolligining namoyon bo'lishi.
Mustaqil ishning o'zagi uning butun jarayonini belgilaydigan kognitiv yoki muammoli vazifadir.
Talabalarning mustaqil ishlarining mazmuni o'qituvchi (yoki kompyuter o'qitish dasturi) rahbarligida ular tomonidan amalga oshiriladigan har xil turdagi o'quv, ishlab chiqarish va tadqiqot vazifalarini hal qilishni o'z ichiga oladi.
Mustaqil ish uchun topshiriqlarni bajarish talabalar, ayniqsa, birinchi kurs talabalari uchun sobiq maktab o'quvchilarini ta'limning yangi shakllariga moslashtirish zarurati tufayli bir qator qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Asosiy qiyinchilik ishingizni mustaqil ravishda tashkil qilish zarurati bilan bog'liq. 1-kurs talabalarining diagnostikasi shuni ko'rsatdiki, talabalarning qariyb 40 foizi mustaqil ishlarni tashkil etish ko'nikmalariga ega, respondentlarning atigi 30 foizi o'zlarini uyushgan odamlar deb bilishadi. Talabalar matn materiali bilan mustaqil ishlash ko'nikmalari yetarli darajada shakllanmaganligi sababli qiyinchiliklarga duch keladilar, ular qaydlarni to'g'ri
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL ISSUES OF PRIMARY EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT
PROSPECTS"
_April 26, 2024_
yuritishni, o'z fikrini aniq va aniq ifodalashni, o'rganilayotgan materialni tahlil qilishni, aqliy faoliyatining individual xususiyatlarini hisobga olishni bilmaydi. Ba'zi talabalarning muloqot darajasi va kasbiy tayyorgarlik uchun motivatsiyasi past.
Binobarin, jamoaviy ta'lim texnologiyasidan foydalanish, mening fikrimcha, nafaqat ta'lim dasturlarini barcha o'quvchilarning muvaffaqiyatli o'zlashtirib olishini, balki ularning intellektual va axloqiy rivojlanishini, mustaqilligini, bir-biriga va o'qituvchiga xayrixohligini, muloqot qobiliyatlarini ham ta'minlaydi. O'qitishning guruh shakllari uchun texnologiyani tanlash birlashtirishga emas, balki yangi materialni o'rganishga qaratilgan interfaol vazifalar va mashqlardan foydalanishni o'z ichiga oladi. Ijodiy vazifa talabalarning guruh ishlarida qo'llaniladigan har qanday interfaol usulning mazmunini, asosini tashkil qiladi: bu muammoli muammolarni hal qilish, loyiha faoliyatida ishtirok etish, ishlab chiqarish vaziyatlarini, vaziyatli muammolarni, integratsiyaviy texnologik muammolarni hal qilish.
Talabaning ijodiy qobiliyatlarini faollashtirish, o'qituvchi va o'quvchilarning ijodiy tashabbusini namoyish etish, intellektual salohiyatni rivojlantirish, kommunikativ qobiliyatlarni rivojlantirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadigan loyiha asosidagi ta'limdan foydalanish katta ahamiyatga ega . muhimi, bitiruvchilarimizning shahar korxonalarida talab qilinadigan zamonaviy mutaxassis bo'lib yetishishiga ko'maklashish. Faol talabalarimiz shunday ijodiy loyihalarni amalga oshirishda ishtirok etdilar: Pazandachilikda kuz sovg'alari. Qovoq urug'i mahsulotlarini pishirishda ishlatish. Pasxa haftasining mahsulotlari va taomlari. Rus an'analarida pancakes. Go'shtli taomlar nomlarining kelib chiqishi. Ovqat pishirishda badiiy makiyajdan foydalanish. Ularning bir qismi viloyatdagi kollej va texnikumlarda o'tkazilgan anjumanlarda taqdim etildi.
O qitish amaliyotida texnologik topshiriqlar o quvchilarda faoliyatda mustaqillik konikmalarini va o'z bolajak kasbiga qadriyatga asoslangan munosabatni rivojlantiradi. Texnologik vazifalar mazmunining o'ziga xos xususiyati ularning murakkabligidir. Ushbu turdagi vazifalarning murakkabligi texnologik jarayonlarning shartlari bilan bog'liq bo'lib, ular texnologik jarayonning ketma-ketligi, texnologik jihozlarning ish rejimlarini hisoblash, xom ashyoning yaxshi sifatini aniqlash, tayyor idishlarni rad etish, nuqsonlarning sabablarini o'z ichiga oladi. , ularni tuzatishning mumkin bo'lgan usullari va boshqalar.Integratsion texnologik muammoni hal qilish natijasi iste'molga tayyor bo'lgan ishlab chiqilgan o'ziga xos moddiy mahsulotga aylanadi: belgilangan sifat talablariga javob beradigan idish yoki pazandalik mahsuloti;nazariy mashg'ulotlarda - talaba tomonidan ishlab chiqilgan texnologik sxema. idish tayyorlash, texnologik xarita loyihasi, texnologik jarayon algoritmi va boshqalar.
Xulosa. Mustaqil ish usulini faol asosda qo'llash menga o'quv jarayonini shunday qurishga yordam beradiki, mavzu bo'yicha ishning talabalar tomonidan mustaqil ravishda bajariladigan qismi o'quv mashg'uloti davomida guruhda materialni birgalikda o'rganishdan oldin bo'ladi. Ushbu ish uslubidan foydalanib, men quyidagi maqsadni ko'zlayman - o'quvchilarda muammoga, o'rganiladigan masalaga qiziqish uyg'otish; o'rganilayotgan materialga ongli ravishda munosabatda bo'lish va aniq qo'shimchalar yoki savollar bilan yangi materialni muhokama qilish imkonini beradigan ma'lumotlarni o'zlashtirish. Buning uchun quyidagi turdagi topshiriqlardan foydalanish o'rinlidir. Masalan:
- fan mavzulari bo'yicha xabarlar tayyorlash;
- mavzu uchun illyustrativ material tanlash;
- slayd taqdimotini yaratish
- elektron resurslar bilan ishlash.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL ISSUES OF PRIMARY EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT
PROSPECTS" April 26, 2024
Demak, o'quvchilarning darsda va darsdan tashqarida to'g'ri tashkil etilgan mustaqil faoliyati ko'nikma va malakalarning shakllanishiga, pirovardida esa amaliy mashg'ulotlarda tajriba orttirish, kasbiy malakalarni egallashga xizmat qiladi.
REFERENCES
1. Pichkova L.S. Talabalarning mustaqil ishini tashkil etish kasbiy ahamiyatga molik kompetensiyalarni shakllantirish omili sifatida / L.S. Pichkova // Globallashuv sharoitida Rossiya iqtisodiyotining raqobatbardoshligini oshirish yo'llari, Konferentsiya materiallari. MGIMO (U) Rossiya Federatsiyasi Tashqi ishlar vazirligi. - M.: MGIMO-Universiteti, 2008.
2. Морозова И.М., Методика организации работы с интегрированным междисциплинарным модулем «Методы обучения», Успехи современной науки и образования, https://www.elibrary.ru/contents.asp?id=34336490, ISSN: 2412-9631, eISSN: 2588-0063, 2016
3. Дзидзоева С.М., Педагогическая практика как условие развития исследовательских компетенций студентов, Автореферат, Ростов-на-Дону, 2008
4. Бахор Т.А., Зырянова О.Н., Лобанова О.Б., Осяк С.А., Яковлева Е.Н., Коршунова В.В., Деятельностный подход в обучении будущих учителей начальных классов, Совреманные проблемы науки и образования, Учредители: ООО "Издательский дом "Академия естествознания" E-ISSN: 2070-7428, 2014
