Научная статья на тему 'ТАКРОРИЙ ЭКИНЛАР ЭКИШ УЧУН ТУПРОҚНИ ЭКИШГА ТАЙЁРЛАШНИНГ РИВОЖЛАНИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ'

ТАКРОРИЙ ЭКИНЛАР ЭКИШ УЧУН ТУПРОҚНИ ЭКИШГА ТАЙЁРЛАШНИНГ РИВОЖЛАНИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
307
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Тупроқ / такрорий экинлар / ресурстежамкор / комбинация-лашган машина / агрегат / тупроққа ишлов бериш / энергия / унумдорлик / шудгорлаш / юмшатиш / текислаш / зичлаш / soil / replanting / resource-saving / combined machine / aggregate / tillage / energy / fertility / plowing / loosening / leveling / compaction.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Равшанов, Ҳ.А.

Мақолада такрорий экинлар экиш учун тупроқни экишга тайёрлашнинг ривожланиш йўналишларининг таҳлили натижалари келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DEVELOPMENT DIRECTIONS OF SOIL PREPARATION FOR REPRODUCTION OF REPRODUCTIVE CROPS

The article presents the results of the analysis of the development trends of soil preparation for replanting.

Текст научной работы на тему «ТАКРОРИЙ ЭКИНЛАР ЭКИШ УЧУН ТУПРОҚНИ ЭКИШГА ТАЙЁРЛАШНИНГ РИВОЖЛАНИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ»

УДК 631.312.44

ТАКРОРИЙ ЭКИНЛАР ЭКИШ УЧУН ТУПРОКНИ ЭКИШГА ТАЙЁРЛАШНИНГ РИВОЖЛАНИШ ЙУНАЛИШЛАРИ

Х,.А. Равшанов ТИКХММИ Карши филиали профессори, т.ф.д.

АННОТАЦИЯ

Мацолада такрорий экинлар экиш учун тупроцни экишга тайёрлашнинг ривожланиш йуналишларининг таулили натижалари келтирилган.

Калит сузлар. Тупроц, такрорий экинлар, ресурстежамкор, комбинация-лашган машина, агрегат, тупроцца ишлов бериш, энергия, унумдорлик, шудгорлаш, юмшатиш, текислаш, зичлаш.

DEVELOPMENT DIRECTIONS OF SOIL PREPARATION FOR REPRODUCTION OF REPRODUCTIVE CROPS

ABSTRACT

The article presents the results of the analysis of the development trends of soil preparation for replanting.

Keywords: soil, replanting, resource-saving, combined machine, aggregate, tillage, energy, fertility, plowing, loosening, leveling, compaction.

НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ ПОДГОТОВКИ ПОЧВ К РАЗМНОЖЕНИЮ РЕПРОДУКТИВНЫХ КУЛЬТУР

АННОТАЦИЯ

В статье представлены результаты анализа тенденций развития подготовки почвы к пересадке.

Ключевые слова: почва, пересадка, ресурсосбережение, комбинированная машина, агрегат, обработка почвы, энергия, плодородие, вспашка, рыхление, выравнивание, уплотнение.

КИРИШ

Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 1 июндаги "2017 йилда бошокди дон экинларидан бушайдиган майдонларга такрорий экинларни жойлаштириш, экиш учун талаб этиладиган моддий-техника ресурсларини уз муддатида етказиб бериш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПК-3027-сонли Карори ахолини озик-овкат махсулотларига булган талабини тула кондириш,

489

уларни арзон ва сифатли кишлок хужалик махсулотлари билан таъминлаш имконини берди [1]. Узбекистан Республикаси кишлок хужалигини ривожланишининг бош йуналишларидан бири - бу ерга ишлов беришнинг илгор усулларидан фойдаланиш, етиштириладиган махсулот бирлигига кам мехнат сарфлаган холда мунтазам, жадал ва юкори хосил олиш хисобланади. ^ишлок хужалиги махсулотларини етиштиришда энг куп мехнат ва энергия талаб киладиган технологик жараёнлардан бири - бу тупрокка ишлов бериш хисобланади.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Хрзирги замон жахон амалиётида тупрокка ишлов беришда энергия ва ресурстежамкор, тупрок унумдорлигини оширадиган, тупрокни экологик химоялайдиган технология ва техник воситаларни ишлаб чикиш хамда куллаш етакчи уринни эгаллайди. Кишлок хужалиги экинларини серунум технологиялар асосида етиштиришнинг кенг кулланилиши туфайли ерга ишлов бериш сифатига талаблар кескин ошиб бормокда. Кулланиладиган барча технологиялар замонавий агротехник талабларга жавоб бериши керак.

Бугунги кунда, такрорий экинлар экиш учун тупрокни экишга тайёрлашнинг мавжуд технологияларида кузги донли экинлардан бушаган далаларда йилнинг ёз фаслида алохида-алохида ва кетма-кет ерларни шудгорлаш, текислаш, бороналаш, болалаш каби технологик операциялар амалга оширилади. Далаларни шудгорлашда ПЯ-3-35, ПД-4-45, O'P-3/4-40 ва "Massey Ferguson", "Kverneland", "Lemken" фирмаларининг замонавий хорижий плуглари кулланилади. Шудгорлашда хосил булган нотекисликларни, очик эгат ва марзаларни хамда дала четларини текислаш ишлари ГН-2,8, ГН-4 грейдер пичоклари билан амалга оширилади. Тупрокни юза катламини агдармасдан юмшатиш ЧКУ-4А, ЧК-3,0 чизеллари, бороналаш БЗТХ-1,0; БЗТС-1,0 тишли ва БДТ-3,0, ТДБ-3/5 дискли бороналари ва молалаш ВП-8, МВ-6, МВ-6А мола-текислагичлари ёрдамида талаб даражасида зичлашган ва майдаланган юза катлам хосил килиш максадида утказилади [2]. Натижада, огир тракторлар ва ерга ишлов бериш машиналарининг юриш кисмларининг таъсири остида тупрок зичланади, физик-кимёвий хусусиятлари ёмонлашади, хосилдорлик 12-30% га камаяди, органик моддалар тез парчаланиши туфайли эрозия жараёнлари кучаяди. Тупрокнинг юза катлами (0 дан 6-7 см гача) таркиби бузилади, пастки катламлари эса юкори даражада (масалан, такирли тупрокларда 2,13 г/см3 гача) зичлашиб кетади.

Тупрокка бундай кайта-кайта ишлов бериш мехнат, энергия ва ёнилги

490

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

Scientific Journal Impact Factor

О

R

VOLUME 1 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 SJIF 2021: 5.423

сарфини ошишига, тупрок структурасининг бузилиши ва зичланишига хамда такрорий экинларни экиш учун тупрокни тайёрлаш муддатини чузилиб кетишига сабаб булади. Бинобарин, такрорий экинлар экиш учун тупрокни экишга тайёрлашда мавжуд технологияларнинг агротехник, техник-иктисодий ва экологик курсаткичлари хозирги замон талабларига жавоб бермайди. Шунинг учун такрорий экинларни экиш учун тупрокни бир утишда экишга тайёрлайдиган техника ва технологияларни ишлаб чикиш долзарб масаладир.

Мамлакатимиз шароитида кузги бошокли донли экинлар урилгандан кейин, уларнинг урнига такрорий экинлар етиштириб, кушимча хосил олиш мумкин. Бошокли донли экинлар йилнинг 15-20 июнида йигиштириб олингандан кейин, йилнинг яна 120-130 кун иссик кунлари давом этади. Бу даврда 2400-3200°С фойдали харорат йигиндисида усиш даври киска такрорий экинлар етиштириш мумкин [3]. Республикамизда сугориладиган бошокли донли экинлари ва такрорий экинлар экиладиган ерлар 1200 минг гектардан ортик майдонни ташкил этади. Кашкадарё вилояти буйича 2020 йилда 84225 га майдонга такрорий экин сифатида сабзавот, картошка, дуккали дон экинлари, мойли экинлар, озука (ем-хашак) ва бошка экинлар етиштирилган [4].

Жахонда кишлок хужалик экинларини етиштириш, улардан юкори хосил олиш учун тупрок унумдорлигини саклаган холда энергия-ресурстежамкор ва иш унуми юкори булган тупрокка ишлов бериш машиналарини ишлаб чикиш ва куллаш етакчи уринни эгалламокда. Кейинги йилларда Америка Кушма Штатлари, Канада, Россия, Франция, Германия ва Хитойда такрорий экинлар экиш учун тупрокни тайёрлашда унга агдармасдан ишлов берадиган комбинациялашган машиналар кулланилмокда.

Утказилган илмий-техник ва патент адабиётлари тахлили натижаларига кура, тупрокка ишлов беришга куйиладиган замонавий талаблар куйидаги асосий тамойилларга риоя килишни такозо килади:

- ишловни минималлаштириш (ишлов бериш сонини камайтириш);

- энергия-ресурсларни тежаш (кам энергия-ресурс сарфи);

- тупрокни химоялайдиган (сув ва шамол эрозияси) технологияларни куллаш.

Жахонда бир утишда бир йула тупрокни экишга тулик тайёрлашда сарфланадиган энергия-ресурсларни камайтириш ва иш унумини ошириш буйича бир катор, жумладан, куйидаги ривожланиш йуналишларида илмий-тадкикотлар олиб борилмокда:

- юкори техник даражадаги ва минимал энергия сарфлайдиган модуль-

блокли унификациялашган тупрокка ишлов берадиган машиналарнинг оптимал типажини ишлаб чикиш;

- агдаргичсиз ярусли плуглар ва комбинациялашган машиналарни ишлаб чикиш;

- намни саклайдиган ва тупрокни химоя киладиган технологиялар учун юкори унумли машиналарни яратиш;

- тупрокка ишлов бериш агрегатларининг камраш кенглиги ва иш тезлигини ошириш;

- тупрокка ишлов беришда энергия сарфини камайтирадиган ва ресурсларни тежайдиган технологияларни жорий этиш [5].

Республикамизда бир утишда бир йула тупрокни экишга тайёрлаш машиналарни яратишнинг куйидаги ривожланиш йуналишларини амалда куллаш максадга мувофик:

- энергия-ресурслар сарфини камайтириб, иш унуми юкори булган технология ва техник воситаларни ишлаб чикиш;

- бир утишда бир неча технологик жараёнларни амалга оширадиган техник воситаларни яратиш;

- тупрок унумдорлигини саклайдиган, оширадиган, эрозиядан химоя киладиган технологиялар ва техник воситаларни такомиллаштириш;

- тупрокка ишлов бериш ва уни экишга тайёрлайдиган технологияларни таъминлайдиган, алмашадиган иш органли ва мосламали купфункцияли машиналарни амалиётга тадбик этиш.

ХУЛОСА

Утказилган тадкикотлар натижаларига кура, куйидагиларни хулоса килиш мумкин:

1. Утказилган илмий-тадкикотларга кура, такрорий экинлар экиш учун тупрокни экишга тайёрлайдиган ресурстежамкор комбинациялашган машина тупрокни зичланишини олдини олади, эрозиядан химоя килади, намни йуколишини камайтиради, мехнат унумдорлигини оширади, сарф-харажатлар ва тупрокни экишга тайёрлаш муддатини кескин камайтиради.

2. Такрорий экинлар экиш учун тупрокни тайёрлашда моддий ва энергия ресурсларини тежайди, яъни агрегатларнинг даладан утишлар сони 3-4 мартагача камайиши хисобига тупрокка минимал ишлов бериш таъминланади.

3. Республикамиз кишлок хужалиги ишлаб чикаришида мехнат ва энергия сарфини камайтириш, ресурсларни тежаш, кишлок хужалик экинларини илгор

технологиялар асосида етиштиришда барча технологик жараёнларни сифатли

492

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

Scientific Journal Impact Factor

о

R

VOLUME 1 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 SJIF 2021: 5.423

бажарилишини таъминлайдиган, бир утишда бир нечта технологик жараёнларни кушиб бажарадиган комбинациялашган машиналарни ишлаб чикиш истикболлидир.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 1 июндаги "2017 йилда бошокли дон экинларидан бушайдиган майдонларга такрорий экинларни жойлаштириш, экиш учун талаб этиладиган моддий-техника ресурсларини уз муддатида етказиб бериш чора-тадбирлари тугрисида" ги ПК-3027-сонли Карори.

2. Кишлок хужалиги экинларини парваришлаш ва махсулот етиштириш буйича намунавий технологик карталар. 2016-2020 йиллар учун. II-кисм. - Тошкент: КХИИТИ, 2016. - 213 б.

3. Эргашев И.Т., Х.Абдурахмонов, Исломов Ё., Исматов А. Такрорий экинларни етиштиришда тупрокка ишлов бериш технологияларига богликлик буйича олинган натижалар// Агро илм - Узбекистон кишлок ва сув хужалиги. Махсус сон.-№(61). 2019 й.

4. Кашкадарё вилояти хокимининг 2020 йил 18 апрелдаги "Вилоятда 2020 йил хосили учун асосий, такрорий ва бог, ток, тутзорлар катор ораларига кишлок хужалик экинлари экишни хамда махсулот етиштириш хажмини купайтириш юзасидан кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги HQ-361/04-сонли карори, 6-илова, - Карши, 16-б.

5. Маматов Ф.М., Равшанов Х,.А. Такрорий экинлар экиш учун тупрокни экишга тайёрлайдиган ресурстежамкор комбинациялашган машина// "Агросаноат мажмуаси учун фан, таълим ва инновация, муаммолар ва истикболлар" мавзусидаги Халкаро илмий-амалий анжуман материаллари туплами. - Тошкент, 2019. - Б.252.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.