CC BY
7"RAQOBATBARDOSH KADRLAR TAYYORLASHDA FAN - TA'LIM - ISHLAB
CHIQARISH INTEGRATSIYASINI TAKOMILLASHTIRISH ISTIQBOLLARI" MAVZUSIDAGI XALQARO ILMIY-AMALIY KONFERENSIYA 2023-yil 22-noyabr
TA'LIMNING MASOFAVIY SHAKLIDA INTERNET TEXNOLOGIYALARINING
O'RNI
Sharopova Nigora Amonovna
Buxoro muhandislik-texnologiya instituti assistenti https://doi.org/10.5281/zenodo.10159854
Annotatsiya. Masofaviy ta'lim texnologiyalari asosida o'qitish ko'pincha o'qituvchi va talaba o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri (real) aloqalarsiz ta'lim jarayonini ta'minlaydigan zamonaviy axborot texnologiyalari vositalaridan foydalanganda "masofaviy ta'lim" sifatida qabul qilinadigan masofaviy ta'lim deb ataladi.
Kalit so'zlar: masofaviy ta'lim texnologiyasi, o'qitish metodikasi, ta'lim tizimi, ta'lim sifati, internet tezligi, autentifikatsiya.
Аннотация. Обучение на основе дистанционных образовательных технологий часто называют дистанционным обучением, которое воспринимается как "дистанционное обучение" при использовании современных средств информационных технологий, обеспечивающих учебный процесс без прямых (реальных) связей между учителем и учеником.
Ключевые слова: технология дистанционного обучения, методика преподавания, система обучения, образовательная поездка, скорость интернета, аутентификация.
Abstract. Learning based on distance learning technologies is often called distance learning, which is perceived as "distance learning" when using modern information technology tools that provide the learning process without direct (real) connections between teacher and student.
Keywords: distance learning technology, teaching methods, learning system, educational trip, Internet speed, authentication.
Kirish. Ma'lumki, masofaviy ta'lim texnologiyalari o'quv jarayoni samaradorligini oshirishning yangi istiqbollarini ochadi, bu esa asosan talabalarning o'quv materiallari bilan bevosita o'ziga mos keladigan rejim va hajmda ishlash imkoniyatiga ega ekanligiga asoslanadi. Bir tomondan, an'anaviy yuzma-yuz o'qitishni to'liq shaxsiylashtirish mumkin emas, talabaning imkoniyatlari (iqtidori, sog'lig'i va boshqalar) darajasiga qarab, u muayyan faoliyat turlarini o'zlashtira oladi va bajara oladi, ijodiy darajaga yetadi, motivatsiyaning yuqori darajasini ko'rsatadi.
Boshqa tomondan, o'qituvchilar kunduzgi ta'lim jarayonida o'zlarining kasbiy resurslaridan to'liq foydalanishdan uzoqda (ularning muhim ta'lim salohiyati ko'pincha auditoriya chegarasi, ajratilgan vaqt va boshqalar bilan cheklanadi), ular buni qilmaydilar. Talabalarning ushbu guruh talabalari tomonidan kursning muayyan bo'limlarini o'zlashtirish muvaffaqiyati to'g'risida har kuni ishonchli fikr-mulohazalarga ega bo'lish ko'pincha faqat nazorat tadbirlarida o'rganiladi.
Yuqori sifatdagi va yuqori texnologik axborot-o'qitish muhitini yaratish, asosan, ta'lim tizimining texnologik bazasini tubdan modernizatsiyalash, jamiyat talablariga javob beradigan ochiq ta'lim tizimiga o'tish imkoniyatini yaratadigan yetarlicha murakkab bo'lgan texnik masala sifatida ko'riladi. Shu bilan birga, axborot ta'lim muhitini yaratish faqat texnik masala emasligini inkor etib bo'lmaydi. Uni yaratish, rivojlantirish va undan foydalanish uchun barcha ta'lim tizimining ilmiy-uslubiy, tashkiliy va pedagogik potensialini to'liq ishga solish kerak bo'ladi. Shu munosabatda, zamonaviy axborot-ta'lim muhiti ishlatilayotgan sharoitda pedagogika
"RAQOBATBARDOSH KADRLAR TAYYORLASHDA FAN - TA'LIM - ISHLAB
CHIQARISH INTEGRATSIYASINI TAKOMILLASHTIRISH ISTIQBOLLARI" MAVZUSIDAGI XALQARO ILMIY-AMALIY KONFERENSIYA 2023-yil 22-noyabr
munosabatlarini ham hisobga olmoq lozim.
Asosiy qism. Zamonaviy axborot jamiyatida ta'lim sifati, intensivligi va foydalanish imkoniyati muammosi juda keskin. Hozirgi rivojlanish sur'ati shundayki, bilim juda tez eskiradi va yangi bilimlarga bo'lgan ehtiyoj juda katta. Agar ilgari o'quv dasturlari o'nlab yillar davomida o'zgarmagan bo'lsa, endi ular deyarli har yili qayta ko'rib chiqiladi. Masofaviy o'qitish yoki bolalar uchun o'quv teledasturlarini yaratish bo'ladimi, bitta imkoniyatni qo'ldan boy bermasdan, o'quv jarayonlarini imkon qadar faollashtirish zarur.
Axborot-ta'lim muhiti ta'riflari to'plamining tahlilidan shu xulosaga kelish mumkinki, bu axborot, texnik, o'quv-uslubiy podsistemalar jamlanmasi bo'lib, o'quv jarayoni va uning qatnashchilarini ta'minlashga maqsadli qaratilgandir.
Axborot ta'lim muhiti - pedagogik tizim va uning ta'limotidan iboratdir, ya'ni, moddiy-texnik, moliyaviy-iqtisodiy, me'yoriy-xuquqiy, boshqaruv va marketing tizim ostilaridir. Nazariy jihatdan butun Axborot o'quv markazi (AO'M) ning negizi aynan pedagogik tizimdan iboratdir. AO'M deb ataluvchi yangi tuzilmadagi pedagogik jarayonlami tadqiq etuvchi pedagogika fanining yangi yo'nalishi haqida gapirish mumkin. Shunday yangi yo'nalishni biz, shartli ravishda "Elektron pedagogika" deb ataymiz.
O'qitish metodikasiga muvofiq har bir o'quv guruhi uchun o'quvchilarning jamoa vositasi kabi elektron auditoriyasi yoki forumlari yaratilishi (ochilishi) mumkin. Bunda o'quv yurtining virtual vakilligi (VV) o'quv jarayonini olib borish uchun zarur bo'lgan o'quv va ma'muriy resurslarni shakllantiradi, ushbu resurslar u yoki boshqa fan bo'yicha o'qitish jarayonida qo'llaniladigan ishlab chiqarish moduli deb nomlanadi va zaruriyatga qarab yaratiladi. Bunday modullarga quyidagilarni kiritish mumkin:
- ayrim fanlar bo'yicha o'quv guruhining ChAT (on-line auditoriyalar - seminarian maslahatlar);
- fanlar bo'yicha telekonferensiyalar (forumlar) (on-line auditoriyalar - seminarian maslahatlar);
- e'lonlar taxtasi;
- yakka tartibda (ta'riflanadigan) maslahatlar tizimi.
O'quv muassasaning VVdagi bunday modullar soni o'qituvchilar ehtiyojlari va ular tomonidan amalga oshiriladigan o'qitish metodikasi bilan belgilanishini ta'kidlab o'tish kerak.
Shunday qilib, axborot-ta'lim muhiti pedagogik tizim kabi quyidagi funksiyalar yuklanadigan o'qituvchining yangi rolini belgilaydi:
- bilish jarayonini muvofiqlashtirish;
- o'qitiladigan fanni to'g'irlash;
- yakka tartibda o'qitish rejasini tuzishda maslahat berish;
- o'quv rejasi, o'quv loyihalariga rioya qilish.
O'qituvchi-konsultant (yoki tyutor) o'z bilimlarini namoyish qilish, texnologik, tashkiliy, ijtimoiy-iqtisodiy va ijtimoiy-psixologik imkoniyatlarni olish, maksimal pedagogik natijalami olishi kerak.
Zamonaviy jamiyatda Internet orqali masofaviy ta'limning rivojlanishiga quyidagi ikki sababni ko'rsatish murnkin:
1. Yosh avlodlarning ta'lim potensialiga bo'lgan talabning ortishi, axborot texnologiyalarini o'zlashtirish, jamiyatdagi bilimlami tezkor almashinuvi, insonni butun umri
"RAQOBATBARDOSH KADRLAR TAYYORLASHDA FAN - TA'LIM - ISHLAB
CHIQARISH INTEGRATSIYASINI TAKOMILLASHTIRISH ISTIQBOLLARI" MAVZUSIDAGI XALQARO ILMIY-AMALIY KONFERENSIYA 2023-yil 22-noyabr
davomida o'qishi kerakligi, uzluksiz ta'limni zaruriylashishi.
2. Internet tarmog'ining va kompyuter texnologiyalarining rivoji, ishlarni kompyuter va kompyuter dasturlari orqali bajarilishi soddalashishi.
Internetning o'qituvchi uchun qulay bo'lgan omillari qaysilar ?
Bu omillarini asosiylarini sanab o'tamiz:
• Tijorat hamda notijorat tashkilotlarining Internet tarmog'idagi masofaviy ta'limini o'zlashtirishi jarayonida o'z malakasini oshirish.
• Mustaqil ravishda tarmoqdagi axborotlar orqali o'z malakasini oshirish.
• Dars o'tish uchun Internet tarmog'idan materiallar qidirish.
• Hokimiyat serveridan normativ hujjatlar qabul qilish.
• Yangi pedagogik texnologiyalarga oid axborotlar olish.
• Talabnomalar jo'natish, konferensiya, tanlov va grantlar, hisobot va konferensiyalarga chiqish haqidagi axborotlarni olish.
• Dasturiy ta'minot olish.
• O'z ishlarini chop qilish va o'z ishlari to'g'risida ma'lumotlar yuborish.
• Hamkasb va do'stlar bilan xat yozishmalar. Fikrdoshlar va hamkasblarni boshqa shaharlar va davlatlardan qidirish.
• Internet magazinlarida savdo qilish.
• Ish qidirish.
Internet texnologiyalarini ta'lim sohasidagi quyidagi afzalliklarini sanab o'tish munkin:
• bu fanlarni o'zlashtirilishni yaxshilanishi;
• kompyuter va Internet bilan muloqot qilishdagi yangiliklar,
• o'rganishga bo'lgan munosabatni yaxshilanishi;
• mustaqil ta'lim va tadqiqotlar malakasini takomillashishi;
• amaliy malaka samaradorligini oshishi.
Vaqt o'tishi bilan Internetda eng muhim fanlarning eng yaxshi ma'ruzalari chop qilinishi kutilmoqda. O'qituvchilar bu ma'lumotlardan o'z darslariga asos sifatida foydalanishlari mumkin. Ma'lumotlar jo'natishda tezlikning ortishi bugungi matn ko'rinishidagi Internetni multimediyali interaktiv telekanalga aylanishi bashorat qilinmoqda. Bugungi kunda Internetdan ajralishlik mukammal bo'lgan ta'limdan mahrum bo'lishlikdir.
Yangi metodlar va texnologiyalar bilan birga olib boriladigan masofaviy o'qitish metodi nazariy pedagogika va ta'lim amaliyotiga yangi tushunchalar va atamalarni kiritadi, ularga:
• Virtual klass (guruh);
• O'qitishni quvvatlash (o'quvchilarni quvvatlash);
• O'quv telekommunikatsion loyihalar;
• Teskari aloqa;
• Dialogli texnologiya;
• Kompyuterli aloqa;
• Telekonferensiya;
• Kordinator, moderator, telekommunikatsion loyihaning fasilitatori (telekonferensiya) va boshqalar.
Telekommunikatsiyaviy o'quv loyihasi - masofaviy ta'lim(MT) transformatsion modelning
"RAQOBATBARDOSH KADRLAR TAYYORLASHDA FAN - TA'LIM - ISHLAB
CHIQARISH INTEGRATSIYASINI TAKOMILLASHTIRISH ISTIQBOLLARI" MAVZUSIDAGI XALQARO ILMIY-AMALIY KONFERENSIYA 2023-yil 22-noyabr
birdan-bir kelajakli shakli bo'lib, qandaydir modelli maqsadga yetish uchun yo'naltirilgan o'quvchilarning birgalikdagi faoliyatiga asoslangan. U o'quvchilar oldiga qo'yiladigan qandaydir ilmiy yoki ishlab chiqarishni modellashtirish maqsadidagi loyihadan iborat. Bunday modeldan maqsad o'quvchilarning loyihalari faoliyatida u to'plovchi bo'lib, ularda jamoat bo'lib ishlashdagi bilim va ko'nikmalarni faollashtiradi.
O'quv telekommunikatsion loyihaning zaruriy xususiyatlari quyidagilardan iborat:
• uning vaqti aniqligi va chegaralanganligi (ikki haftadan uch oygacha);
• loyihaning barcha qatnashchilari orasida axborot almashtirish uchun kompyuterli telekommunikatsion tarmoqlar va dasturli vositalardan foydalanish, ular ko'pincha virtual yoki kvazivirtual guruhni tashkil etadi;
• loyiha koordinatori tomonidan o'rnatiladigan o'quvchilar orasidagi aniq faoliyatning zarurligi.
To'plangan tajriba shuni ko'rsatadiki, mavjud amaliyotda masofaviy ta'limni tashkil etishning nafaqat afzalliklari, balki bir qator kamchiliklar ham mavjud bo'lib, ular quyidagilarda namoyon bo'ladi:
• o'qituvchi va tinglovchilar o'rtasida yuzma-yuz muloqotning yo'qligi va shuning uchun tarbiyaviy ta'sir;
• masofaviy ta'lim uchun zarur bo'lgan talabalar o'rtasida motivatsiya va o'z-o'zini intizomni rivojlantirish uchun o'qituvchi tomonidan boshqaruvning yetishmasligi;
• tinglovchilarning masofaviy ta'lim texnologiyalari bilan ishlash bo'yicha dastlabki ko'nikmalari (ko'pincha) shakllanmagan;
• hamma fanlarda ham tinglovchilarni masofaviy kurslarda samarali tayyorlash mumkin
emas.
Bugungi kunda taraqqiyot juda tez rivojlanmoqda va juda tez o'zgarmoqda. Deyarli har daqiqada sayyoramizning turli burchaklarida o'zgarishlar, yangilanishlar va kutilmagan voqea hodisalar sodir bo'lmoqda. Har bir kunimiz kuchli informatsiya oqimi ostida kechmoqda. Informatsiya oqimi bizni uyda, ishxona va ta'tilda ta'qib etadi. Inson informatsiya ta'siridan holi normal faoliyat yurita olmaydi. Hayotni anglash, uni o'rganish informatsiyalarni yig'ish va o'zlashtirish orqali kechadi. Insonning bilimlilik darajasi ham ma'lum davr ichida shaxs tomonidan o'zlashtirilgan informatsiyalarning ko'p yoki ozligi bilan belgilanadi.
Xulosa: Ushbu uslubning ko'plab afzallik tomonlari borligi ko'pchilikka ayon. Barcha oliy o'quv yurtlarida masofadan o'qitish texnika va texnologiyasini amalga oshirish borasida qator ishlar olib borilmoqda. Axborot texnologiyalarni rivojlanishi masofadan o'qitishni tashkil etishga yangicha yondashuvni taqozo etadi. Masofadan o'qitishni tashkil etishni hozirgi zamon modellarining asosida kommunikatsiya va tarmoq texnologiyalari yotadi.
Masofali o'qitish asosida ta'lim berish uchun o'qish istagida bo'lgan aholining muayyan qismini ta'lim muassasasi joylashgan yerga yig'ish shart emas. Ikkinchidan, tinglovchi yoki o'quvchi tomonidan ortiqcha sarf - xarajat qilish zarurati bo'lmaydi. Uchinchidan, bu ta'lim turiga jalb qilinuvchilarning yosh cheklanishlarini istisno qilish mumkin.
REFERENCES
1. Норенков И.П., Зимин А.М. Информaционные технологии в образовании. Учебное пособие. М.: Изд. МГТУ им. Н.Баумана.2002-336с.
"RAQOBATBARDOSH KADRLAR TAYYORLASHDA FAN - TA'LIM - ISHLAB CHIQARISH INTEGRATSIYASINI TAKOMILLASHTIRISH ISTIQBOLLARI" MAVZUSIDAGI XALQARO ILMIY-AMALIY KONFERENSIYA 2023-yil 22-noyabr
2. Ishmuxamedov R., Abduqadirov A., Pardaev A. Ta'limda innovatsion texnologiyalar. -T, Iste'dod, 2008, 180 bet.
3. Sharapova N. A. Opportunities, problems and differences of distance education from traditional education //Science and Education. - 2020. - Vol. 1. - No. 9. - S. 372-379.
4. Sharapova, N. (2023). METHODOLOGY FOR THE DEVELOPMENT OF INFORMATION AND COMMUNICATION COMPETENCE IN THE PROCESS OF DISTANCE LEARNING OF STUDENTS. Confrencea, 2(02), 46-48.
