CC BY
3125JffiTALQINVA 1
\-/TADQIQOTLAR No4 2022
«Cl
ilmiy-uslubiy JumaH
TA'T ТЛ/Г TAT?AVmVTTïA TIVTFRFAOT IVTFTnnT ARIVTIVri AIIAMIVATI
TA'LIM JARAYONIDA INTERFAOL METODLARNING AHAMIYATI
#
>
¡ Я*
Madiyorova Shohista Sabirjonovna
Xorazm viloyati Urganch shahridagi S-son maktabning o'zbek tili fani o'qituvchisi Otamuratova Intizor Komilovna Xorazm viloyati Shovot tumanidagi 6-son maktabning tarix fani o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.7256231
i >j>!
Annotatsiya: Mazkrn- maqolada ta'lïm jaгayonida inteгfaol metodlaгdan foydalanishning ahamiyati hamda darslarda qo'llanïladïgan ba'zï interfaol metodlar haqida so'z yuritiladi.
Kalit so'zlar: ta'lïm jaгayoni, metod, interfaol, ïnnovatsïya, "6x6x6 metodï, "Qo^o^on" metodi, "Qalin va ingichka savollar" metodi.
! ¡> ;>| И >
Ma'lumki, bugungi kunda darslarni interfaol metodlarsiz tasavvur qilish mushkul. Negaki hoziïgi ta'lim jarayonida interfaol metodlar, innovatsion
m?
texnologiyalaг, pedagogik va axborat texnologiyalaгini o'quv jaгayonida qo'llashga bo'lgan qiziqish, e,tiboг kundan kunga kuchayib boгmoqda. O'qituvchi bu jaгayonda o'quvchining shaxsiy гivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga shaгoit yaratadi va shu bilan biг qatoráa boshqaгuvchilik, yo,naltiгuvchilik funksiyasini bajaradi.
Ta'lim jarayonida qo'llaniladigan interfaol usullar muayyan guruhlarda
o'qitiladigan o'quv fanining bosh maqsadiga yo'naltirilgan bo'lishi keгak. Aks holda, qo'llanilgan interfaol usul hech qanday ahamiyatga ega bo'lmay qoladi. O'qituvchi tanlagan usul dars davomida bolaning faolligini, katta^ va tengdosЫaгi bilan to'g'ri muloqot qila olishini ta'minlashi, tilda mavjud, biraq o'quvchi uchun notanish bo'lgan yangi so'z va iboralaming mazmunini anglash, eslab qolishga, muloqot jarayonida qo'llashga harakat qilish ko'nikmalarini shakllantiгishi zaгuг. Interfaol usullardan foydalanilgan holda o'tilgan darslar o'quvchilarni ijobiy fikrlashga, J-jt olingan axborotlarni faollikda hal etishga, fikrni erkin bayon qilishga, tashabbuskorlikka, guruhlarda masalalar yechimini topishga, hamkorlikda ish yuritishga chorlaydi.
J "1 > ^^ ' ^^ i
Hoziгda ta'lim metodlaгini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo,nalishlaгdan
i J>:*-
biгi inteгfaol ta'lim va taгbiya usullaгini joгiy qilishdan iboгat. Inteгfaol usullami qo'llash natijasida o'quvchilaming mustaqil fikrlash, tahlil qilish, xulosalar chiqarish, o'z fikrini bayon nilish irni asoslangan holda himoya тЪ bilish sog'lom rnnbnrrt
o'z fikrini bayon qilish, uni asoslangan holda himoya qila bilish, sog'lom muloqot,
________________________„1JU 1___• и ____1__j „i__1,11___ri „• -i___ri i____jr
munozaгa, bahs olib borish ko'nikmalaгi shakllanib, гivojlanib boradi.
Ы> 3 ]> <}>
a j
JffiTALQINVA *<il]
\-/TADQIQOTLAR No4 2022
¡ImlyuHuOiy jumali i»--r «-W"
miiif-iwuuif juiiian
Innovatsiya (inglizcha innovation) - yangilik kiritish, yangilikdir. Innovatsion
texnologiyalar pedagogik jarayon hamda o'qituvchi faoliyatiga yangilik, o'zgarishlar kiritish bo'lib, uni amalga oshirishda asosan interaktiv metodlardan to'liq foydalaniladi. Interaktiv metodlar - bu jamoa bo'lib fikrlash deb yuritiladi, ya'ni pedagogik ta'sir etish usullari bo'lib ta'lim mazmunining tarkibiy qismi hisoblanadi. Bu metodlarning o'ziga xosligi shundaki, ular pedagog va o'quvchilarning birgalikda faoliyat ko'rsatishi orqali amalga oshiriladi. Ushbu maqolada keltirilgan zamonaviy metodlar o'quvchida mantiqiy, aqliy, ijodiy, ta^M^ mustaqil fikrlashni
Im.'
1 YJ, 1 JT J ! j, !
shakllantirishga, qobiliyatlarini rivojlantirishga, raqobatbardosh, yetuk mutaxassis bo'lishlariga hamda mutaxassisga kerakli bo'lgan kasbiy fazilatlarni tarbiyalashga yordam beradi.
Ma'lumki, interfaol metodlarning yuzdan ortiq turi mavjud bo'lib, ularning aksariyati tajriba-sinovdan o'tib, yaxshi natija bergan. Keng qo'llaniladigan usullar: "Klaster", "Aqliy hujum", "Davom yettir", "Taqdimot", "Blits-so'rov", "Muammoli vaziyat" kabilardan foydalanib, darsda samarali natijalarga erishish mumkin. Darsning o'tilgan mavzuni so'rash qismida "Sinkveyn", "Teskari test", "Aql charxi" metodlarini, yangi mavzuni tushuntirish qismida "Insert", "Pinbord", "Zinama-zina", "Bumerang" texnologiyalarini, mavzuni mustahkamlash qismida "Venn
»
m?
diagrammasi", "Baliq skeleti", "Nima uchun?", "Qanday?", "Konseptual jadval", "Nilufar guli" kabi grafik tashkil etuvchilar hamda "Tushunchalar tahlili", "T-jadval", "Rezyume", "Kungaboqar", "Charxpalak" metodlarini, uyga vazifa berishda "FSMU", "Klaster", "BBXB" metodlarini qo'llash dars samaradorligini ta'minlab, o'quvchilarning bilimini oshirishga yordam beradi. Quyida ushbu metodlarning ayrimlari haqida kengroq ma'lumot berib o'tiladi.
"6x6x6 metodi. "Ushbu metod yordamida bir vaqtning o'zida 36 nafar o'quvchini muayyan faoliyatga jalb etish orqali ma'lum topshiriq yoki masalani hal etish, shuningdek, guruhlarning har bir a'zosi imkoniyatlarini aniqlash, ularning qarashlarini bilib olish mumkin. «6x6x6» metodi asosida tashkil etilayotgan mashg'ulotda har birida 6 nafardan ishtirokchi bo'lgan 6 ta guruh o'qituvchi tomonidan o'rtaga tashlangan muammo (masala)ni muhokama qiladi. Belgilangan vaqt nihoyasiga etgach o'qituvchi 6 ta guruhni qayta tuzadi. Qaytadan shakllangan
J-jt
-----rr n IM-M /in nT n m I m +r> rrnf^iilil o-r l-\ 1 t~\ n n T /nlnl V\r\ '1 nrii
guruhlarning har birida avvalgi 6 ta guruhlar bittadan vakil bo'ladi. Yangi
shakllangan guruh a'zolari o'z jamoadoshlariga avvalgi guruhi tomonidan muammo (masala) yechimi sifatida taqdim etilgan xulosani bayon etib beradilar va mazkur yechimlarni birgalikda muhokama qiladilar. Ushbu metodni 5, 6, 7 va hatto 8 nafar
tw-
! K*
o'quvchidan iborat bo'lgan bir necha guruhlarda ham qo'llash mumkin. Biroq yirik guruhlar o'rtasida «6x6x6» metodi qo'llanilganda vaqtni ko'paytirishga to'g'ri
¿3U-1 lh iicii w i icijuaci 11 iv^iuui w 11cii 111¿30.1 naci v civ_|iiii jvw peiy inuiigei tu g 11
keladi. Chunki bunday mashg'ulotlarda munozara uchun ham, axborot berish uchun
......______. ______.....______^____
ham birmuncha ko'p vaqt talab etiladi. So'z yuritilayotgan metod qo'llanilayotgan * : j*
JffiTALQINVA 1
\-#TADOIOOTLAR Nod 2022
№4 2022
ilmlyuslubly jurnali
»
Miiiif-iwuuif juiiian
mashg'ulotlarda guruhlar tomonidan bir yoki bir necha mavzu (muammo)ni
_ - 4
muhokama qilish imkoniyati mavjud.
"Qorbo'ron" metodida ikkiga ajratilgan guruh o'quvchilari bir muammo
yuzasidan eng ko'p to'g'ri javoblar topish maqsadida birgalikda muhokama
yuritishadi. Har bir to'g'ri javob yumaloqlangan qor ko'rinishida o'sha guruh hisobiga yozib qo'yiladi; to'plangan umumiy ballar miqdori asosida guruhlar baholanadi. Muammo bitta guruhda yoki ikki kichik guruhlarda muhokama qilinadi.
J»
!
Bunda topshiriqlar har xil yoki butun guruhga bitta bo'lishi mumkin. Guruhlar qo'yilgan muammoni ma'lum muddat muhokama etib, natijani boshqalarga ma'lum qilishadi. Muammo yechimining eng yaxshi varianti tanlab olinadi.
"Qalin va ingichka savollar" metodi. Ta'lim jarayonida savollardan foydalanishda ularni ikki turga: oddiy va murakkab savollarga ajratish qabul qilingan. Bunda oddiy savollar "ha" yoki "yo'q" yoxud boshqa birorta so'zlar bilan javob berish mumkin bo'lgan savollardan iborat. Ularni boshqachasiga qisqa yoki ixcham
rvKro m 1 niliK ûon илтлЫлп ротг/л! I nr naK nntr> nln о 1л m « « m l/in \ /liirol/l/nK потглПог îilnrrro
obrazli qilib esa, ingichka savollar deb ham atash mumkin. Murakkab savollar ularga
bir nechta so'zlar, iboralar, gaplar yoki tegishlicha bayon qilish, tushuntirish bilan javob berish lozim bo'lgan savollardan iborat. Ularni boshqachasiga to'liq yoki yoyiq obrazli qilib esa, qalin savollar deb atash ham mumkin. Shunga ko'ra ushbu «Qalin»
va «ingichka» savollar metodining nomini boshqachasiga «To'liq» va «qisqa» yoki «Yoyiq» va «ixcham» savollar metodi deb ham atash mumkin. Bu metoddan o'quvchi- talabalarning o'zlashtirishini tezkor nazorat qilish hamda faolliklarini oshirish maqsadlarida mashg'ulotning turli bosqichlarida foydalanish mumkin. Buning uchun o'qituvchi darsning mavzusiga tegishli «Qalin» va «ingichka» savollar jadvalini oldindan tuzib olishi kerak.
Xullas, ta'lim jarayonida turli xil interfaol usullardan samarali foydalanish mumkin. Bunda asosiy e'tibor o'quvchilarning tafakkurini o'stirish, ularning mustaqil ishlash mahoratini oshirishga qaratilsa, maqsadga muvofiq bo'ladi.
mos
*
• >'W >
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. R.Yo'ldoshev, R.Xusainova, U.Bobojonova. Ta'limning interfaol metodlari(metodik qo'llanma). Urganch-2011. J-jt
2. O.U.Avlayev, S.N. Jo'rayeva, S.P.Mirzayeva "Ta'lim metodlari" o'quv-uslubiy qo'llanma, "Navro'z" nashriyoti, Toshkent - 2017
3. Sobirova M.R. O'zbek tili darslarida interfaol usullardan foydalanish Молодой ученый. - 2020. - № 14 (304).
3. www.ziyo.uz.
й> Щ >
Ы> q )> >
I > >
>q ] - )> >
а > j
