CC BY
362
1G.G1.1G.Py3HOMAHHrOPH
1G.G1.1G.ЖУPНAЛИCTИKA
lG.Gl.lG.JOURNALIST
УДК GG2.6 Д.Х,. CAМAДOBA
ББК 76.12
TA^ABBУЛИ ЖУРНАЛИСТИКАИ СИЁСИ ВА БАЪЗЕ МАеЪАЛА^ОИ BAO ДAP ЗАМОНИ ИСТИКЛОЛИЯТО МИЛЛИ
Ба истиклолияти миллй расидани Точикистон мархилаи таърихан нави мардyми точик аст, ки баъд аз чандин аср ба вук^ъ омад. Агар ба таърих нигарем, танхо замони дар Сомондан точикон ба истиклолияти комилан милливу маънавй расида буданд.
Истиклолияти миллй баъди аз байн рафтани давлати абаркудрати Шyравй барои Точикистон хамон истиклолияти комили даврони Сомонданро ба ëд меорад. Аз хдмин назар ба истиклолияти Точикистон, ки мархдлаи нави таърихй махсуб меëбад, бояд муносибати чиддй сурат бигирад. Зухури истиклолият заминаи хубе барои густариши сохахои мухталифи чомеа фарохам овард, ки пеш аз хама ба сдасати имрyзаи хукумату давлат иртиботи зич дорад.
Точикистони сохибистиклол дар ин мархилаи сифатан нав тавонист ба сулху амният тахким бахшида, дар сохахои гуногуни хочагии кишлок ва самтхои мухталифи илму маданият низ дастовардхои назаррасеро сохиб гардад, ки шоистаи истикбол аст. Ба хусус, таваччУхи хукумату давлат ба бузургдошти арзишхои милливу маънавй аз сдасати солим дар ин даврон дарак медихдд. Зеро махз хамин сиëсат дар эхë ва баланд бардоштани хисси худшиносии миллй заминаи мусоид фарохам меорад.
Журналистикаи точик низ дар замони истиклолият аз хар чихат тагйир пазируфт. Нахуст аз чихати сохтор ва мyхтавo комилан тозагй пайдо кард. Аз колаби хизбй ва яксамтии фаъолият берун шуд. Дар замони шyравй, ки журналистика танхо барои тарвич ва ташвики сиëсати хизби яккахукмрон буд, табиист, ки дар инъикоси пурраи хаëти чомеа назари яктарафа дошт. Аз хамин чихат журналистикаи замони шyравй фарогири мачмyи мавзyъхoи сиëсие, ки буд, ки аз як хизб дифоъ мекард.
Дар замони истиклолияти миллй журналистика аз хизбгароии махз озод шуд. Махз дар хамин даврон журналистика марому максади худро бо назардошти чомеаи шахрвандй ва химояи хукуки инсон ба рох монда, дар зудтарин фурсат ба журналистикаи фаъол дар мик^си Осдаи Mиëна эътироф гардид.
Журналистикаи точик дар даврони сохибистиклолии Точикистон вокеан тахаввул ëфта, вобаста ба самтхои гуногуни фаъолияти чомеа ба журналистикаи сдасй, ичтимой, ик,тисодй ва фархангй таксим шуд. Бархе аз мухаккщон, ба монанди А. Набавй, Ш. Муллоев зимни тахкщи афкори чамъиятиву с^сии точикон заминахои тахаввули афкори сдасиро дар публитсистикаи точик муайян намудаанд (1,6).
Хдмчунин, вуруди фарханги техникй дар чомеа барои пешрафти хамачонибаи журналистика заминаи мусоиде фарохам овард. Ин буд, ки таъсис ва ба вучуд омадани теъдоди бисëри рyзнoмавy мачаллахои гyнoгyнамавзyъ ва телевизиону радиохои зиëд мисоли равшани густариши ин самт аст. Таъсири хуби технологияи муосирро ба журналистика дар ин чо наметавон сарфи назар намуд, ки мухаккикон борхо ин нуктаро таъкид намудаанд (2).
Афзун ба ин, рyзнoманигoрии мустакил низ ташаккул ва тахаввул ëфт. Таъсиси матбуоти хизбй бошад, далели боризи ин даъво аст, ки тахкими озодии сухан ва журналистикаи озодро дар чомеаи Точикистони навин собит месозад. Mo дар ин навишта махз дар атрофи рушди журналистикаи сдасй изхори назар хохем кард. ^абл аз он, ки дар ин мавзyъ сухан ронем, лозим медонем, ки мафхуми «журналистикаи сдасю^ро маърифат намоем. Таъкиди ин нукта лозим аст, ки журналистикаи сдасиро ахли тахкик ба таври мухталиф маънидод кардаанд (1,2; 3,4).
Агар мулохизахои олимонро дар мавриди шинохти журналистикаи сдасй баррасй намоем, равшан мегардад, ки ин мафхум як самти мухими журналистикаи муосир махсуб ëфта, мачмyи маводеро дар бар мегирад, ки дар перомуни сдасати дохиливу хоричй сабт ва ë нашр гардидаанд. Дар даврони шyравй мафхуми «матбуоти хизбй» ва ë «матбуоти сдасй» маъмул буд. Албатта, мафхуми мазкур ба маънои имрyзаи журналистикаи сдасй ба кор мерафт. Бо вучуди ин ба назар бояд гирифт, ки имконият ва имтдази журналистикаи сиëсии имруз дар раванди чахонишавй зиëд гардида, мавккеи он дар тагйиру ташаккули афкори чомеа устувортар шудааст. Матбуоти сдасй дар замони шyравй ташвикгари барнома ва ахдофи хизби хукмрон буд. Аз хамин чихат, ба
меъёрхои имрузаи журналистикаи сиёсй то чое чавобгу набуд. Азбаски журналистика низ чун дигар сохахои хаёти чомеа бо такозои сиёсати вакт амал мекард, имкон надошт, ки ходисаву вокеоти рузгорро, чунонки мехохад, инъикос намояд. Бад- ин сабаб, чунонки хукумати вакт мехост мунъакис менамуд. Дар журналистикаи сиёсии он руз мавзуъ ва масъалахое пешкаши хонанда ва бинанда мегардид, ки ифодагари пешрафтхо ва комёбихои хокимият буданд. Табиист, ки андешахои мухолиф нисбат ба хизби хукмрон дар журналистика рох намеёфтанд. Х,амин чихати масъала бори дигар водор месозад, ки ташаккули журналистикаи сиёсии ростинро мо бояд ба замони истиклолияти миллй марбут донем ва онро мавриди омузишу баррасй карор дихем. ^абл аз он, ки ин масъала мавриди баррасй карор гирад, бояд ёдрас шуд, ки журналистикаи сиёсй дар Аврупо ва мамолики гарб дер боз ташаккул ва тахаввул ёфта буд (2,3).
Чунонки ишора кардем, дар Точикистон ташаккули журналистикаи сиёсиро баъди сохиб гардидан ба истиклоли миллй метавон ба мушохида гирифт. Замони даргирихои сиёсй журналистикаи сиёсй то чое майдони васеи худро дарёфта, маводи чолибе ба миён овард. Албатта, маводи ин давраинаи матбуоти точик тахкики чиддй ва густардаеро интизор аст. Зеро ба мушохида гирифтани ин мархила бевосита ташаккулёбии журналистикаи сиёсиро пеши назар меорад. Дар ин маврид чунин нукта ба назар мерасад, ки журналистикаи сиёсй дар мухити ноором низ пеш меравад. Аммо, ин назар на ба он маъност, ки барои пешрафти журналистикаи сиёсй хатман мухити ноороми сиёсй мусоидат менамояд. Бояд таъкид кард, ки журналистикаи сиёсй дар хар давру замон ва дар мухити мухталиф метавонад густариш пайдо кунад ва дар баррасии мухимтарин масоили сиёсй сахм дошта бошад. Маълум аст, ки дар кишвархое, ки чангхои шахрвандиро аз сар нагузаронидаанд, журналистикаи сиёсй пеш рафтааст. Мисоли равшани ин нукта журналистикаи сиёсии рус мебошад. Дар Россия чанги шахрвандй чараён нагирифта бошад хам, журналистикаи сиёсии рус аз назари мазмун ва мундарича яке аз пешрафтатарин журналистикаи сиёсии чахон ба шумор меравад. Журналистикаи сиёсй, ба андешаи, мо вобаста ба мухити осоиштагй ё ноором нест. Балки самти мухими баррасикунанда ва инъикосгари хаводиси чомеа мебошад, ки мавзуъхои марбут ба давлат ва сохтори сиёсии хукумат, хамчунин вазъи имрузаву ояндаи сиёсати вактро муайян ва барои мардум маълум менамояд. Ба хусус, дар замоне, ки бах,сх,ои иттилоотй бидуни нооромихои сиёсй густариш доранд, журналистикаи сиёсй дар хамин гуна гирудорхо бо дифоъ аз арзишхои милливу маънавй бояд фаъолияти назаррас дошта бошад. Аз хамин ру, пиндоштани журналистикаи сиёсй хамчун мачмуи маводи ихтилофангез на он кадар кобили кабул аст.
Тахаввули журналистикаи сиёсиро дар замони сохибистиклолиятии Ч,умхурии Точикистон дар чанд нукта метавон ба мушохида гирифт.
1. Дар замони истиклолияти чумхурии Точикистон аксаран мавзуъ ва мундаричаи маводи ВАО ба масъалахои сиёсй, аз чумла эътирофи арзишхои милливу маънавй, аз вартаи ноамнй рахо сохтани кишвар, катъ намудани чанги шахрвандй, даъвати гурезагон аз кишвархои дигар ва чандин масъалае, ки ба такдири сиёсату давлат иртибот дошт. Дар чунин мавзуъхо ба нашр расидани матолиби публитсистй дар ташаккулёбии журналистикаи сиёсй дар замони истиклолият заминаи мусоид фарохам овард. Дигар ин, ки бахсу мунозирахое, ки дар матбуот ва телевизионхои кишвар пешкаши чомеа карда шуд, як навъ озодии суханро дар Точикистон нишон медод, ки ин хам аз нишонахои журналистикаи сиёсии вокей буд.
2. Мазмун ва мундаричаи маводи матбуот дар даврони чанги тах,милй чавобгу ба журналистикаи сиёсии касбй мебошад. Баррасии маводи ин даврон равшан месозад, ки зимни тахкик ба маводи матбуоти ин даврон чиддй муносибат намуда, оид ба хусусиятхои мавчудаи сохториву мундаричавии матбуоти он солхо изхори назар намоем. Дигар аз масъалахои дар ин маврид мухим он аст, ки мо бояд ба мазмун ва мундаричаи сабтхои телевизионй таваччух зохир карда, оид ба хусну кубхи ин маводи сабтй назари та^лиливу илмии худро ироа намоем. Дар ин маврид изхор бояд дошт, ки даъвохои мансабталошиву хукуматхохии ашхоси сиёсй, ба хукми маводи журналистикаи сиёсй ворид гардидаанд, ки мо бояд зимни тахкик ба ин масъала низ боэхтиёт ва боназардошти меъёрхои илм муносибат намоем.
3. Таъсиси матбуоти хизбй дар Точикистон дар тахаввули журналисикаи сиёсй накши назаррас дорад. Имруз дар Точикистон 7 хизби сиёсй фаъолият дошта, аксари онхо нашрияи худро сохиб хастанд. Нашрияхои «Минбари халк», «Сухани халк», «Нидои ранчбар», «Голос Таджикистана», «Адолат», «Сафинаи умед», «Иттиход», «Иктисодиёт ва хаёт» ва «Мехргон» дар вокеъ, барои ташаккул ва тахаввули журналистикаи сиёсй заминаи мусоид фарохам оварданд. Бояд дар назар дошт, ки матолиби дар рузномахои мазкур дарч гардида, хам аз чихати масъалгузорй ва аз назари сохтору мундарича намоёнгари мавчудият ва накши чашмраси журналистикаи сиёсй мебошад. Нашрияхои ахзоби сиёсй заминагузори журналистикаи сиёсй дар замони истиклолият хастанд.
4. Ба вучуд омадани рузнома ва радиову телевизиондои хусусй дар замони истиклолият бевосита нишонгари тадаввули журналистикаи сиёсй буда, маводи рузномадои хусусй дар баробари рузномадои дукуматй як навъ барои ривочи журналиситикаи сиёсй заминаи мусоид фарохам сохтаанд. Фаъолияти радиову телевизиондои хусусй низ барои ба вучуд омадани андешаву афкори мухталиф замингузори журналистикаи сиёсй буда, бештари барномадои радиову телевизиондои хусусй ба самти сиёсат низ нигаронида шудаанд.
5. Пайдоиши шабакаи умумичах,онии интернет ва очонсих,ои иттилоотй яке аз омилдои густариши журналистикаи сиёсй буда, имруз имконият ва имтиёзи онлайнжурналистика дар баррасй ва инъикоси мудимтарин масъаладои сиёсй хеле муассир арзёбй мешавад.
Заминадои тадаввули журналисикаи сиёсиро дар Точикистон метавон ба дамин омилдо марбут донист. Аммо бо вучуди ин, ба назари мо баъзе аз масъаладо ва мушкилоте мавчуданд, ки дар густариши минбаъдаи журналистикаи сиёсй монеадо эчод карданашон аз эдтимол дур нест.
1. Нахуст, тарбияи журналистони касбй ва забондон дар муассисадои олии ватаниву хоричй аз мудимтарин дадафдо мадсуб мешавад. Зеро пешрафти минбаъдаи тамоми самтдои журналистикаи точик ба мутахассисони аз дар чидат мусаллад вобастагй дорад. Маълум аст, ки мудорибадои иттилоотй дар чадони мусоир беш аз пеш авч гирифта, чомеаи чадониро ба ташвиш овардааст. Дар ин даргиридои фикрй ва чангдои иттилоотй журналистоне метавонанд барои халку миллат хидмат карда бошанд, ки аз таърихи миллати худ огад, худшинос, сиёсатшинос, забондон ва пеш аз дама, ватандуст бошанд.
2. Иштироки мунтазам ва огодонаи журналистони касбй дар мудорибадои иттилоотй, ки дар перомуни масъладои сиёсй чараён мегиранд. Чунин ба назар мерасад, ки журналистони содибтачриба ва содибмактаб дар аксари вакт дар мудорибадои иттилоотие, ки оид ба масъаладои милливу маънавй сурат мегиранд, бетараф дастанд. Аммо, дар ин масъаладо иштирок намудани журналистони камтачриба ва ноогод натичадои манфие ба миён меорад, ки ин омил метавонад, назари андешамандони хоричиро нисбат ба журналистикаи сиёсии точик дигар намояд. Хушбахтона, мо дануз журналистон ва равшанфикроне дорем, ки дар набарди иттилоотии имруз метавонанд, манфиати милливу маънавии моро дифоъ намоянд.
3. Тачдиди назар ба сиёсати кадрии содаи журналистика яке аз мудимтарин кордоест, ки ба пешрафти самтдои гуногуни журналистика муассир мебошад. Масъулон бояд донанд, ки нафаре, ки сухан гуфта метавонад ва чедраи зебо дорад, дануз журналисти касбй нест. Ба мушохдда мерасад, ки дар радиову телевизиондои мо аксар вакт меъёри интихоби кадр дар натток ва симои зебо доштан аст. доло он, ки дар замони даргиридои сиёсй ва мудорибадои иттилоотй наттокиву симои хуб доштан дануз кофй нест. Дар мавриди матбуот низ бояд кайд кард, ки навиштадои сабукмоя аз чониби каламкашони чавон оид ба масоили сиёсй барои пешрафти журналистикаи сиёсии мо монеа эчод мекунанд. Зеро ин гуна навиштадои сатдй як мисоли рушан ба заъфи журналистикаи сиёсии кишвар мебошад. Пешгирии чунин навиштадо аз манфиат холй нест.
Дар натичаи омузиш ва тадкики масъаладои мавриди назар раванди инкишофи журналистикаи сиёсй вусъат пайдо карда, чидати дифзи арзишдои милливу маънавй дар мудорибаи иттилоотй заминаи мусоид фародам меорад. Бояд дар назар дошт, ки бидуни рушди журналистикаи сиёсй наметавон дар муаррифй ва ташвики сиёсати миллй муяссар шуд. Аз ин ру, тадкики мародили таърихй, таъйини мушахассоти сохториву мундаричавй, жанриву матнй ва муайян намудани мавкеи журналистикаи сиёсй дар пешрафти журналистикаи миллй таъсиргузор мебошад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Абдуллоев, Ш. Маорифпарварй ва озодфикрй/Ш.Абдуллоев.- Душанбе, 1994.- 152 с.
2. Ким, М.Н. Журналистика. Методология профессионального творчества. СПб: Изд-во Михайдова В.А. 2004. -496с.
3. Корконосенко, С. Г. Основы журналистики/С.Г.Корконосенко.- Москва. Аспект-пресс. 2001287 с.
4. Карасев, П. С. Проблемы теории публицистики Ленинград. 1973 -39с.
5. Набавй, А. Нарзуллои Бектош ва илму адаби точик/А.Набавй.- Душанбе. 2004
6. Набавй, А. Нахустин рузномаи точикй ва фарханги рузноманигори/А.Набавй.- Душанбе. 2007.
7. Сайдалиев, Д.М. Роль СМИ в процессе демократизации общества в Республике Таджикистан. Диссертация на соискание уч.степени канд.полит.наук/Д.М.Сайдалиев.-Душанбе, 2009.- 139 с.
REFERENCES:
1. Abdulloyev, Sh. Enlightenment and Free-Thinking/Sh.Abdulloyev. - Dushanbe, 1994. - 152 p. (in Tajik)
2. Kim, M.N. Journalism. Methodology of Professional Creation. - SPb.: Mikhaydov B.A. publishing-house, 2004. - 496 p. (in Russian)
3. Korkonosenko, S.G. Grounds of Journalism/S.G.Korkonosenko. - M.: Aspect-Press, 2001. - 287 p. (in Russian)
4. Karasyov, P.S. Problems of the Theory of Publication. - Leningrad, 1973. - 39 p. (in Russian)
5. Nabavi, A. Narzuloi Bektosh and Tajik Science and Literature/A.Nabavi. - Dushanbe, 2004. (in Tajik)
6. Nabavi, A. The First Tajik Newspaper and the Culture of Journalism/A.Nabavi. - Dushanbe, 2007. (in Tajik)
7. Saydaliyev, D.M. The Role of MM in the Process of Democratization of Society in Tajikistan Republic. Synopsis of candidate dissertation in politology/D.M.Saydaliyev. - Dushanbe, 2009. - 139 p. (in Tajik)
Тахаввули журналистикаи сиёси ва баъзе масъала^ои ВАО дар замони истиклолияти миллй
Вожа^ои калиди: журналистикаи сиёсй, истицлолияти миллй, ВАО-и мустацил, матбуоти тоцик, матбуоти уизбй, сиёсати кадрии ВАО, оцонсии иттилоотй
Мацола ба баррасии масоили пайдоиш ва тауаввули журналистикаи сиёсии тоцик ва баъзе масъалауои васоити ахбори омма дар даврони соуибистицлолии Цущурии Тоцикистон бахшида шудааст.Цайд мешавад. ки журналистикаи тоцик дар замони истицлолият аз %ар циуат тагйир ёфта, аз уайси сохтор ва му^таво комилан тозаги пайдо карда, аз цолаби яккауизбй ва яксамтии фаъолият берун шуд.
Муаллифи мацола зууури журналистикаи сиёсии тоцикро ба замони соуибистицлолии Тоцикистон марбут дониста, пайдоиши онро ба чанд авомил вобаста шумурдааст, ки инуо истицлолияти миллии Тоцикистон, огози цанги таумилии шахрвандй, таъсиси матбуоти уизбй, зууури ВАО-и мустацил, пайдоиши интернет ва оцонсиуои иттилоотй мебошанд. Х,ар яке аз ин омилуо дар мацола бо мисолуои мушаххас ва таулилуои илмй асоснок карда шудаанд.
Дар хулоса муаллиф пешниуодоти хешро, ки барои рушди журналистикаи сиёсии тоцик метавонанд мусоидат намоянд, ироа намудааст.
Эволюция политической журналистики и некоторые вопросы СМИ в период национальной независимости
Ключевые слова: политическая журналистика, национальный суверенитет, независимые СМИ, таджикская печать, партийная печать, кадровая политика СМИ, информационное агентство
Статья посвящена рассмотрению вопросов возникновения и эволюции таджикской политической журналистики и освещению некоторых проблем средств массовой информации периода независимости Республики Таджикистан. Отмечается, что таджикская журналистика в период государственного суверенитета, претерпев изменения во многих аспектах, приобрела новизну в плане структуры и содержания, вышла за рамки однопартийности и единого направления деятельности.
Автор статьи, основываясь на изучении и осмыслении соответствующих материалов, связывает возникновение таджикской политической журналистики с периодом государственной независимости Таджикистана и определяет факторы, способствующие формированию исследуемого направления таджикской журналистики. К числу таких факторов относятся национальный суверенитет, начало навязанной гражданской войны, основание партийной печати, зарождение независимых СМИ, появление интернета и информационных агентств. Каждый из этих факторов научно обоснованы и подкреплены анализом конкретных примеров.
В качестве выводов автор высказывает свои предложения, которые смогут способствовать дальнейшему развитию таджикской политической журналистики.
Evolution of Political Journalism and some Issues Concerning MM in the Period of National Independence
Key words: political journalism, national sovereignty, independent MM, Tajik press, party press, MM cadres policy, informational agency
The article dwells on the issue concerned with the rise and evolution of Tajik political journalism and elucidation of certain problems of MM properties referring to the period of Tajikistan Republic independence. It is noted that the Tajik journalism in the period of state sovereignty bearing alternations in many aspects acquired novelty in the plan of structure and content which came out from the frames of monoparty and united trend of activity.
Designing on the premise of the studies and comprehensions of corresponding materials the author of the article connects the rise of the Tajik political journalism with the period of state independence of Tajikistan and determines the factors promoting the formation of the explored direction of the Tajik journalism. Here refer: national sovereignty, beginning of the obtruded civil war, grounds of party press, rise of independent media, unspringing of Internet and informational agencies. Each of these factors is scientifically grounded the analysis adduced with concrete examples is strengthened by the author.
As a conclusion, the author of the article expresses her own suggestions which can promote the further development of Tajik political journalism.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Самадова Дилбар Хасановна, номзади илмуои филология, мудири кафедраи журналистика ва назарияи тарцумаи Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик БТафуров (Цум^урии Тоцикистон, ш.Хуцанд), E-mail: [email protected] Сведения об авторе:
Самадова Дилбар Хасановна, кандидат филологических наук, заведующая кафедрой журналистики и теории перевода Худжандского государственного университета имени академика Б.Гафурова (Республика Таджикистан, г.Худжанд), E-mail: [email protected] Information about the author:
Samadova Dilbar Khasanovna, candidate of philological sciences, chief of the department ofjournalism and translation theory of the Tajik philology faculty under Khujand State University named after academician B. Gafurov (Tajikistan, Khujand), E-mail: [email protected]
