Научная статья на тему 'СУВСИЗЛИККА ЧИДАМЛИ ПАХТА ТОЛАСИНИНГ СОРБЦИЯ ХОССАЛАРИГА ЭМУЛЬСИЯНИНГ ТАЪСИРИ'

СУВСИЗЛИККА ЧИДАМЛИ ПАХТА ТОЛАСИНИНГ СОРБЦИЯ ХОССАЛАРИГА ЭМУЛЬСИЯНИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
18
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Т. А. Тойирова

Ушбу мақолада сувсизликка чидамли пахта толаларининг сорбция хоссаларига ипакчилик чиқиндилари асосида олинган эмульсиянинг таъсири ўтказилган синов натижалари бўйича маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СУВСИЗЛИККА ЧИДАМЛИ ПАХТА ТОЛАСИНИНГ СОРБЦИЯ ХОССАЛАРИГА ЭМУЛЬСИЯНИНГ ТАЪСИРИ»

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH

ISSN: 2181-2489 VOLUME 2 I ISSUE 6 I 2022

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

СУВСИЗЛИККА ЧИДАМЛИ ПАХТА ТОЛАСИНИНГ СОРБЦИЯ ХОССАЛАРИГА ЭМУЛЬСИЯНИНГ ТАЪСИРИ

Т. А. Тойирова

Тошкент тукимачилик ва енгил саноат институти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада сувсизликка чидамли пахта толаларининг сорбция хоссаларига ипакчилик чикиндилари асосида олинган эмульсиянинг таъсири утказилган синов натижалари буйича маълумотлар келтирилган.

Сунги йилларда ер юзида мавжуд экин майдонлари мунтазам ва узок давом этадиган кургокчилик туфайли, ундан ташкари кучли шамоллар, юкори харорат ва хавонинг нисбий намлигининг камайиши натижасида дон ва техник экинларнинг хосилдорлигига салбий таъсир килмокда. Сув танкислигининг хосилга салбий таъсирини камайтириш усулларидан бири бу шароитда юкори сифатли толани саклаб, пахта навларининг юкори хосилдорлиги ва экологик салбий омилларга чидамли килиб яратиш ва ишлаб чикаришга жорий этишдир.

ФАО (БМТнинг озик-овкат ва кишлок хужалиги буйича ташкилоти) 2050 йилга келиб кургокчилик ва шурланиш дунёнинг куплаб минтакаларида экин майдонларининг 50% дан ортигининг сифатини сезиларли даражада ёмонлашишига олиб келиши мумкинлигини тахмин килган [1].

Маълумки, Узбекистонда сув танкислиги масаласи айникса Сирдарё, Жиззах, Навоий, Хоразм, Бухоро ва Орол денгизи минтакаларида жуда долзарбдир. Шу сабабли селекционерлар сув танкислиги ва шурланган шароитларга чидамли пахта навларни яратиш устида иш олиб борилмокда[2].

Янги навларни яратишда уларнинг серхосиллиги, эртапишарлиги, тола чикишини юкорилиги, турли касалликларга чидамлилиги ва хар бир минтака тупрок шароитига мослиги инобатга олинмокда. Айникса, пахтанинг усиши, хосилдорлиги, физологик жараёнларига ва биокимёвий курсаткичларига сув танкислиги, тупрок ва атмосфера кургокчилигининг таъсирини урганиш буйича куплаб илмий-тадкикот ишлари олиб борилмокда [3]. Тадкикотлар натижасида тупрок кургокчилигидан гуза усимлигида сув мувозанати, сув харакатининг жадаллиги, хлорофилл ва крахмал микдорининг, фотосинтез жадаллигининг сусайиши кузатиган.

Шунинг учун пахта толасидан ип йигиришда унинг таркибидаги табиий моддаларнинг камайиб кетмаслиги, ускуналардан утишда статик электрланиш

UZBEKISTAN

www.caajsr.uz

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL ISSN: 2181-2489

OF SCIENTIFIC RESEARCH VOLUME 2 I ISSUE 6 I 2022|

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

пайдо булмаслиги учун мойланади ёки эмульсияланади. Толанинг намлиги 7% дан кам булганида эмульсияланади, нисбатан юкори намликда мойланади [4].

Пахта толасига ишлов беришда фойдаланилган барча таркибларининг асосини кимёвий моддалар ташкил этиши экологик нуктаи назардан самарасиз булиб, уларни табиий таркибларга алмаштириш му^им хдсобланади. Бу максадда табиий ипак чикиндиси хдсобланган ипак гумбагини кулланилиши биринчидан табиий тола хдсобланган пахта толасига табиий таркиблар билан ишлов беришни таъминланса, иккинчидан пилла чувиш чикиндиларидан окилона фойдаланиш имкониятларини яратилади [5].

Таклиф этилаётган эмульсия таркиби пилла чувиш чикиндиси-ипак курти гумбагидан, ишкорли агент (хужалик совуни) ва сув (оддий-рН-5,51=20-25°С) дан ташкил топган [6] булиб, ипак курти гумбаги микдорини инобатга олган хрлда 2 %, 3 %, 4 %ли эмульсия вариантларидан фойдаланилди [7].

Тадкикотлар учун сувсизликка чидамли Хоразм 127, Хоразм вилоятида етиштирилган районлаштирилган Чимбой 5018 ва Андижон 35 навларидан намуналар олинди.

Тукимачилик толаларининг сув ва сув бугларини ютиши (сорбция) ва узидан атроф-мухдтга чикариши (десорбция) гигроскопик хусусиятларини ифодалайди. Сорбция ва десорбция мураккаб хрдиса булиб, бир нечта жараёнларни: сув ютилиши молекулалараро узаро куч хдсобига адсорбция, абсорбция ва капиллярланишни уз ичига олади.

Хдвонинг нисбий намлиги ф=65% булган шароитда пахта толаси кондицион намлиги W=7-8% ни, эксикаторда юкори ф=95% намликда эса W=18-20% ни ташкил этади [8].

Тажриба намуналарини ишлов берилмаган ва эмульсияланган хрлатда сорбцияси урганилди. Бунинг учун пахта толаси намуналари эксикаторда бир соат давомида ушлаб турилди ва хдр 10 минутда массаси аникланиб, куйидаги формула ёрдамида намлиги хдсобланди.

m m — m

Wx = -100 = m° mк -100, % тк mK

ш°-бошлангич масса, g

шк-сув ютгандан кейинги масс, g

Шсув-сув массаси

Тажриба натижалари 1-жадвалда келтирилган.

Жадвал натижаларидан намликни ютиш курсаткичлари ишлов берилмаган намунага нисбатан 2% эмульсия билан ишлов берилган намуналарда 14-20% гача, 3% -13-21% ва 4%-16-21% га тенг булди, яъни ишлов берилмаган вариантга

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

нисбатан эмульсия билан ишлов берилган намуналарда намликни ютиш микдори 14-21% га ошган.

Тажриба намуналари гузанинг селекция навлари буйича сорбция кинетикалари графиклари (1-расм)дан ишлов берилмаган намуналарга нисбатан эмульсия билан ишлов берилган намуналарда намлик ютишининг ортиб бориши кузатилди.

1-жадвал

Пахта толаси намуналарининг сорбцияси

Селекция навлари

Вариантлар Хоразм Чимбой 5018 Андижон

127 35

Намлик, W %

Ишлов берилмаган намуна 18 17 20

Ипак курти гумбаги

асосидаги эмульсия: 2% 21 20 22

3% 23 21 23

4% 23 22 24

Демак, тажриба натижалари пахта толасини йигиришда 2% ипак курти гумбаги асосидаги эмульсия билан ишлов беришни такозо этади.

25 20 15 10 5

w, %

20

-I-

40

60

а)

t, мин 80

UZBEKISTAN

www.caajsr.uz

0

0

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

б)

1-расм. Пахта толаси намуналарининг сорбция кинетикаси. а- ишлов берилмаган, б) 2% эмульсия билан ишлов берилган 1,4-Хоразм 127, 2,5-Чимбой 5018, 3,6-Андижон 35

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1.[Электрон ресурс]: Айтжанов У.Е., Сагатдинов И., Айтажанов Б.У. Возможность селекции создания новых сортов хлопчатника, устойчивых к водному дефициту в условиях Каракалпакистана. http://Hbrary.e-science. uz/ru/article.

2.[Электрон ресурс]: В Узбекистане вывели новый сорт солеустойчивого хлопчаптника. https: //fergana. agency/news/104910/.

3.[Электронный ресурс]:Технология управления активностью генов хлопчатника. http ://economics. uzreport. uz/news.

4.Марасулов Ш.Р. Технология волокнистых материалов-Ташкент "Укитувчи", 1992.

5.Тойирова Т.А., М.К.Кулметов. Эмульсияланиб олинган ипларнинг сифат курсаткичлари тахлили. Сборник материалов международной научно-практической конференции. I том. Ташкент 2007.

6.Toyirova T.A., Kulmetov M.K. Paxta tolasini emul'siyalash va ip sifatini baholash bo'yicha uslubi qo'llanma. Toshkent, 2011

7.Патент РУз, № IAP 04532 /Пахта толасига ишлов бериш учун таркиб /Тойирова Т.А., Кулметов М.К., Бабаджонов Х.Х. 27.06.2012/

8. Кукин Г.Н., Соловьев А.Н., Кобляков А.И. Текстильное материаловедение.-М.: Легкая индустрия, 1992.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.