Научная статья на тему 'СУВНИ ТЕЖОВЧИ ИНТЕНСИВ СУҒОРИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ АФЗАЛЛИКЛАРИ'

СУВНИ ТЕЖОВЧИ ИНТЕНСИВ СУҒОРИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ АФЗАЛЛИКЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Прочие сельскохозяйственные науки»

CC BY
119
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
НАСОС / ЎғИТЛАШ / ДИСКЛИ ФИЛЬТР / ТЎРЛИ ФИЛЬТР / СУғОРИШ / МАВСУМИЙ / ТИЗИМ / қУВУР / МАГИСТРАЛ / ТАРқАТУВЧИ / БОСИМ / ТОМИЗГИЧ / ШЛАНГ / ЎғИТ / ЭКИН

Аннотация научной статьи по прочим сельскохозяйственным наукам, автор научной работы — Шодиев Ш.Б., Ҳамроев Ғ.Ф.

Маълумки Орол денгизининг сув захираси йилдан йилга камайиб бормоқда, бунинг оқибатида сув захираларидан мақсадли оқилона фойдаланиш ҳамда сув тежовчи инновацион технологиялардан, томчилатиб суғориш технологиясини жорий қилиш орқали умумий сув захирамизни тежаб қолишга эришиш мумкинлиги ва томчилатиб суғоришда ҳовуз ўлчамини каттароқ олиш, сув филтирлар сонини талаб даражасида ўрнатиш, бу технологияни кластерлар назорати остида фермер хўжаликларига мавсумий сервис хизматларини кўрсатиш мухим ахамият касб этиши ва зарурлиги борасида кузатув натижалар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ADVANTAGES OF WATER-SAVING INTENSIVE IRRIGATION TECHNOLOGIE

It is known that the water reserve of the Aral Sea is decreasing year by year, as a result of this, it is possible to save our total water reserve by introducing water-saving innovative technologies, drip irrigation technology, and increasing the size of the pool in drip irrigation, requiring the number of water filters. observational results are presented regarding the importance and necessity of installing this technology, providing seasonal service services to farms under the control of clusters.

Текст научной работы на тему «СУВНИ ТЕЖОВЧИ ИНТЕНСИВ СУҒОРИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ АФЗАЛЛИКЛАРИ»

УУК: 635.665:631.445

Шодиев Ш.Б. директор

Ирригация ва сув муаммолари ИТИ Бухоро вилояти минтацавий маркази

Хамроев F. Ф. лаборатория мудири Ирригация ва сув муаммолари ИТИ Бухоро вилояти минтацавий маркази

СУВНИ ТЕЖОВЧИ ИНТЕНСИВ СУГОРИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ АФЗАЛЛИКЛАРИ

Аннотация: Маълумки Орол денгизининг сув захираси йилдан йилга камайиб бормоцда, бунинг оцибатида сув захираларидан мацсадли оцилона фойдаланиш уамда сув тежовчи инновацион технологиялардан, томчилатиб сузориш технологиясини жорий цилиш орцали умумий сув захирамизни тежаб цолишга эришиш мумкинлиги ва томчилатиб сузоришда уовуз улчамини каттароц олиш, сув филтирлар сонини талаб даражасида урнатиш, бу технологияни кластерлар назорати остида фермер хужаликларига мавсумий сервис хизматларини курсатиш мухим ахамият касб этиши ва зарурлиги борасида кузатув натижалар келтирилган.

Калит сузлар: Насос, узитлаш, дискли фильтр, турли фильтр, сузориш, мавсумий, тизим, цувур, магистрал, тарцатувчи, босим, томизгич, шланг, томизгич, узит, экин.

Shodiev Sh.B. director

Irrigation and Water Problems ITI Bukhara Region Regional Center

Hamroev G'.F. head of the laboratory

Regional center of Irrigation and water problems ITI of Bukhara region

ADVANTAGES OF WATER-SAVING INTENSIVE IRRIGATION

TECHNOLOGIE

Abstract: It is known that the water reserve of the Aral Sea is decreasing year by year, as a result of this, it is possible to save our total water reserve by introducing water-saving innovative technologies, drip irrigation technology, and increasing the size of the pool in drip irrigation, requiring the number of water filters. observational results are presented regarding the importance and

necessity of installing this technology, providing seasonal service services to farms under the control of clusters.

Keywords: Pump, Fertilizer, Disc Filter, Mesh Filter, Irrigation, Seasonal, System, Pipe, Trunk, Spreader, Pressure, Drip, Hose, Drip, Fertilizer, Crop.

Республикамизда суFориш сувлари такчиллиги шароитида кишлок хужалиги экинларидан, юкори ва сифатли хосил етиштиришда сув ресурсларини тежовчи технологиялар куллаш энг мухим ва долзарб вазифа хисобланади. Бу масалага мамлакатимиз Президенти ва хукумати томонидан катта эътибор бериб келинмокда.

2019 йил 6 сентябрда 2020-2030 йилларда Узбекистонда кишлок хужалигини ривожлантириш стратегияси ишлаб чикилди. Узбекистон Республикаси сув хужалигини ривожлантиришнинг 2020-2030 йилларга мулжалланган концепцияси кура, сув тежовчи технологиялари жорий этилган майдонлар 2 млн. га, жумладан, томчилатиб суFориш технологияси 600 минг га. майдонга тадбик этилиб, йилига 35 - 40 % (3,5-4 млрд куб метр) сув иктисод килинади. Бу сув хисобига 298 минг га. фойдаланишдан чикиб кетган майдонлар кайта узлаштириш мумкин.

Мамлакат эхтиёжларини коплаш учун зарур булган сув ресурслари хажмининг факат 20 % га якини мамлакат ичида шаклланади, асосий кисми эса трансчегаравий дарёлар - Амударё ва Сирдарё ресурслари хисобига копланади. Сунгги вактда сув такчиллиги кишлок хужалигини ривожлантиришда чекловчи омилга айланмокда. Бу хозирги кунда сув тежамкор суFориш усулларини дала шароитида куллаш кераклигини таказо килади.

Шуни хам хисобга олиш керакки, Бухоро вилоятининг суFориладиган ерларни 90 фоизига якини турли даражадаги шурланганли худудни суFоришда замонавий технологияларни куллаш мумкинлигини исботлашни талаб килади. Х,озирги кунда Бухоро вилоятида шур ювиш учун йилига уртача 4,2-4,6 миллиард м3 дарё сувлари сарфланиши, натижада коллектор ва дренаж тармоклари оркали минтакадан 1,9-2,2 миллиард м3 ер ости сувларига сизилиб утилиши сизот сувлари сатхининг кутарилиши ва экин экиладиган майдоннинг шурланишига сабаб булмокда. Бухоро вилоятидаги суFориладиган ерларнинг 98% насослар оркали сугорилиши, вилоятда сув танкислиги экинларнинг хосилига катта таъсир курсатмокда, буни олдини олиш максадида такомиллаштирилган замонавий тежамкор суFориш технологияларини илмий асосланган сугориш тартибини ишлаб чикиш максадга мувофик хисобланади [1,2,3,4,5].

Томчилатиб сугориш усулини куллашдаги асосий муаммолар

1. Томчилатиб суFориш усулида турли тупрок иклим шароитлари ва экин турлари, навлари буйича етарлича илмий тадкикотлар утказилмаганлиги;

2. Томчилатиб суFориш усули шароитида экинларни алмашлаб ва навбатлаб экиш тизимларининг яратилмаганлиги;

3. Томчилатиб суFориш усулига мос уFит турларининг етишмаслиги;

4. Томчилатиб суFориш усули ёрдамида суFорилганда экинларни уFитлаш тизимларининг етарлича ишлаб чикилмаганлиги:

5. Томчилатиб суFориш усулида бегона утларга карши гербицидлар куллаш тизимининг етишмаслиги:

6. Шурланган ерларда томчилатиб суFориш усулининг экин турлари ва иклим шароитлари буйича илмий маълумотларнинг етишмаслиги;

7. Окава - чикинди, минераллашган сувлар билан экинларни томчилатиб суFоришдаги илмий тадкикотларнинг етишмаслиги.

Томчилатиб сугоришнинг узига хослиги

Илдизлар туппак булиб усади.

Усимлик илдизини чукурга юбормайди.

Сув ва уFитларни етказиб бериш осонлашади.

Усимликнинг сув ва уFитни тупрокдан олиши осонлашади Томчилатиб суFоришнинг афзалликлари

Томчилатиб суFоришда усимлик стресс холатига тушмайди ва усимлик усиши учун макбул шароит яратилади, натижа уз кувватининг 70 фоизидан ортиFини хосилдорликка сарфлайди, хосилдорлик уртача 50-70 фоизга ортади ва дала буйлаб бир хил булади [4,8].

Шунингдек усимликка керакли сув микдори берилади,ташламага ва фильтрацияга сув йукотилмайди, суFориш техникасининг фойдали иш коэффициенти 98 фоизгача оширишга имкон яратади.

Томчилатиб сугориш тизими усимликнинг сувга булган эхтиёжига тенг микдордаги сувни зарур муддатда унинг илдиз катламига етказиб беришга мулжалланган босимли суFориш тизими.

Томчилатиб сугориш тизимининг умумий куриниши:

1 - сув манбаи;

2 - насос цурилмаси;

3 - угитлаш мосламаси;

4 - цумли фильтр;

5 - диск ёки турли фильтр;

6 - магистрал (бош) цувур;

7 - тарцатувчи цувур;

8 - босим ростлагичлар;

9 - томизгичли шланглар;

10 - томизгичлар. Томчилатиб сугоришда

тупроцнинг намлиги доим

экиннинг эутиёжига мос булади

Томчилатиб суяорилганда сув тежалади

> Сув даланинг фацат экинлар илдизи жойлашган цисмига берилади; У Сугоришга усимликнинг талабига мос мицдордаги сув берилади; У Тупроцдан сув кам бугланади; У Сув тупроцца сингиб кетмайди; У Оцавага сув чицмайди;

Томчилатиб сугорилганда бошца сугориш усулларига нисбатан экин ва тупрок турига караб 20 % дан

60 % гача сув тежалади

Томчилатиб сугорилганда угитлар сарфи камаяди

У Угитлар усимликнинг илдизига етказиб берилганлиги боис унинг уосилни шакллантиришдаги иштироки кескин ортади, яъни берилган угитнинг самарадорлиги ортади.

У Экиннинг сув билан берилган угитни узлаштириши 90 % дан юцори булади, узит тупроцца солинганда эса экинга угитнинг 30-40 % игина етиб боради.

У Йил давомида бериладиган угитлар мицдори 30 % га кам булади.

У Усув даврида узит бериш учун техника умуман ишлатилмайди.

Томчилатиб сугоришнинг бошца афзалликлари

У Кул меунати камаяди;

У Ёнилзи мойлаш ресурслари сарфи камаяди;

У Тупроц эрозияси бартараф цилинади;

У Ер ости сувлари сатуи кутарилмайди;

У Сузорилаётган майдоннинг мелиоратив уолати яхшиланади.

Томчилатиб сугориш тизимининг ховуз-тиндиргичи

Хрвуз-тиндиргич - сувнинг сифатини яхшилаш (тиндириш) ва маълум микдорини узида саклаб туриш учун хизмат килади.

Хрвуз-тиндиргичлар ерни маълум чукурликда кавлаш ва кирFOклари ва тубини мустахкамлаш асосида ташкил килинади.

Ховузнинг туби ва кирFOклари сув утказмайдиган копламалар билан гидроизоляция

Хрвуз-тиндиргичнинг хажмини сувни тулик тиндириш имконини берадиган ва узида хеч булмаганда бир суFоришга етадиган сувни саклайдиган катталикда булиши тавсия килинади

Томчилатиб сугориш тизимининг насос цурилмаси

Насос цурилмаси - керакли микдордаги сувни керакли муддатда суFориш тизимига етказиб бериш учун хизмат килади.

Томчилатиб суFориш тизимларида насос курилмаларнинг оддий электр токида ва суюк ёнилFида ишлайдиган турлари кулланилади.

Насос цурилмасининг маркасини етказиб бериладиган сувнинг сарфи (м3/соат), босими (м ёки атм.) ва энергия сарфлари (электр (кВт/соат), ёнилги (л/соат)) асосида танланади

Томчилатиб сугориш тизимларида ишлатиладиган электр насослар

Нпс ос тури Оъ слрфп. ыЗ/соат Босшш, м Двнгател к^ |ш;< иI> кВт Тажщи курнннпш

К 65-50-125 25 20 3

К 65-50-160 25 32 5,5

К 80-65-160 50 32 7,5

К 80-50-200 50 50 15

КМ 65-50-125 25 20 4

КМ 65-50-1.СЮ 25 32 5,5

КМ 80-65-160 50 32 7,5

КМ 80-50-200 50 50 15

Томчилатиб суFориш тизими фильтрлари

Фильтрлар - Томчилатиб суFориш тизимининг энг асосий кисмларидан бири булиб, керакли микдордаги сувни зарур сифатгача лойкадан тозалаб бериш учун хизмат килади.

Томчилатиб суFориш тизимларида фильтрларнинг чала тозаловчи -кум шаFалли ва тулик тозаловчи - дискли ва турли турлари кулланилади. Кумли сувлар булганда гидроциклонлар хам кулланиши мумкин.

Фильтрнинг маркасини етказиб бериладиган сувнинг сарфи (м3/соат) ва тозалаш курсаткичи (меш) асосида танланади

Томчилатиб сугориш тизими фильтрининг тури сув манбаси ва ундаги _сувнинг сифатига бозлиц тарзда танланади:_

Сув манбаи Ифлослик Фильтр тури

Очик сув манбалари (дарё, канал, сув омбори, кул) лойка, сув утлари шаFал-кумли, турли, дискли

Ер ости кудуклари лойка, кум турли, дискли, гидроциклон

Бир секцияли

Икки секцияли

Металл корпусли

Пластик корпусли

Томчилатиб сугориш тизими угитловчиси

Угитловчи мосламалар - томчилатиб суFориш тизимида уFит эритмасини тайёрлаш ва уни суюк холда сувга кушиб экинларга етказиб бериш учун хизмат килади.

Томчилатиб сугориш тизимларида уFитловчи мосламаларнинг уFитловчи идиш, "Вентури" типидаги инжектор ва дозатрон насос каби тур лари кул лани л ад и.

Угитловчи идиш

"Вентури " инжектори Дозатрон насос

Мавжув сув захираларимизни тежаб ишлатиш максадида юкорида курсатиб утилган сув тежовчи томчилатиб суFориш усулида хозирда кенг микёсида фойдаланиш мамлакатимиз томондан максад килиб койилган бу борада турли ташкилотлар томчилатиб сугориш тизимини изроил, туркия, хитов технологияларидан фойдаланиб урнатишмокда бу ишларни бизнинг тупрок шароитига мослик даражасини илмий тадкикот олимлари билан биргаликда тажрибалар утказиб урганилса бошка вилоятларда тупрок иклим шароитига караб суFориш технологиянинг мослик даражасини автоматик тарзда аниклаш хамда ортикча сарф харажатларни тежалишига эришилади, бу борада ишлар бизнинг минтакавий марказ олимлари билан Мергантех МЧЖ ва масъул ташкилотлар билан ишлар олиб борилмокда, томчилатиб сугоришни мукаммал урганилса мамлакат иктисодига катта таъсир курсатади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Фойдаланилган адабиётлар рущати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022-йил 25-март, ПК-179-сон Карори. Пахта майдонларида тупрок унумдорлигини ва

хосилдорликни ошириш, суFоришнинг янги технологияларини жорий этишни куллаб-кувватлаш чора-тадбирлари тyFрисида.

2. Сулейменов М.К. Акшалов К.А. Взаимодействие севооборота и уровня агротехника возделывания полевых культур // Ноу-тилл и плодосмен-основа аграрной политики поддаржки ресурсосберегаюуего земледелия для интенсификации устойчивого производства: Тез. докл. Меж. Науч. Конф. 8-10 июля.2009. Астана-Шортанды 2009.С. 252-258.

3. Мухамедов У.Тиллаев Р. Узбекистоннинг турли тупрок-иклим шароитида такрорий экинларнинг самарадорлигини ошириш йуллари // Пахта мажмуидаги зироатлар етиштириш технологиясининг ахволи ва ривожлантириш истикболлари.- Тошкент 1996- Б. 245-249.

4. Турсунходжаев З.С. Болкунов А.С. Пути увеличения производства разнообразних кормов и зерна в хлопкових севооборотах « Круглогодовое использованиеорошаемих земель » - Союз НИИХ Тошкент 1981. Труды Союз НИИХ вып.46.с-4-8.

5. FU Zhurayev, GF Khamrayev, AN Zhurayev. Technology of reclamation machines application in the conditions of irrigated agriculture // The Way of Science, 2014. №3. c. 32.

6. F U Zhurayev, G' F.Khamroyev, I F.Khamroyev, Z. Khaydarova, I.Ibodov. THE USAGE OF A COMBINED MACHINE IN THE PROCESS OF PREPARING THE LAND FOR PLANTING // CONMECHYDRO - 2021. IOP Conf. Series: Materials Science and Engineering Scopus.

7. KHamroyev G.F, To'ayev S.S. Efficient use of preparation aggregates for planting lands in a single pass with a straightening torsion work // матерiали мiжнародноl науково! конференцП. (Т. 1), 12 червня, 2020 рш. Ки1в, Украша: МЦНД. 119-121 б.

8. Nurov KH, KHamroyev.G.F, Sirojev.J, Zayniyev.O, Mardonov.M, Преимущества технологии применения посевных машин универсал в бухарской области // The Way of Science. 2019. № 12 (70). Vol. II. - c. 62-64.

9. Г.Ф Хамроев, С.С Тураев. Выбор рабочего оборудования гидроцилиндра, установленного в комбинированном агрегате // Электронный журнал «Столица Науки» 2020. №3 МАИ 5(22). https://ftp.scientific-capital.ru/may2020/40052020.pdf

10. KN Sabirov, NS Hamroev, GF Khamroyev Prospects for the development of tourism animation activities // Экономика и социум, 2020. №11. - с. 335-338.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.