Научная статья на тему 'ТОМЧИЛАТИБ СУҒОРИШНИНГ ТУПРОҚ ВА ЎСИМЛИКЛАРГА ИЖОБИ ТАЪСИРИ'

ТОМЧИЛАТИБ СУҒОРИШНИНГ ТУПРОҚ ВА ЎСИМЛИКЛАРГА ИЖОБИ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Агробиотехнологии»

35
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
сув / ирригация / гидротехник / томчилатиб / лоток / мелиоратив. / water / irrigation / hydrotechnical / drip / tray / reclamation

Аннотация научной статьи по агробиотехнологии, автор научной работы — Нодирбек Икромжонович Тешабоев, Хусниддин Акармон Ўғли Каримов, Мохирой Али Қизи Акбарова, Севинч Мухторжон Қизи Ахмаджонова

Томчилатиб суғориш усули суғориш усуллари орасида ўзининг юқори самарадорлиги, яъни сув ресурслари етишмаслиги шароитида кам сув сарфлаб барқарор юқори ҳосил олишга имкон берадиган суғориш усули эканлиги билан ажралиб туради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The drip irrigation method is distinguished among the irrigation methods by its high efficiency, that is, it is an irrigation method that allows obtaining a stable high yield with low water consumption in conditions of lack of water resources

Текст научной работы на тему «ТОМЧИЛАТИБ СУҒОРИШНИНГ ТУПРОҚ ВА ЎСИМЛИКЛАРГА ИЖОБИ ТАЪСИРИ»

ТОМЧИЛАТИБ СУГОРИШНИНГ ТУПРОК ВА УСИМЛИКЛАРГА

ИЖОБИ ТАЪСИРИ

Нодирбек Икромжонович Тешабоев

Фаргона давлат университети укитувчиси teshaboyevnodirbek444@gmail.com

Хусниддин Акармон уFли Каримов Мохирой Али кизи Акбарова Севинч Мухторжон кизи Ахмаджонова

Фаргона давлат университети талабалари

АННОТАЦИЯ

Томчилатиб сугориш усули сугориш усуллари орасида узининг юкори самарадорлиги, яъни сув ресурслари етишмаслиги шароитида кам сув сарфлаб баркарор юкори хосил олишга имкон берадиган сугориш усули эканлиги билан ажралиб туради.

Калит сузлар: сув, ирригация, гидротехник, томчилатиб, лоток, мелиоратив.

ABSTRACT

The drip irrigation method is distinguished among the irrigation methods by its high efficiency, that is, it is an irrigation method that allows obtaining a stable high yield with low water consumption in conditions of lack of water resources.

Keywords: water, irrigation, hydrotechnical, drip, tray, reclamation.

Мамлакатимизда сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш ва сув ресурсларидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш буйича чоралар курилди. 2008 — 2017 йиллар мобайнида Давлат бюджетидан 2 172,8 км ирригация тизимлари, 368,8 км лотокли сугориш тармоклари, 347 дона гидротехник иншоотлар, шунингдек, 83,7 куб м/сек умумий сув узатиш хажмига эга булган насос станциялари, умумий хажми 1 581,3 млн куб/м булган сув омборлари ва бошка объектларни куриш ва реконструкция килиш учун 3,2 трлн сумдан ортик маблаг ажратилди, бунинг натижасида 1,7 млн гектардан ортик сугориладиган майдонларнинг сув таъминотини яхшилашга эришилди.

October 5-6

749

Бундан ташкари, ушбу давр ичида мелиорация объектларини куриш, реконструкция килиш ва таъмирлаш ишларига 2,5 трлн сум ажратилиб, 2,5 млн гектар сугориладиган майдонларнинг мелиоратив холати яхшиланишига, ер ости сувларининг баркарорлиги таъминланишига ва меъёрда ушлаб турилишига эришилди.

Сунгги йилларда мамлакатимизда сув ресурсларидан самарали фойдаланиш асосида сугориладиган майдонлардан олинадиган хосил микдорини ошириш ва сифатини яхшилаш оркали мамлакат ахолиси турмуш даражасини юкори погоналарга кутариш борасида самарали ишлар амалга оширилмокда. ^ишлок хужалиги ишлаб чикаришини ривожлантириш ва баркарорлигини таъминлашнинг энг истикболли йуналишларидан бири бу экинларини сугориш учун томчилатиб сугориш тизимларини куллашдир.

Томчилатиб сугориш усули сугориш усуллари орасида узининг юкори самарадорлиги, яъни сув ресурслари етишмаслиги шароитида кам сув сарфлаб баркарор юкори хосил олишга имкон берадиган сугориш усули эканлиги билан ажралиб туради. [1, 2]

Экинларга ишлов бериш ва сугориш ишларида кул мехнатини камайтириш хамда сугоришни автоматлаштириш имкониятларининг юкорилиги боис томчилатиб сугориш усули бутун дунёда кундан кунга кенгрок майдонларга тадбик килинмокда. Томчилатиб сугориш усулини хакикий самарасига эришиш учун уни тадбик килувчи хар бир фермер тизим тугрисида аник билимга эга булиши ва тизимнинг афзалликларига тулик ишониши лозим. Тизимни тадбик килувчилар тизимнинг афзалликларини бир йиллик экинларда биринчи йилдаёк хис килишлари мумкин. Масалан, пахта хосилини эртарок ва бир вактда пишиб етилишининг узиёк хосилнинг иссик кунларда кийналмасдан йигиштириб олинишига имконият яратади. Х,осили эрта йигиштириб олинган далада кейинги тадбирлар хам ёруг кунларда хеч кийинчиликсиз амалга оширилади. Томчилатиб сугориш - сувнинг усимлик илдизлари жойлашган тупрок катламига берилишига асосланган. .[ 8]

Сув микдори ва сув бериш тартиби усимликнинг сув талаб килишга мос равишда ростланади. Илдизлар жойлашган зонани намлантириш нукталари олдиндан аникланмасдан, балки кишлок хужалик экинларининг ва тупрок турига хамда махаллий шартшароитларга боглик белгиланади. Томчилатгичлар билан сугориладиган зоналарда, намлик даражаси майдон буйича нотекис булиб, томчилатгич якинида сув босими

October 5-6

rpaguemu MKopu öygMacgaH, cyropum gagacu Herapagapu TOMOHra opraö öopagu.

ToMHunamö cyropumga öom^a x,ap KaHgaö cyropum ycygura HucöaraH uggro TH3HMnapu axmu puBo^naHagu Ba TOMHunaTrun aKuHuga ygap 3uh ^ofigamagu (1-pacM yHr TOMOHga). Ychmhhk uggrou öom^a cyropum ycyggapuga ny^yppoKKa HaMnuK ynyH uHTunagu (1-pacM Han tomoh). BomKa cyropum ycyggapu ypHura TOMHugarnö cyropumHu KyggaraHga uggro тнзнмн öyHra Te3 Ba $aog KyHuKagu. ^yHKu, TOMHugarnö cyropum HaMguK Ba o3yKaHu eTKa3u6 öepumHu ocoHgamTupagu. KpgaBepca, TOMHugaraö cyropumga gaga эмac, napBapumnaHaeTraH KumgoK xy^anuK экннgapннн cyropumHu TacaBByp KunaMro. ^anaHuHr $aKaT экннgapнннг uggrou aTpo^ugaru KucMuruHa HaMgaHagu (2-pacM). Hara^aga, gagaga öeroHa yTgapHuHr KaMafiumu Ky3aTugagu x,aMga ygapra Kapmu Kypam Tagöupgapu ynyH xapa«:araap x,aM KaMaagu. K^umgoK xy^anuK TexHuKanapuHuHr gagara Kupuö HuKumu KaMaöuö, TynpoK cTpyKTypacu x,aM axmu caKgaHagu.

3kuh uggu3 aTpo^uHuHr HaMgaHumu ToMHugarnö cyropum Kyfiugaru uMKoHuaTgapra эгa: [2, 3]

® ©

October 5-6) Republican Scientific and Practical Conference

©

o1

751

2-расм.

- тупрокда яхши аэрация ва томчилатгич атрофида илдиз тизимининг фаол ривожланиши хисобига озука моддаларининг тез ва жадал ютилиши;

- сугориш даласида утказиладиган дала ишларидан катъий назар сугоришни хар кандай давр оралигида амалга ошириш мумкинлиги;

- мавсум давомида каторлар оралиги курук булганлиги учун тупрокга ишлов бериш ва хосилни йигиб олиш ишларини сугоришга боглик булмаган холда тупрок тузилишига таъсир курсатмасдан утказиш мумкинлиги.

Томчилатиб сугоришнинг афзалликлари: [4, 5]

а) махсулот бирлигига кам сув сарфлаб юкори хосил етиштириш;

б) ер устидан ёки ёмгирлатиб сугоришларга нисбатан бугланишга кам сув сарфи исроф булади;в) шамол намликнинг таркалишига еки бугланишига таъсир курсатмайди;г) сугориш сувининг тупрокга секин шимилиши ва таркалиши мураккаб топографик рельеф шароитида хам сувнинг бошка йуналишларга окиб кетиши кузатилмайди.е) ташки шароитларга (шамол тезлиги ва бугланиш) боглик булмаган холда сугоришни 24 соат ичида амалга ошириш мумкин;

ж) ёввойи утлар бошка сугориш усулларига нисбатан кам булади;

October 5-6

752

з) ёмгирлатиб ва ер устидан сугоришлардагига нисбатан томчилатиб сугоришда тупрок харорати юкори булганлиги сабабли экинлар эртарок пишиб етилади;

и) угитларни томчилатиб сугориш тизими оркали усимлик илдизи жойлашган

катламга бериш мумкин;

к) сугоришлараро даврнинг кискариши натижасида усимликларда "стресс" холати камаяди. Сугоришлараро давр 1-3 кунни ташкил килади Томчилатиб сугоришнинг тамойиллиги усимлик талаб киладиган сув ва озука моддаларини хар бир усимликнинг илдиз тизимининг ривожланиш минтакасига беришдан иборат, бу эса, тупрок фаол катламида макбул сувхаво хамда озукавий режимини таъминлашга имкон яратади.

Томчилатиб сугоришнинг асосий афзаллиги шундан иборатки, тупрокнинг усимлик илдизлари жойлашган катламида макбул намлик даражаси узлуксиз таъминланади ва сугориш давомида тупрок намлигининг ошиб кетиши ва сугоришлараро даврнинг охирида тупрокнинг минимал даражада куриб колиши кузатилмайди. Тупрокда намликнинг ошиб кетмасдан доимий сакланиб туриши яхши аэрацияни ва сугориш суви билан бирга минерал угитларнинг берилиши тупрокда кулай озука режимини таъминлайди. Макбул сув, озука ва хаво режимларининг мавжудлиги усимликларнинг бир текисда усиши ва ривожланишини таъминлайди, бу эса сезиларли даражада хосил сифатининг яхшиланиши ва хосилдорликнинг ортишига олиб келади. [6, 7]

REFERENCES

1. Турдалиев А. Т., Аскаров К. А., Мамажонов Г. Г. У. АГРОЭКОЛОГИЧЕСКОЕ СОСТОЯНИЕ ГИДРОМОРФНЫХ ПОЧВ ЦЕНТРАЛЬНОЙ ФЕРГАНЫ //В журнале представлены научные обзоры, статьи проблемного и научно-практического характера. - 2022. - С. 66.

2. Turdaliev, A. T., Darmonov, D. Y., Teshaboyev, N. I., Saminov, A. A., & Abdurakhmonova, M. A. (2022, July). Influence of irrigation with salty water on the composition of absorbed bases of hydromorphic structure of soil. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 1068, No. 1, p. 012047). IOP Publishing.

3. Тешабоев, Нодирбек Икромжонович; Сиддикова, Гулзира Сайдулло Кизи; Комилов, Хусниддин Акрамжон Угли ХАРАКТЕРИСТИКА СКЕЛЕТНОСТИ ДЕФЕЛИРОВАННЫХ СВЕТЛЫХ СЕРОЗЕМОВ АНДИЖАНСКОЙ ОБЛАСТИ И ПУТИ К ИХ УЛУЧШЕНИЮ. - OOO «Science and innovation»

October 5-6

753

4. Эшпулатов Ш., Тешабоев Н., Мамадалиев М. INTRODUCTION, PROPERTIES AND CULTIVATION OF THE MEDICINAL PLANT STEVIA IN THE CONDITIONS OF THE FERGHANA VALLEY //EurasianUnionScientists. -2021. - Т. 2. - №. 2 (83). - С. 37-41.

5. Тешабоев, Нодирбек Икромжонович; Бобоев, Бахромжон Кенжаевич. ВЛИЯНИЕ КАЧЕСТВА ЗЕРНОПРОИЗВОДСТВА НА ЭФФЕКТИВНОСТЬ УРОЖАЯ. OOO «Science and innovation»2022. - 31-34с.

6. Тешабоев, Нодирбек; Абдурахимова, Мухабатхон; Эшпулатов, Алишер; Махкамова, Дилера. ECOLOGICAL CULTURE IS A DEMAND OF TODAY:// RESEARCH SUPPORT CENTER CONFERENCES. - 2021.

7. Юлдашев Г., Турдалиев А. Геохимические особенности циклических элементов в агроландшафтах пустынь //Аграрная наука. - 2014. - №. 1. - С. 10-

8. Teshaboyev, N., Abduraximova, M., Eshpulatov, A., & Mahkamova, D. (2021, July). ECOLOGICAL CULTURE IS A DEMAND OF TODAY. In Конференции.

9. Тургунов, А., Тешабоева, М., & Мамажонова, Н. (2014). ПОТРЕБНОСТЬ РАСТЕНИЙ В БИОПРОДУКТАХ. In БИОРАЗНООБРАЗИЕ И РАЦИОНАЛЬНОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПРИРОДНЫХ РЕСУРСОВ (pp. 126128).

10. Teshaboyev, N., Muqimov, Z., & Abduraximova, M. (2021, July). THE EFFECT OF DEEP PROCESSING ON COTTON YIELD BETWEEN COTTON ROWS. In Конференции.

11. Тешабоев, Н., Мамадалиев, М., Абдуллаева, Г., & Матмисаева, Ш. (2021, August). FIGHT AGAINST THE SPIDER IN THE FIG: https://doi. org/10.47100/conferences. v1i1. 1400. In RESEARCH SUPPORT CENTER CONFERENCES (No. 18.06).

12. Nodirbek, T., Muhammadkarim, M., & Zohidjon, M. (2021). Natural screen sanded sands field water capacity. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 77(9), 1080-1082.

13. Турсунов, С., Тургунов, А., Тешабоева, М., & Ашуров, Х. (2014). ОПЫТ ВЫРАЩИВАНИЯ ДВУХ УРОЖАЕВ С ОДНОГО ПОЛЯ ЗА ОДИН ГОД.

In БИОРАЗНООБРАЗИЕ И РАЦИОНАЛЬНОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПРИРОДНЫХ РЕСУРСОВ (pp. 70-42).

14. Кодиров, Ж., Тешабоев, Н., Тешабоева, М., Абдуллаева, Г., & Мухторов, Ш. (2021, August). PRODUCTION POSSIBILITIES OF AUTUMN WHEAT VARIETIES: https://doi. org/10.47100/conferences. v1i1. 1405. In RESEARCH SUPPORT CENTER CONFERENCES (No. 18.06).

12.

October 5-6

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.