CC BY
23
ЭвЖ 616.12 -008.331.1
к. К¥НАНБАЙ , М.Т. АЛДАНАЗАРОВА
С.Ж.Асфендияров атындагы К,аз¥МУ КЛИНИКАЛЫК; ФАРМАКОЛОГИЯ, ЕДШ ЖЭНЕ ФИЗИОТЕРАПИЯ КАФЕДРАСЫ
СУЛ1КПЕН ЕМДЕУ
^Р cYniuneH емдеу баламалы медицина багытыньщ дамымаган салаларыныц б'1р'1.Б^л ма^алада сYлiкпен емдеуд'!Ц езект '1 мэселелерi ^арастырылган.
TYw'Hdi свздер: cYлiк, гирудотерапия, гирудин, н;ан алу.
КР-да сулшпен емдеудЩ езект мЭсeлeлeрi
Cy^iKneH емдеу узак жылдар бойы T9mipn6e жолымен дамып келген ете бай шежiрелерi кептеген зерттеуштердН назарын аударуда.
СYлiкпен емдеу эдiстерiн б1лу батыс дэрiгерлерiне пайдалы ма? Казiргi дэуiрлеген батыс медицинасы барлык елдерге тараса да сYлiк салу эдiсi элi де кец етек жайып, ез нэтижесiн беруде. .[1.2]
Казiргi та^да негiзгi уш медицина саласы бар:
1. Халык медицинасы
2.ДэстYрлi шыгыс медицинасы
3. Казiргi немесе Еуропа медицинасы
Казiргi кезде халы К медицинасын дЭстурлi шыгыс медицинасымен шатастырып терiс тYсiну YPДiсi кец тараган. Барлыгымыз батыс еуропа медицинасын жаксы TYсiнемiз . Сол себептi халык жэне дэстYрлi медицина туралы тYсiнiк берудi жен кердiк.
1. Халы К медицинасы
Медицина ¡лмшщ ец алгашкы элементi - халы К медицинасы. Халык медицинасы бiр жYйеге келмесе де, тэжiрибе жYзiнде колданыска ие болган ем тYрлерi аз емес. Дегенмен оныц езiндiк токтаган жYйесi, пэлсафалык жYйеленбеген жазба дерегi жок сезiм тэжiрибелi (эмпирикалык ) жолымен дамып келген деуге саяды . Шын мэнiнде халык емшiлiгi атадан балага жеткен мура болгандыктан, оныц бэрi халык жадында жиналып, дер кезшде кагаз бетiне тYссе, iзгiлiктi к, рухани мол байлык болар едк Халык зердесiндегi медициналык бiлiмдi жинап, жан жакты зерттеу, пайдалысын адам иплИне жарату игiлiктi iс болмак.
2. ДЭстурлi медицина
Кандай бiр халыкта да езшщ дЭстурлi медициналыК iлiмi бар.
ДэстYрлi медицина дамыган кездегi пэлсафалык, бiр жYйеге келген кагидалык (теориялык) негiзi бар, жазбалык мурагаты бар жуйeлi Гылым ретшде - урпактан урпакка жалгасып келген халык медицинасы дэстYрлi медицинага ез Yлесiн косып, бiртутас iлiм, шежiре болып жалгасып келедi . Десе де шыгыс медицинасын «Гылыми емес - баламалы» медицинасы ретшде жацсак тYсiндiрiлiп келедi.
Жаратылыстану гылымдарыныц эдiсi - дамудыц табиГи жолы -кэдiмгi жэне сурыпталу эдiсi деп керсек -шыгыс медицинасы табиги жолмен дамыган «халыКтыК сурыптаудан» еткен бiр жYйеге келген - езшН зерттеу эдiсi, пэлсафалык, теориялык негiзi бар бiрден бiр Гылыми медицина деуге эбден болады. .[14.15]
3. КМрп немесе Еуропа медицинасы - бул туралы ете кеп айтылып жазылатын себептi тYсiнiк берудщ мацызы аз деп кердж.
Казiргi XXI гасыр медицинасында Кан алып емдеудщ непзп eKi Эдiсi бар.
Осы ем эд^щ екеуi де кай медицина саласына жататыны элi толык аныкталмаган.Кептеген зертеушiлер баламалы (альтернативтiк) медицинага жаткызады.
1.Кан алу (Missio sanguinis) - кызыл тамырды немесе кектамырды тесу (тту ) эдiсiмен кан айналым жYйесiнен канныц бeлгiлi бiр мелшерш емдеу максатында алу. Бiрак та кан алу эдiсi тек шыгыс медицинасында емдеу бес тЭсшшЩ бiрi болып келедi. Ресми (Европа) медицинада колданылмайды, карсы пiкiрлер жок, оныц себебi Кан алу эдiсшiц ресми медицинада зерттелмегеш деп керуге болады. .[14]
2. Султпен емдеу -гирудотерапия немесе бделлотерапия
ежелп кезден белгл (латын тiлiнен аударганда «гирудо» жэне
грек тшшде «бделло»- сYлiк магынасын бередi) СYлiктердi кан алумен катар эртYрлi ауруларды емдеу Yшiн колданады . Мысалы: б.з.1 гасырында емiр сYрген Пленей кан алу Yшiн сYлiктi колданганы тарихтан белгiлi.СYлiкпен емдеудi эйгiлi Рим дэрiгерi Гогел жэне шыгыс медицинасыныц бэйтерегi Ибн -Сина да кецшен колданган. .[1.12]
СYлiктер (Hirudo) - сакина тэрiздi курттар тобына жатады. Жер шары бойынша сYлiктердiц 400 тYрi бар .ТМД елдерi бойынша 80 жуык тYрi емiр сYредi. Олар агын суларда 6-15 жыл келемiнде емiр сYредi.
ЖаКты султтер (Gnathobdellidae) тукымдасыныц негiзгi екiлi медициналыК султ - Hirudo medicinalis. Казакстанда когалы келдерде, езен кайырларында, тоспаларда, агын суларда, Сырдария бойларында, жылы суларында ете кеп таралган. ¥зындыгы 120-150 мм, алдыцгы жэне арткы соргыштары жаксы жетiлген. Омырткалы жануарлардыц канымен коректенедк ТМД елдерi бойынша негiзiнен медициналык жэне дэрiханалык сYлiктердi емдеуге колданады. Кейбiр Батыс Европа елдерiнде емдеуге кэдiмгi сYлiктен баска СолтYстiк Африкалык медициналык сYлiктердi де колданады, ал Жапонияда жапондык медициналык ( H.nipoia) сYлiктердi колданады. Медициналык сYлiктерден баска сYлiктердiц Yш тYрi бар. Жалган жылкы сYлiктерi немесе Нiл сYлiгi ( Haemoia) Жылкы сYлiктерi ( Limnatis) Тарауызды CYлiктерi. ( Whimania) МедициналыК султтер. Кэдiмгi медициналык сYлiктiц екi тYрi болады:
1.Дэрiханалык медициналык сYлiк (H. medicinalis officinalis) .Оныц сырткы ерекшелiктерi: lшiнде кара тацбалары жок, оныц орнына екi жакта орналаскан кара жолактары бар. Аркасында дурыс орналаскан екi сары-кызыл жолактары бар.
2.Емдт медициналык CYлiктер (H. medicinalis ) Сырткы белплерк шк белгiлерiнде кара дактары бар аркасында сары-кызыл жолактары бар, жолак Yстерiнде тамшы тэрiздi кара дактар орналаскан.[3,9,18]
Сулжпен емдеу- батыс медицинасынан тYбегейлi айырмашылыгы бар дербес гылым. Казакстан Республикасындагы сYлiкпен емдеу жагдайына келсек бiр жYйеге келмеген мамандык ретiнде тiркелiп медицина саласында колдану мэселелерi штат (вакансия) -мэселесi карастырылмаган. СYлiкпен емдеу саласын зерттейтiн, дайындайтын кандайда бiр орталык немесе институты жок. Жэне гылыми дэреже беретш Жогаргы аттестациялык комитет (ЖАК) атауымен жок бул мэселе тек Казакстанда Гана емес ТМД елдершдеп барлыгына бiрдей КУбылыс. СYлiкпен емдеу саласындагы мамандар тек Гана Казiргi медицина саласы бойынша гылыми дэреже жэне мамандык алады. Ец шешiлмеген мэселес ШМ 5.11.06. мамандыгы бойынша бтрген дэрiгерлерге мамандыгы бойынша жумыс орны жок. Олар жалпы тэжрибелi дэр^ер ретiнде жумыска орналасып сулiкпeн емдеу медицина саласы елiмiз бойынша ресми колданылмайды. Осы дэрiгерлерге мамандыгы бойынша жумыс орны ауруханаларда бектлмеген.Окыту жайына келсек 2001 жылы КР МЖМБС - Казакстан республикасыныц мемлекеттiк жалпы мшдетп бiлiм стандарты бекiтiлiп медицина оку стандарты бойынша шыгыс медицинасыньЩ жалпы 12 928 сагатыныц 1 % пайызы Кан алу сулшпен емдеу пэндерiне берiлген. СYлiкпен емдеу бойынша мамандандырылган клиникасы жок себепт осы пэндердН практикалык сабактары жYргiзiлмейдi. СYлiкпен емдеу баламалы медицинасыныц тек бiр Гана саласы. СYлiкпен
емдеу эд^ерЫщ теориялын гылыми Heri3i де болса беймэлм. СYлiкпен емдеушi маман дэрiгерлер сYлiкпен емдеу баламалы медицинасыныц iргелi, нолданбалы теориялын, практикалын гылыми негiзiн толын мецгеруi шарт. Бул маналаныц негiзгi мансаты Батыс дэр^ерлерше осы мэселенi шешуге аз да болса Yлес носу.
СYлiкпен емдеу баламалы медицинасынын дэрiптегенде феноменшiлiкке жол бермей диалектикалын тургыдагы кезнарасты налыптастырып адам агзасы 6ip тутас деген нагиданы негiзге алу нажет. Осы тYсiнiктi батыс медицинасыныц бэйтерегi Гиппократ, Гален, Цельс, Парацельс нагидаларыныныц гылыми эдiстерiне сYйене отырып тYсiндiру нажет.[2,15]
ДуниежузЫк денсаулыК саКтау уйымы (WHO) да сYлiкпен емдеу бойынша жыл еткен сайын нызыгушылын танытуда . ДYниежYзiлiк денсаулын сантау уйымы 2011 жылы Тынын мухиттыц батыс жагалауындагы елдердц арнаулы жиналысын шанырып, сYлiкпен емдеу бойынша дамытудыц стратегиясын бешткен болатын.
СYлiкпен емдеу туралы гылыми жиналыстар барган сайын кебейiп, Еуропа, Америка, шьиыс оц^с™ Азияда сYлiкпен емдеу туралы гылыми конференциялар туранты турде еткiзiлуде. Ресейде назiрri кезде сул^пен емдеу баламалы медицинасын мойындап, мемлекетпк емдеу мекемелерiнде нолдануга рунсат бершдк Ресей федерациясыныц Денсаулын сантау министрлИ сYлiкпен емдеу эдiсiн ресми набылдап , офтальмологияда (1995), стоматологияда (1996), жедел ишемилын инсультын (1999) емдеу нуснаулынтарын бекiтiп нолданысна енгiзiлген. СYлiкпен емдеу Ассоциациясы соцгы он жылда ТМД мемлекеттерi арасында сегiз рет гылыми- тэжрибелiк конференция уйымдастырылган. 1^аз1рп уанытта дэрiгерлер мен галымдардыц арасында сYлiкпен емдеу эдiстерiне байланысты ек нарама-нарсы кезнарас бар.
Бiрiншi кезнарас КарсылыК бiлдiретiндер. Ягни, батыс медицинасымен айналысатын дэр^ерлердщ бiр белiгi 4,5 мыц жыл нолданылган сулiкпен емдеу эд^ерше тYбегейлi нарсы. СYлiкпен емдеу эдюнН нэтижесiн ез тэжрибесiнде нолданган дэр^ерлердН пiкiрi мYлдем баснаша.. СYлiкпен емдеу эдiстерi батыс дэрiгерлерiне кептеген ниын емделетiн ауруларга нарсы ем жYргiзуiне мYмкiндiк бередi. Осыныц бiр дэлелiсYлiкпен емдеу туралы Ресейде кептеген сYлiкпен емдеу кiтаптары шыгарылып, мамандар дайындайды . Осы дамыган елдердщ ортан кезнарастарын бiрiктiрiп, назiрri медициналын тYсiнiктерiмен толынтырып, элемдiк стандартна сай мамандар дайындауга жол ашары даусыз.[12] СYлiкпен емдеуге негiзгi кврсеткiштер:
^рек булшынет жYйесiнiц аурулары (остеохондроздар, омыртна жарынтары, радикулит, артроздар жэне артриттер, миозиттер) Кек тамыр аурулары (тромбоздар, тромбофлебиттер, кектамырлардыц варикозды кецекм).
Артериалды гипертензия, ЖИА, геморрагиялын жэне ишемиялын инсульттi кезiнде ете жиi нолданылады. Гирудотерапия гинекологияда нолданылады (бедеулiк, кисталар, миомалар, жабыспалар,етеккiр циклыныц эртYрлi бузылыстары).
СYлiкпен емдеудЩ т^мдЫп
1.^ан алу -жалпы нан тамырларлы босатады, нан нысымын Налпына келтiредi, агзага оцтайлы эсер етед^-
2.Ине шаншу эдiсiмен салыстыртанда кYштi рефлекторлы эсер етедi, ейткеш сYлiк терiдегi ББН (биологиялын белсендi нYктелердi) тiстеп, агзаныц энергетикасын налыптастырады; З^лютН сiлекей бездерi агзага биологиялын эсер етед^ онда 100 ден аса емдт эсерлi биологиялын белсендi ферменттер бар.
Адамныц агзасына эсер етуте байланысты сYлiктiц стекешшэц нурамы Yш негiзгi топна белiнедi:
а) адам иммунитетЫе жэне патогендi микрофлорага набынуга нарсы, бактериостатикалын, иммуностимулдеушi эсер етед^
б) нан тамыр набыртасына антиатеросклероздаушы жэне ишемияга нарсы ферменп^ эсер етед^-
в)гипотензивтi жэне лимфогендi эсер ете отырып, нанныц агуын ынталандырады.
СYлктiц сiлекей селiндегi адам агзасына негiзгi жэне алмастыра алмайтын зат - гирудин. Бул заттыц нурамына кептеген аминнышнылдары, глутамин, аспарагин, лизин, цистин, глицин, серин жэне тагы басналары кiредi. СYлiктiц гирудин фермент эсерiмен адам агзасындагы тромбтардыц пайда болуын алдын алып жэне тромбтарды ерiтiп, нан тамыр жYйесiнiц тазартылуын намтамасыз етедi.[8,14]
^ытай медицинасында тiрi сYлiктердi пайдалану соцгы он жылда дамып келе жатнан жаца багыттардыц бiрi, гирудопунктура ( латынша Hirudina - «сYлiк», puncture - ине), нытайша - Шуей-джи-чжен - ине. Гирудопунктура биологиялын белсендi нYктелерге(биологиялын нYкте) сYлiктi ною болып табылады.[16] Жогарыда керсетiлгендей геморрагиялын жэне ишемиялын инсультпнщ еткiр жэне реабилитация кезЫде тацдамалы сипаты дэлелденген.
Жыл сайын елiмiзде 49 мыцнан астам адам инсульт алады. Соныц iшiнде 80% наунастар мYгедек болып налуда.[2] 9лiм керсеткiшi басна дамушы елдермен салыстырганда едэуiр 100000 га шаннанда жогары 239.9- тец. Жапонияда бул керсеткш -75.8 ал А^Ш та -48.0 ге тец.[16]
Инсульт (лат. insultus - сонны,кыспа талу, инсульт) - ми тшЫщ занымдалып, оныц нызметЫц, мидагы нанайналысыныц кенеттен бузылуы; осыныц салдарынан мига нан нуйылады, немесе ми тамырлары бiтелiп налады(тромбоз). Инсульттыц басты себебi — гипертония ауруы жэне ми тамырларыныц атеросклерозы.Кеп ретте ауру адам кенеттен нулап, есшен танады;оларда аян пен нолдыц парезы (сал болуы) эдетте денешц бiр жагынан басталады, тiлi кYрмеледi,алfашны сагаттарда тыныс алуы бузылып, денесi тырысады, нусады. Мундай наунаспен ауыртан адам ерекше кYтiмдi нажет етедi. [15]
СYлiкпен емдеу аурудыц алдын алу жэне найта налпына келтiру (реабилитация) саласына нолдану нолайлы жэне нэтижес жогары..
Себебi дэрi - дэрмект нажет етпейдi жэне де керi эсерi аз. СYлiкпен емдеу ^азанстанда жYйелi тYрде дамымаган десе де Назiргi кезде ^азанстанда сYлiкпен емдеу орталынтарыныц саны кебеюде.
9те мацызды мэселелердщ бiрi назiргi кезде сYлiкпен емдейтiн мекемелер жэне жеке тулгаларга Денсаулын сантау министрлiгiнде сYлiкпен емдеуге банылау жасап ,багыт багдар беретiн , емдеу шараларын банылайтын тетiгi толын нарастырылмаган. Соцгы кезде Астана , Алматы налаларында сYлiкпен емдеу орталынтары кептеп ашылуда осы мекемелердi гылыми туртыдан банылайтын жэне нолданылатын сулiктi тексерт стандарттап,сапа сертификатын беретiн мекеме кажетплИ езектi мэселе.
СYлiкпен емдеу - мэселелерi осы замангы медицинаныц бiрден-бiр шешiмi табылмаган саласы болып саналады. 9кiнiшке орай, кYнi бYгiнге дешн бул суранна жете кецiл аударылмай келгенi рас. ^азiргi кYнi сYлiкпен емдеу жагдайы дабыл КаГарлыК жагдай екендiгiн мойындау нажет. XXI гасырларда умыт бола бастаган «Кан алу сYлiкпен емдеу» найта жацгырып, осы мамандын бойынша дайындалатын болашан дэр^ерлердщ шипагерлiк iс-тэжiрибесiнде, осы тэсiлдi жиi нолдануына кемегiн тигiзедi деп сенемш.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Абу Али Ибн Сина. "Канон врачебной науки". т.1-10. Изд. "Фан". Республика Узбекистан. - Ташкент: 1997. - С.78.
2 "Атлас тибетской медицины". - Изд. АСТ ЛТД. - 1998. - 592 б.
3 "Дархадамба" (^ан алу) тибет ттЫде ксилограф. (XII гасыр). - 208б.
4 Дэмбэрэл Д. "^ан алу, ныздыру тэсiлi" (монгол тЫнде). - Уланбатор: 1992. - 82 б.
5 Жигмэд Б. "^ан алу тарихи шежiрелерi". 1шк монгол. Хех хот. - 1990. - 92 б.
6 Мянганбатар. "Таван засал". Iшкi монгол. Хех хот. - 1990. - 123 б.
7 Хайдав "Дорна дахины анагаах ухааны судар бичгийн тойм (Шыгыс медицинасы шежiрелерiнiц жинагы). - Уланбатор: 1975. - 180 б.
8 Шалхаров С. Ш.,Кунанбай К. .Кн. "Кровопускание" учебное пособие. - Туркестан: 1998. - 146 б.
9 "Жуд-Ши". (Канон тибетской медицины). - М.: изд. Форма. - Восточная литература, РАН. - 2001. - 766 б.
10 Этейбойдан Ттеунабылулы. "Шипагерлт баян". - Алматы: "Жалын". - 1996. - 464 б.
11 Каменев Ю.Я., Каменев О.Ю. Вам поможет пиявка. Гирудотерапия. - СПб.: ЗАО и ВЕСЬ, 1999. - С.265.
12 Никонов Г.И. Медицинская пиявка. Основы гирудотерапия. СДС. - СПб.: 1998. - С.320.
13 Мин Сунь Янь., Дж. Цзян, М.Л.Чэнь. Целительное прикосновение будды. - М.: 2003. - С.192.
14 ^унанбай ^ " Шыгыстыц нан алу дэстур" ону хуралы. - ТYркiстан: 2011. - 160 б.
15 ^унанбай Шалхарова Ж.Н., " Шыгыс медицинасы диагностикасыныц негiздерi" Ону хуралы . -ТYркiстан: 2005. - 260 б.
16 Проблема ишемического инсульта в Казахстане: диагностика, лечение, профилактика. Результаты исследования KAZRAISE Л.Б. Куанова, Н.С. Кайшибаев, Г.Б. Абасова, О.А. Антонюк,С.Ю. Ахмулаева, Л.Б.
17 Агакишиев, Д. Д. Эффективность гирудотерапии при лейомиоме кожи // Вестник последипломного медицинского образования. 2006. -N 3/4 .
18 Adams S. The Medicinalis Leech. Ann. Intern. Med., № 109, 1988.
19 Шипилова, А. В. Гирудотерапия в комплексном лечении больных с неврологическими заболеваниями // Медицинская помощь. - 2003.-N 6. - С.19.
К. КУНАНБАЙ, М.Т. АЛДАНАЗАРОВА
Казахский Национальный медицинский университет им. С.Д. Асфендиярова Кафедра клинической фармакологии, ЛФК и физиотерапии
ГИРУДОТЕРАПИЯ В КАЗАХСТАНЕ Резюме: Лечение пиявками в РК считается одной из неразвитых направлении альтернативной медицины. В этой статье рассмотрены актульные проблемы лечения с пиявками. Ключевые слова: пиявка, гирудотерапия, гирудин, кровопускание.
K. KUNANBAI, M.T. ALDANAZAROVA
Kazakh National Medical Univercity named after S.D.Asfendiyarov Department of clinical pharmacology, LFK and physiotherapy
ACTUAL PROBLEMS OF TREATMENT BY LEECHES IN RK
Resume: Treatment by leeches in RK is considered to be one of non-developed directions in alternative medicine. In this article the actual problems of treatment by leeches are considered. Keywords: leech, hirudoterapia, hirudin, bloodletting.
УДК 371.383.
К. КУНАНБАЙ, Д.А. ДЭУЛЕТБЕВ, Н. ИСМАНОВА
С.Ж.Асфендиярова атындагы ^азан ¥лттын Медицина Университетi Клиникальщ фармакология,ЕДШ жэне физиотерапия кафедрасы
ИНСУЛЬТП КараГай бУршшмен емдеу жЭне реабилитациясы
Инсульт реабелитациясында нарагай бYршiгiнiц тунбасын нолданылуыныц алгаш^ы нэтижклерi. ^арагайдыц ^азанстанда таралу ресурстары.
TYÜiHdi свздер: нарагай,нарагай бYршiгi,танин.
ТаКырыптьЩ езектЫп:
Жыл сайын елiмiзде 49 мыцнан астам адам инсульт алады. Соныц шЫде 80% наунастар мугедек болып налуда.[2] 9лiм KepœT^i басна дамушы елдермен салыстырганда едэуiр жогары 239.9- 100000 Га тец. Жапонияда бул керсеткш -75.8 ал АКШ та -48.0 ге тец.[3]
Инсульт (лат. insultus - сонны,кыспа талу, инсульт) - ми тшЫц занымдалып, оныц нызметЫц, мидагы нанайналысыныц кенеттен бузылуы; осыныц салдарынан мига нан нуйылады, немесе ми тамырлары бпелт налады(тромбоз). Инсульттыц басты себебi — гипертония ауруы жэне ми тамырларыныц атеросклерозы.Кеп ретте ауру адам кенеттен нулан налады,
есiнен танады;оларда аян пен нолдыц парезы (сал болуы) эдетте дененiц бiр жагынан басталады, тiлi ^рмелед^алгашны сагаттарда тыныс алуы бузылып, денесi тырысады, нусады. Мундай наунаспен ауырган адам ерекше кYтiмдi нажет етедi. [1] Зерттеу манаты:
Казiргi кездегi гылыми техниалын иновацияныц дамуына байланысты медицина саласында кептеген зерттеулер жасалуда. Соныц бiрi нарагай бYршiгiне деген Нызыгушылын.А^Ш-гы Каллифорния университетЫщ галымдары Нарагай бYршiгiнiц химиялын нурамын зерттеп таниннiн ерекше ануызын ашты.^арагай бYршiгiнiц нурамында кептеген дэумендер,эфир майлары, танин бар ерекше еамдт.Танин ез
