Научная статья на тему 'Суфийские традиции в средневековой тюрко-татарской поэзии'

Суфийские традиции в средневековой тюрко-татарской поэзии Текст научной статьи по специальности «Прочие медицинские науки»

CC BY
194
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СУФИЧЫЛЫК / ТРАДИЦИЯ / СИМВОЛ / ДөНЬЯ СУРәТЕ / ТөРКИ-ТАТАР ШИГЪРИЯТЕ / SUFISM / TRADITION / SYMBOL / WORLD VIEW / TURKIC-TATAR POETRY

Аннотация научной статьи по прочим медицинским наукам, автор научной работы — Юсупова Нурфия Марсовна, Юсупов Айрат Фаикович

Әлеге мәкаләдәурта гасырлар төрки-татар шигърияте мисалында суфичылык традицияләренең дәвам ителешенә күзәтү ясала, үсеш-үзгәреш үзенчәлегебилгеләнә.Суфи шигъри әсәрләр нигезендәсуфичыл дөнья сурәтенең үзенчәлекләре билгеләнә, суфи символларның мәгънәви бөтенлеге, функциясе, алар аша чагылганфәлсәфи мотивлар билгеләнеп бара. Татар суфи поэтик мирасы суфичыл дөнья моделенең бирелеше һәм суфи фәлсәфә чикләрендә бәяләнеп бара.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SUFIAN TRADITIONS IN THE MEDIEVAL TURK-TATAR POETRY

In this article, Sufi traditions are revealed in the Turkic-Tatar poetry of the Middle Ages, the main development tendencies are revealed. On the material of Sufi poetic works are often used binary oppositions in the religious picture of the world, determine the semantic and philosophical and aesthetic load of Sufi symbols, their functions, role and artistic significance. Türko-Tatar poetry of this period is studied against the background of the reconstruction of the religious picture of the world, as well as in the broad context of Eastern literature and Islamic philosophy.

Текст научной работы на тему «Суфийские традиции в средневековой тюрко-татарской поэзии»

СОВРЕМЕННЫЙ МУСУЛЬМАНСКИЙ МИР

МЕЖДУНАРОДНЫЙ НАУЧНЫЙ ЖУРНАЛ РОССИЙСКОГО ИСЛАМСКОГО ИНСТИТУТА www.islamjournal.ru

Юсупова Н. М. Урта гасыр терки-татар шигьриятендэ суфичылык традициялэре Рлгктронный ресурс] / Н. М. Юсупова, А. Ф. Юсупов // Современный мусульманский мир : электрон. журнал. - 2018. - № 1. - 1 электрон. опт. диск (CD-ROM). Систем. требования: Pentium III, процессор с тактовой частотой 800 Мгц; 128 Мб; 10 Мб; Windows XP/Vista/7/8/10; Acrobat 6 x.

Современный мусульманский мир. 2018. №1. ID 29 ISSN: 2587-6848

Свидетельство о регистрации СМИ: ЭЛ №® ФС 77 - 69532 от 25.04.2017

Юсупова Нурфия Марсовна

Филология фэннэре кандидаты, доцент, КФУныц Лев Толстой исемендэге филология hэм мэдэниятара багланышлар институты татар эдэбияты кафедрасы доценты, Казан faikovich @таИ ги

Юсупов Айрат Фаикович

Филология фэннэре кандидаты, доцент, КФУныц Лев Толстой исемендэге филология hэм мэдэниятара багланышлар институты татар тел белеме кафедрасы доценты, Казан faikovich @таИ ги

УДК 821.512.145,82:801.6

УРТА ГАСЫР ТЭРКИ-ТАТАР ШИГЪРИЯТЕНДЭ СУФИЧЫЛЫК

ТРАДИЦИЯЛЭРЕ

Олеге мэкалэдэурта гасырлар терки -татар шигърияте мисалында суфичылык традициялэренец дэвам ителешенэ кYЗэтY ясала, Yсеш-Yзгэреш Yзенчэлегебилгелэнэ.Суфи шигъри эсэрлэр нигезендэсуфичыл денья сурэтенец Yзенчэлеклэре билгелэнэ, суфи символларныц мэгънэви бетенлеге, функциясе, алар аша чагылганфэлсэфи мотивлар билгелэнеп бара. Татар суфи поэтик мирасы суфичыл денья моделенец бирелеше hэм суфи фэлсэфэ чиклэрендэ бэялэнеп бара.

Ачкы ч CYЗлэр:суфичылык,традиция, символ, денья сурэте, терки-татар шигърияте.

СУФИЙСКИЕ ТРАДИЦИИ В СРЕДНЕВЕКОВОЙ ТЮРКО-ТАТАРСКОЙ ПОЭЗИИ

В данной статье раскрываются суфийские традиции в тюрко-татарской поэзии Средневековья, выявляются основные тенденции развития. На материале суфийских поэтических произведений выделяются часто

СОВРЕМЕННЫЙ МУСУЛЬМАНСКИЙ МИР

МЕЖДУНАРОДНЫЙ НАУЧНЫЙ ЖУРНАЛ РОССИЙСКОГО ИСЛАМСКОГО ИНСТИТУТА www.islamjournal.ru

Юсупова Н. М. Урта гасыр терки-татар шигьриятендэ суфичылык традициялэре Рлгктронный ресурс] / Н. М. Юсупова, А. Ф. Юсупов // Современный мусульманский мир : электрон. журнал. - 2018. - № 1. - 1 электрон. опт. диск (CD-ROM). Систем. требования: Pentium III, процессор с тактовой частотой 800 Мгц; 128 Мб; 10 Мб; Windows XP/Vista/7/8/10; Acrobat 6 x.

Современный мусульманский мир. 2018. №1. ID 29 ISSN: 2587-6848

Свидетельство о регистрации СМИ: ЭЛ №® ФС 77 - 69532 от 25.04.2017

используемые бинарные оппозиции в религиозной картине мира, определяются смысловая и философско-эстетическая нагрузка суфийских символов, их функции, роль и художественное значение. Тюрко-татарская поэзия данного периода исследуется на фоне воссоздания религиозной картины мира, а также в широком контексте восточной литературы и исламской философии.

Ключевые слова: суфизм, традиция, символ, картина мира, тюрко-татарская поэзия.

Татар шигърияте тарихында урта гасыр дэвереденья сурэтенед Yзенчэлеге белэн дэ, деньяны фэлсэфи кузаллау ягыннан, сэнгати Yзенчэлеклэр ж^этеннэн дэ Yзенчэлекле чорларныд берсен тэшкил итэ. Билгеле булганча, XIX гасырныд икенче яртысына кадэрге суз сэнгате Yсешендэ болгар чорыннан башланган урта гасырлар баскычы дэвам итэ [1: 206]. Денья эдэбияты Yсеше чылбырында архаик чорга, мифопоэтик ад чагылышына алмашка килгэн бу этап традицион ижади ад (канунчылык) хакимлек иткэн вакыт буларак мэгълум.

Билгелэнгэндэвер татар шигъриятендэдини-дидактик, ядарыш, суфичылык еч местэкыйль эдэби юнэлешне хасил итэ hэм параллель тестэ Yсэ-Yзгэрэ. Кенчыгыш эдэбиятында киц таралыш алган суфичылык, ул тэкъдим иткэн концепциялэр, аерым бер ейрэтYлэр шэрык деньясы, гарэп, фарсы hэм терек эдэбиятлары белэн тыгыз бэйлэнешлэрдэ яшэгэн, бер яссылыкта Yскэн татар эдэбияты тарихында да тирэн чагылыш таба.

Дини-суфичыл Yзенчэлеклэрурта гасырлардан алып, XIX гасырныц беренче яртысына кадэргетатар поэзиясендэ дэ чагылыш таба. Дини денья сурэтендэ бердэнбер оппозиция: тормыш (кеше) / Алла алгы планга чыга[7:230]. Шушы оппозициянед терле модификациялэре - шэхси / илаhи; жир тормышы / кук тормышы; ялган / хакыйкать; вакытлы / мэдгелек; ямьсезлек / матурлык; яхшылык / явызлык - ахыр чиктэ бер фикергэ алып килэ: бердэнбер матурлык, яхшылык, хакыйкать Алла икэнлекне искэртэ [8: 209].

Кеше / Алла оппозициясе, элбэттэ, ислам диненед теп кануннарына hэм Коръэнгэ барып тоташа. Бетен жан иялэрен, тереклекне, яшэешне Алла яраткан дигэн фикер меселманнарныд деньяга карашында аксиома булып тора. Шушы илаhи гамэлнед сэбэплэрен барлап, фэлсэфэ чиклэрендэ нур (эманация) концепциясе пэйда була. Т. ИбраЪим Эл-Фэраби трактатларында беренче тапкыр денья яратылышыныд нур агышы кебек шэрехлэнYен билгели [2: 31].

СОВРЕМЕННЫЙ МУСУЛЬМАНСКИЙ МИР

МЕЖДУНАРОДНЫЙ НАУЧНЫЙ ЖУРНАЛ РОССИЙСКОГО ИСЛАМСКОГО ИНСТИТУТА www.islamjournal.ru

Юсупова Н. М. Урта гасыр терки-татар шигьриятендэ суфичылык традициялэре Рлгктронный ресурс] / Н. М. Юсупова, А. Ф. Юсупов // Современный мусульманский мир : электрон. журнал. - 2018. - № 1. - 1 электрон. опт. диск (CD-ROM). Систем. требования: Pentium III, процессор с тактовой частотой 800 Мгц; 128 Мб; 10 Мб; Windows XP/Vista/7/8/10; Acrobat 6 x.

Современный мусульманский мир. 2018. №1. ID 29 ISSN: 2587-6848

Свидетельство о регистрации СМИ: ЭЛ № ФС 77 - 69532 от 25.04.2017

Лэкин эманация концепциясен гамэлгэ куючылар - суфилар -суфичылыкнын, ишра-кийа агымы тарафдарлары була. ШгЛабеддин ас -Сехраварди (1155-1191) хезмэтлэрендэ эманация -Алладан нур аерылып чыгып, местэкыйль субстанция -тормышны барлыкка китерYе ацлатыла, Мехэммэт эл-Газали эманацияне кояш нурына тицли. Процессны ацлату ечен тормыш -Алланыц чагылышын бирYче кезге дигэн формула тэкъдим ителэ [3:17-19]. Шуца кYрэ дэ денья сурэтендэге телэсэ нинди оппозициянец бер ягында Алла торуы шарт ителэ. Тормыш, кеше hэрвакыт Алланыц ^лэгэсе кебек шэрехлэнэ [6: 16].

Нур фэлсэфэсендэ тормыш Алла сурэтен чагылдырырлык кезгегэ эйлэнсен ечен, Адэмнец деньяга китерелYе кYрсэтелэ hэмулАлла сурэтен кабатлаучы буларак билгелэнэ. Адэм hэм пэйгамбэрлэр Yзлэренец сыйфатлары белэн Аллага, камиллеккэ якынаялар hэм улшигъри эсэрдэ Алла / кеше янэшэлегендэ урын ала. Элеге модификация суфи мэдэнияттэ иц актуальлэрдэн санала.

Суфичылык фэлсэфэсе ике - Ибн Гарэби исеме белэн бэйле вэхдэт-и вежYД (hэрнэрсэ - АллаК) hэм Раббани шэхесе белэн бэйле вэхдэт-и шэYXYД (hэрнэрсэ - АллаЬган) юнэлешлэренэ аерылып [5: 96], татар суфичылык поэзиясендэ соцгысы чагылыш таба, hэрнэрсэне бар иткэн АллаЪка интуитив, йерэк аша якынаеп, хакыйкатьне табу мемкинлеге хакында CYЗ алып барыла.

Суфичылыкта Аллаh юлына чыккан кешенец кэефе "хэл"дип атала hэм аныц тугыз тере эйлэнешкэ керэ: ИлаЪка якынлыкны сизY, ИлаИи гыйшык, генаЬлы булуны тешенY, АллаЬныц кичерэчэгенэ емет шу, хис ташкыны, дуслык-якынлык, рухи тынычлык, АллаИны кYPYгэирешY, Аныц барлыгына hэм берлегенэ ышану. Элеге халэтлэр татар суфичылык шигьриятендэ дэ лирик герой кичерешлэре аша тергезелэ. Мистик танып-белYнец теп баскычлары буларак шэригать, тарикать, хакыйкать аерып куела.

Суфичылык CYЗ сэнгате мистик характерлы, серлелекне, деньяны танып бетерэ алмау фикерен алга серэ, аца фикерне «ачкыч» булган символлар, киная, теслэр символикасы аша житкерY хас. Суфилар эдэбият мэйданын Y3 фикерлэрен халыкка ж;иткерY, Хакыйкатьне ирештерY максатыннан отышлы файдалана. Суфичылык эдэбияты, нигездэ, шигьрият белэн билгелэнэ, узе дэ серлелеккэ омтылган поэзия суфи авторлар ечен деньяви hэм яшерен, трансценденталь идеялэрне, фикерлэрне, сакраль эчтэлекне ж;иткерYДэ чиклэнмэгэн мемкинлеклэр ача [4: 31].

Суфичылык традициялэренец чагылышын, денья моделенец чагылышын аерым эсэрлэр мисалында тегэллэштерик. Мэсэлэн, XVI гасырныц кYренекле

СОВРЕМЕННЫЙ МУСУЛЬМАНСКИЙ МИР

МЕЖДУНАРОДНЫЙ НАУЧНЫЙ ЖУРНАЛ РОССИЙСКОГО ИСЛАМСКОГО ИНСТИТУТА www.islamjournal.ru

Юсупова Н. М. Урта гасыр терки-татар шигьриятендэ суфичылык традициялэре Рлгктронный ресурс] / Н. М. Юсупова, А. Ф. Юсупов // Современный мусульманский мир : электрон. журнал. - 2018. - № 1. - 1 электрон. опт. диск (CD-ROM). Систем. требования: Pentium III, процессор с тактовой частотой 800 Мгц; 128 Мб; 10 Мб; Windows XP/Vista/7/8/10; Acrobat 6 x.

Современный мусульманский мир. 2018. №1. ID 29 ISSN: 2587-6848

Свидетельство о регистрации СМИ: ЭЛ № ФС 77 - 69532 от 25.04.2017

шагыйре, мэдэният hэм дин эшлеклесе, дипломат Колшэриф ижаты суфичылык рухында.

Ьу-ку тию hу кошы, акар кузендин яше,

Квеб эче hэм тышы, гафил торма, «Ьу» тигел.

Гашыйклары очарлар, гарше шахига кунарлар,

Ьу диеп, дидар кылырлар, гафил торма, «Ьу» тигел.

Шигырьструктур яктан шартлы тестэ ике елешне берлэштерэ: битарафлыкны жидэргэ, кузлэрне ачарга, гыйлем алырга кирэклекхакындаукучыга мерэжэгать hэм зикернед меЪимлеге турында фэлсэфи фикер белдерY. Шагыйрь традицион суфи символларына мерэжэгать итэ: бэхер (зебэржэт) hэм гаувас (су астына чумучы) шундый образлар буларак аерылып чыга. Су астына чумучы гаувастирэн серлэргэ тешенергэ, илаЪи гыйлемгэ ирешергэ омтылган кешене символлаштыра.Гарше шахи (кYкнед тугызынчы каты) hэм гашыйк образлары ярдэмендэ хакыйкатькэ ирешу сурэте тудырыла hэм hэр строфада "белми торма" мерэжэгате кабатлана. Ул зикерне адларга телэгэн суфины "Ьу кошы" дип атый, hу зикере мистик юлны дэвам итYнед иц кулай ысулы буларак тасвирлана.

«ЭлхэмдYлиллаh раббил-галэми...» шигыре кешенед тэYбэгэ килу баскычын сурэтлэу объекты итеп кутэрэ. Тэубэ- барлык генаhлардан арыну, бетен денья кайгы-хэсрэтлэреннэн ваз кичу.

Шигырь Аллаhка мерэжэгать белэн башлана. Лирик герой иманлы булуы, кудел тынычлыгы, беек Коръэне-Кэрим hэм меселман булып деньяга килуе, Мехэммэд пэйгамбэр, аныд гамэллэре, Кыямэт кене хакындагы адлатулары ечен Аллаhка рэхмэтен житкерэ. Шагыйрь догаларында берничэ телэк аерылып чыга hэм автор фикерен тегэллэштерэ: безнед нэфесебезне узебезгэ дошман итмэ, генаЪларыбызны ярлыка, кирэк булса, Yзед яныднан куып жибэр, кирэк булса, Yзец безне каршы ал; емет безне беркайчан да ташламасын. Моннан тыш, шигырьдэ кайбер аятьлэр урын ала hэм суфи шагыйрьнед нэкъ аларны искэ тешеруе hэм укуы кебек кабул ителэ. Охшаш мотивлар белэн Хажи Бикташ фикерлэрендэ дэ очрашабыз: ул да нэфес hэм алдауныд кешегэ явызлык булып эйлэнеп кайтуын ассызыклый.

Шул рэвешле шигырь тэубэ мэкамендэ Аллах белэн диалог рэвешен ала. Бу мэкамдэ булган суфиныд ничек гыйбадэт кылырга, намазны ничек укырга тиешлеге бертеклэп тасвирлана. Бу тукталышныд ничек утелергэ тиешлеге турында узенчэлекле курсэтмэлэр урын ала. Автор Аллаh белэн сейлэшэ; аныд

СОВРЕМЕННЫЙ МУСУЛЬМАНСКИЙ МИР

МЕЖДУНАРОДНЫЙ НАУЧНЫЙ ЖУРНАЛ РОССИЙСКОГО ИСЛАМСКОГО ИНСТИТУТА www.islamjournal.ru

Юсупова Н. М. Урта гасыр терки-татар шигьриятендэ суфичылык традициялэре Рлгктронный ресурс] / Н. М. Юсупова, А. Ф. Юсупов // Современный мусульманский мир : электрон. журнал. - 2018. - № 1. - 1 электрон. опт. диск ^D-ROM). Систем. требования: Pentium III, процессор с тактовой частотой 800 Мгц; 128 Мб; 10 Мб; Windows XP/Vista/7/8/10; Acrobat 6 x.

Современный мусульманский мир. 2018. №1. ID 29 ISSN: 2587-6848

Свидетельство о регистрации СМИ: ЭЛ № ФС 77 - 69532 от 25.04.2017

юлында булуын исбат итэ; аерым намаз-догалар укый; Yзе hэм башкалар исеменнэн ярлыкавын сорап мерэж;эгать итэ.

Колшэрифнец "И кYцел..." шигыре дэ диалог рэвешендэ язылган: лирик "мин" Y3-Yзенэ, Y3 ж;анына эндэшэ, тынычлык сорый, денья рэхэтенэ, денья эшлэренэ карата игьтибарсыз булырга тели. Шагыйрь зехд баскычында тора [1: 208]. Билгеле булганча, бу мэкамдэ кеше деньядан читлэшкэн, хэлэл hэм харамга карата битараф. Бу шигырьдэ Yлемсезлеккэ омтылыш деньяви бер мавыктыргыч кебек, йерэкне Аллаhтан читлэштерэ торган кYренеш буларак бэялэнэ:

Бу улу ширбэтим халыкга ичургэн двнъядыр, Сэн сагынма двнъяда мэн бакый кагаймэн тийу.

Охшаш Yзенчэлеклэр Мехэммэдьяр иж;атында да урын ала. Мэсэлэн, шагыйрьнец "Нэсыйхэт" шигырендэ фэлсэфи фикерлэр гел-былбылпарлы суфи символлары аша яктыртыла, шуца естэп традицион баг, бакча (денья тормышыныц символы) hэм тикэн (гомумэн, начарлыкныц яки начар кеше сыйфатларыныц символы булып тора) символлары кулланыла. Шулар аша чагылган идея деньяда начарлыкныц, имансызлыкныц куп булуын искэртэ hэм кайгы-хэсрэтлэрнекешенец, ягьни бу бакча хуж;асыныц, имансызлыгына бэйлэп ацлата.Автор деньяныц АллаЪны ярату принцибына нигезлэнергэ тиешлеген ассызыклап бара. Икенче катлам кешегэ юнэлгэн Yгет-нэсыйхэттэн формалаша: начар булма, ярат ("Геле сач ул багыца, булма ж;аЪил); дерес юлда бул hэм дерес яшэ.

Суфичылык традициялэре XVII гасырдаМэYла Колый иждтында дэвам иттерелэ. Шагыйрь алдагы традициялэрне дэвам итэ, Yстерэ, шуныц белэн янэшэдэ аныц шигырьлэрендэ Yзгэ денья сурэтенец алга чыгуы да ^зэтелэ. Мэсэлэн, МэYла Колый иждтында заЪир - батыйн («Ачык» -«Яшерен») гарэп фэлсэфэсе категориялэре мистицизм терминнары рэвешендэ килеп, яца бер оппозицияне формалаштыралар. АллаЪка гашыйк дэрвиш ечен «Ачык» белэн «Яшерен» арасындагы киртэне Yтэ алу меЪим санала, суфи шагыйрь галэмнец, илаЪи кечнец батыйн ягын курергэ, аца якынаерга омтыла: Тэуфикъ эстэп, тэубэ кылып яшълэр сачсам, Нэфсе илэ шэйтан лэгыйнъ буйнын печсэм, Хак эмренэ бу куцелнец кузен ачсам, Батыйн сузлэр заЫр улып, гаян улыр.

"Гыйлемлек хак рэхэтдер..." шигыре дэ шушы ук мотивларга корылган. Шагыйрь, Хаж;и Бикташ кебек Yк, бер-берецэ ярдэм итэргэ чакыра ("Карендэш

СОВРЕМЕННЫЙ МУСУЛЬМАНСКИЙ МИР

МЕЖДУНАРОДНЫЙ НАУЧНЫЙ ЖУРНАЛ РОССИЙСКОГО ИСЛАМСКОГО ИНСТИТУТА www.islamjournal.ru

Юсупова Н. М. Урта гасыр терки-татар шигьриятендэ суфичылык традициялэре Рлгктронный ресурс] / Н. М. Юсупова, А. Ф. Юсупов // Современный мусульманский мир : электрон. журнал. - 2018. - № 1. - 1 электрон. опт. диск ^D-ROM). Систем. требования: Pentium III, процессор с тактовой частотой 800 Мгц; 128 Мб; 10 Мб; Windows XP/Vista/7/8/10; Acrobat 6 x.

Современный мусульманский мир. 2018. №1. ID 29 ISSN: 2587-6848

Свидетельство о регистрации СМИ: ЭЛ № ФС 77 - 69532 от 25.04.2017

мэхэббэте бал- шэкэрдин..."), сабырлык аша АллаЬка якынаерга енди ("Морадына тиз йиткуси сабыр кеше"). Кешенед теге яки бу сыйфатларын атап, Мэула Колый укучысы каршына суфи образын китереп бастыра, ул уз чиратында камил кеше булып кузаллана.

Уртагасыр татар шигъриятенэ куз ташласак та, камил инсан концепциясенедурын алуын курэбез. Лэкин суфичылыкныд бэхэсле Иэм катгый тэгълиматы булган вежудия фэлсэфэсендэге ачыктан-ачык пантеизм, яшэешне Аллага тэдгэллэштеру -камил инсанны онтологик яссылыкта шэрехлэу -татар мэдэниятендэ Иэм эдэбиятында кечле тугел. Безнед жирлектэ вэхдэт эш-шеИуд -«галэмдэге бар нэрсэ дэ Алладан» дип белдеруче классик теология кид тарала [11: 601]. Кеше Иэрвакыт илаЪи камиллеккэ омтылырга тиеш дигэн фикер эхлакый эчтэлек ала, камил инсан эхлакый Иэм илаЬи югарылыкка ирешкэн идеал кебек кабул ителэ.

Шул рэвешле, урта гасыртатар суфичылык поэзиясендэ суфичыл символлар, фэлсэфи мотив Иэм денья моделе еш кузэтелэ, мондый эсэрлэрдэ узенчэлекле терминологияурын ала [10: 275-284]. Денья сурэте дини-суфичылэчтэлектэ бирелэ, суфи эдэбиятка хасоппозицион вариантлар кулланыла. Куренэнчэ, татар суфичылык шигъриятендэ нэкшбэндия тэрикатенэ хас фикер, фэлсэфэ Иэм денья моделе алга чыга.

Дини-суфичыл денья сурэте аеручатерки-татар поэзиясенед куренекле эдиплэре Кол Шэриф, Мехэммэдъяр, Мэула Колый ижатларында алга чыга, бу авторлар суфичылык традициялэрен милли жирлектэ устерэ-дэвам итэ. Шэрык суфишагыйрьлэрижатында урын алган кеше / Алла, аныд терле вариантлары буларак шэхси / илаЪи; жир тормышы / кук тормышы; ялган / хакыйкать, фани / бакый, матди / рухи И.б. бинар оппозициялэре алар тарафыннан да актив кулланыла. Шуныд белэн янэшэдэ татар поэзиясендэ суфичылык символларыныд узгэ адлатылыш вариантлары булуы [9: 75], камил инсан концепциясенед дэ узенчэлекле адлатылышы кузэтелэ. Ул узенед нигез суфи тамырларыннан шактый ераклаштырылган Иэм жирле кузаллауга, классик дини тэгълиматка яраклаштырылган сыйфатта чагылыш таба. Бу урта гасыр терки-татар суфичылык шигъриятенед узгэлеген тэшкил итэ.

СОВРЕМЕННЫЙ МУСУЛЬМАНСКИЙ МИР

МЕЖДУНАРОДНЫЙ НАУЧНЫЙ ЖУРНАЛ РОССИЙСКОГО ИСЛАМСКОГО ИНСТИТУТА www.islamjournal.ru

Юсупова Н. М. Урта гасыр терки-татар шигьриятендэ суфичылык традициялэре Рлгктронный ресурс] / Н. М. Юсупова, А. Ф. Юсупов // Современный мусульманский мир : электрон. журнал. - 2018. - № 1. - 1 электрон. опт. диск ^D-ROM). Систем. требования: Pentium III, процессор с тактовой частотой 800 Мгц; 128 Мб; 10 Мб; Windows XP/Vista/7/8/10; Acrobat 6 x.

Современный мусульманский мир. 2018. №1. ID 29 ISSN: 2587-6848

Свидетельство о регистрации СМИ: ЭЛ № ФС 77 - 69532 от 25.04.2017

Кулланылган дэбият исемлеге

1. Д. Ф. Картина мира и художественные особенности средневековой татарской суфийской поэзии // Ученые записки Казанского государственного университета. Книга 2. Т. 149. Серия гуманитарных наук. 2007. С. 206-216.

2. Ибрагим Т. Татарская религиозно-философская мысль в общемусульманском контексте. Казань, 2002. 239 с.

3. Игнатенко А. Мир - Бог в Зеркале, или как возник Совершенный Человек // Человек и Природа в духовной культуре Востока. М. : ИВ РАН : КРАФТ, 2004. С. 14-47.

4. Йосыпова Н. М. ХХ гасыр татар шигьриятендэ символлар. Казан : Казан университеты нэшр., 2011. 120 б.

5. Сибгатуллина Э. Т. Татар эдэбиятында суфичылык (чыганаклар, тематика Иэм жанр Yзенчэлеклэре) : филол.фн.докт...дисс. Алабуга, 2000. 335 б.

6. Степанянц М. Т. Философские аспекты суфизма. М. : Наука, 1987.

190 с.

7. Юсупова Н. М., Юсупов А. Ф.Суфийская символика в татарской поэзии XIX века // Филология и культура. 2014. № 36. С. 230-235.

8. Юсупова Н. М., Юсупов А. Ф.Символизация в тюрко-татарской поэзии средневековья и нового времени (на примере суфийских поэтических произведений) // Филологические науки. Вопросы теории и практики. 2015. № 10 (52). Ч.2. С. 209-211

9. Zagidullina D. F., Yusupova N. M., Yusupov А. F., Pair Sufi symbols in Tatar poetry of the 20th century: Complexity and transformation of symbols // XLinguae. 2017. V.10, Is.3. P. 75-82.

10. Yusupov A. F. Specifics of Sufi and Islamic terminology use in the poetry of the XIXth century // European Journal of Science and Theology. 2015. V.11. № .5. P. 275-284.

11. Yusupova N. M., Yusupov A. F. Tatar SUFI poetry of the XVI-XIX centuries: peculiarities, world models and symbolics // Life Science Journal. 2014. №. 11(11). P. 598-601.

СОВРЕМЕННЫЙ МУСУЛЬМАНСКИЙ МИР

МЕЖДУНАРОДНЫЙ НАУЧНЫЙ ЖУРНАЛ РОССИЙСКОГО ИСЛАМСКОГО ИНСТИТУТА www.islamjournal.ru

Юсупова Н. М. Урта гасыр терки-татар шигьриятендэ суфичылык традициялэре Рлгктронный ресурс] / Н. М. Юсупова, А. Ф. Юсупов // Современный мусульманский мир : электрон. журнал. - 2018. - № 1. - 1 электрон. опт. диск ^D-ROM). Систем. требования: Pentium III, процессор с тактовой частотой 800 Мгц; 128 Мб; 10 Мб; Windows XP/Vista/7/8/10; Acrobat 6 x.

Современный мусульманский мир. 2018. №1. ID 29 ISSN: 2587-6848

Свидетельство о регистрации СМИ: ЭЛ № ФС 77 - 69532 от 25.04.2017

Yusupova Nurfiya

Doctor of Philology, Associate Professor, Department of Tatar Literature, Kazan Federal University, Kazan.

faikovich @mail. ru

Yusupov Ayrat

Doctor of Philology, Associate Professor, Department of Tatar Linguistics, Kazan Federal University, Kazan.

faikovich @mail. ru

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

SUFIAN TRADITIONS IN THE MEDIEVAL TURK-TATAR POETRY

In this article, Sufi traditions are revealed in the Turkic-Tatar poetry of the Middle Ages, the main development tendencies are revealed. On the material of Sufi poetic works are often used binary oppositions in the religious picture of the world, determine the semantic and philosophical and aesthetic load of Sufi symbols, their functions, role and artistic significance. Ttirko-Tatar poetry of this period is studied against the background of the reconstruction of the religious picture of the world, as well as in the broad context of Eastern literature and Islamic philosophy.

Key words: Sufism, tradition, symbol, world view, Turkic-Tatar poetry.

© АНО СНОЛД «Партнёр», 2018

© Юсупова Н. М2018

© Юсупов А. Ф., 2018

Учредитель и издатель журнала:

Автономная некоммерческая организация содействие научно-образовательной и литературной деятельности «Партнёр»

ОГРН 1161300050130 ИНН/КПП 1328012707/132801001

Адрес редакции:

430027, Республика Мордовия, г. Саранск, ул. Ульянова, д.22 Д, пом.1

тел./факс: (8342) 32-47-56; тел. общ.: +79271931888; E-mail: redactor@anopartner.ru

СОВРЕМЕННЫЙ МУСУЛЬМАНСКИЙ МИР

МЕЖДУНАРОДНЫЙ НАУЧНЫЙ ЖУРНАЛ РОССИЙСКОГО ИСЛАМСКОГО ИНСТИТУТА www.islamjournal.ru

Юсупова Н. М. Урта гасыр терки-татар шигьриятендэ суфичылык традициялэре Рлгктронный ресурс] / Н. М. Юсупова, А. Ф. Юсупов // Современный мусульманский мир : электрон. журнал. - 2018. - № 1. - 1 электрон. опт. диск ^D-ROM). Систем. требования: Pentium III, процессор с тактовой частотой 800 Мгц; 128 Мб; 10 Мб; Windows XP/Vista/7/8/10; Acrobat 6 x.

Современный мусульманский мир. 2018. №1. ID 29 ISSN: 2587-6848

Свидетельство о регистрации СМИ: ЭЛ № ФС 77 - 69532 от 25.04.2017

О журнале

S Журнал имеет государственную регистрацию СМИ и ему присвоен международный стандартный серийный номер ISSN.

S Журнал является официальным изданием. Ссылки на него учитываются так же, как и на печатный труд.

S Редакция осуществляет рецензирование всех поступающих материалов, соответствующих тематике издания, с целью их экспертной оценки.

S Журнал выходит на компакт-дисках. Обязательный экземпляр каждого выпуска проходит регистрацию в Научно-техническом центре «Информрегистр».

S Журнал находится в свободном доступе в сети Интернет по адресу: www.islamjournal.ru. Пользователи могут бесплатно читать, загружать, копировать, распространять, использовать в образовательном процессе все статьи.

Прием заявок на публикацию статей и текстов статей, оплата статей осуществляется через функционал Личного кабинета сайта издательства "Партнёр" (www.anopartner.ru) и не требует посещения офиса.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.