CC BY
0
СУДЫ ТАЗАРТУ ЖЭНЕ 0НДЕУ МЭСЕЛЕЛЕР!
ЖАЛГАСБАЕВ К.Ж.
Алматы технологиялык университетшщ докторанты
КАЛИМОЛЛДИНА Л.М.
Еылыми жетекшi т.г.к., асисстент-профессор
Аннотация: Су-адамзаттыц вм\р суруг ушгн мацызды ресурс, бграц соцгы жылдары суресурстарыныц ластануы мен тутыну квлемгнгц артуы экологиялыц жэне экономикалъщ мэселелер тугызуда. Су тазарту жэне вцдеу эд1стер1 (механикалыц, химиялыц, биологиялыц, физикалыц) турлг артыцшылыцтар мен кемшшктерге ие. Бул зерттеу суды тазарту мен вцдеудгц тигмдг эдгстергн, олардыц экологиялыц жэне экономикалыц тургыдан шеш1мдер1н царастырады. Тацырыптыц взектшт су сапасыныц твмендеугмен жэне внеркэст, ауыл шаруашылыгы мен цалалардыц дамуы кезгндегг суды цоргау цажеттглгггмен байланысты.
Вода-важный ресурс для выживания человечества, но в последние годы загрязнение водных ресурсов и увеличение потребления приводят к экологическим и экономическим проблемам. Методы очистки и обработки воды (механические, химические, биологические, физические) имеют свои преимущества и недостатки. В этом исследовании рассматриваются эффективные методы очистки и обработки воды, а также их экологические и экономические решения. Актуальность темы связана с ухудшением качества воды и необходимостью защиты водных ресурсов в условиях развития промышленности, сельского хозяйства и городов.
Water is a vital resource for human survival, but in recent years, the pollution of water resources and the increasing consumption have led to ecological and economic issues. Water purification and treatment methods (mechanical, chemical, biological, physical) each have their own advantages and disadvantages. This study explores the effective methods of water purification and treatment, as well as their ecological and economic solutions. The relevance of the topic is related to the decline in water quality and the need to protect water in the context of the development of industry, agriculture, and cities.
Ty^h свздер: су ресурстары, су ластануы, экологиялыц мэселелер, судыц сапасы, мембраналыц технологиялар, цалдыцтар, химиялыц вцдеу, флокуляция, санитария, химиялыц заттар, инновациялыц шешгмдер.
^asipri уакытта адамньщ экономикалык кызметшщ жahaндык гидрологиялык циклге acepi айкын болды, ал бул процесс оньщ континентальды байланысында айкын кершедь Мэселен, ;a3ipri уакытта 7,78 млрд адамга дешн ескен жер халкы шаруашылык кажеттшктерге су тутынуды eдэуip арттырды. Бул судыц eдэуip белш оны пайдалану кезшде буланып кетед^ ал салыстырмалы тYpдe аз белш ендipic ешмдершщ курамына енедь Су агыныныц бул тYpлepi суды кайтымсыз тутыну деп аталады.
Су - адам шаруашылыгына тартылатын табиги ресурстардыц iшiндeгi ец мацыздысы, жыл сайынгы пайдалану келeмi бойынша ол ендipiлгeн барлык баска ресурстардан элдекайда асып тYceдi. Ресурстарды тутыну пpоцeciндe адамзат жыл сайын шамамен 300 миллиард тонна топырак пен тау жыныстарын жылжытады, ал еткен гасырдыц аягында эр тYpлi су кездepiнeн жыл сайын 4000 км3(41012т) су тацдалды, бул массасы бойынша табиги ресурстардыц калган белшнен Yлкeн, содан бepi бул шама айтарлыктай еcтi.
Соцгы онжылдыктарда суды тутынуга, оныц тапшылыгына жэне сапасына байланысты проблемалар ^шейгеш соншалык, олар еpкeниeттiц жалпы дагдарысыныц мацызды дэлeлдepiнiц бipi peтiндe багаланды. Су тапшылыгы емip CYPУ сапасын темeндeтeдi,
антисанитарияга себеп болады. Кептеген су объектшершщ деградациясы - бул планетадагы жалпы экологиялык колайсыздыктыц ец жаркын керсетюштершщ бiрi [1].
Су табиги объектшершщ ластануына Heri3ri Yлестi кара жэне тYCтi металлургия, химия жэне мунай-химия, мунай, газ, KeMip, целлюлоза-кагаз, ет енеркэаб^ ауыл жэне коммуналдык шаруашылык кэсшорындары косады. Су объектшершщ ластануы зиянды косылыстарды тазарту жэне жою жYЙелерi болмаган кезде ластаушы заттардыц (пестицидтер, органикалык косылыстар, азот, фосфор, катты белшектер, радионуклидтер, мунай, катты калдыктар, кауiптi химиялык заттар, микробтык организмдер жэне т.б.) су объектшерше тшелей немесе жанама тYсуiнен болады.
Суды пайдалану, эдетте, ец алдымен оныц ластануына экеледi, eйткенi ешмшц кептеген турлершщ eндiрiсi судыц техникалык жYЙелер аркылы транзитiн жэне соныц салдарынан оган эртYрлi заттардыц тутас кешенш жеткiзудi камтиды. Табиги сулардыц нYктелiк кездерден ластануымен катар атмосферадан ластаушы заттардыц тYсуi жэне олардыц ер^ен сулармен тYсуi есебiнен шашырацкы индустриялык ластануды да ескеру кажет.
^аз1рп уакытта элемнiц кептеген аймактарында су объектшершщ ластануы су тапшылыгыныц непзп себебi болып табылады. Эзендер мен жер асты резервуарларынан Yлкен келемдеп суды тутыну, сондай-ак эртYрлi гидротехникалык курылыстар салу су объектiлерi шегшде су алаптарында жэне жер асты суларыныц коректену аймактарында табиги экожYЙелердiц eзгеруi нэтижесiнде олардыц су режимшщ eзгеруiне экеледi. Эзен агыныныц мeлшерi мен режимiнiц eзгеруi, су объектшершщ ластануы кебшесе гидробионттардыц тiршiлiк циклшщ бузылуына, олардыц популяциясыныц азаюына жэне турлердщ жойылуына себеп болады.
Су ресурстарын тутынудыц экологиялык салдары оларды пайдалану курылымымен тыгыз байланысты. Элемде тутынылатын судыц непзп кeлемi (70%) ауыл шаруашылыгында, непзшен суару Yшiн пайдаланылады; 20% - енеркэсштш-энергетикалык кешен кэсiпорындары жумсайды; 10% - тургын YЙ-коммуналдык шаруашылык кэсшорындары пайдаланады [2]. Суды eнеркэсiптiк тутыну Еуропаныц салыстырмалы тYPде аз дамыган елдерiнде, Ресейде, Канадада жэне Австралияда, ягни дамыган индустриалды елдерде басым. Сонымен, А^Ш-та eнеркэсiп пен ауыл шаруашылыгындагы су шыгындары шамамен бiрдей. ^алган елдерде суды тутынуда ауыл шаруашылыгы басым.
Су объектiлерiнiц енеркэсштш ластануы табиги суларда органикалык жэне бейорганикалык поллютанттардыц кец аукымыныц болуын камтамасыз ететiнiн атап еткен жен. Су объектшерше ластанган ерiтiндiлердiц едэуiр агыны катты калдыктар полигондарыныц есебшен де жYредi. Табиги сулардыц ластануына ауылшаруашылык кызмет айтарлыктай Yлес косады. Бул курамында тыцайткыштар мен eсiмдiктердi коргаудыц химиялык куралдары бар ауылшаруашылык жерлершдеп агындар жэне органикалык заттармен, биогендiк элементтермен жэне микробтармен ластанган мал фермаларынан агындар. Ауылшаруашылык жерлершен ластанган сулардыц агуы елеулi экологиялык проблемаларды тудырады, eйткенi олардыц курамында пестицидтер мен олардыц метаболиттерi сиякты кауiптi заттар бар, олардыц кепшшп ете кауiптi туракты органикалык ластаушы заттар (poz) болып табылады. Бул жагдайда агынды сулардыц курамына юретш биогендер (азот жэне фосфор) су объектшершщ эвтрофикациясына экеледi.
Мунай кeмiрсутектерiн eндiру, тасымалдау, ауыстырып тиеу жэне сактау аудандарындагы экожYЙелерге уакыт ете келе терю эсер ететiн мунай мен мунай ешмдершщ тeгiлуi табиги су объектiлерi Yшiн Yлкен кауш тeндiредi.
Флокуляция салыстырмалы тYPде ете жылдам процесс, ал алынган нэтижелер зертханада алынган нэтижелерге мYлдем сэйкес келмейдь Тазаланбаган судыц уакытка тэуелдi eзгергiштiгiнен кeретiнiмiз, процесс айтарлыктай узак болуы керек, тазартудыц кYPделi кезещнде кажеттi тиiмдiлiктi камтамасыз етуi тшс.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Тундыргыш-флокулятор
V- \ / \ / п-- "Г 4
u
5 ■ Ш I 3
1
1.Тазаланбаган судьщ жiберiлуi.
2.Ферма
3.Флокуляция аймагы.
4.Тазартылган су.
5. Тунбаны жою.
Агынды суларды вцдеу мэселелер1:
1. Агынды суларды тшмаз тазарту проблемасы -тазалау жYЙелерi эркашан барлык ластаушы заттарды, эсiресе ыдырауга тeзiмдi заттарды кетiре алмагандыктан, кеп сатылы тазарту жYЙелерiн енгiзу кажет.
2. Халыктыц eсуi жэне индустрияландыру агынды сулардыц улгаюына экеледi, бул тазарту жYЙелерiне ауыртпалык тYсiретiндiктен агынды сулардыц келемш улгайту проблемасы eзектi. Суды баскару жYЙелерiн оцтайландыру жэне суды кайта пайдалану технологияларын енгiзу кажет.
3. Ауыл шаруашылыгыныц ластануы мэселесше келсек, ауылшаруашылык агынды суларынан алынган тыцайткыштар мен пестицидтер агынды суларга тYсiп, олардыц сапасын нашарлатуы мYмкiн. Шешу жолдарына органикалык егiншiлiк сиякты туракты ауылшаруашылык тэжiрибелерiн эзiрлеу керек.
4. Агынды суларды тазарту процесшде пайда болатын шeгiндiлердi жою кажеттшп туындап отыргандыктан, тунбаны тыцайткыш ретшде немесе биогаз алу Yшiн пайдалану керек. Энеркэсш саркынды суларын тазарту максатында жасама зерттеулер Алматы технологиялык университетiнiц зертханасында «ProgramLab Innovative digital systems» журпзшдг
Суды тазарту жэне евдеу мэселелерi кешендi тэсшд^ жаца технологияларды енгiзудi жэне халыкаралык ынтымактастыкты талап етедi. Суды тиiмдi баскару жэне инновациялык шешiмдер таза суга кол жеткiзуге жэне экожYЙелердi коргауга кемектеседi [2].
ЭДЕБИЕТ
1. Бельдеева, Л. Н. Экологически безопасное обращение с отходами / Л. Н. Бельдеева, Ю. С. Лазуткина, Л. Ф. Комарова; под общ. ред. Л. Ф. Комаровой. - 4-е изд., перераб. и доп. -Барнаул: Изд-во АлтГТУ, 2013.
2. Барбье М. Введение в химическую экологию / Пер. с франц. М.: Мир, 1978.230 с.
