Научная статья на тему 'СУҒУРТА КОМПАНИЯЛАРИ РАҚОБАТБАРДОШЛИГИНИ БОШҚАРИШДА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИНГ ЎРНИ'

СУҒУРТА КОМПАНИЯЛАРИ РАҚОБАТБАРДОШЛИГИНИ БОШҚАРИШДА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
131
31
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Калит сўз ва иборалар: Зaмoнaвий элeктрoн-рaқaмли дунё / суғурта бозори / рақамлаштириш / рақамли суғурта хизматлари / суғурта бозори иштирокчилари / рақобатбардошлилиги / молиявий барқарорлик / самарали бошқарув қарорлари / рисклар / мулкий йўқотишлар / ижтимоий-иқтисодий ривожланиш / инвестицион жараён / сунъий ақл-идрок / электрон рақамли жамият / постиндустриал иқтисодиёт / мегаиқтисодиёт.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Турғунмирзаев Азмиддин Шамситдин Ўғли, Шамситдинов Мирсаид Азмиддин Ўғли

Аннотация: Ўзбекистон суғурта бозорини рақамлаштириш асосида бошқариш ва суғурта компаниялари томонидан таклиф қилинаётган суғурта хизматларини рақамли суғурта хизматларига ўтказиш масалалари кўриб ўтилган. Бунда дунёни ривожланган суғурта бозори ва унинг иштирокчилари бўлган суғурта компанияларини тажрибаларидан фойдаланилган. Суғурта компанияларини рақобатбардошлилигини ва молиявий барқарорлигини тўлиқ таҳлил қилган ҳолда самарали бошқарув қарорларини чиқариш тўғрисидаги фаразлар илгари сурилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СУҒУРТА КОМПАНИЯЛАРИ РАҚОБАТБАРДОШЛИГИНИ БОШҚАРИШДА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИНГ ЎРНИ»

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

СУГУРТА КОМПАНИЯЛАРИ РАЦОБАТБАРДОШЛИГИНИ БОШЦАРИШДА РАЦАМЛИ ИЦТИСОДИЁТНИНГ УРНИ

Тургунмирзаев Азмиддин Шамситдин угли

Узбекистон Республикаси Ицтисодий тарацциёт ва камбагалликни цисцартириш

вазирлиги ^узуридаги Бизнес ва тадбиркорлик олий мактаби Бизнесни бошцариш (Master of Business Administration) магистратура битирувчиси

E-mail: Azmid_shams@mail.ru Шамситдинов Мирсаид Азмиддин угли Наманган Мухандислик-технология институти Ицтисодиёт факультети талабаси E-mail: Shamsitdinovmirsaid0330@gmail.com

Аннотация: Узбекистон сугурта бозорини рацамлаштириш асосида бошцариш ва сугурта компаниялари томонидан таклиф цилинаётган сугурта хизматларини рацамли сугурта хизматларига утказиш масалалари куриб утилган. Бунда дунёни ривожланган сугурта бозори ва унинг иштирокчилари булган сугурта компанияларини тажрибаларидан фойдаланилган. Сугурта компанияларинирацобатбардошлилигини ва молиявий барцарорлигини тулиц та^лил цилган %олда самарали бошцарув царорларини чицариш тугрисидаги фаразлар илгари сурилган.

Калит суз ва иборалар: Замонавий электрон-рацамли дунё, сугурта бозори, рацамлаштириш, рацамли сугурта хизматлари, сугурта бозори иштирокчилари, рацобатбардошлилиги, молиявий барцарорлик, самарали бошцарув царорлари, рисклар, мулкий йуцотишлар, ижтимоий-ицтисодий ривожланиш, инвестицион жараён, сунъий ацл-идрок, электрон рацамли жамият, постиндустриал ицтисодиёт, мегаицтисодиёт.

https://doi.ors/10.5281/zenodo.7675252

Аннотация: Были рассмотрены вопросы управления страховым рынком Узбекистана на основе цифровизации и перевода страховых услуг, предлагаемых страховыми компаниями, на цифровые страховые сервисы. При этом использовался опыт страховых компаний, которые развили мир и считаются его участниками. Были выдвинуты гипотезы по вопросу эффективных управленческих решений, всесторонне анализирующих конкурентоспособность и финансовую устойчивость страховых компаний.

Ключевые слова и фразы: Современный электронно-цифровой мир, страховой рынок, цифровизация, цифровые страховые услуги, участники страхового рынка, конкурентоспособность, финансовая стабильность, эффективные управленческие решения, риски, имущественные потери, социально-экономическое развитие, инвестиционный процесс, искусственный интеллект, электронное цифровое общество, постиндустриальная экономика, мегаэкономика.

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023

Annotation: The issues of managing the insurance market of Uzbekistan on the basis of digitalization and transferring insurance services offered by insurance companies to digital insurance services were considered. This used the experience of insurance companies that have developed the world and are considered its participants. Hypotheses have been put forward on the issue of effective management decisions, fully analyzing the competitiveness andfinancial stability of insurance companies.

Key words and phrases: Modern electronic-digital world, insurance market, digitalization, digital insurance services, insurance market participants, competitiveness, financial stability, effective management decisions, risks, property losses, socio-economic development, investment process, artificial intelligence, electronic digital society, postindustrial economy, megaeconomics.

Сугурта мамлакат молиявий тизимининг асосий бугинидир, у табиий офатлар, бахтсиз ходисалар, ишлаб чикариш жараёнидаги рисклар ва мулкий йукотишлар риски юкори булган бошка кутилмаган ходисаларга боглик равишда ижтимоий такрор ишлаб чикаришнинг узлуксизлигини таъминлашга кодир, шунингдек ахолини ижтимоий химоясини таъминлайдиган, иктисодиётда инвестицион жараённи баркарорлиштирадиган восита хисобланади. Мамлакатимизда сугурта бозори жадал суръатлар билан ривожланмокда ва куплаб мамлакатларни усиш курсаткичларини ортда колдирмокда. Аммо мамлакатнинг ижтимоий-иктисодий ривожланишида унинг ролини ошириш хамон ечилмаган вазифа булиб келмокда.

Бугунги кунда мамлакатимиз сугурта фаолиятида ахолига сугурта хизматлари курсатишни ривожлантириш, унда ахборот коммуникацион технологиялардан кенг фойдаланган холда сугурта хизматларининг янги турларини жорий этиш масаласи долзарб хисобланади.

Сугурта бизнесини янада такомиллаштириш максадида, кичик ва йирик молиявий технология компаниялари мижозларга курсатиладиган хизматларни яхшилаш учун "сунъий акл-идрок" (артифисиал интеллигенсе) ва ракамли технологиялардан кенг фойдаланилмокдалар.

Чунки, бозордаги янги ракобатчилар барча улчамдаги эски молиявий институтларга тахдид сола бошлади. Шу билан бирга янги технологиялар чакана хизматлар бозорида хам катта имкониятлар яратмокда.

Замонавий технологиялар мунтазам такомиллашиб боргани сайин, табиийки, соханинг конунчилик асослари хам мустахкамланиб бораверади. Бу борада Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 19 февралдаги ПФ-5349-сонли "Ахборот технологиялари ва коммуникациялари сохасини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармони уз вактида кабул килинган хужжат экани билан гоят ахамиятлидир1.

Айникса, Мухтарам Президентимиз Шавкат Миромонович Мирзиёев томонидан

1 Узбекистон Республикаси Президентининг "Ахборот технологиялари ва коммуникациялари сохасини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тyFрисида"ги Фармони. 2018 йил 19 феврал.

JOl 1RNA L-RESEA RCHS. СОМ

I

93

MARCH, 2023

I

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

Олий Мажлис Сенати ва ^онунчилик палатасига килган Мурожаатномасида "2020 йил - Илм-маърифат ва ракамли иктисодиёт йили" деб эълон килинганлиги хамда

"".....замонавий сугурта хизматлари йулга куйилади.....- дея эътироф этилиди. Бу эса

албатта Узбекистан сугурта тизимини янги, замонавийлашган ва жахон стандарлари мос килиб ривожлантиришни, янги инновацион сугурта махсулотларини жориш этишни талаб килади хамда сугурта хизматлари ва бозорини ривожлантиришга оид катор вазифаларни бажариш кераклиги аён булди2. Шу сабабли ракамли иктисодиёт тушунчасининг мазмун ва мохиятини чукур тахлил этиш ва ёритиб бериш долзарб масалалардан биридир.

Дунёда ахборот технологияларининг ривожланиши жараёнида, ракамли иктисодиёт атамаси юзага келди ва ушбу атама биринчи марта Канадалик олим Дон Тапскот томонидан "Электрон ракамли жамият: тармок асрининг афзалликлари ва камчиликлари" китобида 1995 йилда ишлатилган. Унинг фикрича, бозор субъектлари фаолиятини ракамли трансформациялашнинг асосий омили ракамли маъданиятни ривожлантириш хисобланади3.

1995 йилда америкалик дастурчи Николас Негропонте "ракамли иктисодиёт" терминини амалиётга киритди. Х,озирда бу истилохни бутун дунёдаги сиёсатчилар, иктисодчилар, журналистлар хамда тадбиркорлар - деярли барча кулламокда, шу жумладан сугурта бозори иштирокчилари булган сугурта компаниялари.

"Ракамли иктисодиёт" атамаси илмий амалиётга испаниялик ва америкалик социолог, ахборотлашган жамиятнинг етакчи тадкикотчиси Мануел Кастелс томонидан киритилган. Бу борада у узининг "Ахборот даври: иктисод, жамият ва маданият" номли уч жилдли монографиясини чоп этган. Унинг фикрича ракамли иктисодиёт атамаси икки хил турдаги тушунчаларни ифодалаш учун ишлатилади.

Биринчидан, ракамли иктисодиёт - бу ривожланишнинг замонавий боскичи хисобланиб, у ижодий мехнат ва ахборот неъматларининг устувор урни билан тавсифланади. Иккинчидан, ракамли иктисодиёт - бу узига хос назария булиб, унинг урганиш объекти, ахборотлашган жамият хисобланади. Ракамли иктисодиёт назарияси уз ривожланишининг бошлангич давридадир, чунки цивилизациянинг ракамли ахборот боскичига утиши бир неча ун йил аввалгина бошланган.

Илмий адабиётларда хозирги замон "Янги ракамли иктисодиёти" турли хил атамалар билан номланади. Масалан,"постиндустриал иктисодиёт" (Д.Белл), "ахборотлашган иктисодиёт" (О.Тоффлер), "мегаиктисодиёт" (В.Кувалдин), "ахборот ва алокага асосланган иктисодиёт" (И.Ниинилуто), техноиктисодиёт ёки ракамли иктисодиёт" (Б.Гейц), "билимларга асосланган иктисодиёт" (Д.Тапскотт)4.

2 Узбекистон Республикаи Президентининг "Оилавий тадбиркорликни ривожлантириш давлат дастурлари доирасида амалга оширилаётган лойих,аларни кредитлаш тартибини такомиллаштиришнинг к,ушимча чора-тадбирлари т^рисида" 24.10.2019 йилдаги ПК.-4498-сон К,арори.

3 Don Tapscott, Alex Tapscott. Blockchain Revolution: How the Technology Behind Bitcoin is Changing Money, Business, and the World, 2016, 324 pages.

4 Tapskott Don. "Электронно-цифровое общество: Плюсы и минусы эпохы интеллекта. -Киев: ITN Press, 1999.

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

Ушбу тушунчаларни боглаб турадиган омил - бу иктисодий жараёнларнинг глобаллашувида ахборот технологияларининг бирламчи уринни эгаллаши булиб х,исобланади

Ракамли иктисодиёт терминига бир катор хорижий ва махаллий иктисодчи олимлар томонидан таърифлар берилган.

Жумладан, академик С.С.Гуломовнинг фикрича "Ракамли бизнес бу - жисмоний ва ракамли дунёларни бирлаштирадиган янги бизнес-моделлар пайдо булишидир"5

Шахноза Соатованинг фикрича, "Ракамли иктисодиёт- бу иктисодий, ижтимоий ва маданий алокаларни ракамли технологияларни куллаш асосида амалга ошириш тизимидир. Баъзида у интернет иктисодиёти, янги иктисодиёт ёки веб-иктисодиёт деган терминлар билан х,ам ифодаланади"6.

Ракамли иктисодиёт, бу — алох,ида фаолият тури эмас. Бу, аслида, ишбилармонлик, саноат объектлари, хизматлар деганидир. "Ракамли" атамаси мазкур сохдларнинг барчаси ахборот технологияларидан фаол фойдаланишни англатади. Агар оддий иктисодиётда моддий буюмлар асосий ресурс х,исобланса, ракамли иктисодиётда бу кайта ишланадиган хдмда узатиладиган ахборот, маълумотлар булади. Уларнинг тах,лилидан сунг тугри бошкариш буйича ечим ишлаб чикилади.7

МсК^еунинг сузларига кура Россия Федерацияси иктисодиётини ракамлаштиришнинг потенциал иктисодий самараси ялпи ички мах,сулотни 2025 йилга кадар 4-8,9 трлн. рублга оширади.

Бундан ташкари 2025 йилга келиб дунёда ракамли иктисодиётнинг улуши 23 трлн. А^Ш долларига етади. Унинг жах,он ЯИМдаги улуши х,озирги 17,1 фоиздан 24,3 фоизга усади, булутли технологиялардан фойдаланувчи корхоналар сони 58 %га, сунъий интеллект - 86 %, ракамли катта хджмдаги маълумотлар - 80 %га ошади. Тармок стандартлари: 5G стандартидаги уяли тармокларнинг маълумот алмашиш тезлиги 20 Gbit/s га етади, бу 4G стандарт тармокларидан 4 баробарга юкори курсаткичга эга.

Мамлакатимиз Президенти Шавкат Мирзиёев таъкидлаганидек, "Ракамли иктисодиёт"ни шакллантириш керакли инфратузилма, куп маблаг ва мех,нат ресурсларини талаб этишини жуда яхши биламиз. Бирок, канчалик кийин булмасин, бу ишга бугун киришмасак, качон киришамиз?! Эртага жуда кеч булади. Шу боис, "Ракамли иктисодиёт"га фаол утиш - келгуси 5 йилдаги энг устувор вазифаларимиздан бири булади. Бунда 1 млн. замонавий дастурчи-кадрларни республикамизнинг олий таълим муассасалари (хорижий етук мутахассисларни жалб этган х,олда) тайёрлашлари зарур. Ракамли технологиялар нафакат мах,сулот ва хизматлар сифатини оширади, ортикча харажатларни камайтиради.

Мамлакатимиздаги ракамли иктисодиёт сохдсида ишлаётган мутахассисларга

5 Gulyamov S. S. va boshq. Raqamli iqtisodiyotda blokchyeyn tyexnologiyalari. O'quv qo'llanma 21-22 betlar .TMI 2019 yil -447 bet.

6 Умаров О.: Ракамли технологиялар инновациялар ривожига кенг йул очади. http://xs.uz/uzkr/post/olimzhon-umarov-raqamli-tekhnologiyalar-innovatsiyalar-rivozhiga-keng-jol-ochadi

7 Gulyamov S. S. va boshq. Raqamli iqtisodiyotda blokchyeyn tyexnologiyalari. O'quv qo'llanma 21-22 betlar .TMI 2019 yil -447 bet.

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

яхши маълумки, бундай турдаги замонавий иктисодиёт ривожланишининг асосий хал килувчи технологияларига куйидагиларни киритиш мумкин: катта хажмли маълумотлар билан ишлаш технологиялари - BIG DATA; сунъий интеллект -Artificial Intellect; нейротехнологиялар; квант технологиялари; буюмлар интернети - Internet of Things; робототехника ва сенсорика; ракамли электрон платформалар; булутли технологиялар -Cloud Technologies; мобиль технологиялар; виртуал ва кушимча реаллик технологиялари - Virtual Reality and Augmented Reality (VR, AR); краудсорсинг ва краудфондинг технологиялари; блокчейн технологиялари; криптовалюталар ва ICO (Initial Coin Offering) технологиялари; 3D-технологиялар.

Аммо мамлакатимизда ракамли иктисодиётнинг самарали ривожланиши учун энг мухим шартлардан бири - унга мос келувчи институционал мухитни шакллантириш хисобланади. Худди шунинг учун хам Узбекистон Республикаси ракамли иктисодиётни ривожлантириш дастурида кадрлар тайёрлаш масаласи ва таълим тизими ташкилотлари асосий омиллар каторига киритилиши ва унга алохида булим багишланиши керак. Ушбу дастурда кадрлар ва таълим билан боглик куйидаги асосий йуналишлар белгилаб берилиши лозим деб хисоблаймиз:

• юкорида курсатилган хал килувчи технологиялар йуналишлари буйича кадрлар тайёрлашни йулга куйиш;

• бу йуналишлар буйича чукур билимга эга кадрлар тайёрланиши мумкин булган таълим тизимини яратиш;

• ракамли иктисодиёт учун керакли булган юкори малакали мутахассисларни урта ва олий таълим муассасаларида хам тайёрлашни йулга куйиш;

• ракамли иктисодиётни хар томонлама урганиш учун керакли булган узбек тилидаги замонавий илмий ва амалий адабиётлар яратиш;

• замонавий ракамли иктисодиёт талабларига жавоб берадиган мехнат бозорини ташкил килиш механизмларини ишлаб чикиш;

• малакали дастурчилар ва инженер-техник ходимларни тайёрлашни йулга куйиш;

• кадрларнинг ракамли иктисодиётни ривожлантиришдаги иштирокини молиялаштириш ва бу ишни юкори даражада рагбатлантириш тизимини яратиш;

• ракамли иктисодиёт сохасидаги хорижий тажрибаларни урганиш ва уларни республика иктисодиётига татбик килиш;

• электрон платформалар технологияларидан фойдаланган холда иктисодиётнинг турли сохалари буйича миллий экотизимлар яратиш.

Шубхасизки, ракамли технологияларни жорий килиш барча иктисодий жараёнларни тезлатиш имконини беради, аммо бу жараёнларнинг тезлашуви окибатида мамлакатда кандай узгаришлар руй бериши - иктисодиётнинг гуллаб-яшнаши ёки таназзулга юз тутиши - шак-шубхасиз инсон капиталининг ривожланиш векторига боглик булади. Иктисодиётни ракамли узгартириш (digital transformation) даврида хамда ахборот киймати шиддат билан усиб бораётган бир пайтда жамият туб узгаришларни уз бошидан кечирмокда. Шуни алохида таъкидлаш лозимки, ракамли иктисодиётда

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

мамлакатнинг асосий активи инсон капитали ва унинг сифати булади, яъни, янги технологиялар сохасида чукур билимларга эга, уларни хаётга татбик эта олишга кодир, эски нарсаларни такомиллаштира оладиган мутахассислар асосий куч деб хисобланади. Бу нуктаи-назарни Давос иктисодий форуми асосчиси ва президенти, ракамли иктисодиётда асосий ишлаб чикариш омили барибир капитал эмас, балки кадрлар салохияти булишини Клаус Шваб асослаб берган8. У уз фикрини келажак оламда нафакат туртинчи саноат инкилоби билан, балки технологиялар билан боглик булмаган омиллар, жумладан, демографик муаммолар, геосиёсий узгаришлар ва янги ижтимоий-маданий меъёрлар билан хам асосланадиган янги ихтисосликлар ва касблар пайдо булиши билан изохлайди.

Узбекистон Республикаси хукумати учун ракамли иктисодиёт дастурини тугри тузиш ва уни муваффакиятли равишда амалга ошириш жуда жиддий масала хисобланади, чунки бу сохада ортда колиш жахон иктисодиёти янги трендларга мувофик равишда мамлакатни ракобатбардошликни йукотишга махкум килади ва узок муддатли салбий окибатларга олиб келади. Айнан давлат барча манфаатдор томонлар (давлат, хукумат органлари, бизнес, фукаролик жамияти ва илмий-таълим жамиятлари) вакилларини ракамли иктисодиётни яратиш ва ривожлантиришга жалб килган холда ракамли иктисодиётни оптимал бошкариш механизмини яратиши лозим. Ракамли иктисодиёт дастури бир канча йуналишларнинг амалга оширилишини кузда тутиши зарур, аммо бунда асосий йуналишлардан бири - таълим буйича ракамли иктисодиёт фани билан боглик сохаларда кандай амалий ишлар амалга оширилиши зарурлиги хозирча пухта куриб чикилмаган. Уйлаймизки, ракамли иктисодиётнинг энг асосий чора-тадбири бу сохада малакали кадрлар тайёрлаш ва ракамли ахборот инфратузилмасини яратиш булиб чикиши хам мумкин. Шунинг учун хам, таълим буйича йул харитаси тайёрлаш катта кизикиш уйготади ва бунда бир канча кийинчиликларга хам дуч келишимиз мумкин.

Замонавий электрон-ракамли дунё сугурта ташкилотларининг молиявий баркарорликка бевосита таъсир килувчи рискларни имкон кадар аник ва тугри бахолаш максадида сугурталанувчиларни кенг камровли маълумотлар билан таъминлаб, сугурта фаолияти учун куплаб имкониятларни очиб бермокда. Шу билан бирга, рискларни бахолашнинг сифатли моделини шакллантиришга ва сугурта ходисаларининг юз бериш эхтимолини прогноз килишга бевосита таъсир килувчи омилларни аниклаш максадга мувофик.

Иктисодиётни ракамлаштириш жараёни сугурталовчилар, яъни сугурта бозорининг асосий иштирокчилари, сугурта фаолиятини амалга оширувчи хужалик юритувчи субъектларнинг фаолиятига хам жиддий таъсир этади.

Ракамлаштириш сугурталовчиларнинг базавий инновациялардан манфаатдорлигини белгилаб беради. Улар сугурта жараёнлари ва механизмларини соддалаштириш максадида ракамли технологиялардан борган сари фаолрок фойдаланади. Бундай технологияларга, хусусан, автоматлаштириш, чатботлар

8 Клаус Шваб. Четвертая промышленная революция. -М., Эксмо.2016. С.30.

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

(chatbots), мaълумoтгa булут ичидa ишлов бериш (cloud computing), сунъий интеллект элементлари булган тeхнoлoгиялар (artificial intelligence) кирaди.

Сугурта кoмпaниялари фaoлиятининг мaксaди сугурталанувчиларнинг эхтиёжларини кoндиришгa кaрaтилиши лoзим, уларнинг эхтиёжлари албатта иктисoдиёт рaкaмлaштирилиши мунoсaбaти билaн узгaриб бoрaди. Истeъмoлчиларгa рaкaмли тeхнoлoгиялар ёрдaмидa:

• тaкдим этилaдигaн фoйдaлaниш имкониятлари ("бир бoсиш" oркaли хaрид килиш), куну тун фoйдaлaниш им^ни вa тез eткaзиб бериш;

• тoвaр вa унинг хусусиятлари хaкидa aник вa тушунaрли мaълумoт;

• инновацшн хусусийлaштирилгaн хизматлар зaрур булaди.

^исад муддaтли дaврдa бундaй натижаларга эришиш суFурталoвчи учун уз фoйдaсини oшириш имкoнини тaъминлaйди. Айни mrn^a рaкaмли тeхнoлoгияларни жoрий килиш суFурталoвчи учун тoвaрнинг киймaт зaнжиридa хaрaкaти дaвoмидa хaрaжaтларни кaмaйтириш имкoнини бeрaди. Чунoнчи, жараёнларни aвтoмaтлaштириш суFурта дaъвo aризaларигa ишлoв бериш билaн бoFлик булгaн хaрaжaтларнинг кискaришигa oлиб келиши мумкин.

Узoк муддaтли дaврдa фoйдa oлиш инновациoн суFурта мaхсулoтлари вa Xимoялaш хизматларини (protection services) жoрий килиш билaн бoFлик. Кибeрхaвфсизлик муaммoси кoмпaниялар, уй хужaликларининг aхбoрoт йу^лиши вa кейинги зaрaр куришдaн химoя килaдигaн ёки уларнинг oлдини oлувчи мaхсулoтларгa тaлaби oртишигa oлиб кeлaди. СуFурталанувчиларнинг иктисoдиётни рaкaмлaштириш билaн бeлгилaб бeрилгaн янги эхтиёжлари янги тeхнoлoгиялар билaн биргaликдa суFурта кoмпaниялари учун гатта усиш имкoниятларини тaъминлaйди. Лекин фaoлиятини тaртибгa сoлишдa мурaккaбликлар янги суFурта кoмпaнияларининг бозоргa кириши учун жиддий тусик булиб кoлмoкдa. СуFурта бозоридa фaoлият юритувчи кoмпaнияларнинг улчaми, истeъмoлчиларнинг мулк суFуртаси, бaхтсиз хoдисaлардaн суFурта (property and casualty, Р&С) вa aйниксa, хaётни суFурталaш сoхaсидa уз суFурталoвчиларни узгaртиришни истaмaслиги янги иштирoкчилар учун кийинчиликларгa сaбaб булaди, уларгa бозордaги уз улушини тез эгaллaшигa тусик булмокда. Бундaн тaшкaри фaoлият юритувчи суFурта кoмпaниялари ^тта кaпитaл зaхирaларигa эгa булaди, стaртaплардaн фaркли рaвишдa узoк йиллар дaвoмидaги тaжрибaси вa бозор хaкидaги мaълумoтларининг куп микдoригa асослaнгaн суFурта куникмaлари бoрлиги билaн aжрaлиб турaди.

Юкoридaгилар нимa учун суFурта сoхaсининг рaкaмли "ривoжлaниши" умумaн oлгaндa, бoшкa сoхaларгa нисбaтaн "кeчикaётгaнлигини" изoхлaйди. Лекин бугунги кунгa келиб, вaзият угaриб бoрмoкдa. Сoхaгa инвeстoрлар тoмoнидaн йунaлтирилaётгaн мaблaFлар, хoзир бу сoхa "кириб булмaйдигaн" деб кaрaлмaётгaнидaн дaлoлaт бeрмoкдa. Чушнчи, Aвстрaлия, Сингaпур, Буюк Бритaниядa бозорнинг инновациoн бизнес-рeжaларни жoрий килиниши суFурта тeлeмaтикaсини пaйдo булишигa туртки булди.

Тeлeмaтик тизимлар aхбoрoт тeхнoлoгиялари бозорининг жудa тез ривoжлaнaётгaн сeгмeнтларидaн бири хисoблaнaди. Aммo "тeлeмaтикa" aтaмaсигa

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

умумий таъриф бериш анча мушкул - биринчидан, телематика "узок масофада жойлашган объектларни бошкариш", иккинчидан, "автомобиллардаги замонавий электрон ускуналар", учинчидан "маълумотларни кайта ишлаш ва узатиш буйича ихтисослаштирилган ахборот курилмалари ва модуллари" хисобланади.

Купинча ахборот технологиялари сохасидаги мутахассислар телематикани, телекоммуникация ва телефония тушунчаларига ажратишни шарт деб хисоблайдилар.Шунга карамасдан, телематика умумий куринишда маълумотларни тадкикот объекти хусусиятлари жамланган холда олиш максадида оралик кайта ишлашни талаб киладиган маълумотлардан узок масофадан фойдаланишни техник жихатдан таъминлашдир. Телематик ускуналарни куллаш сохаси анча кенг ва уз ичига куйидагиларни олади: автомобиль электроникаси ва транспорт воситаларини масофадан туриб бошкариш тизимлари; жойлашган жойни аникловчи GPS тизими; масофавий тиббиёт ва организм холатини назорат килиш ускуналари; маълумотларни бошкариш ва карор кабул килиш корпоратив тизимлари; нанотехника хамда нанотехнологиялар ва хоказо.

Юкорида курсатилган сохалардаги телематик хизматлар маълумотларнинг ёки овоз узатишнинг маълум бир мухитини куллайдилар (тариф режаларидан ва сим-карталардан фойдаланиш воситасида узига хос тарзда амалга оширилади, айрим холларда сим-чип дея номланувчи ускуналардан фойдаланилади).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Умумий вокеликда телематик тизимлар самарали фаолияти учун куйидаги вазифаларни бажариш зарур: хозирги кунда барча кабул килинган ва амалда булган мезонлар ва алока нормативларига мос келадиган маълумотларни туплаш ва узатиш ускуналарини ишлаб чикаришни йулга куйиш; маълумот туплаш ва уни кайта ишлаш максадида маълумотларни кайта ишлаш марказини яратиш; GPS ва маълумотларни кайта ишлаш маркази уртасида алока каналининг узлуксизлигини таъминлаш; ускунанинг доимий электр кувватланишини таъминлаш; ускунани объектлар ва одамларда куллаш; ходисаларни бошкариш максадида маълумотлар тармогини яратиш ва тармоклараро узаро хамкорликни ташкил этиш.

Автомобиль телематикасида автомобилда ахборотни интеграл кайта ишлаш ва узатиш учун компьютер ускуналари билан бирга телекоммуникация технологияларининг ягона мухитини уз ичига оладиган куйидаги тизимлардан фойдаланилади: навигация тизимлари; масофавий диагностика тизимлари; трафикни назорат килиш тизимлари; симсиз технологиялар; автомобилларнинг узаро ва атрофдаги инфратузилма билан богланиш тизимлари.

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

Ptolemus Consulting Group номли консалтинг ташкилотининг утказган тахлилига кура, "аклли сугурта" турларидан фойдаланиш Буюк Британия, Италия ва Германияда кенг таркалган. ^уйидаги расмда "аклли сугурта" полисларини сотиш прогнози келтирилган (1.1-расм).

80.00 70.00 60.00 50.00 40.00 30.00 20.00 10.00

0.00 - ™

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

■ Франция ■ Германия ■ Италия Буюк Британия ■ Гарбий Европа ■ Россия ■ Шимолий Европа

1.1-расм. Европа мамлакатларида cyFypTa телематикасининг ривожланиши.9

Шимолий Америка давлатларида эса Berg Insight консалтинг ташкилотининг маълумотларига кура, 2020 йилда "аклли сугурта" полисларининг сотилиши 40 миллионга етиши кутилмокда (1.2-расм).

1.2-расм. Шимолий Америка ва Европа давлатларида cyFypTa телематикасининг

45 40 35 30 25 20 15 10 5 О

2015 й.

■■ Il II I

2016 й. 2017 й. 2018 й. 2019 й.

■ Европа ■ Шимолий Америка

2020 й.

9 Батуев Б. SIM-Chip - М2М электроникасидаги янги суз // Симеиз технологиялар.2011; 4. URL http//e!ectronix.iu/foruin/index(.php?akt=attach&id=66566&tipe=post

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

х,олати10

Осиё ва Тинч океани худудидаги давлатларда, Future Market Insights консалтинг ташкилоти маълумотларига кура, бу ташкилот нечта сугурта полисининг сотилиши тугрисидаги маълумотларни бермаган, аммо канча даромад олиши мумкинлиги курсатилган, масалан, ушбу давлатларнинг йиллик даромади 50 млрд. Л^Ш долларини ташкил этиши кутилмокда.

1.3-расм.Осиё ва Тинч океанидавлатларида cyFypTa телематикасининг полати11 J'son & Partners ^ns^ting ташкилотининг маълумотлари дунё буйича тахлил

килинган, унда 2020 йилда "аклли сугурта" полисларининг сотилиши 81 фоизга ошиб, 107 млн. донани ташкил этиши кузда тутилган.

Юкорида келтирилган маълумотларда сугурта телематикасининг дунёда жадал суръатлар билан ривожланиб бораётганини куришимиз мумкин.

Сугурталовчилар олдида турган энг мураккаб масала телематик тизимлардан фойдаланиб, рискларни бахолаш учун мезонларни тугри аниклаб олиш хисобланади.

Гарб сугурта бозорларида кулланиладиган мазкур мезонларни куйидагича тавсифланади:

1. Муайян хайдовчи томонидан автомобилни бошкариш хусусиятига кура, ушбу таъриф транспорт воситасини бошкариш сифати - йулларда автомобилни бошкариш пайтида тезлашиш ва секинлашиш, бошкарувда энг юкори тезлик, бошкарувнинг макбул тезлигини уз ичига олади.

2. Йул буйлаб автомобилни бошкариш хусусиятига кура, транспорт воситасини бошкариш мураккаблиги - автомобилни турли йулларда бошкариш, автомобилни тирбандлик вактида бошкаришни, автомобилни кундузи ва тунги вактда бошкариш, автомобилни шахар ва шахар четидаги катта йулларда бошкаришни уз ичига олади.

3. Автомобилни бошкаришнинг кушимча хусусиятларига кура, автомобилни

10 Ptolemus Consulting Group консалтинг маркази маълумотлари.

11 Berg Insight консалтинг маркази маълумотлари.

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

TyHga caKnam sohh, «HHoaTHH^ap ToMoHugaH hoko^hum эra.п.пa6 onuHraH xonaTga Mu«o3ra gapxon xa6ap 6epum, aBT0M06H^HH «oMugaH Ky3raTHmra ypuHunraHga, gapxon xa6ap 6epum (TpaHcnopT BOcmacHHHHr HHma6^HK ^ypH^MacugaH ^oMganaHraH xonga), MH^o3HH HTX, 6y3H^HmH TyrpHCHga xa6apgop ^H^HmHH (my «yMnagaH, TpaHcnopT BOCHTacHHHHr TyxTam Ba TyxTa6 Typum KOHga^apHHH) y3 mura onagu.

PucK^apHH 6axonam Moge^HHH maK^^aHTupum ynyH yMyMuM MatnyMoTnapra эгa 6y^Hm eTapnu эмac, aHgeppaMTep Ba aKTyapHHHHHr acocuM Ba3H^acu y eKH 6y pucKga yHHHr co^HmTHpMa y^ymHHH xuco6ra onraH xonga xap 6up KypcaTKHHHH TyrpH Tapra6ga «OH^amTHpHmgaH u6opaT.

Te^eMaTHK ycKyHanap MatnyMoT^apugaH ^oMganaH^, pHCKnapHH 6axonamra goup aHHK MMco^napHK Kypu6 nuKaMro.

TpaHcnopT BocMTacKHM 6omKapum yc.пy6ннн Tax^un ^num «yga ogguM Tapra6ga «oM.пamтнpнm umkohuhu 6epagu - энг Tyrpu 6omKapum xycycuaTKra эгa aBToMo6K^b xaMgoBHunapu TycuK^apra eKu 6om^a TpaHcnopT BocuTacu 6u^aH TyKHamum эxтнмo.пн «yga KaM, aKCKHna, gouM Te3^amum Ba ceKKH^amyBnu Ta«oBy3Kop xaMgoBnu Myn-TpaHcnopT xapaKaTu xogucacu um^po^ncn 6y^Km эxтнмo.пн arna roKopu. MogenHu maK^^aHTupumHuHr gacT^a6Ku 6ocкнннga 6omKapum ycy.пннн 6up Tapra6ra KyMum ynyH ym6y Mogenra yn Typgaru xaMgoBHunapHu KupuTum eTapnu: Tyrpu xaMgoBnu, HopMan xaMgoBHu, Ta«oBy3Kop xaMgoBnu. Bom^apum yc^y6u тyFpнcнga ax6opoT Tynnam Ba yHu Tax^un K^num «apaeHuga xap 6up xaMgoBnuHuHr "6omKapum yc^y6u" xycycнaтн acocuM KypcaTKun cu^aTuga 6e.пrн.пaнagн.

TpaHcnopT Boc^ac^n 6omKapum xycycнaтннн Tax-nun K^num aHna MypaKKa6, yHu «yga TyFpu maK-naHTupum ynyH aHna Karra xa«Mgaru MatnyMoTnapHu Tax-un kua^ nuKum KepaK:

• aвтoмo6нnb нynnapннн xycycнaтнгa Kypa a«para6 ннкнnagн, 6ypнnнm «yga Kyn 6ynraH MaxannuH Mynnap, MypaKKa6nuK gapa«acu «yga nacT 6ynraH Mynnap, Te3nuK neK-aHraH TyFpu Mynnap Ha3apga тyтнnagн;

• HynnapHuHr Typnu BaKTga тнp6aнgnнгн gapa«acu 6yMннa ^pTana6, KyHgy3u, KenKu naMT, TyH), 6y xonga 6enyn Yandex cepBucu aHna axmn epgaM 6epagu.

Hxтнepнн тн66нн cyFypTa ynyH TeneMaTuKa cof-ukhu Maco^agaH Typu6 Ha3opaT кнnнm тнзнмннн «opuM этнm ynyH Ba moc paBumga, onuHraH MatnyMoTnapgaH, my «yMnagaH, KacannuK pнвo«naннmннннг эpтa 6ocкнннga aHuKnamra KapaTunraH onguHu onyBHu nopanapHu aManra omupum opKanu onuHraH MatnyMoTnapgaH ^oMganaнн6, нxтнepнM ^66™ cyFypTa MaxcynoTuHuHr HapxaHu aHuKnamga pucKnapHu 6axonam тнзнмннн maK—aHTupum ynyH кУnnaннnagн.

2015 Mun 1 «HBapgaH 6omna6 EBponaga «Hru тн66нM gacTyp umra Tymgu, yHra Kypa mu^oKopnap Ba ynapHuHr 6eMopnapu эneктpoн KacannuK BapaKacu 6unaH umnaMgunap. repMaHu^HuHr cof-ukhu caKnam ^egepan вaзнpnнrн kofo3 BapuaHTura Huc6aTaH «Hru тнзнм aHna Te3Kop, axmn Ba caMapanupoK ge6 эbnoн Kungu. ByHgaH TamKapu yHu «opuM этнm xap Mнnн cap^naHaguraH xapa«aтnapнн ceзнnapnн gapa«aga тe«anнmнra onu6 Kengu.

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

Электрон картадан фойдаланиш учун беморларда махсус PIN-код мавжуд булиб, маълумотлар курсатилган пластик карточка эса шахсни тасдиклаш учун хизмат килади. Унда шахснинг исми-шарифи, яшаш манзили ва тугилган йили курсатилган. Келажакда картага муайян бемор томонидан маълум дори воситаларини кабул кила олмаслик тугрисидаги маълумотни киритиш режалаштирилмокда - бу фавкулодда холатларда шифокорларга тезда тугри карор кабул килишга ёрдам беради. Касаллик тарихлари Gematik компаниясининг масофавий серверларида сакланади ва беморлар улардан исталган вактда, исталган жойда фойдаланишлари мумкин. 2019 йилда бундай маълумотлар базасини шакллантиришни якунланди, шундан кейин тизим тулаконли ишга тушди.

Фитнес - браслетлар имконияти унга жойлаштирилган курилмаларнинг умумий холатларда куйидагиларни аниклаб берувчи функциялари билан чекланган: кон босимини улчаш; томир уришини улчаш; тана хароратини улчаш; юрганда, велосипеддан фойдаланганда, зиналардан чикаётганда ва тушаётганда фаолликни аниклаш; ухлаш вактини аниклаш; терининг электр утказувчанлик фаоллигини аниклаш.

Махсус ихтисослаштирилган дастурий таъминотни куллаган холда курсатилган маълумот инсон оганизмининг уртача белгиланган мезонларга нисбатан жорий холати тугрисида дастлабки хулоса килиш имконини беради, харакат чогида узок муддат кузатиш меъёрдан эхтимолий четга чикиш ва рисклар тугрисида хулоса килиш имконини беради.

Аммо маълумотларни "харакат чогида" туплашдан олдин соглик холатининг дастлабки андеррайтингини куйидаги дастлабки маълумотлар асосида утказиш мумкин: тананинг ёгсиз вазни; вазн; тана вазни индекси; организмдаги ёглар фоизи; буй; ёш; жинс; спорт билан шугулланиш ва хоказо.

Олинадиган маълумотларни тугри тахлил килишнинг энг мухими браслетни узлуксиз такиб юриш ва дастурий махсулотга мижоз томонидан уз биометрик маълумотларини киритиш хисобланади.

Жисмоний шахслар мулкини сугурта килишда уй-жой хавфсизлиги актив (ёнгин хавфсизлиги ускуналари, автоматик тарзда сувни бекитиш ва электр кувватини учириш), шунингдек, пассив тизимларда (истеъмол килинаётган сув хажми, мулк жойлашган худудда жиноятчилик даражаси ва хоказо) фойдаланиши мумкин. Рейтинг омиллари сифатида кабул килиш мумкин булган омиллар бу холатда куйидаги курсаткичларни кабул килиш заруратини тугдиради.

Марказий коммуникацияга уланган шахар хонадонлари учун: сарфланган сув хажми; сарфланган электр куввати микдори; сарфланган газ микдори.

Сугурта ходисаси юз бериш эхтимолини бахолашга бевосита таъсир килувчи асосий хусусиятлар бу холда куйидагилар булади: мулк жойлашган худуддаги жиноятчилик даражаси; уйнинг неча каватдан иборатлиги; бинонинг эскирганлиги (фойдаланиш учун топширилган йил); охирги марта капитал таъмирдан чикарилган йил; ёнгиндан химоя килиш тизимнинг мавжудлиги; мулкни химоя килиш тизимларининг мавжудлиги (темир эшиклар, дархол хабар бериш тугмачаси ва сигнализация ва хок.).

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

Фойдаланилган манба ва адабиётлар:

1.Узбекистон Республикасининг "Акциядорлик жамиятлари ва акциядорлар хукукларини химоя килиш тугрисида"ги ^онуни. // Узбекистон Республикаси ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси www.lex.uz.

2. Корпоратив бошкарув кодекси. // "Халк сузи", 2016 йил 11 март.

3. Узбекистон Республикасининг "Сугурта фаолияти тугрисида"ги ^онуни. 2002 йил 5 апрелда кабул килинган. www.lex.uz.

4. Закон Республики Казахстан от 2 июля 2018 г. №166-ГУ "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам страхования и страховой деятельности, рынка ценных бумаг". //www.online.zakon.kz.

5. Закон Российской Федерации "Об организации страхового дела в Российской Федерации" (наименование в редакции Федерального закона от 31.12.1997 № 157-ФЗ, с изменениями и дополнениями по состоянию на 10.02.2021 г.). www.pravo.gov.ru

6. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 2 августдаги "Узбекистон Республикасининг сугурта бозорини ислох килиш ва унинг жадал ривожланишини таъминлаш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-4412-сон карори. (www.lex.uz)

7. Узбекистон Республикаси Молия вазирининг 2013 йил 30 апрелдаги "Сугурталовчининг, сугурта брокерининг хамда улар алохида булинмаларининг рахбарига ва бош бухгалтерига куйиладиган малака талаблари тугрисидаги низомни тасдиклаш хакида"ги 42-сон буйруги. (www.lex.uz)

8. Узбекистон Республикаси Марказий банки бошкарувининг 2020 йил 25 майдаги "Тижорат банкларида корпоратив бошкарув тугрисидаги низомни тасдиклаш хакида"ги 12/8-сон карори билан тасдикланган ва Адлия вазирлиги томонидан 2020 йид 30 июнда 3254-сон билан руйхатга олинган "Тижорат банкларида корпоратив бошкарув тугрисида низом". (www.lex.uz)

9. Узбекистон Республикаси Молия вазирининг 2008 йил 20 ноябрдаги "Сугурталовчиларнинг сугурта захиралари тугрисидаги низомни тасдиклаш хакида"ги 107-сон буйруги билан тасдикланган ва Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2008 йил 15 декабрда 1882-сон билан давлат руйхатидан утказилган "Сугурталовчиларнинг сугурта захиралари тугрисидаги Низом". (www.lex.uz)

10. Узбекистон Республикаси Молия вазирининг 2008 йил 22 апрелдаги "Сугурталовчилар ва кайта сугурталовчиларнинг тулов кобилияти тугрисидаги низомни тасдиклаш хакида"ги 41-сон буйруги билан тасдикланган ва Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2008 йил 12 майда 1806-сон билан давлат руйхатидан утказилган "Сугурталовчилар ва кайта сугурталовчиларнинг тулов кобилияти тугрисидаги Низом". (www.lex.uz)

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

12.Узбекистон Республикаси Молия вазирининг 2008 йил 26 декабрдаги "Бизнес сохдси учун сугурта хизматлари курсатишнинг ягона талаблари ва стандартлари тугрисидаги низомни тасдиклаш х,акида"ги 120-сон буйруги. (www.lex.uz)

13. Асанов Р.К. Формирование концепции "цифровой экономики" в современной науке / Р.К.Асанов // Социально-экономические науки и гуманитарные исследования. -2016. - № 15. - С. 143-148.

14. Абдуллаев М.К. "Ракамли иктисодиёт - кадрлар тайёрлашнинг долзарб йуналишлари" // "Иктисодиёт ва инновацион технологиялар" илмий электрон журнали, 2020,№ 1,186-198 б.

15. Зайнутдинов Ш.Н., Ашуров З.А. Корпоратив бошкарув. Укув кулланма. -Т.: ТДИУ, 2010. -112 бет.

16. Суюнов Д.Х. Корпоратив бошкарув механизми: муаммо ва ечимлар. Монография. - Т.: Академия, 2006. - 116 б.

17. Шиткина И.С. Корпоративное право: учебник. - М.: Волтерс Клувер, 2008. -

648 с.

18. Гуломов С.С. ва бошкалар. Корпоратив бошкарув. Дарслик. -Т.: "Иктисодиёт", 2013. -117 бет.

19. Реестр действующих лицензий на право осущ-я страховой дея-и страховщиков и страховых брокеров на 01.02.2021 г.

20. Развитие электронного страхования. Стратегия развития страховой отрасли Российской Федерации на период с 2018 до 2021 года. с.20. // https://raex-a.m/files/research/2018_bsr_research_vol1.pdf.

21. Жонодилов Ш.У. Миллий сугурта компаниялари фаолиятини инновацион технологиялар асосида ривожлантириш истикболлари. // "Халкаро молия ва х,исоб" илмий эл. журнали. № 1, февраль, 2018 й. 7-б.

22. Клаус Шваб. Четвертая промышленная революция.-М., Эксмо.2016. С.30

22. Don Tapscott, Alex Tapscott. Blockchain Revolution: How the Technology Behind Bitcoin is Changing Money, Business, and the World, 2016, 324 pages.

23. Gulyamov S. S. va boshq. Raqamli iqtisodiyotda blokchyeyn tyexnologiyalari. O'quv qo'llanma 21-22 betlar .TMI 2019 yil -447 bet.

24. Berg Insight консалтинг маркази маълумотлари.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.